Rekenkamercommissie Goeree Overflakkee

Transcriptie

1 Rekenkamercommissie Goeree Overflakkee 1

2 2 Colofon Maart 2014 Rekenkamercommissie Goeree Overflakkee Fotograaf: Edwin Wiekens Vormgeving: Twaalf (onbezoldigd)

3 3 Deze notitie bevat een beknopt verslag van de bevindingen op basis van een kwalitatief onderzoek naar de betekenis van het verschijnsel krimp van bevolkingsomvang op Goeree Overflakkee. Het onderzoek is uitgevoerd ten behoeve van de kaderstellende functie van de gemeenteraad van Goeree Overflakkee. Deze notitie is de uitwerking van de startnotitie, die op 6 juni 2013 aan de raad is aangeboden en toegelicht.

4 Verschuiving van bevolking 4 De bevolkingsprognose tot 2040 van Goeree-Overflakkee laat stabiliteit zien. 1 Momenteel is er een lichte afname van de bevolking. Deze tendens zal ongeveer 10 jaar aanhouden. Daarna is de prognose, dat het aantal inwoners zal toenemen. Deze toename spitst zich met name toe in de dorpskern Middelharnis. Voor het hele eiland genomen zal het eiland in 2040 naar verwachting ruim duizend inwoners meer tellen dan de huidige bevolkingsomvang. Over een periode van 30 jaar bezien, laat de totale bevolkingsomvang van Goeree Overflakkee derhalve geen krimp zien maar stabilisatie. 2 Mogelijke factoren die het gevoel van krimp oproepen zijn op Goeree-Overflakkee wel aan te wijzen. Ten eerste geven de demografische cijfers aan dat er sprake is van een trek van bevolking van de kleine kernen naar de grotere kernen, zoals Middelharnis. Ook de gesprekspartners onderschrijven deze ontwikkeling. Hierin speelt ook een zeker verdunningseffect mee: per woning neemt het aantal gezinsleden af. Kinderen zoeken eigen woonruimte en die is in de kleine kernen niet of nauwelijks beschikbaar. Door een verandering in de verdeling van de inwoners over het eiland ervaren inwoners van de kleine kernen een leegloop. Ten tweede is een tendens zichtbaar in heel Nederland waarbij sprake is van versobering van faciliteiten in de dorpen. De stagnerende of krimpende bevolking in de kleine kernen op het eiland kan bijdragen aan een verschraling van het voorzieningenniveau, maar ook andere ontwikkelingen hebben daar (meer) effect op. Het feit dat mensen nu gemakkelijk twee dorpen verder rijden om naar de goedkope supermarkt te rijden heeft bijvoorbeeld meer invloed op het verdwijnen van de lokale groenteboer dan het verloop van het aantal inwoners in het dorp. Het teruglopend aantal voorzieningen is echter wel een belangrijke voedingsbodem voor het gevoel van inwoners dat dorpen leeglopen. Alle gesprekspartners herkennen deze cijfers en 1 CBS statline. 2 In bijlage A zijn de prognose van de bevolkingsomvang opgenomen. Deze gegevens hebben wij op 6 juni 2013 aan u verstrekt in de startnotitie over dit onderwerp. wijzen er ook op dat er eerder vermoeden zal zijn van zgn. kwalitatieve krimp dan van kwantitatieve krimp.

5 Een reistijd naar mijn werk van een uur vind ik acceptabel. 5

6 6 Voor de selectie van de personen is gezorgd voor een spreiding over het eiland, tevens is gezocht naar gesprekpartners vanuit verschillende leefmilieus en gezindten. De kwalitatieve beelden die hieruit naar voren komen zijn in een tweede ronde voorgelegd aan institutionele partijen, zoals vertegenwoordigers van woningcorporatie, gemeente, onderwijs Onderzoeksmethode Om grip te krijgen op het vraagstuk van kwalitatieve krimp heeft de rekenkamercommissie Goeree Overflakkee ervoor gekozen om een onderzoek uit te voeren die aanknopingspunten oplevert voor de beleidsvorming van de gemeente. In het onderzoek wordt niet nader onderzoek gedaan naar kwantitatieve gegevens over de bevolking, maar er wordt onderzoek gedaan naar motieven van burgers in hun keuze voor een woonplaats. Daartoe zijn burgers op het eiland en burgers afkomstig van het eiland gevraagd naar hun motieven om te wonen en werken op Goeree Overflakkee dan wel hun vertrek van Goeree Overflakkee, alsook waar zij verwachten over 5 jaar te wonen en te werken. De kernvraag was: waarom woont u waar u woont?. Een 20tal personen is gevraagd naar hun ervaringen. Deze interviews leveren kwalitatieve informatie op over motieven, zorgen en dilemma s in de keuze voor een woonplaats. en kerkelijke gemeenschap om te toetsen of deze beelden worden herkend. Tot slot is deze uitkomst ter toetsing op 16 januari 2014 voorgelegd in een informele bijeenkomst aan de raadsleden van de Gemeente Goeree Overflakkee. De uitkomst van dit onderzoek levert geen statistisch getoetste bevindingen op, maar wel zinvolle duidingen van het vraagstuk van kwalitatieve krimp, en bevat concrete aanknopingspunten voor de verdere visievorming en benadering van dit vraagstuk. 3 3 De aanpak die gehanteerd is, is gebaseerd op de zgn. constructivistische aanpak.

7 7 Analyse Er zijn gesprekken gevoerd met inwoners van Goeree Overflakkee én met mensen die voorheen op het eiland woonden maar er niet meer wonen. In deze gesprekken komen steeds opnieuw drie draaipunten naar voren die van invloed zijn op de keuzes die mensen maken in hun woonplaats.

8 8 A) Wonen en werk Economische drijfveren zijn zeer belangrijk in de keuze van de woonplaats, maar werkgelegenheid op het eiland zelf wordt niet als kritische factor genoemd voor de woonplaats die wordt gekozen. Zeker mensen die een hogere opleiding hebben genoten ervaren een reistijd van een 45 minuten tot een uur niet als een probleem. Hiermee zijn steden te bereiken als Rotterdam, Breda en Antwerpen evenals het Botlek-gebied. Daarboven wordt het een draai- of kantelpunt waarop men overweegt te verhuizen.

9 B) Kinderen en onderwijs 9 Een ander belangrijk draaipunt voor de keuze van de woonplaats is de mogelijkheden die een woonplaats biedt voor kinderen in het gezin. Hierbij moet in eerste instantie- gedacht worden aan bereikbaarheid van scholen en in tweede instantie aan alles wat zich daarom heen afspeelt zoals opvang van kinderen, sport en muziek mogelijkheden, speelgelegenheid. Waar dat draaipunt overigens ligt is niet uniform te benoemen. De ene ouder ziet er wel overheen om dagelijks kinderen naar school te brengen of ze te laten fietsen en de andere ouder vindt dit geen goede oplossing. Dit draaipunt verschuift ook gedurende de gezinscyclus. Voorbeeld van een draaipunt is als een kind naar het primair onderwijs gaat en vervolgens weer naar het middelbare onderwijs. De belangrijkste vraag van het gezin is: is de reisafstand op te brengen? En is het economisch haalbaar om eventueel te verhuizen. Dit dilemma speelt voornamelijk bij gezinnen die wonen in de kleine dorpskernen. De gezinnen die niet op het eiland wonen of die in de grote kernen wonen benoemen dit draaipunt ook maar dan als bevestiging om te blijven waar ze nu wonen (lees: in grote dorpskernen of steden).

10 10 C) Cultuur De cultuur van de bevolking op het eiland wordt door iedereen die is gesproken genoemd en benoemd. In de woordkeuze en de gevoelens die dit oproept komt een onderscheid naar voren. Voor mensen die geboren en getogen zijn op het eiland heeft de cultuur op het eiland een duidelijk positieve context. Mensen ervaren een geborgenheid, sterke onderlinge sociale binding, een warm bad. Mensen die niet zijn geboren en getogen op het eiland gebruiken eerder termen als: afstandelijk, benauwend, moeilijk om tussen te komen, een overkanter. Dit onderscheid lijkt onafhankelijk te zijn van de geloofsovertuiging van mensen. Met andere woorden, ook bij de protestant-christelijke bevolking is dit onderscheid merkbaar. Daarbij valt op dat het onderscheid vooral speelt in de kleinere dorpskernen. In een kleine dorpskern is men meer op elkaar aangewezen, in een grotere kern kan men makkelijker gelijkgezinden zoeken. Indachtig de aard van dit onderzoek moet worden opgemerkt dat deze bevinding niet per definitie geldt voor iedere kleine en grotere kern. Het verdient aanbeveling om bij de verdere beleidsontwikkeling ten aanzien van de verschillende kernen bij de bewoners zelf te toetsen in hoeverre dit aspect een rol speelt. Met andere woorden: maatwerk is in deze noodzakelijk.

11 11 Flakkee voelt als thuiskomen Kleine dorpen De verschuiving van de bevolking van kleine kernen naar grote kernen, leidt op micro niveau tot een ervaring van krimp. Het probleem van de krimp is derhalve vooral een probleem van bewoners van de kleine dorpskernen op Goeree Overflakkee. Zij zien het niveau van voorzieningen teruglopen en komen voor dilemma s te staan zoals waar het draaipunt ligt om als gezin te kunnen leven in een kleine dorpskern, of het economische haalbaar is om te verhuizen en of er voldoende sociale cohesie is met andere dorpsbewoners om het draaipunt bijvoorbeeld uit te stellen. Daarbij is minder belangrijk wat er eerder was; krimp in de kleine kernen of een verschraling van het voorzieningenniveau in de kleine kernen. Duidelijk is dat een kleine bevolkingsomvang het aantal voorzieningen in een dorp geen goed doet en visa versa. En ook is duidelijk dat een verschraling van het voorzieningenniveau in een dorp niet alleen wordt veroorzaakt door afname van de bevolking, maar ook door sociaaleconomische ontwikkelingen.

12 De gemeente 12 Als bezien wordt welke beleidsmaatregelen de gemeente tot op heden inzet rondom het onderwerp krimp van de bevolking, dan zien we allereerst dat de fase van beleidsvorming nog niet is afgerond. De suggesties die gedaan worden richten zich daarbij primair op de omvang van de bevolking in het algemeen (het macro-niveau). Te noemen zijn de werkgelegenheid stimuleren, voldoende woningen beschikbaar hebben, mogelijkheden onderzoeken om hoger beroepsonderwijs op het eiland te huisvesten, eiland marketing inzetten om meer toerisme naar het eiland te krijgen en wellicht ook bewoners aan te trekken. Het doel is: mensen naar het eiland trekken in de breedste zin van het woord. In deze discussie komt nog onvoldoende aan bod dat het vraagstuk niet gaat over het macro niveau (immers de totale populatie zal naar verwachting stabiel zijn), maar over het micro niveau; de bevolkingsomvang in kleine dorpskernen.

13 13 Als het vraagstuk wordt gekanteld en wordt bezien vanuit de kleine dorpskernen dan roept dit de volgende problemen op: Als nieuwe mensen naar het eiland komen om daar te wonen, hoe realistisch is het dat deze zich dan zullen vestigen in kleine dorpskernen? Zal het merendeel niet kiezen voor de grote dorpskernen? Is de gemeente bereid om kernen ongeacht hun omvang hetzelfde in de toedeling van voorzieningen te behandelen of dwingen de beperkte beschikbare middelen dat daarbij rekening wordt gehouden met het aantal inwoners in de directe nabijheid? Met andere woorden, op welke dorpskern valt de keuze als een zwembad gesloten moet worden? Op de grote dorpskern of op de kleine dorpskern? En voor hoelang kan en wil de gemeente een kleine dorpskern stimuleren? De nieuwe mensen die wel gaan wonen in kleine dorpskernen zullen naar alle waarschijnlijkheid niet overal even makkelijk in de lokale samenleving integreren.

14 Het ontbreken van sportvoorzieningen vinden we niet echt belangrijk. We rijden er wel naar toe. 14

15 Kansen 15 De rekenkamercommissie constateert dat dit vraagstuk in de visievorming van de gemeente meer gewicht toekomt. Meer concreet gaat het om waar de gemeente wil staan in vragen zoals het sluiten van een school of een zwembad, de houdbaarheid van twee scholen in een dorpsgemeenschap, het differentiëren van huurprijzen van woningen in verschillende dorpskernen, de fusie van gymnastieken voetbalverenigingen, etcetera. Deze dilemma s roepen veel emoties op bij burgers en zijn ook niet altijd vanuit de bevoegdheden van de gemeente op te lossen. Er liggen ook kansen. Zowel bewoners als de institutionele gesprekspartners geven aan graag samen met de gemeente Goeree Overflakkee over oplossingen te willen nadenken. Het vraagstuk van kwalitatieve krimp laat zich niet generaliseren in een paar simpele steekwoorden. Daarvoor zijn de omstandigheden in de kernen te uniek. Ons voorstel zou zijn om nadrukkelijk het gesprek met de burgers en maatschappelijke organisaties uit de kernen aan te gaan over waar zij tegen aanlopen, om aansluitend naar creatieve (niet bij voorbaat dure) oplossingen te zoeken voor praktische kwesties. 4 Dit biedt de gelegenheid om op basis van feiten en geen (voor)oordelen te investeren in de identiteit van de verschillende kernen. Dit biedt tevens de gelegenheid om te investeren in kwalitatieve in plaats van kwantitatieve groei. Burgers zijn zich heel wel bewust dat de gemeente niet alles kan oplossen, en kunnen heel goed meedenken over opties die wel binnen de mogelijkheden liggen en deze ook ten behoeve van de besluitvorming waarderen. Die dialoog zal naar verwachting ook bijdragen aan meer transparantie over het gemeentelijk beleid en meer draagvlak opleveren voor de lastige besluiten waarvoor de gemeenteraad nu eenmaal staat. 4 Om die reden hebben we ook afgezien om in dit stadium beleid van andere gemeenten te inventariseren.

16 16 We hebben met de bewoners in de straat een soort van oppas-centrale gemaakt. Op toerbeurt passen we op de kinderen in de straat. Bijlage A demografische ontwikkeling

17 17 Figuur 1 bevolkingsontwikkeling voormalige gemeenten In onderstaande grafiek is een prognose van de bevolkingsgroei van de vier voormalige gemeenten van Goeree Overflakkee te zien. Het CBS presenteerde tot op heden de bevolkingsgroei (uiteraard) voor elk van de Aantal inwoners Dirksland Goedereede Middelharnis Oostflakkee Goeree-Overflakkee voormalige gemeenten afzonderlijk. Als geïsoleerd wordt gekeken naar de bevolkingsomvang van jongeren in de leeftijd van 0 tot 39 jaar is ongeveer dezelfde trend waarneembaar als voor de totale bevolkingsomvang. Ook deze groep zal de komende jaren in aantal iets afnemen, om naar verwachting tussen 2025 en 2040 weer aan te trekken en boven het huidige aantal jongeren uit te komen.

18 Figuur 2 bevolkingsontwikkeling jongeren in leeftijd 0 tot 39 jaar Aantal jongeren 0-39 jaar Dirksland Goedereede Middelharnis Oostflakkee Goeree-Overflakkee

19 19 Een school in het dorp vind ik belangrijker dan een winkel. Bijlage B onderzoeksverantwoording

20 Onderzoeksverantwoording 20 Door middel van literatuurstudie, cijferanalyse en interviews met verschillende maatschappelijk betrokken partijen had het verkennend onderzoek plaats. De personen waarmee in de verkennende fase is gesproken zijn de heer van Oostenbrugge (afdelingshoofd Maatschappelijke Zaken gemeente Goeree Overflakkee), de heer Verhage (coöperatieadviseur Rabobank), de heer Van der Linden (Kamer van Koophandel) en de heer Nieuwaal (directeur Woongoed Flakkee). De verkennende gesprekken hadden ten doel om het beeld van de bevolkingsomvang van Goeree Overflakkee en de tendens die deze partners zien vanuit hun professie, te bespreken. De startnotitie was de uitkomst van het vooronderzoek. Deze is in april 2013 aan u aangeboden en in de raadsvergadering van 6 juni toegelicht. In het verdiepend onderzoek zijn een 20tal interviews gevoerd met inwoners uit de dorpskernen Goedereede, Stellendam, Dirksland, Middelharnis, Ooltgensplaat en met diverse mensen, die voorheen op Goeree-Overflakkee woonden maar nu elders in Nederland wonen. Aansluitend is als reflectie op het vooronderzoek en de interviews met inwoners- gesproken met de heer van Oostenbrugge (afdelingshoofd Maatschappelijke Zaken gemeente Goeree Overflakkee), de heer van Heest (directeur Prins Maurits school), de heer Van der Valk (directeur Fides Wonen), de heer Pleizier (predikant Hervormde gemeente Dirksland), de heer Zijlstra (afdelingshoofd Externe Ontwikkelingen). De bevindingen zijn voorgelegd en besproken met de burgemeester mw. Grootenboer-Dubbelman (portefeuillehouder van het college) en met de raadsleden in een bijeenkomst op 16 januari Een beknopt verslag van de bevindingen van het verdiepend onderzoek is opgenomen in deze notitie. We zijn zeer te spreken over de open wijze waarop inwoners, vertegenwoordigers van institutionele partijen en u als raadsleden op een respectvolle wijze hebben gesproken over dit onderwerp. Wij danken u voor ieders inzet bij dit onderzoek. Rekenkamercommissie Goeree Overflakkee Eline Vree Arie Koole Rob Teijl