MEMO. : kader voor oplossingsrichtingen (ver)nieuw(ing) inzamelcontract huisvuil en plastics

Transcriptie

1 MEMO Aan : de leden van de raad Van : Pieter Reus Datum : 2 maart 29 Afschrift : college, griffier, afdeling Binnendienst Onderwerp : kader voor oplossingsrichtingen (ver)nieuw(ing) inzamelcontract huisvuil en plastics De gemeente Cranendonck staat dit jaar voor de volgende uitdaging: Vernieuwen contract voor inzamelen en vervoeren GFT-afval en restafval Nieuw contract inzamelen en vervoeren kunststof verpakkingsafval Voordat nieuwe contracten worden gesloten wordt allereerst een evaluatie op hoofdlijnen gemaakt. Zijn de bereikte prestaties in lijn met de nationale en gemeentelijke doelstellingen? Deze memo is een nadere uitwerking van de oorspronkelijke memo die bij het B&W-advies van 7 april jongstleden was gevoegd. De gemeente heeft een wettelijke zorgplicht voor de verwijdering van huishoudelijk afval bij elk woonadres. Daarvoor is een inzamelstructuur opgebouwd waarin een alternerend volume-frequentiesysteem voor GFTafval en restafval met diftar belangrijke pijlers zijn naast de milieustraat. De milieustraat wordt hier niet besproken, omdat het beheercontract daarvan afloopt op Restafval De grijze container kan 26 keer per jaar worden aangeboden. Gemiddeld aanbod is 12,5 containers per adres in 28, maar het aanbodgedrag vertoont grote verschillen. Zo wordt op 12% van de adressen nooit een container aangeboden (nulaanbieders) en varieert het aantal aangeboden containers sterk per adres. Onderstaande grafiek geeft hiervan een beeld naar huishoudgrootte. aantal adressen absoluut aanbod grijze container naar huishoudgrootte in gemeente Cranendonck 28 gem. gem. gem aantal grijze containers per jaar Uit bovenstaande grafiek kan worden afgeleid dat een eenpersooons huishouden (hh1) gemiddeld 8 grijze containers per jaar aanbiedt (verticale blauwe lijn), maar dat de bandbreedte daarvan varieert van 1 tot en met 26 stuks (horizontale blauwe lijn). Het gemiddelde van een tweepersoons huishouden (hh2) bedraagt 12 containers, etc, waarbij opvalt dat 3, 4 of 5 bewoners op een adres een verzadigingseffect optreedt. hh1 hh2 hh3 hh4 hh5

2 GFT-afval De groene container kan 26 keer per jaar worden aangeboden. Gemiddeld aanbod is 5 containers per adres in 28, maar het aanbodgedrag vertoont grote verschillen. Zo wordt op 47% van de adressen nooit een container aangeboden (nulaanbieders) en varieert het aantal aangeboden containers sterk per adres. Onderstaande grafiek geeft hiervan een beeld naar huishoudgrootte. 25 absoluut aanbod groene container naar huishoudgrootte in gemeente Cranendonck 28 gem. aantal adressen hh1 hh2 hh3 hh4 hh aantal groene containers per jaar Uit bovenstaande grafiek kan worden afgeleid dat een eenpersooons huishouden (hh1) gemiddeld 4 grijze containers per jaar aanbiedt, maar dat de bandbreedte daarvan varieert van 1 tot en met 19 stuks. Het gemiddelde van een tweepersoons huishouden (hh2) bedraagt 5 containers, etc, waarbij opvalt dat 3, 4 of 5 bewoners op een adres nauwelijks meer aangeboden containers geeft. Dat is natuurlijk verklaarbaar uit onder meer het gegeven dat er woningen met en zonder tuin zijn en dat tuinen groot of klein kunnen zijn. De samenstelling van het restafval De samenstelling van het afval in de grijze container is met behulp van sorteeranalyses onderzocht in april, juli en oktober van 28. Elke analyse gaf een ander beeld, maar uit alle analyses werd duidelijk dat er meer dan 9% herbruikbare materialen in de grijze container verdwijnen. Zie de volgende grafiek voor het complete beeld (gemiddelde van 3 analyses) van de samenstelling van het restafval in Cranendonck. metalen; 4% glas; 3% Sorteeranalyses (kg) restafval Cranendonck 28 textiel; 8% puin; 4% hout; 2% WEB; 1% KCA; % overig afval (REST); 8% kunststoffen; 22% GFT-afval; 32% drankenkartons; 3% luiers; 6% papier / karton; 7% Uit de analyse kan worden vastgesteld dat het restafval bestaat uit gemiddeld circa 32% verpakkingen (drankenkartons, kunststoffen, glas en metalen). Even zo veel gewicht gaat verloren aan GFT-afval. Mensen met kleine kinderen of medische problemen veroorzaken een gemiddelde hoeveelheid van 6% pagina 2 van 9

3 luiers en incontinentiematerialen, maar op individueel adresniveau is dat aanmerkelijk meer. Een kind in de luiers betekent namelijk voor jonge ouders circa 5 volle containers van 24 liter. Dit laatste voorbeeld maakt duidelijk dat de bovenstaande analyse slechts een gemiddelde is dat kan verschillen per seizoen, leefsituatie en woonomgeving. Maar uit nationaal onderzoek van SenterNovem blijkt de hoeveelheid overig afval jaarlijks te liggen op circa 5 kg (2%) per inwoner. Alle resterende restafval kan daarom worden beschouwd als een gemiste kans voor hergebruik. De wet van de communicerende vaten De aanbodspreiding over het jaar bezien is in onderstaande 3 grafieken verbeeld voor zowel GFT- als restafval. De lichtblauwe cirkels markeren een piek voor restafval en een dip voor GFT-afval in juli. De gele tabel met sorteeranalyses voor GFT-afval maakt het verband tussen beide afvalfracties overduidelijk. 4. verhouding aanbod grijze containers naar huishoudgrootte per maand in gemeente Cranendonck 28 aanbod grijze containers gem. hh1 hh2 hh3 hh4 hh5 jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec 12 verhouding aanbod groene containers naar huishoudgrootte per maand in gemeente Cranendonck 28 aantal adressen hh1 hh2 hh3 hh4 hh5 jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec pagina 3 van 9

4 Als de sorteeranalyses worden omgerekend naar kilogrammen GFT-afval in de grijze en groene container, dan verdwijnen bijna 2 delen GFT in de grijze container en wordt 1 deel in de groene container aangeboden. Daardoor worden de nationale doelstellingen voor afvalscheiding in totaliteit niet behaald. Wat zit in de vaten? In het streven de hoeveelheid restafval te minimaliseren is het nodig de volumes en gewichten van elke herbruikbare materiaalstroom in beeld te brengen. Dat beeld wordt hier achtereenvolgens voor gewicht en volume gegeven. omvang gewicht materiaalstromen Cranendonck (potentieel afvalscheiding) gewicht (1. kg) potentieel 28 rest restafval GFT-afval oud papier glas kleding plastic afval blik drankenkartons luiers/incont. Uit bovenstaande grafiek blijken GFT-afval en oud papier de materiaalstromen met het grootste gewicht. Het restafval zal in de meest ideale situatie ver terugvallen. omvang volume materiaalstromen Cranendonck (potentieel afvalscheiding) volume (m3) potentieel 28 rest restafval GFT-afval oud papier glas kleding plastic afval blik drankenkartons luiers/incont. Gekeken naar volume blijken oud papier en plastic verpakkingsafval de grootste materiaalstromen. Ook hier zal het restafval in de meest ideale situatie ver terugvallen ten gunste van herbruikbare materiaalstromen. De dagelijkse voorzieningen voor afvalscheiding dienen in verhouding te staan tot de hierboven weergegeven volumes. Het transport dient zowel op gewicht, volume als ook op hygiëne te worden afgestemd. Uit de piek voor restafval en dip voor GFT-afval blijkt immers de behoefte het GFT-afval zo snel mogelijk kwijt te kunnen in de warmere maanden. pagina 4 van 9

5 Het maximale volume van de afzonderlijke materiaalstromen kan als volgt worden omgerekend naar een gemiddeld aantal volle containers van 24 liter per persoon in een jaar. GFT papier plastic overig, waaronder,2 container overig afval. Een gemiddeld persoon (alle huishoudens, niet de éénpersoons huishoudens) vult momenteel circa 6 grijze containers per jaar (exclusief luiers en textiel). Met deze verdeling naar herbruikbare materialen wordt het belang duidelijk van gescheiden plastics, maar vooral van een goede werking van de wet van de communicerende vaten voor álle vaten. Kosten De kosten voor de burgers zijn opgebouwd uit een vaste afvalstoffenheffing en een kostprijs (die is vastgesteld op de containergrootte) voor het aanbieden van een grijze of groene container. De kosten voor het aanbieden van een grijze of groene container zijn voor de burger gelijk. De gemaakte kosten voor het inzamelen en verwerken van huisvuil worden hoofdzakelijk bepaald door GFT- en restafval. Door de hoge kosten per ton van deze twee afvalfracties blijft het interessant te allen tijde deze hoeveelheden te beperken en wordt het duidelijk dat meer milieu mogelijk is voor minder geld. In onderstaande grafiek zijn echter geen kosten voor communicatie en andere ondersteunende werkzaamheden (zoals de administratie) opgenomen. totale kosten per materiaalstroom voor Cranendonck restafval GFT-afval oud papier glas kleding plastic afval blik drankenkartons luiers/incont. De verwerkingskosten vormen daarvan de grootste kostenpost. verwerkingskosten GFT-afval 75. verwerkingskosten restafval : verwerkingskosten 535. totaal 28 potentieel Oorzaken van de prestaties De kostprijs voor het aanbieden van een container heeft invloed op het aanbodgedrag. De gelijke kostprijs voor de grijze en groene container stimuleert burgers niet tot beter gebruik van de groene container, maar lijkt dat eerder te ontmoedigen. De zomermaanden bevestigen dat beeld door de aanbodpiek van grijze containers en aanboddip van groene containers. Het om de week kunnen aanbieden van een grijze container wordt door de burger blijkbaar als een betere service ervaren dan de soortgelijke dienstverlening van de groene container. pagina 5 van 9

6 Het elke twee weken kunnen aanbieden van een grijze container wordt door burgers gebruikt voor het goeddeels afvullen (9%) daarvan met herbruikbare materialen. Zij doen dat gemiddeld eens per vier weken, maar velen van hen doen dat veel vaker. Blijkbaar vinden veel burgers de kostprijs daarvan gunstig of zien zich daartoe genoodzaakt door bijvoorbeeld ontoereikende service voor het apart kunnen aanbieden van het GFT-afval, luiers, verpakkingen en andere herbruikbare materialen. Service is een moeilijk meetbaar aspect waar al veel onderzoek naar is verricht. In 26 heeft de Provincie Limburg een provinciebrede enquête gehouden. Voor afvalscheiding aan de bron werden de volgende hier relevante resultaten verkregen: Voor 65% van de Limburgers zijn comfortverbetering, belonen van gewenst gedrag en het nut van afvalscheiding motieven voor gedragsverandering in afvalscheiding; Circa 6% van de Limburgers wil meer afval scheiden indien alles (vaak genoeg) wordt opgehaald. Conclusies De gemeente biedt haar inwoners de mogelijkheid 26 keer per jaar een grijze en groene container aan te bieden. De bewoners maken gemiddeld 12 keer gebruik van de grijze en 5 keer van de groene container. Het aantal aangeboden containers varieert sterk per huishouden en naar huishoudgrootte. De inhoud van de grijze container bestaat voor 9% uit herbruikbare materialen die daar niet in thuis horen. In de gewenste situatie zijn maximaal 5 grijze containers per jaar nodig voor een groot gezin. Er wordt meer GFT-afval in de grijze dan groene container aangeboden met een extremiteit in juli. De meest volumineuze materiaalstromen zijn oud papier en plastic verpakkingsafval. GFT-afval en oud papier hebben het grootste gewicht. De kosten daarvan bedragen ruim een half miljoen Euro, maar het kan (maximaal) 6% goedkoper. Gelijke kostprijs voor grijze en groene container werkt nadelig voor afvalscheiding van GFT-afval. Comfort, beloning en nut van afvalscheiding zijn drie motieven die Limburgers stimuleren hun afval beter te scheiden. Als alle afval (vaak genoeg) wordt opgehaald, dan wil 6% van de Limburgers meer afval scheiden. Kansen De vernieuwing van de contracten voor inzamelen en vervoeren van GFT- en restafval bieden kansen optimaal in te spelen op de hierboven beschreven situatie en de nieuwe uitdaging plastic afval ook apart te moeten inzamelen en vervoeren. De haalbaarheid van die kansen worden ingekaderd door verplichtingen als de afschrijving van de investeringen van de containers, het beheercontract daarvan en andere voorzieningen. Ook de acceptatie van nieuwe uitdagingen door de burgers is een aspect dat veranderingen aan- en/of ontmoedigt. De meest optimale kans is 9% herbruikbare materialen en 1% restafval. Daarmee wordt het beste resultaat bereikt voor het milieu en op de verwerkingskosten wordt als volgt bespaard: Verwerkingskosten 1% restafval 35. Verwerkingskosten 9% afvalscheiding 195. verwerkingskosten 23. (verschil met 28: 35.) pagina 6 van 9

7 Oplossingsrichtingen Met een besparing door maximale afvalscheiding van 3. op verwerkingskosten voor restafval wordt het uiterste beeld gegeven dat redelijkerwijs niet mag of kan worden verwacht. De kansen met het huidige systeem van grijze en groene containers liggen in het sleutelen aan de kostprijs en frequentie voor het aanbieden van deze containers en flankerende maatregelen als communicatie, voldoende glasbakken, etc. Indien de grijze container niet meer mag worden aangeboden, dan zoeken burgers andere wegen. Die wegen zullen meer aanbod op de milieustraat geven, meer GFT-afval opleveren, maar mogelijk ook vervuiling in datzelfde GFT-afval, oud papier en mogelijk zelfs dump in buitengebieden. Aanmoediging tot afvalscheiding vraagt dus om ontmoediging van de grijze container. Daarvoor moet dus een balans worden gevonden tussen al deze communicerende vaten. In het B&W-advies zijn de volgende oplossingsrichtingen gegeven: scenario 1 (basisscenario) 1 x 2 weken 1 x 2 weken scenario 2 1 x 3 weken 1 x 3 weken scenario 3 1 x week 1 x 4 weken scenario 4 1 x week 1 x 4 weken (nieuw) 16 inwoners 1 x 3 weken 1 x 2 weken 1 x 2 weken blik niet drankenkartons niet textiel 11 inwoners (sinds 28) niet GFT-afval restafval plastic glas luiers en incontinentiemateriaal scenario 5 start met scenario 1 voor de hele gemeente per 1 oktober 29 exclusief Budel-Schoot en Soerendonk waar van tot en met scenario's 2 en 3 voor maximale service en scheiding van afval worden beproefd In containers en zakken kan dit voor de scenario s als volgt worden verbeeld (exclusief scenario 4). Deze scenario s worden op de volgende pagina s verder beschreven (1e proefronde) (2e ronde) Huidige situatie Situatie per (1 maal plastic in zakken ophalen per vier weken) Scenario 2 inclusief inleverpunten (optie voor proef) Scenario 3 Inclusief inleverpunten (optie voor proef) Scenario 5 = ? pagina 7 van 9

8 Scenario 1: handhaving van het huidige systeem met plastic ophalen per vier weken Per 1 januari 21 moet de gemeente zowel een nieuw inzamelcontract voor GFT- en restafval hebben gesloten. Daarmee loopt zij als enige 1 jaar vooruit op circa 12 SRE gemeenten. Voor plastic regelen de SRE gemeenten kortlopende afspraken die samenvallen met hun nieuwe contract voor GFT- en restafval dat op 1 januari 211 moet starten. Op grond van de onderzoek van Nedvang is elke vier weken het plastic afval ophalen of laten brengen tijdens openingsuren van de milieustraat het meest optimale systeem. Daarmee kan maximaal 2 á 25% plastics uit het restafval worden gehaald. Dat geeft een besparing van circa 22.5 op de verwerkingskosten van restafval. Burgers kennen dit systeem en zullen naar verwachting de extra scheiding van plastics accepteren. De uitvoering hiervan vergt een strakke sturing in tijd en proces. Er dient namelijk een aanbesteding te zijn gehouden die de huisvuilinzameling regelt per 1 januari 21. Daarmee loopt Cranendonck wederom niet mee met de meeste andere SRE-gemeenten die per 1 januari 211 dit geregeld moeten hebben. Scenario 2: GFT elke 3 weken, restafval elke 3 weken, plastic elke 3 weken en plaatsen van (meer) bakken voor glas, blik, drankenkartons en luiers/incontinentiematerialen Burgers kunnen in een ritme van 3 weken worden gebracht. Week 1 de groene, week 2 de grijze en week 3 wordt de zak met plastics opgehaald. Dit scenario wordt door Van Gansewinkel voorgesteld. Naar verwachting wordt de GFT-problematiek van de zomermaanden daar niet mee opgelost. Nedvang heeft geen onderzoekgegevens over de hoeveelheid plastic die hiermee uit het restafval kan worden gehaald. De besparing op de verwerkingskosten voor restafval zal waarschijnlijk gelijk of iets hoger zijn dan scenario 1. Dit systeem kent slechts een verandering qua ritme met plastics als extra taak. Daarom zal dit scenario naar verwachting voldoende draagvlak vinden. De uitvoering hiervan vergt een strakke sturing in tijd en proces. Er dient namelijk een aanbesteding te zijn gehouden die de huisvuilinzameling regelt per 1 januari 21. Daarmee loopt Cranendonck wederom niet mee met de meeste andere SRE-gemeenten die per 1 januari 211 dit geregeld moeten hebben. Scenario 3: GFT elke week, restafval elke 4 weken, plastic elke 2 weken en inrichten van inleverpunten voor glas, blik, drankenkartons, textiel en luiers/incontinentiematerialen De grote hoeveelheid GFT-afval in de grijze bak kan worden ontmoedigd door de groene container vaker te legen en de grijze juist minder. Ook kan verschuiving van GFT-afval van grijze naar groene container worden verkregen door het ledigingstarief voor groen te verlagen en grijs sterk te verhogen. Als daarnaast het plastic elke 2 weken wordt opgehaald, dan wordt de burger sterk aangemoedigd de voorzieningen te gebruiken voor maximale afvalscheiding. In Gemert-Bakel mag het GFT-afval gratis worden aangeboden en moet voor de grijze container worden betaald die om de week wordt geleegd. De sorteeranalyses van deze gemeente geven 15% minder GFT in het restafval wat voor Cranendonck omgerekend neerkomt op een besparing van 4. aan verwerkingskosten voor restafval en het extra GFT-afval. Van tweewekelijkse plasticinzameling zijn geen betrouwbare proefresultaten beschikbaar. Wekelijkse inzameling daarentegen blijkt 45 tot 5% plastics uit het restafval op te leveren in drie Groningse gemeenten. Als het verschil van scenario 1 wordt gemiddeld met het resultaat in Groningen, dan volgt een besparing op de verwerkingskosten voor restafval van circa 35.. De totale besparing kan dus oplopen tot 75. met 15% extra GFT-afval en ± 35% plastics. Het is thans niet bekend of burgers meer of minder tevreden zullen zijn in geval groene containers vaker kunnen worden aangeboden, terwijl de grijze container minder mag worden aangeboden. Dit concept is nieuw en alleen een reële optie vanwege de invoering van gescheiden plastic afval. Ook zal hun draagvlak afhangen van de overige voorzieningen voor afvalscheiding; de burger moet daarbij goed en gemakkelijk luiers, glas, blik en drankenkartons kunnen scheiden. De uitvoering hiervan vergt een strakke sturing in tijd en proces. Er dient namelijk een aanbesteding te zijn gehouden die de huisvuilinzameling regelt per 1 januari 21. Daarmee loopt Cranendonck wederom niet mee met de meeste andere SRE-gemeenten die per 1 januari 211 dit geregeld moeten hebben. pagina 8 van 9

9 Scenario 4: GFT elke week, restafval in stortkoker bij winkelcentrum en plastic elke 2 weken en inrichten van inleverpunten voor glas, blik, drankenkartons, textiel en luiers/incontinentiematerialen In de regio Nijmegen besloten 7 gemeenten samen de grijze container niet meer te gebruiken. In plaats daarvan worden stortkokers voor restafval geplaatst bij winkelcentra en enkele locaties waar veel verkeer langs komt. Daar kunnen burgers tegen betaling hun grijze zakken in werpen. Voor hergebruik kunnen burgers veel gemakkelijker hun materialen gescheiden gratis aanbieden. Ondermeer door het ophalen van plastics en de groene container, voldoende glasbakken, blikbakken, etc. Het moge duidelijk zijn dat de gemeenten hiermee trachten burgers zo goed als mogelijk afscheid te nemen van het begrip restafval. Deze insteek is zeer recent genomen en momenteel wordt in Wijchen de situatie aangepast aan de hierboven beschreven inzamelstructuur. De investering en beheer van stortkokers is verhoudingsgewijs 15% duurder dan van grijze containers. Daarentegen wordt bespaard op de hoeveelheid restafval en zijn dus ook minder stortkokers nodig. Over de besparingen valt dus nog niets te melden. Ook onduidelijk is of burgers een dergelijk systeem wel zullen accepteren. De uitvoering hiervan is niet mogelijk voor 1 januari 21. Ook is het niet onmogelijk dat de andere SREgemeenten vasthouden aan hun bestaande inzamelstructuur zoals die thans ook in Cranendonck werkt. Scenario 5: proef starten met scenario 2 en 3 en actief volgen scenario 4. De proeven van Nedvang bieden onvoldoende inzicht in methoden die betere resultaten boeken voor plastic afval (en dus minder restafval). Het doel van plastic scheiden is meer hergebruik en minder restafval. In datzelfde streven is indertijd ook besloten het GFT-afval, glas, papier, etc. apart in te zamelen. Er zit nog een grote hoeveelheid herbruikbare materialen in het restafval, bijna 1%! Er zijn goede initiatieven in Gemert-Bakel met GFT, Groningen met plastics en Maastricht met glas, plastics en meer. Met de wetenschap dat veel maatschappelijk geld en herbruikbare materialen verloren gaan met het huidige systeem is de afweging opportuun een gedegen praktijkproef te starten. Daarin kunnen de scenario s 2 en 3 worden beproefd. Een proef op gemeentelijke schaal geeft een te groot risico de acceptatie van burgers te verliezen en daarmee ook het doel van optimale afvalscheiding. Daarom kan worden gedacht aan een tweetal populaties die voldoende tijd en begeleiding krijgen met elk scenario te werken. Een dergelijke proef moet voldoende schaalgrootte en tijd hebben. De dorpen Budel-Schoot en Soerendonk zijn daarvoor het meest geschikt. Een nieuwe inzamelcontract voor GFT- en restafval per 1 januari 21 vormt een organisatorische belemmering voor zowel de gemeente als de inzamelaar voor beproeven van methoden. Het bestuur kan afwijken van het aanbestedingsbeleid op grond van de huidige wetenschap dat voortzetting van het systeem onnodig veel geld en milieu kost. Zij kan besluiten tot het aanpassen van het contract of verlengen daarvan met de huidige inzamelaar om samen een proef af te spreken die eindigt op het moment dat alle overige contracten eindigen van de andere SRE-gemeenten. Daarmee creëert het bestuur een situatie van massa=kassa voor haarzelf, maar ook veel informatie over verbetermogelijkheden van het huidige systeem waar alle SRE-gemeenten hun voordeel mee kunnen doen voor minder kosten en meer milieu. Ook de SRE ziet meerwaarde voor de overige 2 SRE gemeenten en zoekt daarom naar subsidies. Voorts krijgt de inzamelaar ruimte zijn praktijkervaring te benutten voor het maatschappelijk belang. Van 1 juli 29 tot 1 juli 21 kunnen in beide dorpen diverse methoden en systemen worden beproefd en gelijktijdig daarvan de resultaten worden gemeten. Uit alle gegeven scenario s kan alleen voor de eerste met enige zekerheid worden gesteld welke resultaten kunnen worden verwacht. Vanwege de wettelijke zorgplicht wordt in scenario 5 daarom voor alle inwoners gestart met scenario 1 in 29, uitgezonderd de inwoners die methoden zullen beproeven in de dorpen Budel-Schoot en Soerendonk. Vervolg Voor deze aanpak ontbreken nog een aantal gegevens die momenteel worden verzameld. Binnen de marsroute zal het bestuur worden geïnformeerd of gevraagd een besluit te nemen voor het vervolg. De marsroute kan als leidraad worden genomen voor besluitvorming door de raad in juli. pagina 9 van 9