TEKSTEN VOOR PANELEN OVER NEDERLANDERS. [vitrine 39-40]

Transcriptie

1 TEKSTEN VOOR PANELEN OVER NEDERLANDERS [vitrine 39-40] Kaart van Egypte: - rood: plaatsen waar het RMO heeft gegraven Aboe Roash, Sakkara, Shokan, Abdallah Nirki - groen: plaatsen waar andere Nederlandse expedities werken of recent gewerkt hebben Tell Ibrahim Awad, Wadi Natroen, Fayoem, Deir Aboe Hinnis, Deir el-barsha, Oase Dachla, Thebe, Wadi Sikait, Berenike - zwart: overige genoemde plaatsen Cairo, Memphis, Amarna, Kau el-kebir, Abydos, Luxor, Armant, Aswan, Elefantine, Taffeh, Aboe Simbel Tell Ibrahim Awad Organisatie: Nederlandse Stichting voor Archeologisch Onderzoek in Egypte, Amsterdam Projectleider: Willem van Haarlem Gewerkte seizoenen: Tell Ibrahim Awad ligt op een afgelegen plek in de oostelijke Nijldelta. Het is één van de vele tells (bewoningsheuvels) die het mogelijk maakt in dit moerassige gebied te wonen. Het belangrijkste onderzoeksresultaat is de vondst van één van de oudste tempels van Egypte. De oorsprong gaat terug tot de prehistorie (Naqada II periode, ca v.chr.). De tempel heeft nog bestaan tot het begin van het Middenrijk (ca v.chr.). In een van de tempellagen uit het Oude Rijk is een grote collectie votiefbeeldjes gevonden; deze hebben een nauwe relatie met vondsten uit tempels in, onder andere, Abydos en Elefantine. Ook zijn er op de heuvel graven gevonden uit de Archaïsche periode, die lijken op die in Sakkara en Aboe Roash. 1. Sporen van de jongste tempel uit het Middenrijk 2. De tempel direct daaronder, met bergplaatsen voor afgedankt aardewerk (Eerste Tussenperiode) 3. Reconstructie van de tempel tijdens het Oude Rijk 4. Zwaar aangetast ivoren votiefbeeldje (Archaïsche Periode) 5. Scherf uit de late prehistorie met ingegrifte zebra of wilde ezel

2 Wadi el-natroen, Deir el-baramoes Organisatie: Universiteit Leiden Projectleider: Karel Innemée Gewerkte seizoenen: 1996-heden Ten westen van de Nijldelta ligt een natuurlijke inzinking in de woestijn. Door de aanwezigheid van zoutmeertjes heet deze oase de Wadi el-natroen. Tijdens de Romeinse tijd bood deze plek door zijn afgelegen ligging een toevluchtsoord voor Christenen. De eerste christelijke kloosters zijn ontstaan in Egypte en Deir el-baramoes behoort tot de oudste monastieke nederzettingen. Hier vestigden zich in de 4de eeuw kluizenaars die er een kerk en verdedigbare toren bouwden, voor een deel met stenen van een gesloopte naburige tempel uit het Middenrijk. Aanvankelijk had het klooster het karakter van een soort dorp met hermitages in de wijde omgeving. Sinds de 9de eeuw nam het de vorm aan van een ommuurd complex, dat de invallen van vijandige nomaden moest kunnen weerstaan. 1. Plattegrond van de opgraving. 2. Blik op de kerk in oostelijke richting. 3. Blik op de kerk vanuit het zuidwesten. 4. Overzicht over de site met keukens op de voorgrond. 5. Geglazuurde kom uit de 13de eeuw. Fayoem Organisatie: University of California, Los Angeles / Rijksuniversiteit Groningen Projectleider: Willeke Wendrich / René Cappers Gewerkte seizoenen: 2003-heden De Fayoem is een laagte ten westen van het Nijldal, die via een zijtak in verbinding staat met de rivier. Daardoor vormt de Fayoem een grote oase met een centraal meer. De noordkust van dit Karoenmeer is heel belangrijk geweest voor de ontwikkeling van de landbouw in Egypte. De eerste aanwijzingen voor de cultivatie van landbouwgewassen zijn hier gevonden. Op een hooggelegen kleirug zijn neolithische graanopslagputten uit ca v. Chr. ontdekt, die bestaan uit ingegraven manden. Ook in het Middenrijk (ca v.chr.) was de Fayoem een belangrijk landbouwgebied. In de Grieks-Romeinse periode (vanaf 332 v.chr.) vond een enorme uitbreiding van de beschikbare landbouwgrond plaats. De expeditie probeert al deze ontwikkelingen in kaart te brengen met speciale aandacht voor de botanische resten. 1. Satelietfoto met de locatie van het survey en opgravingsgebied: Grieks-Romeinse nederzettingen (rode stippen) en de belangrijkste neolithische sites (blauwe stippen). 2. Neolithische graanopslagput met een 6000 jaar oude mand, gemaakt van stro. De helft van het beschermende deksel is nog aanwezig. 3. Opgravingen in de Grieks-Romeinse stad Karanis. 4. Zwaar aangetaste leemarchitectuur in Karanis. 5. De beide veldleiders in de Fayoem.

3 Deir Aboe Hinnis Organisatie: Universiteit Leiden Projectleider: Gertrud van Loon / Alain Delattre (Université Libre Brussel) Gewerkte seizoenen: 2004-heden Bij het dorp Deir Aboe Hinnis op de oostoever van de Nijl in Midden-Egypte ligt een uitgestrekt complex van steengroeven. Deze werden voornamelijk geëxploiteerd tijdens het Nieuwe Rijk. In de vroegchristelijke periode woonde een kloostergemeenschap in deze oude groeven. De ruimten zijn aangepast aan bewoning en er is een kerk met doopkapel ingericht, gewijd aan Johannes de Doper. Hier zijn 6de-8ste eeuwse wandschilderingen met unieke thema s bewaard gebleven: scenes uit de kindertijd van Christus en Johannes de Doper. Honderden inscripties, voornamelijk in het Grieks en het Koptisch, getuigen van monniken en bezoekers. Documentatie en studie van deze belangrijke site geeft inzicht in de leefomstandigheden en organisatie van het kloosterleven in deze streek, een tot nu toe vrijwel onbekend terrein. 1. Plattegrond van een deel van het steengroevecomplex (S. Darmark, Finnish Egyptological Society). 2. Twee groeven die later voorzien zijn van aanpassingen: kamers en binnenhoven van gestapelde stenen ervoor en stenen muurtjes bovenlangs om zand tegen te houden. 3. De twee onderzoekers met bewakers en inspecteurs in de beschilderde kerk. 4. Doopkapel met schilderingen van onder meer de kindertijd van Johannes de Doper. 5. Grafreliëf met tweetalig opschrift (links Grieks, rechts Koptisch) voor Papias, zoon van Meliton. Deir el-barsha Organisatie: Katholieke Universiteit Leuven Projectleider: Harco Willems Gewerkte seizoenen: Deir el-barsha is vooral bekend om de gouverneursgraven uit het Middenrijk (ca v.chr.). Het graf van Djehoetihotep bevat een beroemde voorstelling van een kolossaal beeld van de vorst, dat naar een kapel wordt gesleept. De Leuvense expeditie is bezig deze graven opnieuw op te graven en te restaureren, maar betrekt hierbij ook de rest van de site: graven van leden van andere lagen van de bevolking, oudere en recentere graven. Onderzoek heeft grove indicaties opgeleverd over de plaats waar de beeldkapel van Djehoetihotep gestaan moet hebben. Ook wordt aandacht besteed aan de steengroeven, waar honderden inscripties gevonden zijn. In 2007 werd het volledig intacte graf van de domeinbeheerder Henoe gevonden. Het is één van de best bewaarde graven uit de Eerste Tussenperiode (ca v.chr.) die ooit zijn gevonden. 1. Plattegrond van de site. 2. Blik op de gouverneursgraven vanuit het zuiden. 3. Nieuw ontdekte autobiografie in het graf van de astronoom Djehoetinacht. 4. Luchtfoto van een in 2003 ontdekt graf in de westelijke woestijnvlakte van Deir el- Barsha. 5. Het graf van Henoe direct na de ontdekking (maart 2007).

4 Oase Dachla, tempel van Ain Birbiyeh Organisatie: Dakhla Oasis Project / Universiteit Leiden Projectleider: Anthony Mills / Olaf Kaper Gewerkte seizoenen: 1988-heden De oase Dachla ligt in de westelijke woestijn van Egypte. Sinds 1978 loopt hier een internationaal project met als doel zoveel mogelijk van de oase als geheel te weten te komen. Vanaf 1988 is ook Olaf Kaper daarbij betrokken, inmiddels hoogleraar Egyptologie in Leiden. Verschillende nederzettingen uit de faraonische tijd worden er opgegraven. Eén van de spectaculairste recente ontdekkingen in Dachla was de tempel van Ain Birbiyeh die tot het dak onder het zand begraven lag. De tempel is gewijd aan de locale godheid Amon-nacht. Het gebouw dateert van kort vóór het begin van onze jaartelling, maar ook verschillende Romeinse keizers zijn op de wanden afgebeeld. Het onderzoek naar deze tempel brengt veel nieuwe gegevens aan het licht over Egypte tijdens de Grieks-Romeinse periode. 1. De tempel van Ain Birbiyeh uit het oosten. 2. De tempel van Ain Birbiyeh uit het westen. 3. Wandreliëf van Amon-nacht met de godin Hathor. 4. Heiligdom gedecoreerd door de Romeinse keizer Galba. 5. Het kopiëren van teksten en afbeeldingen in de tempel. Thebe, Dal der Koningen, graf 57 van Horemheb Organisatie: The Cambridge Expedition to the Valley of the Kings / (Rijksuniversiteit Groningen) Projectleider: Geoffrey Martin / Jaap van Dijk Gewerkte seizoenen: Het Dal der Koningen bij Luxor (het oude Thebe) is de begraafplaats van de farao s van het Nieuwe Rijk (ca v.chr.). Nadat generaal Horemheb zelf farao was geworden, begon hij hier de aanleg van een schitterend versierd graf. Dit werd in 1908 ontdekt door een Amerikaanse avonturier-zakenman en zeer slordig leeg gehaald. Grote hoeveelheden ondoorzocht puin bleven achter, met name in de diepe schachtkamer. In deze meters dikke puinlagen worden momenteel niet alleen fragmenten van het oorspronkelijke grafmeubilair aangetroffen, maar ook een grote hoeveelheid scherven van wijnkruiken. De met zwarte inkt geschreven etiketten op deze kruiken geven o.a. het jaar waarin de wijn werd gebotteld. Deze dateringen werpen een nieuw licht op de onder Egyptologen fel omstreden lengte van de regering van koning Horemheb. 1. Doorsnede van het meer dan 100 meter lange graf van Horemheb. De schachtkamer (Well shaft) blijkt zeker twee keer zo diep te zijn als hier is aangegeven. 2. Een van de met beschilderde reliëfs versierde grafwanden. 3. De opgraving in de schachtkamer in volle gang (april 2006). 4. Bronzen modellen van landbouwwerktuigen, gevonden in de schachtkamer. 5. Enkele van de honderden beschreven scherven van wijnkruiken.

5 Wadi Sikait Organisatie: University of Delaware Projectleider: Steven Sidebotham / Hendrikje Nouwens Gewerkte seizoenen: Wadi Sikait ligt midden in het gebergte van de Egyptische Oostelijke woestijn in het zuiden van Egypte. In de Romeinse tijd vond hier op grote schaal mijnbouw plaats. Zo leverden de bergwanden in Wadi Sikait smaragd, een halfedelsteen die in de klassieke wereld zeer populair was. Om winning mogelijk te maken, groef men in Sikait diepe mijngangen. Bovendien verrees er een stad bij de toegang tot de wadi (droog woestijndal). De huizen zijn tegen de berghellingen gebouwd en de tempels in de rotsen uitgehouwen. Opgravingen in de stad leverden vele interessante vondsten op, waaronder enkele smaragden. 1. Kaart van de Wadi Sikait met de meest kenmerkende gebouwen. 2. Het zogenaamde administratiegebouw, mogelijk in feite een tempel. 3. De grote rotstempel stamt uit de Grieks-Romeinse tijd. 4. Een van de opgegraven huizen toont de ingewikkelde structuur met vele vertrekken. 5. Enkele van de gevonden smaragden. Berenike Organisatie: University of Delaware / Universiteit Leiden Projectleider: Steven Sidebotham / Willeke Wendrich Gewerkte seizoenen: In het zuiden van Egypte aan de Rode Zeekust ligt de Grieks-Romeinse havenstad Berenike. De stad werd gesticht door farao Ptolemaeus II ( v Chr.) en bleef zo n acht eeuwen bestaan. De oorspronkelijke functie van de haven was de import van Afrikaanse olifanten voor oorlogsvoering. Geleidelijk werd de haven steeds belangrijker in de lange afstandshandel, vooral tussen de Middellandse Zee en het Verre Oosten. De afvallagen in Berenike verschaffen enorm veel informatie over de goederen die geïmporteerd werden, zoals katoen, versierd met batik, allerlei specerijen, en edelstenen. Hergebruikt teakhout en de resten van katoenen zeilen laten zien dat veel van de schepen in India werden gebouwd. De huizen van Berenike hebben veel gegevens opgeleverd over het leven van de bewoners. 1. Kaart van de Indische Oceaan, de locatie van Berenike en de plaatsen waarmee handel gevoerd werd. 2. Landschap rondom Berenike, met de zuidelijke verzande haven. 3. Veel goederen werden getransporteerd in amphora s. 4. Het tekenen van de huismuren van fossiel koraal. 5. Ostrakon en rietpennen.