Kwaliteitsverbetering.inzamelen.en. sorteren.kunststof.verpakkingsafval.

Transcriptie

1 Kwaliteitsverbeteringinzamelenen sorterenkunststofverpakkingsafval Verkenningmogelijkhedenenhandelingsperspectiefgemeentenvoor hetverbeterenvandekwaliteitvanhetingezameldeengesorteerde kunststofverpakkingsafvalverpakkingsafval

2 Inhoudsopgave + Definitiesenafkortingen 3 Samenvatting 5 1Inleiding 8 11Toenamehoeveelheidenkosteninzamelenkunststofenverpakkingsafval 9 12Dalendevergoedingvoorgemeenten 11 13Onvoldoendekwaliteitvaningezameldkunststofverpakkingsafval 11 14Onderzoeksopzet 15 2Lokaalniveau:faciliterenencommuniceren 16 21Faciliteerinzamelsystemenopmaat 16 22Communiceereenduidignaarbewoners 18 3Ketenniveau:deregiefunctie 20 31Stuurbijhetaanbestedenvaninzamelaarsensorteerdersmeer opkwaliteit 20 32Meet,monitorenbewaakprestatiesconsequent 22 4Systeemniveau:circulairinkopenenfinanciëleprikkels 24 41Koopvakercirculairinenmaakhetbeterzichtbaar 24 42Zetinopaanpassingvanfinanciëleprikkels 25 5Conclusies 27 Literatuurlijst 29 Colofon 32 KWALITEITSVERBETERINGINZAMELENENSORTERENKUNSTSTOFVERPAKINGSAFVAL 2

3 + 3 KWALITEITSVERBETERINGINZAMELENENSORTERENKUNSTSTOFVERPAKINGSAFVAL Definitiesenafkortingen Afvalfonds AfvalfondsVerpakkingenisdevertegenwoordigingvanhetverpakkende bedrijfsleveninzakedeproducentenverantwoordelijkheidverpakkingen (PV) Diftar Afvalstoffenheffingobveenvastjaartariefperhuishoudeneneen variabeltariefvoorhetaanbiedenvanrestafvalditsysteemwordtsoms gecombineerdmetomgekeerdinzamelen,waarbijhetwegbrengenvan restafvalmoeilijkergemaaktwordttenopzichtevandeanderestromen DKRnormen Kunststofverpakkingsafvalwordtopditmomentgesorteerdvolgensde DKR^normenVoorelktypekunststofzijnéénofmeerdere productspecificatiesopgesteld,waarinhetmateriaalwordtbeschreven, deminimalezuiverheidvanhetmateriaal,demaximalevervuilingende aanlevermethodewordengespecificeerd PMD Kunststofverpakkingen(Plastic),MetaalverpakkingenenDrankkartons Kwaliteit Determ kwaliteit,zoalsinditrapportwordtgebruikt,iseencombinatie vandesamenstellingvanhetingezameldeafvalenhet sorteerrendement,resulterendineenzohoogmogelijkpercentage monostromenmeteenzuiverheiddieminimaalvoldoetaandedkr normen(inclusiefdecontrolehierop) Mix Gemengdekunststoffen/mixstroom(DKR350)ishetresultaatvan sorteringenbevatdekunststofverpakkingendienietineenvande monostromen(pet,pe,ppenfolie)terechtzijngekomen Monostromen Gesorteerdefractiesdievoldoenaaneenminimalezuiverheid(bvDKR^ norm)opditmomentwordendevolgendefractiesalsmonostromen gesorteerd:pet(dkr328^1),pe(dkr329);pp(dkr324);kunststoffolies (DKR310) Hergebruikpercentage Degewichtshoeveelheidkunststofverpakkingsmateriaaldievan sorteerderswordtafgenomenvoorhergebruik,inrelatietotde gecorrigeerdehoeveelheidoutputmateriaalvandesorteerders Herverwerker Deherverwerker(recyclingbedrijf)zorgtervoordatdeaangeleverde materialenaantoonbaarwordenomgezetinherbruikbarematerialenof nuttigwordentoegepast KIDV KennisinstituutDuurzaamVerpakken;HetKennisinstituutDuurzaam Verpakken(KIDV)isin2013opgerichtombijtedragenaaneencirculaire economievoorverpakkingsmateriaalhetkidvwordtbekostigddoorhet AfvalfondsVerpakkingen

4 + 4 KWALITEITSVERBETERINGINZAMELENENSORTERENKUNSTSTOFVERPAKINGSAFVAL KNV KunststofNiet^VerpakkingenKunststofproductendienietonderde definitievanverpakkingendusooknietonderde producentenverantwoordelijkheidvallen KV Kunststofverpakkingen(Plastic),dieonderde producentenverantwoordelijkheidvallen PlasticHeroes PlasticHeroesishetinzamelsysteemvoorlege,plasticverpakkingen zoalspetflesjes,boterkuipjesenflaconsplasticheroesiseeninitiatief vanhetverpakkendebedrijfsleven,vertegenwoordigddoorafvalfonds PVUProducentenU verantwoordelijkheid Producentenverantwoordelijkheidvoorverpakkingen Producenten/Importeurszijnverantwoordelijkvoorpreventie, inzamelingenhergebruikvangebruikteverpakkingsmaterialenditis vastgelegdindeeuropeserichtlijnverpakkingenverpakkingsafvalenhet Besluitbeheerverpakkingen2014 Raamovereenkomst Verpakkingen DepartijenvandeRaamovereenkomstVerpakkingen2013^2022zijnhet ministerievaninfrastructuurenmilieu(ienm),hetverpakkende bedrijfslevenendeverenigingnederlandsegemeenten(vng) Samenstelling Verdelingvaneenpartijingezameldverpakkingsafvalinverschillende fracties,uitgedruktinmassaprocentbijhetinzamelenensorteren, draaitkwaliteitsverbeteringvooralomhetbehalenvaneenhogere aandelen(recyclebare)monostromen(pmd),tenopzichtevanmixen restafval Sorteerrendement ZiehergebruikpercentageHetaandeelkunststofverpakkingeninde outputvansorteerinstallatiesdatvansorteerderswordtafgenomenvoor hergebruikidealiterzijndatmonostromen,maarookmixstromenvan kunststofverpakkingenkunnenrecyclebaarzijn Inzamelzakken Zakkenwaarin(PMD)verpakkingenwordeningezameldenaangeboden doorburgers,ongeachthetdoordegemeentegehanteerde inzamelmiddel UMP Uitvoerings^enMonitoringsprotocol;Afgelopentweejaarhebben NedvangenVNGsamenmetdeNVRD,Materiaalorganisaties,Vereniging Afvalbedrijvenenvertegenwoordigersvangemeentengewerktaaneen herzieneversievanhetuitvoerings^enmonitoringsprotocol(ump)het resultaatiseennieuw online protocolinlijnmetdelaatstewet^, regelgevingenaanvullendeafspraken(wwwumpverpakkingennl) Verpakking Zie:definitieAfvalfonds(wwwafvalfondsverpakkingennl/home/verpakkingen/) Vergoeding Deafgesprokenvergoedingineuropertonwordtuitgekeerdvoor: gerecycledkunststofverpakkingsafvalafkomstigvanhuishoudens,dat voldoetaandeafgesprokenkwaliteitseisen

5 Zuiverheid Dematewaarineenmonostroombestaatuithettypekunststofzelf,in hetgevalvandkrgemeteninmassaprocentenvanhettotalegewicht vaneenbaal + Samenvatting Aanleiding Dehoeveelheidingezameldhuishoudelijkkunststofverpakkingsafvalisdeafgelopenjaren sterktoegenomen,mededankzijdeinspanningenvangemeententegelijkertijdwordt echterdeafzetvanhetingezameldeengesorteerdekunststofverpakkingsafvaleensteeds nijpenderprobleemrecyclingbedrijveninnederlandenduitslandgevenalgeruimetijdaan datdegesorteerdefractieskwalitatieftekortschietennuberichtenooksorteerdersdater maatregelennodigzijnomdekwaliteitvanhuninputstromenteverbeterende samenstellingvanhetingezameldekunststofverpakkingsafvalheefteennegatieveinvloed opdesorteringskwaliteit,enleidttotverdereverhogingvandekostenookbij recyclingbedrijvenworden,dooronvoldoendezuiverheidvandemonostromen,veel additionelekostengemaaktgemeentenlopenhetrisicodatzijhierdoordevergoeding vanuithetafvalfondsnietvolledigontvangen Allebetrokkenpartijenzijnheterinmiddelsovereensdaterdringendmaatregelennodigzijnomde kwaliteitvandeinzamel^ensorteerprocessenteverbeteren,zekermethetoogopaangescherpte doelenentoekomstigewetgevingrondomdecirculaireeconomieenklimaatveranderingermoet gezorgdwordendatdekwaliteitvanhetingezameldeengesorteerdekunststofverpakkingsafval aansluitbijdemarktbehoeftenendetechnischemogelijkhedenvanrecyclingbedrijven Omtekomentoteenkwaliteitsverbeteringvanhetingezameldeengesorteerdekunststof verpakkingsafvalzijnalleschakelsindeketenvanbelangmetdeterm kwaliteit bedoelenweindit rapporteencombinatievandesamenstellingvanhetingezameldeafvalenhetsorteerrendement, resulterendineenzohoogmogelijkpercentagemonostromenmeteenzuiverheid,dieminimaal voldoetaandedkrnormen(inclusiefdecontrolehierop) Doelstellingenaanpak Omdatgemeentensinds1januari2015derolvanketenregisseuropzichhebbengenomen,ishet relevantomtewetenwatvooractieszijconcreetkunnenondernemenombijtedragenaanhet verbeterenvandekwaliteitvanhetingezameldeengesorteerdekunststofverpakkingsafval Daaromisindezestudiedevolgendevraagcentraalgesteld: Wat$zijn$de$mogelijkheden$en$het$handelingsperspectief$voor$gemeenten$om$de$kwaliteit$van$het$ ingezamelde$en$gesorteerde$huishoudelijk$kunststof$verpakkingsafval$te$verbeteren?$ KWALITEITSVERBETERINGINZAMELENENSORTERENKUNSTSTOFVERPAKINGSAFVAL 5

6 + Opbasisvaneeninventarisatievandehuidigeinzamelingenverwerking,zijnereenzestal aanbevelingenvoorgemeentenopgesteld,opgedeeldindrieverschillendeniveaus: ^ Lokaalniveau,gerichtopdeinzamelingvankunststofverpakkingsafvalbijbewoners; ^ Ketenniveau,gerichtopdeketenvaninzameling,sorteren,verwerkentotaanhet vermarkten; ^ Systeemniveau,gerichtophetgehelesysteemvaneencirculairekunststofkringloop Onderstaandschemalaatdeinvloedssferenziendiedegemeentenhebben:detraditioneleenmeest directeinvloedhebbenzeophetlokaleinzamelniveau,opketenniveautredenzevooralopals regisseur,enopsysteemniveaukunnenzeopeenmeerindirectemaniereenrolspelenbijde transitienaareencirculairekunststofketendezesaanbevelingeninditrapportzijnvooralgericht aanstrategischebeleidsbepalersbijgemeenten,maartegelijkertijdookopzo nmaniergeformuleerd daterdirectconcreteactiesaanverbondenkunnenworden Onderstaandfiguurgeeftweeropwelkeniveausdezesaanbevelingenbetrekkinghebben $ $ KWALITEITSVERBETERINGINZAMELENENSORTERENKUNSTSTOFVERPAKINGSAFVAL 6

7 + 7 KWALITEITSVERBETERINGINZAMELENENSORTERENKUNSTSTOFVERPAKINGSAFVAL Niveau Aanbevelingen Lokaalniveau 1:Faciliteerinzamelsystemenopmaat Kies,samenmetinzamelaars,inzamelmiddelendieburgersopdebestmogelijkemanierfaciliterenbijhet inzamelenvankunststofverpakkingsafvalditmoetafhankelijkzijnvandebebouwingen/of bevolkingssamenstellingvaneengebiedofwijk Harmoniseerdeinzamelsystemenhuis^aan^huisenindepubliekeruimte,bijvoorbeeldmiddelsuniform kleurgebruikstreefernaarditookoverdegemeentegrenzenheentebewerkstelligen Laatonderzoekdoennaardeinvloedvandeverschillendeinzamelsystemenopdesamenstellingvanhet ingezameldekunststof(nb$het$lckva$laat$hier$in$2017$ook$een$landelijk$onderzoek$naar$uitvoeren) 2:Communiceereenduidignaarbewoners Gebruikheldere(standaard)labels,brochuresenberichtenopsocialemediaombewonersduidelijktemaken hoezehunkunststofverpakkingsafvalmoetenaanleveren Zetafvalcoachesinombewonersteassisterenenpositieftemotiverenomhunafvalcorrectaantebieden Maakvoordebevolkingzichtbaarhoegerecycledkunststofgebruiktkanwordeninnuttigepublieke toepassingengebruikdeterm'grondstof'inplaatsvan'afval',omtebenadrukkendatingezamelde verpakkingenwordenverwerkttotnieuweproducten Ketenniveau 3:Stuurbijhetinzamelenensorterenmeeropkwaliteit Legbijdeaanbestedingvannieuwecontractenmetinzamelaarsensorteerdersindebeoordelingscriteria meerfocusopkwaliteitenhergebruik(hoeveelhedenenzuiverhedenvangesorteerdestromen)zorgdat hierbijiniedergevaldedkr^normengehaaldworden,enwerktoenaareenvraaggestuurdeketen,vanuit despecificatiesvanrecyclingbedrijven Betrekrecyclingbedrijvenbijdeaanbestedingvaninzamelaarsensorteerdersomzoambitieusmogelijke kwaliteitsnormenaftesprekenentezorgendatsamenstellingenzuiverheidmeeraandachtkrijgen, bijvoorbeeldmetbehulpvaneenmarktconsultatie Creëermeereenheidindeaanbestedingsmethodesendocumenten 4:Meet,monitorenbewaakdeprestatiesconsequent Maakafsprakenoverhetstructureeluitvoerenvanonafhankelijkecontrolesvansorteerrendementenen zuiverheidvanmonostromen(zieookump30vannedvang)zorgdatprestatiesindeketenonderling teruggekoppeldengezamenlijkgeëvalueerdwordenstandaardiseerhetgebruikvanhetbegrip recycling omduidelijktemakenuitdrukkelijknietenergieterugwinningoflaagwaardighergebruikbetreft$zorgookdat anderebelangrijketermen,zoals kwaliteit en hergebruik^percentage,bijallepartijenindeketendezelfde invullinghebben Systeemniveau 5:Koopvakercirculairinenmaakditbeterzichtbaar Kiesalsgemeentevoorinzamelmiddelen(inzamelzakkenencontainers)gemaaktvangerecyclede kunststoffen Bespreekmetdegemeentelijkeinkoopafdelingwatverdereoptieszijnomcirculairintekopenenzode vraagnaarrecycledkunststoftebevorderen Maakalsgemeentezichtbaardathetingezameldekunststofdaadwerkelijkgerecycledwordt,bijvoorbeeldin depubliekeruimte 6:Zetinopaanpassingvanfinanciëleprikkels AgendeerbijdepartijenvandeRaamovereenkomstVerpakkingeneenmogelijkverlaagdtariefvan producententarieveninhetafvalfondsvoorverpakkingenvangerecycledekunststoffen,eneenvormvan vergoedingenvanproducentenvankunststofniet^verpakkingen AgendeerbijdepartijenvandeRaamovereenkomstVerpakkingendatgemeentendieextrainzettenop kwaliteit,daarvoorbeloondworden

8 + 1Inleiding Indecontextvandetransitienaareencirculaireeconomieisderolvangemeenten indeafvalketenzeerbelangrijkrecentelijkstiptederaadvoordeleefomgevingen Infrastructuur(RLI)ditnogaan: Maakookalsdecentraleoverhedendetransitienaareencirculaireeconomiedoorhet volgenvaneenzelfdesystematiek,waarbijdekeuzevoordecirculairestrategiewordt bepaalddoordekwaliteitenvandeeigenregioontwikkeldaartoeinzichtinde kwaliteiten,omstandighedenenkenmerkenvandeeigenregioensteleenatlasvande grondstoffenstromenop (RLI,2015;zieookbijlageIII) DetakenvangemeentenzijneenaantaljarengeledenvastgelegdDeVerenigingvanNederlandse Gemeenten(VNG)heeftmethetministerievanInfrastructuurenMilieu(I&M)en vertegenwoordigendeorganisatiesvanhetverpakkendebedrijfsleven(afvalfondsverpakkingen)een 'RaamovereenkomstVerpakkingen'geslotenvoordejaren2013^2022Deovereenkomstheeftoa alsambitieomdehergebruikpercentagesvankunststofverpakkingeninnederlandsterktelaten toenemendeovereenkomstregelteenvergoedingensysteemvoorgemeentenvoorinzamelingen het(laten)sorterenenvermarktenvankunststofverpakkingsmateriaal Sinds1januari2015zijndegemeentenalsketenregisseurverantwoordelijkvoorhetsorterenvan hetkunststofverpakkingsmateriaalnaarkeuzekunnengemeentenookdevermarktingvanhet gesorteerdemateriaalopzichnemenzijontvangenvanhetafvalfondsverpakkingeneen vergoedingpertoningezameldkunststofverpakkingsafvalafkomstigvannederlandsehuishoudens, mitsdatvoldoetaandeafgesprokenkwaliteitseisendaarnaastkrijgenzeeenvergoedingter ondersteuningvandevermarktingomtebeoordelenofdedoordegemeentenopgegeven hoeveelhedenjuistzijnenvoldoenaandevereistespecificaties,voertuitvoeringsorganisatie Nedvang,inopdrachtvanhetAfvalfondsVerpakkingen,sindskortmetingenuitdiegerichtzijnophet bepalenvandesamenstellingvanhetafvaldesamenstellingisvanbelangomdatgemeenten mogelijkbinnenkortuitsluitendeenvergoedingontvangenvoorhetkunststofverpakkingsafvaldatzij hebben(laten)inzamelen,datvoldoetaandevereistedkrkwaliteitsspecificatiesendatook daadwerkelijkwordtgerecycledmedehieromstrevengemeentenernaarzoveelmogelijkkunststof verpakkingsafvalvanhuishoudensintezamelenvoorhergebruik,opeenzoefficiëntmogelijke manieromhenhierbijteondersteunen,ishetlearningcenterkunststofverpakkingsafval(lckva) opgerichtdoorhetministerievani&m,vngenhetverpakkendbedrijfsleven KWALITEITSVERBETERINGINZAMELENENSORTERENKUNSTSTOFVERPAKINGSAFVAL 8

9 Devolgendeontwikkelingenvormendebelangrijksteaanleidingenvoorditonderzoek: + 1 Dehoeveelheidingezameldkunststofverpakkingsafvalneemttoeenditleidttot toenemendekosten,diebetaaldwordenviahetafvalfonds 2 Devergoedingpertondiegemeentenontvangenvoorhetinzamelen,scheidenen vermarktenzaldekomendejarenwordenverlaagd 3 Dekwaliteitvanhetingezameldeengesorteerdekunststofverpakkingsafvalneemtaf, waardoorhetsteedsmoeilijkerwordtomhetmateriaalookdaadwerkelijktekunnen recyclen 11Toenamehoeveelheidenkosteninzamelenkunststofverpakkingsafval Hetinzamelenvanhuishoudelijkkunststofverpakkingsafvalisdelaatstejarentoegenomen,mede dankzijdeinspanningenvangemeenten,diehiervooreenvergoedingkrijgenuithetafvalfondsinde afgelopentweejaarzijnsteedsmeergemeentenovergegaanoppmd(plastic,metaalen drankkartons)inzameling,ofwelhet,samenmethetkunststofverpakkingsmateriaal,gescheiden inzamelenvanmetaalendrankenkartons Afbeelding$1:$Hoeveelheid$ingezameld$PMD$2007L2014$(LCKVA,$2016a)$ $ Inafbeelding1isteziendatdehoeveelheidgescheideningezameldPMDforsistoegenomen,van ongeveer10,000tonin2007naarbijna140,000tonin2014ditbetekentdaterin2014circa8,2kg PMDwerdingezameldperinwonerinNederlandDeverwachtingisdatdezestijgendelijnzichnog enkelejarendoorzalzetten(lckva,2016a) KWALITEITSVERBETERINGINZAMELENENSORTERENKUNSTSTOFVERPAKINGSAFVAL 9

10 Medealsgevolgvandetoegenomeninzamelingzijndetotalekostenvoorhetinzamelenensorteren vankunststofverpakkingengegroeidin2015washettekortomdeketenfinancieelsluitendte makenmeerdan 120miljoen,enzondergewijzigdbeleidzalditdekomendejarennogverder stijgen(afvalfondsverpakkingen,2015)omdemaatschappelijkekostenvoordeinzamelingen scheidingvankunststofverpakkingentebeperken,ishetvanbelangdekostenefficiëntievande inzamelingvankunststofverpakkingsafvaldoorgemeententeoptimaliseren(lckva,2016b)het onlangsverschenenlckvarapportoverkostenefficiëntielaatziendatderespons,ofwelde hoeveelheidingezameldkunststofafvalperpersoon,eenzeerbepalendefactorisvoordekostendie gemeentenmakenpertonkunststofverpakkingsafvaldiewordtingezameld(lckva,2016b)in principebetekenteenhogererespons,lagerekostenpertononderstaandfiguurgeefteen schematischoverzichtvandemanierwaaropenkeleveelgebruiktebeleidsinstrumenten samenhangen,endekostenefficiëntievandeinzamelingvankunststofverpakkingenbeïnvloeden + Afbeelding$2:$Schematisch$overzicht$kostenefficiëntie$kunststof$(LCKVA,$2016b)$ KWALITEITSVERBETERINGINZAMELENENSORTERENKUNSTSTOFVERPAKINGSAFVAL 10

11 12Dalendevergoedingvoorgemeenten IndeRaamovereenkomstisafgesprokendatdevergoedingdiegemeentenontvangenvoorhunrolin deketenrichting2019stapsgewijszaldalenmetnamedevergoedingvoordeinzamelingzalde komendejarendalendekostendieverschillendegemeentenmakenvoordeinzamelingvaneenton kunststofverpakkingsafvallopensterkuiteendaaromiserbehoefteaankennisdelingoverde instrumentendiegemeenteninhandenhebbenomdekostenefficiëntievandeinzamelingvan kunststofverpakkingsafvalpositieftebeïnvloeden Deafgesprokenvergoedingineuropertonwordt uitgekeerdvoor: 1gerecycled 2kunststofverpakkingsafval 3afkomstigvanhuishoudens 4datvoldoetaandeafgesprokenkwaliteitseisen Afbeelding$3:$Vergoedingen$per$ton$ingezameld$kunststof$(Nedvang,$2014)$ $ Ominaanmerkingtekomenvoordezevergoedingmoethetgesorteerdekunststofvoldoenaande desbetreffendedkr^normenmoettenminste45%vanhetgewichtvandegesorteerdestroom bestaanuitmonostromen(folie,pet,ppenpe)destriktheidvandienormenendeexactedefinitie vandeterm monostroom staatechternogterdiscussie,zoalslaterinditrapportaandeorde zalkomen 13Onvoldoendekwaliteitvaningezameldkunststofverpakkingsafval WaardehoeveelheidingezameldkunststofinNederlandaljarenhoogis,wordtderoepommeer aandachtvoordekwaliteitvanhetingezameldemateriaalsteedsluiderdekunststof recyclingindustrie(inclusiefafnemersuitduitsland)geeftalgeruimetijdaandatdefractiesdiezij aangeleverdkrijgenkwalitatieftekortschietenookeencoalitievanmilieuorganisatiesheeftzichin eenrecentebriefaandetweedekamerkritischuitgelatenoverdeprestatiesvanhetplasticheroes inzamelsysteem(recyclingnetwerk,2016) TevensberichtensorteerdersdatermaatregelennodigzijnomdekwaliteitteverbeterenHetLCKVA constateertineenrecentepublicatiedat: Sorteerders$berichten$gemeenten$dat$de$kwaliteit$van$het$ ingezamelde$kunststof$verpakkingsafval$van$huishoudens$afneemt$en$dat$maatregelen$nodig$zijn$om$ de$kwaliteit$te$verbeteren$zij$zien$een$dalende$kwaliteit$door$een$toename$van$nietlverpakkingen,$ vervuiling$en$vocht$in$het$aangeboden$kunststof$dit$heeft$een$negatieve$invloed$op$de$sortering$van$ het$kunststof$en$leidt$tot$verhoging$van$de$kosten$aanvullend$bestaat$het$risico$voor$gemeenten$dat$ zij$door$een$te$lage$kwaliteit$de$vergoeding$vanuit$het$afvalfonds$niet$ontvangen (LCKVA,2016c) + KWALITEITSVERBETERINGINZAMELENENSORTERENKUNSTSTOFVERPAKINGSAFVAL 11

12 + OmtekomentotkwaliteitsverbeteringzijnalleschakelsindeketenvanbelangMetdeterm kwaliteit bedoelenweinditrapporteencombinatievandesamenstellingvanhetingezameldeafval enhetsorteerproces,resulterendineenzohoogmogelijkpercentagemonostromenmeteen zuiverheid,dieminimaalvoldoetaandedkrnormen 1 Samenstellingingezameldkunststofverpakkingsafval;Bijdeinzamelingdraait kwaliteitsverbeteringvooralomdesamenstelling,ofwelhetbehalenvaneenzohoog mogelijkaandeelkunststof(ofpmd)verpakkingen,tenopzichtevannkvenoverigrestafval 2 Sorteerrendement:Hierbijdraaithetomhetverhogenvanhetpercentagemonostromen, zonderdatdittenkostegaatvandezuiverheidvandezemonostromen 3 Zuiverheidvanmonostromen;Uiteindelijkisdezuiverheidvandegesorteerdefractiesvan belangomdatdezeminimaalmoetenvoldoenaandedkr^normenhierbijiseengoede controlenoodzakelijk Voordatgemeentenin2015derolvanketenregisseuropzichnamen,laghetsorteerrendementrond de75%inmiddelsisdatpercentageopgelopentot90%,maarvolgensrecyclingbedrijvenisditten kostegegaanvandezuiverheidvandemonostromendaaromisdebalanstussendedrieschakels: inzamelen,sorterenenrecyclen,cruciaalindepraktijkkanhetstrevennaareenzohoogmogelijk sorteerrendementtenkostegaanvandezuiverheidvandegesorteerdefracties,indiendenormen daarvooronvoldoendewordengehandhaafdonderstaandfiguurvatdeonderlingesamenhang tussendeverschillendeschakelsvankwaliteitsverbeteringsamen Samenstelling ingezameld afval: - Hoog % PMD - Laag % Rest Sorteerrendement: - Hoog % kunststof monostromen: PP, PET, etc - Laag % mix & rest % Kunststof mononstromen % PMD % Rest % Mix % Rest Zuiverheid van monostromen: - Monostromen voldoen aan hoge zuiverheidsnormen PP Zuiverheid (min DKR-norm 329) PET Zuiverheid (min DKR-norm 328-1) PE Zuiverheid (min DKR-norm 329) FOLIES Zuiverheid (min DKR-norm 310) MIX Zuiverheid (min DKR-norm 350) REST $ Afbeelding$4:$Kwaliteitsverbetering$in$de$verschillende$schakels$van$de$kunststof$verpakkingsafval$keten$ KWALITEITSVERBETERINGINZAMELENENSORTERENKUNSTSTOFVERPAKINGSAFVAL 12

13 VolgensdekunststofrecyclingindustrieisdezuiverheidvandeDKR^normentelaagomtot hoogwaardigerecyclingtekomendaarnaastgeeftderecyclingindustrieaandatdelagekwaliteit medeveroorzaaktwordtdoorhetgebrekaanonafhankelijkecontrolebij(metname)de sorteerbedrijvenendoordekeuzevoorinzamelingstructurendieonvoldoendezijngerichtop kwaliteitvandeingezameldefractiesrecyclersgevenaandatbeleidsmakerstemakkelijkuitgaan vandestatusquovandeinzamelsystemenzijwijzenopdegrotepotentiediezitinhetbeter faciliterenvanhoogwaardigeinzamelingenhetbetergescheideninzamelenensorterenvan afvalstromen,bijvoorkeurzodichtmogelijkbijdebronditvaltdoortalvanmanierentestimuleren, bijvoorbeelddoordiftar,omgekeerdinzamelenenhetbelonenvanbewoners + Afwijkenvandestatusquovereisteenandere,meertoekomstgerichtemaniervandenken,juistvan diegenendiedekunststofketenregisserentechnologischeenmaatschappelijkeontwikkelingen,zoals deopkomstvanbiologischafbreekbareverpakkingenenonlineinkopen,kunnenindetoekomsteen belangrijkeinvloedhebbenophetgebruikenenverwerkenvankunststofverpakkingenomflexibel omtekunnengaanmetdezeontwikkelingen,dienengemeentenalsketenregisseursnatedenken overderoldiezijwillenspelenindekunststofketenmetbetrekkingtotdemeerjarigebeslissingendie zedekomendetijdgaanmaken Constaterende dat de huidige samenstelling van het kunststof verpakkingsafval bij meerdere onderdelenindekunststofketentotproblemenleidt,heefthetlckvadebehoeftegeformuleerdom kwaliteitsverbeteringtotprioriteittemakenindekunststofketenmetkwaliteitsverbeteringwordt hierineersteinstantiebedoelddatzoweldesorteerrendementenomhooggaan,zodat75^90%van het kunststof afval gerecycled wordt, als de kunststof monostromen ten minste voldoen aan de afgesprokendkr^normenomdatdegemeenteneenregierolspelenindeverbeteringvandekwaliteit van het kunststof verpakkingsafval uit de huishoudelijke fractie, is het belangrijk om duidelijk te hebben wat zowel de korte^ als de lange termijn mogelijkheden en handelingsperspectieven voor gemeentenzijnhieromtrent Dehoofdvraagvanditrapportisdaaromalsvolgtgeformuleerd:watzijndemogelijkhedenen handelingsperspectieven$voor$gemeenten$om$de$kwaliteit$van$het$ingezamelde$en$ gesorteerde$huishoudelijk$kunststof$verpakkingsafval$te$verbeteren?$ KWALITEITSVERBETERINGINZAMELENENSORTERENKUNSTSTOFVERPAKINGSAFVAL 13

14 + 14 KWALITEITSVERBETERINGINZAMELENENSORTERENKUNSTSTOFVERPAKINGSAFVAL Aandelen afvalsystemenin Duitsland(Euwid Recyclingund Entsorgung,2013 Voorsprongdoortechniek:Duitseinzamelsystemen HetNederlandsesysteemvoordeinzameling vanhuishoudelijkkunststofverpakkingsafvalis nietdeeersteinzijnsoorttijdenszijn ambtstermijn(1998^2005)legdejürgentrittin, voormaligduitsministervanmilieu,debasis voordeduitseinzamelstructuurdualessystem Deutschland(DSD) Ditsysteemvoorzietindeinzamelingvan huishoudelijkverpakkingsafval,enheefteen vooraanstaandeplaatsnaasthetinduitsland traditioneelgoedfunctionerendepfandsystem (statiegeld)endemehrweglquote(minimale hoeveelheidmeermaligeenhervulbare verpakkingentenopzichtevaneenmalige verpakkingen)vergelijkbarewaarderings^ systemenzullennaarverwachtingworden ingevoerden/ofuitgebreidombepaalde zwerfafvalstromentoekomstigzoveelmogelijk tevoorkomen BijdeopstartvanhetDSDsysteemzijner omgerekendveletientallenmiljoeneneuro s vrijgemaaktvoordeopbouwvandebenodigde infrastructuureninstallatiesterwijlnederland zichdestijdsbeperktetotenkelefiscale maatregelennadatdemonopoliepositievande privéondernemingdualessystemdeutschland GmbHin2007werdgebroken,ontstondenerin Duitslandeentientalinzamelstructurenvoorde huishoudelijkefractieseengrootaantal toonaangevendeinzamelbedrijven,waaronder ALBA,Rhenus,Remondis,Interserohentalloze anderenhaddenvandaagdedagnietbestaanin hunhuidigevormzonderdeduitsestringente wetgevingenproactievebeleidsvoering Dezebedrijvenhebbenzichinmiddelsveel brederopgestelddanenkeldeinzamelingen sorteringvanverpakkingsafvalditismede mogelijkgemaaktdoordebeschikbaarheidvan ruimepubliekefinanciëlemiddelen,diede transitieondersteundenindetoekomstkunnen innederlandookmeerdereafvalsystemen parallelgaanlopen,waardoorermeer marktwerkingontstaatengemeentenmeer keuzehebbenbijdeaanbesteding 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% Lichteverpakkingen Glas Papier&karton

15 " 14""""""Onderzoeksopzet" Om"de"hoofdvraag"van"dit"onderzoek"te"kunnen"beantwoorden"is"er"een"onderzoeksopzet"van"drie" opvolgende"fases"gehanteerd:" 1 Inventarisatiehuidigesituatie,middelsdeskresearchvanbestaandeinformatie,beschikbaarvia ondermeerhetlckva,kidv,nedvangenafvalfonds 2 Trendonderzoekenverdiependeinterviewsmetonderzoekerseninzamelaarsenverwerkers vankunststofverpakkingsafval 3 Aanbevelingenvoorgemeentenop3niveaus " Op"basis"van"bovenstaande"informatie"zijn"er"aanbevelingen"voor"gemeenten"opgesteld," opgedeeld"in"drie"verschillende"niveaus:"" SLokaalniveau,gerichtopdeinzamelingbijbewoners(hoofdstuk2); SKetenniveau,gerichtopdeketenvaninzamelingtotaanhetrecyclen(hoofdstuk3); SSysteemniveau,gerichtophetsysteemrondomdekunststofketen(hoofdstuk4) +" " Niveau Lokaal"niveau" Keten"niveau" Systeem"niveau" " Aanbevelingen 1 Faciliteerinzamelsystemenopmaat 2 Communiceereenduidignaarbewoners 3 Stuurbijhetaanbestedenvaninzamelaarsensorteerdersmeeropkwaliteit 4 Meet,monitorenbewaakdeprestatiesconsequent 5 Koopvakercirculairinenmaakhetbeterzichtbaar 6 Zetinopaanpassingvanfinanciëleprikkels KWALITEITSVERBETERINGINZAMELENENSORTERENKUNSTSTOFVERPAKINGSAFVAL 15

16 +" 16 KWALITEITSVERBETERINGINZAMELENENSORTERENKUNSTSTOFVERPAKINGSAFVAL 2Lokaalniveau:faciliterenencommuniceren Gemeentenhebbenoplokaalniveaudemeestdirecteinvloedopdehoeveelheidende samenstellingvanhetingezameldekunststofverpakkingsafvalopditmomentishetkunststof afvalsysteemnogsterkingerichtopkwantiteit,hetgeenvaaktenkostegaatvandekwaliteitenkele beleidskeuzesdiedegemeentennuvaakalbezighouden,zijnbijvoorbeeld(lckva,2016b): hetaldanniettoepassenvaneengedifferentieerdtariefsysteem(diftar); hetinvoerenvanomgekeerdinzamelen; demethodevaninzameling(brengvoorzieningofhaalvoorziening); hetgebruikteinzamelmiddelbijhuissaanshuisinzameling(minicontainerofzak); combinatiesinzamelingmetdrankenkartonsenblik(pmd) Hoewelerwelhetéénenanderbekendisoverdeinvloedvandezemaatregelenopde kostenefficiëntie(lckva,2016b),isernogvrijwelgeenonderzoekgedaannaardeinvloedvan bovenstaandemaatregelenopdesamenstellingvanhetingezameldekunststofverpakkingsafvaluit deinterviewsmetinzamelbedrijvenkomtnaarvorendaterookbijhenweinigkennishieromtrentis, maardathetduidelijkisdatdeverschillenpergemeenteofzelfsperwijk(endusper inzamelsysteem)grootzijnhetlckvaishieroverbegin2017eenonderzoekgestart " De"twee"belangrijkste"aandachtspunten"die"de"inzamelaars"en"recyclingbedrijven"aandragen"zijn:" Faciliteren"van"inzamelsystemen"op"maat:doorinoverlegmetinzamelaarsenbewonerseen inzamelsysteeminterichten,kunnendewensenbeteropelkaarafgestemdworden; Eenduidig"communiceren:doorintezettenopeenduidigeenhelderecommunicatie,handhaving enhetinzettenvanafvalcoaches,kandekwaliteitvandekunststofpositiefwordenbeïnvloed, watleidttotminderuitvalenlageresorteerkosten Indeonderstaandeparagrafenwordendezeaandachtspuntenverdertoegelicht 21 Faciliteerinzamelsystemenopmaat Voorbewonersishetscheidenenaanleverenvankunststof(ofPMD)verpakkingsafvaleen ingewikkeldproces,zekeralsereenveranderinginhetinzamelsysteemwordtgeïntroduceerd Maatwerkisdaaromcruciaalbijhetinrichtenvanlokaleinzamelsystemen,metbijzondereaandacht voordefunctionaliteitengebruiksvriendelijkheidvandeinfrastructuurendeinpassinginde woonsituatie(bvhoogsoflaagbouw) Daarnaastishetomverwarringtevoorkomenwenselijkomwaarmogelijk(zowelaanhuisalsinde publiekeruimte)harmonisatietebewerkstelligen,enhetliefstookoverdegemeentegrenzenheen HiertoewordtbinnenhetVANGSprogrammavanRijkswaterstaataleeneersteaanzetgedaan 1 Denk 1 Ziedeoutputvanhet OnderzoekEenduidigheidbegrippenAfvalstromen

17 hiervoorbijvoorbeeldaanhetkleurgebruikvandeinzamelmiddelen:dekleuroranjeisinmiddelseen belangrijkherkenningspuntvoorkunststofinzamelinggewordentevensishetinzettenvan translucente (semitransparante)zakkenvanuithetoogpuntvan(sociale)controlehetoverwegen waard:dezezakkenzijnbetergeschiktvoorvisueleinspectiedangrijzezakkenofanonieme containersditbiedtvervolgensookweerdemogelijkheidombetertehandhaven;inbelgiëworden insommigeprobleemgebiedenzelfshuissaanshuiscontrolesuitgevoerd +" Afbeelding-5:-Verschillende-inzamelmiddelen-voor-kunststof-verpakkingsafval-/-PMD-- DaarnaastzijnerookfinanciëleprikkelsmogelijkomderesponsteverhogenIneenrecent onderzoekwerdduidelijkdatgemeentendiemetgedifferentieerdetarieven(diftar)voor afvalstromenwerken,gemiddeldruim2,5keerzoveelkunststofverpakkingsafvalinzamelenals gemeentenzonderdiftar(lckva,2016b)ookhierheeftdelokalecontext,zoalsdematevan stedelijkheidineengemeente,eengroteinvloedophetsuccesvandezemaatregel(pwc,2013)het isonduidelijkinhoeverrediftarinvloedheeftopdesamenstellingvanhetingezameldeafval;een aantalinzamelaarsgeeftaandatbijgemeentenmetdiftardekunststofstroommeervervuildisen meernietsverpakkingsmaterialenbevat Hetomschakelenvaneenbrengsysteemnaareenhaalsysteemmetcontainersheeftinenkele gemeentendehoeveelheidingezameldpmdverdubbeldhetisechternietbekendofditsysteem ookinvloedheeftopdesamenstellingingebiedenwaarbronscheidingniettotdegewenste resultatenleidt,kannascheidingmogelijkeenoplossingbiedennascheidinglevertmeergescheiden kunststofverpakkingsafvalop(ca5kgmeerperhuishouden),maardevervuilingsgraadishogeren dekwaliteitlager(dijkgraaf&gradus,2016;kplusv,2011)ditisdeelsoptelossenmetbetere sorteerlijnenincombinatiemeteenextrasorteersenwasproces,maardekwaliteitblijftopdit momentmeestalnogachterbijdebehaaldekwaliteitvanbronscheiding KWALITEITSVERBETERINGINZAMELENENSORTERENKUNSTSTOFVERPAKINGSAFVAL 17

18 Aanbeveling"1:"Faciliteer"inzamelsystemen"op"maat" +" Handelingsperspectieven"korte"termijn:" Kies,samenmetinzamelaars,inzamelmiddelendieburgersopdebestmogelijke manierfaciliterenbijhetinzamelenvankunststofverpakkingsafval Ditmoetafhankelijkzijnvandebebouwingen/ofbevolkingssamenstellingvaneen gebiedofwijk Handelingsperspectieven"middellange"termijn:" HarmoniseerdeinzamelsystemenhuisSaanShuisenindepubliekeruimte, bijvoorbeeldmiddelsuniformkleurgebruikstreefernaarditookoverde gemeentegrenzenheentebewerkstelligen Laatonderzoekdoennaardeinvloedvandeverschillendeinzamelsystemenopde samenstellingvanhetingezameldekunststof(nb-het-lckva-laat-hier-in-2017-eenlandelijk-onderzoek-naar-uitvoeren) 22 Communiceereenduidignaarbewoners Nietalleendekeuzeenvormgevingvaninzamelsystemenisvanbelangvoorhetverhogenvande respons,maarookdecommunicatieoverhetafvalproceskaneenpositieveimpacthebbenvanuit hetoogpuntvandebewonerszijnkunststofverpakkingeneenafvalstroom,waarvanhetscheiden ietsisdatzoweinigmogelijkmoeitemagkostendaaromishetcruciaaldatcommunicatieover afvalscheidingheldereneenduidigis,endelijstmetuitzonderingenzokortmogelijkwordt gehouden Het-lijstje-van-wat-er-allemaal-niet-in-mag-is-vele-malen-groter-dan-het-lijstje-van-wat-erwel-in-mag,iseenveelgehoordeuitdrukkingonderbewonersHetLCKVAheeftvanuitdatoogpunt recenteenreeksvoorbeeldenvando s-and-don tsuitgewerktindefactsheetcommunicatie(lckva, 2016c)Zekeralsereenveranderinginhetinzamelsysteemplaatsvindt,zoalshetoverschakelenop diftar,moeterextranadrukwordengelegdophetgoedoverbrengenvaninformatieoverde inzamelprocedureeenvoorbeeldisomnietlangerdeterm afval,maar grondstof tegebruiken, omdatdaarmeewordtbenadruktdatingezameldeverpakkingenkunnenwordenverwerkttot nieuweproducten Goedecommunicatiegaatverderdanalleenhetverspreidenvanbrochuresengebruikvankleurrijke labelsookhetzichtbaartoepassenvangerecycledkunststofinbijvoorbeeldinzamelmiddelen, gemeentelijkeinfrastructuur,werkplekken,ofkledingiseenmanieromhetsignaalaftegevendatde recyclingvankunststofafvalconcreetresultaatoplevertgemeentenkunnenhiersamenmet bewonersaanbijdragen(zieookaanbeveling5)daarnaastmakensommigegemeenten,waaronder Enschede,AlmeloenArnhem,algebruikvanafvalcoaches,metalsdoelombewonersteinformeren overgoedeafvalinzamelingendegedachteachterhetsysteemuitteleggenderesultatenhiervan wordenonderanderegedeeldtijdensworkshopsenopwebsitesvandenvrdenvangshha(nvrd, 2016;VANGSHHA,2015) KWALITEITSVERBETERINGINZAMELENENSORTERENKUNSTSTOFVERPAKINGSAFVAL 18

19 TenslottezijnerookgemeentendiesocialemediainzettenomtecommunicerenoverafvalscheidingS eninzameling,bijvoorbeeldmetbehulpvankorteinformatiefilmpjes 2 +" Aanbeveling"2:"Communiceer"eenduidig"naar"bewoners" Handelingsperspectieven"korte"termijn:" Gebruikheldere(standaard)labels,brochuresenberichtenopsocialemedia ombewonersduidelijktemakenhoezehunkunststofverpakkingsafvalmoeten aanleveren(zielckva,2016c) Zetafvalcoachesinombewonersteassisterenenpositieftemotiverenomhunafval correctaantebieden Handelingsperspectieven"middellange"termijn:" Maakvoordebevolkingzichtbaarhoegerecycledkunststofgebruiktkanworden innuttigepublieketoepassingen(zieookaanbeveling5) Gebruikdeterm'grondstof'inplaatsvan'afval',omtebenadrukkendatingezamelde verpakkingenwordenverwerkttotnieuweproducten Afbeelding-6:-Wat-mag-er-wel/niet-in-het-PMD-verpakkingsafval?-(Bron:-RAD-Hoeksche-Waard)- 2 ZoalsbijvoorbeeldgemeenteRheden: KWALITEITSVERBETERINGINZAMELENENSORTERENKUNSTSTOFVERPAKINGSAFVAL 19

20 +" 3Ketenniveau:deregiefunctie GemeentenhebbenvanuithunregiefunctieinvloedopdeandereketenpartnersInzamelaars, sorteerdersenrecyclingbedrijvenkunnen,metbehulpvangoedecoördinatie,samenbehoorlijke stappenzettenomdekwaliteitvanhetkunststofverpakkingsafvalteverbeterengemeentenspelen hierbijeencrucialerol,omdatzijdeeindverantwoordelijkheidoverditprocesdragen (LCKVA,2016b) Degeïnterviewdeorganisatiesgevenaandateropditketenniveautweeaandachtspuntenprioriteit moetenhebben: Kwaliteitsgericht" aanbesteden:" Door bij het afsluiten van contracten met inzamelaars en sorteerders ambitieuze afspraken te maken over het te behalen sorteerrendement en kwaliteitscriteriavoormonostromen,kandeketenmeerkwaliteitsgerichtvormgegevenworden;" Monitoren"van"het"sorteerrendement"en"de"zuiverheid"van"monostromen:"Doorketenpartners ertoeaantezettenomresultatendoordeheleketenheentemonitorenenonderlingterugte koppelen, kunnen knelpunten structureel worden aangepakt en kan de kwaliteit van het ingezameldekunststofmateriaalbeteraansluitenophetrecyclingproces" Indeonderstaandeparagrafenwordendezeaandachtspuntenverdertoegelicht" 31Stuurbijhetaanbestedenvaninzamelaarsensorteerdersmeeropkwaliteit Sinds1januari2015zijngemeentennietalleenverantwoordelijkvoordeinzameling,maarookvoor desortering"en"recyclingvanhuishoudelijkafvalwaarhetbijdeaanbestedingvandeinzameling vooralsnogvooraldraaitomdekostenefficiëntie,zijnvoordedaaropvolgendeverwerkingsstappen meercriteriavanbelangrecyclingbedrijvengevenalvelejarenaandatdehuidigedkrsnormen,die betrekkinghebbenopdekwaliteitvanhuishoudelijkeafvalstromen,nietvoldoenvooreengoede verwerkbaarheidinderecyclingiseenzuiverheidvancirca98%gewenst,terwijldedkrsnormen voordediversestromentussende90s94%geldtinderealiteithalendesorteerinstallatiesechter zelfsdezelagecriteriaveelvuldignietinhetkadervandenagestreefdekwaliteitsverbeteringishet wenselijkombijdeaanbestedingvaninzamelaarsensorteerdersmeernadrukteleggenopde sorteerresultatendiebehaaldkunnenwordenenomdaarbijaantesluitenopdekwaliteitseisen vanderecyclingmarktdoorrecyclingbedrijvenvoorafteconsulterendaarbijishetooknodigdater eenheidgecreëerdwordtindeaanbestedingsproceduresendaarbijbehorendedocumentatie,omde benodigdevoorbereidingstijdenuitgavenaanexterneadviseurstedrukken Eenbelangrijkonderdeelvandezekwaliteitsverbeteringisdaterbijdeaanbestedingvannieuwe contractenvoorinzamelen,sorterenenverwerken,afgesprokenwordtdaterbijdeverscheidene locatiesonafhankelijkecontrolesplaatsvindendaarnaastkunnenerafsprakenwordengemaaktover implementatievanderecentdoorhetkidvgepubliceerdespecificatiesoverdrienieuwe monostromen:petstrays,mpoenps(kidv,2016)doorpetsmultilayerbakjes,mixedpolyolefin (MPO,eenmixvanPEenPP)enPolystyreen(PS)verderuittesorteren,aanvullendopdevier bestaandedkrsgespecificeerdestromen(pet,pe,ppenfolies),kanhetaandeelrestafvalinde KWALITEITSVERBETERINGINZAMELENENSORTERENKUNSTSTOFVERPAKINGSAFVAL 20

21 afvalmixwordenteruggedrongenenhettotaalinpotentiebeterwordengerecycledditheeft overigensalleenzinalserookafzetvoordezestromengevondenkanworden,waarvoorhetvan belangisdatdezuiverheidvandestromenhooggenoegishiernaarwordtdoorverschillende recyclingbedrijvenmomenteelonderzoekgedaan +" Afbeelding-7:-Voorwaarden-voor-implementatie-van-de-specificaties-van-PETTbakjes,-MPO-en-PS-(KIDV,-2016)- HetLCKVAheeftindeActualisatieHandreikingAanbestedingenkeleconcreteaanbevelingenstaan omhergebruiktestimuleren(lckva,2016a)enheeftdaarnaasteenmodelovereenkomst beschikbaarvoorhetsorterenenvermarktenvanverpakkingsmateriaalvanhuishoudens(lckva, 2016d)Omdatdegemeentepertonhergebruiktmateriaaleenvergoedingontvangtvanhet Afvalfonds,leidtditpersaldoniettotmeerkostenInhetonderstaandetekstkaderstaateen voorbeeldtekstvoordeaanbestedinghierbijmoetvermeldwordendatindezetekstnoggeenzuiverheidsnormwordtgenoemd,terwijlditmethetoogopdekwaliteitsketen(ziehoofdstuk13) zekerookexplicieteaandachtverdient De-aanbestedende-dienst-beoogt-maximaal-hergebruik-van-kunststof-te-stimuleren-en-om-die- reden-wordt-de-opdrachtnemer-voor-sorteren-en-vermarkten-vergoed-op-basis-van-een-tarief-per- ton-hergebruikt-materiaal-hierbij-geldt-dat-het-gerealiseerd-hergebruikpercentage-kunststoffen- voor-iedere-installatie-minimaal-75%-moet-bedragen-en-binnen-het-hergebruikte-kunststoffen- moet-het-aandeel-monostromen-minimaal-45%-bedragen -(LCKVA,-2016a)- DeBegeleidingscommissie'RaamovereenkomstVerpakkingen'heeftmedio2016eenmeetprotocol eneenbeoordelingssystematiekvastgestelddiebeschrijftaanwelkeeisendeverschillendestromen moetenvoldoengeadviseerdwordtteverwijzennaardezedocumentenwaarhetaankomtophet metenenbeoordelenvandeverschillendestromen KWALITEITSVERBETERINGINZAMELENENSORTERENKUNSTSTOFVERPAKINGSAFVAL 21

22 +" DeaanbestedingsregelgevingschrijftvoordatgunningplaatsvindtopbasisvandeEconomischMeest VoordeligeInschrijving(EMVI)LosdaarvanishetpolitiekSbestuurlijklogischdatdeinschrijvingniet alleenopprijs,maarookopduurzaamheidsaspectenwordtbeoordeeldinaanbestedingenvoor afvalverwerkingenookdelopendeaanbestedingenvoorsorterenvanpmdishetgangbaarom transportafstand(inbeperktemate)meetelatenwegenindebeoordelingopgemerktwordtdat eengroteretransportafstanddoordedaarmeegepaardgaandehogeretransportkostenlogischerwijs ookalnegatieverscoortopprijsdaarnaastishetmogelijktesturenophetgebruikvan duurzame(re)voertuigenmetbijvoorbeeldeuros6niveauofduurzamernaastdatdeprikkelvan afrekenenvandeopdrachtnemeropbasisvandegerealiseerdehoeveelheidhergebruikookalzorgt voorhergebruik,ishetindekunststofaanbestedingengangbaaromdeinschrijvingookte beoordelenophethergebruikpercentagedatdemarktpartijgarandeerttegaanrealiseren (LCKVA,2016a) Aanbeveling"3:"Stuur"bij"het"aanbesteden"van"inzamelaars"en"sorteerders"meer"op"kwaliteit" Handelingsperspectieven"korte"termijn:" Leg bij de aanbesteding van nieuwe contracten met inzamelaars en sorteerders in de beoordelingscriteriameerfocusopkwaliteitenhergebruik(hoeveelhedenenzuiverheden vangesorteerdestromen) ZorgdathierbijiniedergevaldeDKRSnormengehaaldwordenEnwerktoenaareenvraag gestuurdeketen,vanuitdespecificatiesvanrecyclingbedrijven Betrek recyclingbedrijven (via bijvoorbeeld NRK recycling) bij de aanbesteding van inzamelaarsensorteerdersomzoambitieusmogelijkekwaliteitsnormenaftesprekenen tezorgendatsamenstellingenzuiverheidmeeraandachtkrijgen,bijvoorbeeldmetbehulp vaneenmarktconsultatie Handelingsperspectieven"middellange"termijn:" Creëermeereenheidindeaanbestedingsmethodesendocumenten 32Meet,monitorenbewaakprestatiesconsequent Erzijngroteverschillentussengemeentenindehoeveelheidensamenstellingvanhetingezamelde kunststofverpakkingsafvaleengoedeanalysevandeoorzakenisnieteenvoudig,omdatdesituatie pergemeenteverschiltenertallozesystemennaastelkaargebruiktwordenopditmomentiser daaromhelaasnogteweinigfeitelijke,onafhankelijkeenopenbareinformatiebeschikbaaroverde kwaliteitvanhetingezameldekunststofverpakkingsafval Daaromishetbelangrijkdatketenregisseursdoordehelekunststofketenheenafsprakenmaken overhetmeten,monitorenenbewakenvaninzamelresultaten,sorteerrendementen,en hergebruikgetalleneenbelangrijkebasisvoordezeafsprakenishetopéénlijnbrengenvandevisies opwatrecyclingvankunststofverpakkingsafvaleigenlijkbetekent;energieterugwinningen laagwaardigebewerkingvanmaterialen(voorbijvoorbeeldgebruikalsbrandstof)wordeninde bestaandeeusrichtlijnvan2008niettotrecyclinggerekendookvooranderebegrippen,zoals KWALITEITSVERBETERINGINZAMELENENSORTERENKUNSTSTOFVERPAKINGSAFVAL 22

23 kwaliteit en hergebruikpercentage,geldtdathetvoorallepartijenindeketenduidelijkmoetzijn welkedefinitiegehanteerdwordt +" Definitie"van"recycling:" Elke-nuttige-toepassing-waardoor-afvalstoffen-opnieuw-worden-bewerkt-tot-producten,- materialen-of-stoffen,-voor-het-oorspronkelijke-doel-of-voor-een-ander-doel-dit-omvat-hetopnieuw-bewerken-van-organisch-afval,-maar-het-omvat-niet-energieterugwinning,-noch-hetopnieuw-bewerken-tot-materialen-die-bestemd-zijn-om-te-worden-gebruikt-als-brandstof-of-alsopvulmateriaal -(Bron:KaderRichtlijnAfval2008/98/EG,p10) Gemeentenkunneninhunrolvanketenregisseurmeerverantwoordelijkheidnemenvoorhet verbeterenvandekwaliteitvanhetingezameldeengesorteerdekunststofverpakkingsafvalhet terugdringenvandekosten(kortetermijn)endetransitienaareencirculairekunststofketen(lange termijn)iseengezamenlijkbelang,enmoetdusookgezamenlijkopgepaktwordeneenmogelijke manieromdattedoenisdoor,deketen omtedraaien,vaneenaanbodsnaareenvraagsgestuurde ketenditbetekentdatgemeenten,inzamelaarsensorteerdersmeerfeedbackverzamelenover resultatenenknelpuntendiebijrecyclingbedrijvenontstaanvaakgebeurtditnualleennogbij incidenten,maaralsditstructureelgebeurtdraagtdatbijaanhetstroomlijnenvanhetheleproces Gemeentenkunnenhierbijhelpendooractorenaantezettentothetgevenvanwederzijdse feedbackenaanbevelingenvoorverbeteringenonafhankelijkecontrolesmoetendaarmeeeen structureleplekkrijgeninhetafvalverwerkingsproces UitvoeringsSenMonitoringsprotocol AfgelopentweejaarhebbenNedvangenVNGsamenmetdeNVRD,Materiaalorganisaties, VerenigingAfvalbedrijvenenvertegenwoordigersvangemeentengewerktaaneenherzieneversie vanhetuitvoeringssenmonitoringsprotocol(ump30)hetresultaatiseennieuw online protocolinlijnmetdelaatstewets,regelgevingenaanvullendeafspraken (wwwumpverpakkingennl) Aanbeveling"4:"Meet,"monitor"en"bewaak"prestaties"consequent" Handelingsperspectieven"korte"termijn:" Maak afspraken over het structureel uitvoeren van onafhankelijke controles van sorteerrendementenenzuiverheidvanmonostromen(zieookump30vannedvang) Zorg dat prestaties in de keten onderling teruggekoppeld en gezamenlijk geëvalueerd worden Handelingsperspectieven"middellange"termijn:" Homogeniseer het gebruik van het begrip recycling om duidelijk te maken dat dit uitdrukkelijknietenergieterugwinningoflaagwaardighergebruikbetreft- Zorgookdat anderebelangrijketermen,zoals kwaliteit en hergebruikpercentage,bijallepartijenin deketendezelfdeinvullinghebben KWALITEITSVERBETERINGINZAMELENENSORTERENKUNSTSTOFVERPAKINGSAFVAL 23

24 +" 4Systeemniveau:circulairinkopenen financiëleprikkels Ookalserverderwordtgekekendandekunststofafvalketenhebbendegemeenteneenbelangrijke invloedopsysteemniveaukunnenzebijvoorbeeldviavng,hetafvalfonds,ofdegemeentelijke inkoopafdelingaansturenopveranderingendiedekwaliteitvanhetkunststofverpakkingsafvalten goedekomendegeconsulteerdeexpertswijzenhieroptweeprioritaireaandachtspunten: Circulair" inkopen:" Dooralspubliekeorganisatievakercirculairintekopenenditduidelijk zichtbaar te maken, kunnen gemeenten zowel een markt creëren voor gerecyclede kunststoffen, als een signaal afgeven naar bewoners dat kunststof inzameling tot nuttige toepassingenleidt Financiële" prikkels" aanpassen:" Door in de tarieven en vergoedingen van het Afvalfonds rekening te houden met recycled- content in verpakkingen en de recyclebaarheid van verpakkingen,ontstaatermeermarktvraagenverschuifthetzwaartepuntvandefinanciële prikkelsvankwantiteitnaarkwaliteit- Indeonderstaandeparagrafenwordendezeaandachtspuntenverdertoegelicht- 41Koopvakercirculairinenmaakhetbeterzichtbaar Gemeentenkunnenalsmarktpartijeenbelangrijkerolspelenomdemarktvoorgerecycledkunststof te vergroten Door deze extra marktvraag naar gerecycled kunststof materiaal wordt het systeem uiteindelijkgoedkoperzoweloprijksniveau(greendealcirculairinkopen)alsopeuropeesniveau (REBus)zijndaarvoorreedsprogramma sopgetuigd,enmeerderegemeentenkopenreedsopkleine ofgrotereschaalcirculairin(cedelft2016,pianoo2016)omalsgemeentedaadwerkelijkcirculair intekopen,kunnengemeentenfunctioneleeisenlatenopnemeninhetbestek,zodateenzohoog mogelijkerecycled-contenteenstandaardcriteriumwordt 3 Afbeelding-8:-Toepassingen-van-gerecyclede-- " 3 Zieookhetmanifest MaatschappelijkVerantwoordInkopen2016S2020 vanhetministerievani&m KWALITEITSVERBETERINGINZAMELENENSORTERENKUNSTSTOFVERPAKINGSAFVAL 24

25 +" Naastdepositieveinvloedopdemarkt,kandezichtbaretoepassingvangerecycledkunststofeen extramotivatievormenvoorbewoners,endaarmeeopzichzelfalseffectiefcommunicatiemiddel dienen(zieookaanbeveling2)eenvoordehandliggendeeerstestapomcirculairintekopenzou zijnombijdekeuzevoorinzamelmiddelen,zoalszakkenencontainers,uittegaanvangerecycled kunststof 4 Verderhelpthetgemeentenalsereencataloguswordtontwikkeldmettoepassingenvan gerecycledkunststofdievoorgemeentenrelevantzijn,omheldertekrijgenwatvoormogelijkheden eropditmomentalzijnvoorbeeldenvantoepassingenzijnkantoorartikelen,straatmeubilair, infrastructuur,etc Aanbeveling"5:"Koop"vaker"circulair"in"en"maak"het"beter"zichtbaar" Handelingsperspectieven"korte"termijn:" Kies als gemeente voor inzamelmiddelen (inzamelzakken en containers) gemaakt van gerecycledekunststoffen Bespreekmetdegemeentelijkeinkoopafdelingwatverdereoptieszijnomcirculairinte kopenenzodevraagnaarrecycledkunststoftebevorderen Handelingsperspectieven"lange"termijn:" Maak als gemeente zichtbaar dat het ingezamelde kunststof daadwerkelijk gerecycled wordt,bijvoorbeeldindepubliekeruimte 42Zetinopaanpassingvanfinanciëleprikkels DevergoedingdiedegemeentenkrijgenvanhetAfvalfonds,geldtvooreenhedengerecycled kunststofverpakkingsafvaldatafkomstigisvanhuishoudensenvoldoetaandeafgesproken kwaliteitseisenditbedragneemtjaarlijksaf,enisgebaseerdophettotalegewichtaankunststof verpakkingenintonnendaarmeeligtdefinanciëleprikkelophetzoveelmogelijkinzamelenvan kunststofafval,terwijljuistproducentenengemeentendiedekwaliteitenrecyclingpercentages vooropzettenbeloondzoudenmoetenworden BedrijvenenimporteursdieverpakkingenopdeNederlandsemarktbrengenbetaleneenbijdrage aanhetafvalfondsdebijdragevankunststofverpakkingenisafgelopenjaarforsverhoogdvan 0,3876naar0,6400 /kghierbijwordter(nog)geenonderscheidgemaakttussenvirginkunststofen gerecycledkunststofgemeentenzoudeneropkunnenaandringenomdeprijzendieproducenten betalenvoorverpakkingen(deels)gemaaktvangerecycledkunststof,teverlagentenopzichtevan dandievoorvirginkunststofopdiemanierwordterbeterrekeninggehoudenmetdewerkelijke systeemkostenenwordendeproductiesenrecycleketensgestimuleerdombeteropelkaaraante sluiten,omdatermeermarktvraagontstaat TegelijkertijdspelenkunststofnietSverpakkingen(KNV)ookeenbelangrijkerolEnerzijdskunnenze eennegatieveinvloedhebbenopdekwaliteitvanhetrecyclaat,enanderzijdswordenze meegenomenindehuishoudelijkeafvalstroom,zonderdatgemeentenereenvergoedingvoor krijgenrecentonderzoekwijstuitdathetgemiddeldepercentagekunststofnietsverpakkingenin 4 HetNVRDvoertaleenmarktconsultatieuitomtekijkennaardemogelijkhedenvooreencirculaireminicontainer KWALITEITSVERBETERINGINZAMELENENSORTERENKUNSTSTOFVERPAKINGSAFVAL 25

26 gesorteerdekunststofproductenbijna10%bedraagt,en40%daarvanhetfunctionerenvanhet sorteerprocesinpotentienegatiefkanbeïnvloeden(eureco,2016)omgekeerdziteroverigensook 7S8%kunststofverpakkingenindenietSverpakkingsstromenopgemeentewerven HetaangetroffenKNVbestaatuiteenbreedscalaaanartikelenDebelangrijkstecategorieis consumentgoederen (37%),gevolgddoordecategorieën doeshetszelf&wonen (11%)en huishoudelijkeartikelen (11%)Decategorie consumentgoederen bestaatuiteenverzamelingvan nietbranchespecifiekeobjectendiversezakkenenzakjesvormenhierindeabsolutehoofdmoot (93%)Denkhierbijaansysteemeigeninzamelzakken,huisvuilzakken,pedaalemmerzakken, lunchzakjesendiepvrieszakjesdeaanwezigheidvansysteemeigenzakkenisinherentaanhet inzamelsysteemvoorkunststofverpakkingen(endanmetnamedegescheideninzamelingmet zakken)indiendesysteemeigenzakkenniettothetknvgerekendzoudenworden,daalthet percentageknvnaar8,7%ookhuisvuilzakkenwordeninonbekendemateingezetals inzamelmiddelvoorkunststofverpakkingenenisdaardoordeelsookalssysteemeigente beschouwenindienzoweldesysteemeigenzakkenalsdehuisvuilzakkenniettothetknvworden gerekend,daalthetpercentageknvnaar7,0% +" Afbeelding-9:-Voorbeelden-van-aangetroffen-Kunststof-NietTVerpakkingen-(KNV)--en- stoorstromen - EenmogelijkheidzoukunnenzijnomproducentenvankunststofnietSverpakkingeneeneigen systeemvoorinzamelingenrecyclingtelateninrichtenofhenlatenmeebetalenaandeverwerking vanhetkunststofverpakkingsafvalgemeentenzoudeningezamenlijkheidproactiefbijhet ministerievanienmkunnenvoorstellenomeenuitgebreideproducentensverantwoordelijkheidin testellenvoordenietsverpakkingenwaarvoorditnognietgeregeldis(speelgoed,huishoudelijke artikelen,etc) Aanbeveling"6:"Zet"in"op"aanpassing"van"financiële"prikkels" Handelingsperspectieven"middellange"termijn:" AgendeerbijdepartijenvandeRaamovereenkomstVerpakkingeneenmogelijkverlaagd tarief van producententarieven in het Afvalfonds voor verpakkingen van gerecyclede kunststoffen En een vorm van vergoedingen van producenten kunststof niets verpakkingen AgendeerbijdepartijenvandeRaamovereenkomstVerpakkingendatgemeentendie extrainzettenopkwaliteit,daarvoorbeloondworden KWALITEITSVERBETERINGINZAMELENENSORTERENKUNSTSTOFVERPAKINGSAFVAL 26

27 5Conclusies" +" Inditrapportiseenintegraleverkenningvanhethuishoudelijkkunststofverpakkingsafvalsysteem uitgevoerdmetalsdoelomgemeentelijkehandelingsperspectieventeidentificerendiedekwaliteit vanhetingezameldehuishoudelijkkunststofverpakkingsafvalkunnenverbeterenhierbijstaat centraaldatdegemeentensinds1januari2015eenregierolopzichhebbengenomendoorde kunststofketenopdrie,inelkaarovervloeiendeniveaustebenaderen(lokaal,ketenen systeemniveau),isereenzocompleetmogelijkbeeldgegevenvandemogelijkhedendieerzijnom dekwaliteitteverbeteren Onderstaandfiguurgeeftweeropwelkeniveausdezesaanbevelingenbetrekkinghebben " Niveau Lokaal"niveau" Keten"niveau" Systeem"niveau" Aanbevelingen 1 Faciliteerinzamelsystemenopmaat 2 Communiceereenduidignaarbewoners 3 Stuurbijhetaanbestedenvaninzamelaarsensorteerdersmeeropkwaliteit 4 Meet,monitorenbewaakdeprestatiesconsequent 5 Koopvakercirculairinenmaakhetbeterzichtbaar 6 Zetinopaanpassingvanfinanciëleprikkels KWALITEITSVERBETERINGINZAMELENENSORTERENKUNSTSTOFVERPAKINGSAFVAL 27

28 Degrootsteimpactopdekwaliteitkunnengemeentenbereikendoorhuninvloedalsketenregisseur aantewendenditkunnenzedoendoormeerkwaliteitsgericht"aanbestedenvaninzamelaarsen sorteerders(aanbeveling3)enhetverbeteren"van"monitoring"en"terugkoppelingtussendevan elkaarafhankelijkeactoren(aanbeveling4)dezeverbeteringenhebbeneendirecteimpactdie doorwerktindeketen Oplokaalniveauiserooknogveeltewinnenophetgebiedvankwaliteit,omdathetinzamelproces vanuithetoogpuntvangedragsbeïnvloedinghetmeestcomplexisengemeentenhierintraditioneel eenrolspelenhetbeter"faciliteren"van"bewoners"met"lokale"inzamelsystemen(aanbeveling1)en heldere"communicatie"metbewoners(aanbeveling2)zijnhierdebelangrijksteaandachtspunten Tenslotteishetooknodigomverdertekijkendandeeigenketen,omdatookandereactorendande inzamelaars,sorteerdersenrecyclerseenimpactkunnenhebbenopdekwaliteitvanhetafval,zoals producentenvanverpakkingenenproducten,hetafvalfondsendeinkoopafdelingenvan gemeentenhetcirculair"inkopenvangemeentelijkeproducten(aanbeveling5)enhetagenderen vanaanpassingenindefinanciële"prikkels,zoalsvergoedingenvanhetafvalfonds(aanbeveling6), zijnmanierenwaaropgemeentenookhetmarketpullsbeleidkunneninrichtenop kwaliteitsverbetering " " +" KWALITEITSVERBETERINGINZAMELENENSORTERENKUNSTSTOFVERPAKINGSAFVAL 28

29 +" Literatuurlijst 1 AfvalfondsVerpakkingen(2015)Verpakkingen-in-de-circulaire-economie:-Recycling-verpakkingen- Nederland AfvalfondsVerpakkingen(2016)Het-Afvalfonds-Verpakkingen-Beschikbaarop: 3 AgentschapNL/RVOnl(2011)Onderzoek-kunststof-afdankstromen-in-Nederland-DPISVC/Berenschot Beschikbaarop: n%20nederland%20s%20december%202011pdf 4 CEDelft(2016)Lessons-learned-from-two-case-studies:-Replacement-of-50-locks-between-2020-and and- ResourceTefficient-procurement-of-infrastructural-concrete-products-by-Dutch-municipalities ExploringthecirculareconomyintheconcretesectorDelft:CEDelft 5 Deloitte(2015)Increased-EU-Plastics-Recycling-Targets:-Environmental,-Economic-and-Social-Impact- Assessment-PREBeschikbaarop: mpact_assesment_final%20reportpdf- 6 Dijkgraaf,E&Gradus,R(2016)Behandel-nascheiding-plastic-als-volwaardig-alternatief-In:Energie& Milieu,101(4737),23juni DPIValueCentre(2014)Van-afval-naar-grondstof:-het-sluiten-van-de-kunststofketen-MinI&M,maart 2014Beschikbaarop: sluitensvansdeskunststofketensdefinitiefsmaarts20141pdf 8 EECSEuropeanEnvironmentalAgency(2016)Municipal-waste-management-across-European-countries- Beschikbaarop: 9 Eureco(2016)Aandeel-kunststof-nietTverpakking-in-gesorteerde-kunststofproducten-RapportageNedvang SwerkgroepKNV 10 EuropeanCommissionDGENV(2011)Plastic-waste-in-the-environment-BioIS,april EuropeanCommissionDGENV(2013)GREEN-PAPER-On-a-European-Strategy-on-Plastic-Waste-in-the- Environment- 12 EuropeanCommission(2015)Closing-the-loop:-Commission-adopts-ambitious-new-Circular-Economy- Package-to-boost-competitiveness,-create-jobs-and-generate-sustainable-growth-Beschikbaarop: 13 KaderRichtlijnAfval/WasteFrameworkDirective2008/98/EC(2008)RICHTLIJN-2008/98/EG-VAN-HET- EUROPEES-PARLEMENT-EN-DE-RAAD-van-19-november-2008-betreffende-afvalstoffen-en-tot-intrekking-vaneen-aantal-richtlijnen 14 KIDV(2014)Verduurzamingsagenda-Verpakkingen-T-Versie-2-26maart KIDV(2016)Kwaliteitseisen-voor-PETTbakjes,-Mixed-Polyolefin-en-PolystyreenBeschikbaarop: polystyreenhtml?ch=def 16 KplusV(2011)EvaluatieTonderzoek-bronT-en-nascheiding-kunststof-verpakkingsafval-Nedvang/VNG,28 februari2011beschikbaarop:wwwvangs hhanl/publish/pages//2011kplusveindrapport_bron_en_nascheidingpdf 17 LCKVA(2016a)Actualisatie-handreiking,-sorteren-en-vermarkten-kunststof-verpakkingsmateriaal- RijkswaterstaatLeefomgeving KWALITEITSVERBETERINGINZAMELENENSORTERENKUNSTSTOFVERPAKINGSAFVAL 29

30 18 LCKVA(2016b)Optimalisatie-kostenefficiëntie-kunststofinzameling-gemeenten-Rijkswaterstaat Leefomgeving 19 LCKVA(2016c)Factsheet:-Communicatie-Verbetering-kwaliteit-inzameling-kunststof-verpakkingsafval-/- PMD-door-gemeenten-RijkswaterstaatLeefomgeving 20 LCKVA(2016d)Modelovereenkomst:-Sorteren-en-vermarkten-van-verpakkingsmateriaal-van-huishoudens- +" 21 MinI&M(2012)Hoe-kunnen-we-2/3-van-het-huishoudelijk-afval-recyclen?-T-Advies-aan-de-Staatssecretaris- van-milieu- 22 MinI&M(2015)Meer-en-betere-recycling-voor-een-circulaire-economie-Staatscourant,24maart2015 Beschikbaarop: staatscourantsmeersensbeteresrecyclingsvoorseenscirculaireseconomie- 23 Midden,C(2015)Verbetering-afvalscheiding-en-inzameling-hoogbouw:-Een-literatuurstudie-naargedragsdeterminanties-en-interventies-MiddenResearch&Consultancy,Eindhoven 24 Nedvang,(2016a)Monitoring-Verpakkingen-TResultaten-inzameling-en-recycling-2015Afvalfonds VerpakkingeninsamenwerkingmetNedvang,28juli Nedvang(2016b)Kunststof-verpakkingenBeschikbaarop: verpakkingsafval 26 Nedvang(2017)UitvoeringsSenMonitoringsprotocol(UMP30)(wwwumpverpakkingennl) 27 NRKRecycling(2015)Kunststof-recycling-industrie,-onmisbare-schakel-naar-een-circulaire-economie- StellingnameNRKRecyclingBeschikbaarop: 28 NVRD(2011)Toekomstvisie-AfvalT-en-Grondstoffenbeheer-Beschikbaarop: wwwnvrdnl/stream/toekomstvisiesversiesaugustuss NVRD(2016)Afvalcoach-komt-dichterbij-T-verslag-van-de-VANG-workshop-Beschikbaarop: 30 PIANOo(2016)Praktijkvoorbeelden-Circulair-InkopenPIANOoSExpertisecentrumAanbesteden Beschikbaarop: inkopen/praktijkvoorbeeldenscirculairsinkopen 31 PlasticsRecyclersEurope(2012)How-to-boost-plastics-recycling-and-increase-resource-efficiency? Beschikbaarop: 32 PlasticsRecyclersEurope(2013)Study-on-an-increased-mechanical-recycling-target-for-plastics-PRE/ BioIS,30augustus2013Beschikbaarop: nical%20recycling%20target%20for%20plastics_bioispdf 33 PlasticsRecyclersEurope(2016)Strategy-paper:-making-more-from-plastics-wasteBeschikbaarop: pdf 34 PwC(2013)Kostenstudie-naar-de-keten-van-brongescheiden-kunststof-verpakkingsafval-uit-huishoudens- PwC 35 RecyclingNetwerk(2016)Kamerbrief:-Recycling-en-preventie-van-huishoudelijk-afval-TweedeKamer CommissieI&M30september RKIKoolstofketencirkels(2011)Workshop:-Kansen-sluiten-van-de-keten-NRK/Berenschot 37 RLI(2016)Opgaven-voor-duurzame-ontwikkeling-T-hoofdlijnen-uit-vier-jaar-advisering-door-de-raad-voor-deleefomgeving-en-infrastructuur-Beschikbaarop: KWALITEITSVERBETERINGINZAMELENENSORTERENKUNSTSTOFVERPAKINGSAFVAL 30

31 38 TNO(2013)Kansen-voor-de-circulaire-economie-in-Nederland-TNO,11juni2013Beschikbaarop: insnederlandpdf 39 UNEP(2015)Biodegradable-plastics-&-marine-litter:-misconceptions,-concerns-and-impacts-on-marineenvironments-Beschikbaarop: 40 VANGSHHA(2015)Arnhem-stimuleert-afvalscheiding-met-afvalcoaches-als-aanspreekpunt-in-wijk- Beschikbaarop: stimuleert/ 41 VROMSInspectie(2011)Kunststof-verpakkingsafval-uit-huishoudens-in-beeld:-inzameling,-sorteringen-entoepassing-van-plastic-MinI&M,15januari WRAP(2010)Environmental-benefits-of-recycling-T-2010-update-Beschikbaarop: " b174d598816pdf " " +" KWALITEITSVERBETERINGINZAMELENENSORTERENKUNSTSTOFVERPAKINGSAFVAL 31

32 +" Colofon " Opdrachtgever" DitonderzoekisuitgevoerdinopdrachtvanhetLearningCenter KunststofVerpakkingsafval(LCKVA) HetLCKVAwordtuitgevoerddoorRijkswaterstaatLeefomgeving Opstellers" SiemHaffmans StanvandenBroek wwwpartnersforinnovationcom Begeleiding"RWS" Contact" GreenWavePlastics BernardMerkx wwwgreenwaveplasticseu GijsLangeveld Projectcoördinator MarijnTeernstra AdviseurAfvalenGrondstoffen LearningCenterKunststofVerpakkingsafval(LCKVA) wwwlckvanl RWSLeefomgeving KWALITEITSVERBETERINGINZAMELENENSORTERENKUNSTSTOFVERPAKINGSAFVAL 32