DE SCHOOLLEIDER ALS MEESTER

Transcriptie

1 DE SCHOOLLEIDER ALS MEESTER Onderzoek naar het persoonsprofiel van de succesvolle schoolleider Eerste concept resultaten van analyse Success is not final, failure is not fatal: it is the courage to continue that counts. Winston S. Churchill

2 AANLEIDING VOOR HET ONDERZOEK Scholen ontwikkelen zich op verschillende manieren. Sommigen slagen er in om behalve goed onderwijs (volgens de normen van de onderwijsinspectie) iets extra s te bieden. Het zijn die scholen waar innovatie onderdeel is van de cultuur. Zij functioneren als een professionele leergemeenschap. Deze scholen spelen goed in op behoeften van leerlingen en professionals worden hier gestimuleerd in vernieuwing. Daarin zijn de scholen succesvol: het onderwijs sluit aan op de actuele tijdgeest en is bovendien van goede kwaliteit. Een aantal van deze scholen heeft om die reden het predicaat Excellent. Binnen onze landelijke kennisnetwerken en in de praktijk van werving & selectie zien wij dat scholen die succesvol willen (blijven) innoveren vragen om een specifiek type schoolleider. Voor die scholen is het relevant om te weten wat de onderscheidende kenmerken zijn van dit type schoolleider. Hoe brengen zij professionele leergemeenschappen tot stand? Het inzicht helpt scholen om in de context van innovatie de juiste leiders te selecteren of te ontwikkelen en vernieuwingen daadwerkelijk tot een succes te brengen. Wij veronderstellen dat de beroepsstandaard voor schoolleiders VO (VO-Raad) onvoldoende recht doet aan het profiel van de succesvolle schoolleider. Onze aanname is dat het profiel op enkele kenmerken significant afwijkt. Voor deze aanname baseren wij ons op eigen ervaringen en actuele theoretische inzichten in effectiviteit van schoolleiderschap (zie hiervoor ook het theoretisch kader bij dit praktijkonderzoek). Pesant wil in het onderzoek daarom concreet de volgende vragen beantwoorden; - Wat kenmerkt het gemeenschappelijke profiel van schoolleiders van scholen die beschouwd kunnen worden als succesvol? - Wat zijn de overeenkomsten en verschillen tussen het gemeenschappelijke profiel van deze schoolleiders en het profiel van de beroepsstandaard VO? - Wat zijn de overeenkomsten en verschillen tussen het gemeenschappelijke profiel van deze schoolleiders en een profiel dat is gebaseerd op de actuele theorieën over effectief leiderschap? Met de antwoorden op deze vragen kunnen we onze vooronderstellingen toetsen en de onderscheidende kenmerken in het profiel van de succesvolle schoolleider definiëren. In een open discussie met de respondenten van dit onderzoek en experts van buiten het veld gaan we bovendien op zoek naar de mogelijkheden om effectiviteit van leiderschap te vergroten. Schoolleider als Meester eerste analyse profiel 2016_01_04 2 / 13

3 DE RESPONDENTEN Er zijn 20 schoolleiders geselecteerd van succesvolle scholen. Hun profiel is geanalyseerd met behulp van de Fitch Methode. Van de respondenten zijn er in totaal 15 mannen en 5 vrouwen, met een gemiddelde leeftijd van 55 jaar. Gemiddeld hebben de respondenten 11 jaar relevante werkervaring in de functie van schoolleider. Op de vraag hoe gelukkig de respondenten over het algemeen zijn, werd als rapportcijfer een 7,9 gegeven. Elke respondent heeft aangegeven minstens zo gelukkig te zijn in het werk als daarbuiten: het gemiddelde rapportcijfer komt uit op een 8,1. Volgens de respondenten is het zeer belangrijk om als schoolleider een visie uit te kunnen dragen, leiding te kunnen geven en stimulerend en motiverend naar anderen te zijn (8,9). In de functie is het volgens hen - minder belangrijk om voor anderen klaar te staan en behulpzaam te zijn (7,0). Schoolleider als Meester eerste analyse profiel 2016_01_04 3 / 13

4 HET FITCH MODEL Om het gedrag en datgene wat belangrijk gevonden wordt (de waarden) in kaart te brengen, maken we gebruik van het Fitch model. Het Fitch model is in de jaren 80 ontwikkeld door onderzoekers van de Universiteit Utrecht en heeft nauwe banden met persoonlijkheids-modellen als The Big Five en De Roos van Leary. Het unieke van het Fitch model is de integrale benadering. Gedrag wordt nooit geïsoleerd beschouwd, maar als onderdeel van een context gezien. De waarden worden ook meegenomen in de analyse, zodat er een genuanceerd en realistisch beeld naar voren komt. In tegenstelling tot veel andere tests is het Fitch model in staat paradoxen en spanningen in een gedragsprofiel te beschrijven. Door deze nuance kan worden nagegaan waar mensen mee worstelen, of juist waar hun kracht ligt. Fitch rapporteert niet terug op rollen, kleuren of dieren. De mens is een complexe constellatie van verschillende karaktertrekken en kan niet worden gereduceerd tot één archetype. Fitch biedt een genuanceerd en weloverwogen beeld van de mens. ONTSTAAN VAN HET MODEL Het Fitch model is opgebouwd uit verschillende tegengestelde variabelen. Het Fitch model kent vier kwadranten: extraversie, samenwerking, autonomie en taakgerichtheid. Dynamisch versus stabiel: Het eerste begrippenpaar is dynamisch versus stabiel. Is het persoonsprofiel van een succesvol schoolleider iemand die goed kan werken in een rustige omgeving, waar niet veel verandert, of heeft deze juist behoefte aan afleiding en afwisseling? Het bovenste deel van het vierkant is het dynamische gedeelte, de onderkant is het stabiele gedeelte. Relationeel versus inhoudelijk: Het volgende begrippenpaar is relatie versus inhoud. Is het persoonsprofiel van een schoolleider meer gericht op mensen, dingen aanvoelen en meemaken, of richt deze zich meer op wat is te meten, weten en opzoeken? Het linkerdeel van het vierkant gaat uit van het relationele, het rechterdeel gaat over het inhoudelijke. Sturend versus ondersteunend: De vier kwadranten worden verder onderverdeeld in acht assen, door het onderscheid dat gemaakt wordt tussen sturend en ondersteunend (ook te interpreteren als adviserend ). De zwarte assen zijn gedragingen die te maken hebben met aansturing van mensen of zaken. De witte assen zijn gedragingen die vooral met de uitvoering van en advisering over zaken te maken hebben. Schoolleider als Meester eerste analyse profiel 2016_01_04 4 / 13

5 OPBOUW SPINNENWEB Het profiel is opgebouwd uit verschillende scores op de acht assen. Elke as bestaat uit twee gedragskenmerken en geeft een gemiddelde score hierop weer. Naast het gedragsprofiel is er een profiel van datgene wat belangrijk wordt gevonden, ofwel de waarden. 1. Innemend/belangstellend relaties op kunnen bouwen en onderhouden; 2. Geïnspireerd/stimulerend optimistisch zijn, rijke fantasie hebben, anderen kunnen inspireren; 3. Saamhorig/coöperatief zich richten op het ervaren van verbondenheid, samenwerking; 4. Loyaal/toegewijd betrouwbaar en oprecht zijn, zorg en aandacht aan anderen besteden; 5. Zelfbewust/diplomatiek vertrouwen hebben in eigen kunnen, strategisch kunnen handelen; 6. Onafhankelijk/zelfstandig gericht op persoonlijke vrijheid, eigen weg volgen; 7. Realistisch/pragmatisch zich laten leiden door het verstand, oplossingsgericht; 8. Standvastig/organiserend zorgvuldig en ijverig, sterk doorzettingsvermogen, planmatig werken. Schoolleider als Meester eerste analyse profiel 2016_01_04 5 / 13

6 BEROEPSSTANDAARD SCHOOLLEIDERS VO Onderstaand profiel geeft weer welke gedragscompetenties van belang zijn volgens beroepsstandaard van uit het schoolleidersregister VO. de Volgens het VO-Schoolleidersregister zijn de belangrijkste gedragscompetenties: ZELFBEWUST DIPLOMATIEK GEÏNSPIREERD STIMULEREND INNEMEND BELANGSTELLEND Schoolleider als Meester eerste analyse profiel 2016_01_04 6 / 13

7 PERSOONSPROFIEL VAN SUCCESVOLLE SCHOOLLEIDERS Onderstaand profiel geeft weer welke generieke gedragscompetenties de respondenten in de praktijk het vaakst laten zien. De witte stippellijn is een referentielijn en dus géén normprofiel. De belangrijkste aanwezige gedragscompetenties zijn: STIMULEREND ZELFBEWUST BELANGSTELLEND Schoolleider als Meester eerste analyse profiel 2016_01_04 7 / 13

8 STIMULEREND Een succesvol schoolleider heeft het vermogen om anderen te motiveren, te inspireren en enthousiast te maken. Daarbij heeft de schoolleider oog voor ieders kracht, door een omgeving te creëren waarin talenten tot ontplooiing kunnen komen. De schoolleider toont vertrouwen in ieders mogelijkheden en biedt anderen de ruimte tot ontwikkeling. Als iemand een taak aanvankelijk niet ziet zitten, weet de schoolleider dusdanig te enthousiasmeren dat diegene toch volledig voor de taak gaat. Bij het delegeren streeft de schoolleider ernaar dat iedereen een taak krijgt waarin diegene zich maximaal kan ontwikkelen. Daarnaast weet de schoolleider nieuwe mogelijkheden te scheppen voor zichzelf, voor anderen en voor diens omgeving en moedigt hij anderen aan om het beste uit zichzelf te halen. ZELFBEWUST Voor het nemen van belangrijke besluiten draait een succesvolle schoolleider zijn hand niet om. Deze is al snel degene die de knopen doorhakt en de koers uitzet, met het bewustzijn van de eigen kracht en via de kortste weg op het doel afgaan. Zelfverzekerdheid en niet uit het veld laten slaan zijn hierbij onontbeerlijk. Deze schoolleider beschikt over natuurlijk overwicht, neemt gemakkelijk initiatieven en gaat doelgericht te werk. Ook bij het nemen van impopulaire maatregelen weet een succesvolle schoolleider zich staande te houden. BELANGSTELLEND Een succesvolle schoolleider is een echte vragensteller, gemakkelijk aanspreekbaar en staat open voor vragen en ideeën. Bij de ontmoeting met een nieuw persoon is de schoolleider benieuwd naar wat die persoon drijft en naar wat hij in het dagelijks leven doet. Deze vragen worden dusdanig gesteld, dat de ander zich gehoord voelt en op zijn gemak is. Het is als vanzelfsprekend dat iemand ergens anders over kan denken. Empathie en inlevingsvermogen zorgen ervoor dat het gesprek boeiend blijft. De schoolleider heeft een brede interesse, staat open voor nieuwe ideeën en zorgt dat diegene op de hoogte blijft van het wel en wee van de mensen in de omgeving. Anderen zullen daardoor ook niet klagen dat er te weinig interesse in hen wordt getoond. Schoolleider als Meester eerste analyse profiel 2016_01_04 8 / 13

9 VERGELIJKING VAN DE PROFIELEN De vergelijking van de beroepsstandaard uit het schoolleidersregister en het generieke persoonsprofiel van succesvolle schoolleiders, levert een eerste globale indruk op over hoe de profielen zich tot elkaar verhouden. DYNAMISCH versus STABIEL RELATIONEEL versus INHOUDELIJK STUREND versus ONDERSTEUNEND Schoolleider als Meester eerste analyse profiel 2016_01_04 9 / 13

10 GROOTSTE OVEREENKOMSTEN De grootste overeenkomsten zijn daar te vinden waar zowel de groene als rode lijn buiten de witte stippellijn liggen, dan wel op dezelfde as samenkomen. Geïnspireerd / stimulerend Innemend / belangstellend Buiten kaders denken. Nieuwe ideeën kunnen bedenken. Met onzekerheid leren omgaan, het avontuur opzoeken. Anderen kunnen inspireren en motiveren. Anderen boven zichzelf uit laten stijgen. Beschikken over het vermogen op een attente presentatie naar anderen. Open staan voor anderen. Relaties met anderen kunnen opbouwen en onderhouden. Deze kwaliteiten zijn in het profiel van de succesvolle schoolleiders sterker aanwezig dan in het profiel dat is gebaseerd op de beroepsstandaard van schoolleiders VO. Zelfbewust / diplomatiek Met zelfvertrouwen voor de dag komen, knopen durven doorhakken. Gevoel voor verhoudingen hebben en strategisch kunnen schakelen. Weten hoe een doel te bereiken en daarnaar acteren. DE VERSCHILLEN De relevante verschillen zijn te vinden op de assen waar de rode lijn buiten de witte stippellijn valt en de groene lijn daarbinnen. Dit houdt in dat de succesvolle schoolleiders deze eigenschappen nadrukkelijk tonen, terwijl de beroepsstandaard uit het schoolleidersregister deze eigenschappen minder expliciet vraagt: Realistisch / pragmatisch Loyaal / toegewijd Uitgaan van wat bestaat en wat waar te nemen is. Nuchtere, stressbestendige en analytische instelling. Wil concreet resultaat behalen en is op innovatieve wijze oplossingsgericht. Betrokken zijn bij het wel en wee van de ander. Zich in dienste van de ander stellen. Geduld hebben, betrouwbaar zijn en hulp aanbieden waar nodig. Het meest relevante verschil waarbij de groene lijn buiten de witte stippellijn valt en de rode lijn daarbinnen, zijn de eigenschappen die volgens de beroepsstandaard gevraagd worden van een schoolleider, maar die het generieke profiel van de respondenten niet laat zien: Standvastig / organiserend Zorgvuldig en ijverig zijn, zekerheid boven onzekerheid prefereren. Het graag willen plannen en organiseren van activiteiten. Structurerend, systematisch, zorgvuldig en vastberaden te werk gaan. Schoolleider als Meester eerste analyse profiel 2016_01_04 10 / 13

11 HET WAARDENPROFIEL Waar hecht een succesvolle schoolleider waarde aan? Hoe wilt deze graag handelen? Het waardenprofiel is een schematische weergave van wat belangrijk gevonden wordt en schetst tezamen met het gedragsprofiel een vollediger beeld. Geïnspireerd / stimulerend Onafhankelijk Zelfbewust Vindt het belangrijk om zich te richten op de verrassende elementen van het leven. Verlangt naar enthousiasme en positiviteit. Wil anderen met zijn energie inspireren en motiveren. Streeft ernaar om zichzelf te kunnen zijn en zijn eigen leven te leiden. Wil zich graag vrij voelen in de keuzes die gemaakt worden. Vindt het belangrijk om aan anderen ook de ruimte te bieden die zij nodig hebben. Wil graag vertrouwen op eigen kunnen en zijn kwaliteiten op een bewuste manier inzetten. Wil graag slagvaardig opstellen en gemakkelijk initiatieven kunnen nemen. Hecht waarde aan doelgericht handelen. Schoolleider als Meester eerste analyse profiel 2016_01_04 11 / 13

12 VOORLOPIGE CONCLUSIE Onderstaand zijn zowel het profiel van de beroepsstandaard als het gedrags- en waardenprofiel van de succesvolle schoolleider in een vergelijking bijeen gebracht. We komen op basis van een vergelijk tot de volgende voorlopige conclusie: Het profiel uit de beroepsstandaard voor schoolleiders VO en het generieke profiel van succesvolle schoolleiders komen op belangrijke punten overeen. Geïnspireerd, zelfbewust en innemend zijn essentiële succesbepalende persoonskenmerken die zich respectievelijk uiten in stimulerend, diplomatiek en innemend gedrag. Het profiel van de beroepsstandaard geeft in elk geval een belangrijke basis te bieden voor de ontwikkeling van effectief (dan wel succesvol) schoolleiderschap. Toch zien we op essentiële onderdelen nuance verschillen met de beroepsstandaard. Juist die nuance kan bepalend zijn voor het onderscheid tussen een goede en een succesvolle schoolleider. De succesvolle schoolleider toont krachtiger dan het profiel van de beroepsstandaard op sturend en relatiegericht gedrag. Schoolleider als Meester eerste analyse profiel 2016_01_04 12 / 13

13 De schoolleiders uit dit onderzoek beschikken gemiddeld over uitstekende voelsprieten om de relatie op het niveau van individu en team te onderhouden. Hun loyaliteit naar de organisatie en de mensen met wie zij werken is een effectief sturingsmechanisme. Zij benutten dat in combinatie met een behoorlijke realiteitszin. Het betekent dat deze schoolleiders er gemiddeld genomen in slagen om gedragen innovatie tot stand te brengen. Zij stimuleren anderen met ideeën en staan open voor nieuwe inzichten. Op die manier dagen zij hun professionals uit om zich te ontwikkelen. Ze benutten het collectief om sterker te worden en capaciteit te vergroten. Meestal herkennen zij tijdig en goed de grenzen aan de innovatiekracht van individuen en teams. Op zijn minst opmerkelijk is het verschil tussen de beroepsstandaard voor schoolleiders VO en het generieke profiel van de succesvolle schoolleiders op het kenmerk standvastig / organiserend. Zowel in gedrag als in waarden constateren we dat dit in de praktijk minder relevant is voor effectief leiderschap. De succesvolle schoolleider verkiest ruimte geven aan professionals en inhouden boven controle en verantwoording. Er is een reële kans dat de schoolleider de noodzakelijke managementvaardigheden elders in de organisatie belegt bij professionals. Door het creëren van die gemeenschappelijke verantwoordelijkheid is de noodzaak om zelf te organiseren minder aanwezig. Schoolleider als Meester eerste analyse profiel 2016_01_04 13 / 13