Dode vogeltjes Door Ben Koks

Transcriptie

1 NIEUWSBRIEF STICHTING WERKGROEP GRAUWE KIEKENDIEF jaargang 9, nummer 4 Van het bestuur Afscheid bestuurslid Simone Het kiekenseizoen in vogelvlucht Bescherming en broedsucces Oproep Werkgroep Ransuilen Van alles wat Dode vogeltjes Door Ben Koks 2015 is een mooi jaar geweest voor Werkgroep Grauwe Kiekendief. Er zijn interessante coalities gesmeed, onze koers is op wezenlijke onderdelen gewijzigd en als kennispartij hebben we nationaal en internationaal weer goed aan de weg getimmerd. Voor een organisatie die in de jaren als een dood vogeltje in de touwen hing is het erg prettig de longen weer vol frisse lucht te kunnen zuigen. Uit het veldonderzoek van Henk Jan Ottens naar Veldleeuweriken in grasland bleek het beeld dat we hadden over de sombere toekomst van deze akkervogel, nog somberder te zijn dan we al dachten. Dat Veldleeuweriken en turbograspercelen niet goed samengaan wisten we al. Dat een significant deel van de uitgevlogen jonge leeuweriken ook ná uitvliegen het kille staal van te snel maaiende machines niet overleven is nu dankzij piepkleine radiozendertjes vastgelegd. Een rapport over het onderzoek zal begin 2016 verschijnen. Dode vogeltjes dus. Nog meer dode vogeltjes konden worden voorkomen door adequate bescherming van Blauwe en Grauwe Kiekendiefnesten in Nederland, Noord-Duitsland en Denemarken. Een groeiend aantal vrijwilligers en Madeleine Postma stonden permanent paraat om nesten te beschermen. Met een score van 75% succesvolle legsels hebben we de wind er goed onder gehad. En konden er veel jongen tegen oogstwerkzaamheden, predatie en legerende granen worden beschermd. Dit alles was mogelijk door toegewijd werk van velen, zoals Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief Postbus ZG Scheemda Bezoekadres: Plattelandshuis Oost-Groningen Nassaustraat BW Winschoten

2 Pagina 2 van akkerbouwers die zich soms in allerlei bochten moesten wringen, van vrijwilligers die al voor dag en dauw in het veld waren en van de 24 uurs/7 dagen per week-coördinatie door Madeleine. We zijn dank verschuldigd aan gedeputeerde Henk Staghouwer (provincie Groningen) en zijn medewerkers, zij hebben vanuit een positieve grondhouding het werk van WGK bestuurlijk een stap verder weten te brengen. Resultaat: een springlevend vogeltje! Toch zullen ook dode vogels ons in de komende jaren bezighouden. Ons mortaliteitverhaal in Journal of Animal Ecology destijds getrokken door onze kersverse Herman Klompprijs-winnaar Raymond Klaassen, behoort inmiddels tot de klassiekers in dit genre. Dode vogels dus! Op basis van dit artikel zijn we samen met Vogelwarte Helgoland en Rijksuniversiteit Groningen plannen aan het uitwerken om de komende jaren een groot aantal Grauwe Kiekendieven van satellietzenders te voorzien, bedoeld om de mortaliteit beter in kaart te brengen. Satellietzenderonderzoek is erg duur en vergt ingewikkelde samenwerkingsverbanden. Alleen met dode vogels zullen we snappen hoe populatiestructuren in elkaar steken, weten hoe effectief onze aanpak op populatieniveau is, en wat we kunnen doen in de kwetsbare perioden in de levenscyclus. Blijf ook in deze tijd vooral veel naar buiten gaan beste mensen, en geniet van al dat moois dat ook in 2016 op jullie pad zal komen. André Eijkenaar Van het bestuur Door Arjan Lindenbergh Bij de oprichting van Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief was er een bestuur nodig met een minimale bezetting van vijf bestuursleden. Er is toentertijd voor een stichtingsvorm gekozen omdat een stichting het beste past bij het type werkzaamheden dat wij als werkgroep uitvoeren. De inhoudelijke voorbereidingen, het opstellen van begrotingen en de uitvoering van veld- en onderzoekswerk gebeurt door de beroepskrachten van het team. Dat betekent in de praktijk dat we op afstand besturen en dat het bestuur begrotingen goedkeurt, de officiële afhandeling van personeelscontracten verzorgt, en daar waar van toepassing betrokkenheid en verantwoordelijkheid heeft bij contracten met andere partijen. Omdat het werkveld onder andere is uitgebreid naar landelijke en internationale activiteiten is de zakelijke betrokkenheid van het bestuur de laatste jaren groter geworden. Door de stichtingsvorm hebben we ook statuten. Een van de artikelen van de statuten regelt de samenstelling en zittingsperioden van de bestuursleden. In november had Simone van der Sijs haar zittingsperiode van acht jaar er op zitten.

3 Pagina 3 In het bestuur had Simone de portefeuille Personeel en dat ging niet alleen om personeelscontracten, en het opzetten van een functioneringssystematiek, maar ook om personele zorg op momenten dat het wat minder goed gaat. Regelmatig was ze op de molen (bezoekadres en kantoor) te vinden, tussen de stafleden. Simone: nogmaals hartelijk dank voor je kritische bijdragen, voor het invoeren van systematiek in het personeelsbeleid en je zorgen om het personeel!! We zullen je bijdragen missen! Met jou kunnen we terugkijken op een gezellige en mooie afscheidsbijeenkomst met het bestuur en de staf begin december! Tijdens jouw afscheid concludeerden we al: we blijven je in de komende jaren regelmatig in het veld tegenkomen want je blijft betrokkenheid houden bij de werkgroep als liefhebber van Grauwe Kiekendieven, en je gaat door met het verzamelen en aanleveren van belangrijke veldgegevens. In het bestuur is Simone opgevolgd door Paul Berghuis. Inmiddels is ook Jan Jaap Hooft als bestuurslid (voorzitter) teruggetreden. Voor hem is Karl Veneman in de plaats gekomen. Met Jan Jaap hebben we binnenkort nog een afscheidsbijeenkomst. Samenvattend ziet het bestuur er nu als volgt uit: VOORZITTER ARJAN LINDENBERGH arjan.lindenbergh@grauwekiekendief.nl SECRETARIS SJOERD SIPMA sjoerd.sipma@grauwekiekendief.nl PENNINGMEESTER BEN VERWEIJ ben.verweij@grauwekiekendief.nl BESTUURSLID PAUL BERGHUIS paul.berghuis@grauwekiekendief.nl BESTUURSLID KARL VENEMAN karl.veneman@grauwekiekendief.nl

4 Pagina 4 Simone laat het Blauwe Kiekendiefvrouwtje Simone los. Afscheid bestuurslid Simone; niet uit het oog, en zeker niet uit het hart Door Ben Koks WGK Twee volle bestuursperioden heeft Simone van der Sijs verantwoordelijkheid genomen voor het wel en wee binnen Werkgroep Grauwe Kiekendief. Toen Simone ruim acht jaar geleden toetrad tot het bestuur bestond de Werkgroep net een paar jaar. Nu Simone haar bestuursfunctie ergens aan een wilg in de doorgaans desolate Polder Pekela Zuidkant heeft gehangen is het tijd voor een terugblik. Een terugblik die te allen tijde is gekleurd door het moment, en die per definitie geen recht doet aan het brede scala van onderwerpen waar Simone zich mee bezig heeft gehouden en waar ze serieuze verantwoordelijkheid voor heeft gedragen. Mensen die het geluk hebben Simone van dichtbij mee te maken weten dat betrokkenheid in combinatie met een scherp observatievermogen haar handelsmerken zijn. Simone stond in een door heren gedomineerd bestuur op cruciale momenten haar mannetje. Persoonlijk heb ik als aanvoerder van een stel betrokken collega s veel gehad aan de 100% steun van ons immer alerte bestuurslid uit Nieuwe Pekela. Wat Simone nadrukkelijk heeft laten merken is dat zij vanuit het bestuur als aanspreekpunt voor alle collega s het werk op de werkvloer door dik en dun steunde, en ook nog eens inhoudelijk op wezenlijke onderdelen zich gelijkwaardig in discussies kon mengen. Een eigenschap die goed van pas kwam tijdens het bestuurlijke overleg, waar wij als kleine ideële organisatie ook regelmatig mee te maken hadden. Vlak voor haar officiële afscheid op maandag 7 december 2015 was Simone als formele bestuursafgevaardigde in de deftige kamer van gedeputeerde Henk Staghouwer (provincie Groningen) aanwezig. Wie Henk Staghouwer een beetje kent weet dat hij geregeld met onverwachte vragen kan komen om de scherpte

5 Pagina 5 van zijn bezoekers te testen. Ad rem wist Simone ook in dit geval de inhoudelijke vragen van onze Groninger Natuurgedeputeerde te pareren met originele en sterke antwoorden. Een waardige vertegenwoordiging heet dat, een vertegenwoordiging die begint met een degelijke voorbereiding en het vermogen dat in een breder kader te plaatsen. Deze momenten zijn het inlijsten waard, en hebben ons geholpen om van het imago van een enthousiast WGK beschermingsclubje dat we ooit waren door te groeien naar de kennisorganisatie die we nu zijn, en waar letterlijk geen grenzen meer voor bestaan. WGK Simone samen met Ben Koks en Raymond Klaassen op de boot terug vanuit Engeland, na enkele intensieve dagen van Grauwe Kiekendieven vangen voor het satellietzenderonderzoek. Haar scherpe observatievermogen zal ook de komende periode in het veld veelvuldig van pas komen. Fraai is een anekdote uit het voorjaar van Een korte blafje in het pikkedonker, een vluchtige schim en dan de terechte twijfel. Zou het? Dat blafje bleek een dag later feilloos te kloppen met een roepende Velduil, de schim bleek zo treffend beschreven dat het geen toeval was dat we samen een avond later in de duisternis van de veenkoloniën tussen Alteveer en Nieuwe Pekela (op zoek naar roepende Patrijzen) de bekroning zagen, een scherp blikkende Velduil in een perceel gras. Bingo, weer raak Sijs!

6 Pagina 6 Simone telt al vanaf het eerste begin een substantieel aantal MAS-punten, loopt secuur de wintervoedselveldjes in de open akkers af, woont precies op dé slaaptrekroute van lachsterns die in augustus de verschillende zandwinplassen rond de Pekela s zijn te vinden. Nooit saai als onze Sijs dan weer met veel gevoel voor humor haar waarnemingen met ons deelt. Het inmiddels dierbare persoonlijke contact en de affectie voor ons werk zal niet gauw veranderen, wel de verantwoordelijkheden die passen bij een zeer actief en waardevol bestuurslid. Persoonlijk hoop ik jou nog geregeld om advies te mogen vragen over netelige kwesties waar een eigenzinnige blik op de wereld meer waard is dan meedeinen met de massa. Simone, namens iedereen onze meer dan welgemeende dank, en uit het oog zal niet gebeuren en uit het hart is volstrekt ondenkbaar!. WGK

7 Pagina Het kiekenseizoen in vogelvlucht Door Madeleine Postma Harold van der Meer JANUARI 15 januari in Senegal wordt bekende loggervogel Edwin door ons onderzoeksteam (Almut Schlaich en Ben Koks) al op hun eerste velddag gevonden. Zijn najaarsroute kon in een keer gedownload worden. WGK 29 januari Blauwe Kiekdiefman Jules keert na een verblijf van ongeveer elf weken in Groot-Brittannië terug naar Oost-Groningen. Zijn uitstap van bijna drie maanden verraste ons volledig. We ontdekten dit pas eind juli nadat een groot deel van de data van zijn GPS-logger eindelijk was gedownload. FEBRUARI WGK 6 februari het overwinteringsgebied van satellietkiek Mark in Senegal wordt bezocht door ons onderzoeksteam. Uit een van de vele foto s blijkt na ver inzoomen dat Mark aanwezig was. Hij werd gefotografeerd op een slaapplaats van 26 grauwe kieken, waarvan 23 mannetjes! 14 februari Blauwe Kiekendiefvrouw Simone wordt tijdens een winterveldjesdag jagend boven grasland bij Noordbroek gezien.

8 Pagina 8 MAART 7 maart van de acht satellietkieken gaat het Britse mannetje Mark als eerste op voorjaarstrek. APRIL 8 april de eerste waarneming van een Grauwe Kiek 2015 voor Nederland gemeld. 19 april satellietkieken Mark en Henry bereiken van de acht als eerste het Europese vasteland. - Het eerste ei van de in akkers broedende Blauwe Kiekendieven wordt gelegd in het nest van loggervogel Jules.. Hij is met hetzelfde vrouwtje (Wangerooge) als in 2014 gepaard. 24 april satellietkiek Mark komt als eerste van de satellietkieken in zijn broedgebied aan. Meint en Maria Woortman

9 Pagina 9 MEI 9 mei het eerste Grauwe Kiekendiefei van 2015 wordt gelegd in Flevoland. 19 mei is het gemiddelde legbegin van de Grauwe Kieken in Tussen het legbegin van het eerste en laatste nest zit een maand. 20 mei Blauwe Kiekman Bernard vertrekt voor een negendaagse trip naar Zweden! Zijn ommetje wordt op 6 juni ontdekt in de door zijn logger verzamelde data. WGK 23 mei in de omgeving van Diepholz (D) wordt na een melding dat daar een Grauwe Kiekendiefman met een zender rondvliegt een antenne geplaatst. Direct is er contact met de logger en het blijkt het mannetje Ronny te zijn! Een mannetje dat direct na zijn vangst in Oost-Groningen op 27 mei 2012 volledig van ons antennesysteem verdween. Het lukt om nu binnen enkele dagen drie jaar data van zijn logger te downloaden! WGK

10 Pagina 10 JUNI 8 juni in het laatste Grauwe Kiekendiefnest van 2015 wordt het eerste ei gelegd. 9 juni in twee late nesten van Blauwe Kiekendieven worden de eerste eieren gelegd. Let wel: twee late nesten waar de broedtijd synchroon loopt! Het ene nest ligt op een Flevolandse akker en het andere nest ligt in een wintertarweperceel nabij de Dollard in Oost-Groningen. 10 juni het beoogde webcamnest van Grauwe Kiekendieven wordt beschermd. 11 juni er wordt nestbescherming geplaatst bij het nest van Blauwe Kiekendief Jules. Tegelijk met het plaatsen van nestbescherming worden de drie jongen geringd. De jongen zijn op dat moment 19, 21 en 22 dagen oud. 14 juni in Flevoland wordt met succes een webcam bij een Grauwe Kieknest geplaats. 17 juni Primeur: voor het eerst is live te volgen hoe een Grauwe Kiekendiefjong uit het ei kruipt.

11 Pagina juni op deze dag start het ringen van jonge Grauwe Kiekendieven. JULI 18 juli de oogsttijd breekt aan en begint op een nestperceel met wintergerst in Oost-Groningen. 21 juli de webcam wordt ontmanteld, de jongen zijn uitgevlogen. AUGUSTUS 1 augustus van de twaalf satellietkieken is het Wit-Russische vrouwtje Ludmila de eerste die haar broedgebied verlaat voor de najaarstrek. 2 en 3 augustus de jongen van de twee late Blauwe Kiekendiefnesten en een laat Grauwe Kiekendiefnest worden geringd. SEPTEMBER 1 september Henry vliegt als eerste van de satellietkieken Afrika binnen. 5 september het Britse Grauwe Kiekendiefvrouwtje Rowan verlaat als laatste van de twaalf satellietkieken haar broedgebied. OKTOBER 2 oktober de laatste waarneming van een Grauwe Kiekendief van 2015 in Nederland.

12 Pagina 12 NOVEMBER 2 november Blauwe kiek Jules meldt zich voor het laatst dit jaar op ons antennesysteem in Oost-Groningen. Is hij net als vorig jaar rond 11 november weer naar Engeland vertrokken? Blauwe Kiekendiefman Jules. Rein Hofman AFSLUITEND Satellietkieken Het broedseizoen 2014 eindigde met 13 satellietkieken. Daarvan gingen er drie vlak voor de najaarstrek dood en vertrokken er tien naar Afrika. In het voorjaar van 2015 keerden daar zes vogels van terug in hun broedgebieden. In het broedseizoen van 2015 werden nog eens drie Grauwe Kiekendieven in Groot- Brittannië en drie in Duitsland gevangen en van een zender voorzien. Van deze twaalf vogels zijn er dit najaar tien op trek gegaan, waarvan er momenteel (net als vorig jaar) negen in de Sahel overwinteren en nog in leven zijn.

13 Pagina 13 GPS-loggers In het najaar van 2014 vertrokken er elf Grauwe Kiekendieven met een GPS-logger, dit voorjaar keerde er vier terug, een in Oost-Groningen, twee in Rheiderland en een in Diepholz (D). Afgelopen broedseizoen is in Rheiderland (D) een mannetje gevangen en van een GPS-logger voorzien. Van de drie Blauwe Kiekendieven die met een GPS-logger de winter in gingen, zagen we Simone en Bernard terug. Voor het derde achtereenvolgende jaar vormden zij een paar. Helaas is hun nest in de eifase gepredeerd. Blauwe Kiekendiefman Jules keerde ook weer terug in hetzelfde perceel en met hetzelfde vrouwtje. Zij brachten samen drie jongen groot. In Oost-Groningen is in het broedseizoen een vrouwtje gevangen en heeft de naam Isis meegekregen, vernoemd naar de dochter van de bedrijfsleider van de boerderij. In 2014 vertrokken drie Bruine Kiekendiefmannen met een logger naar Afrika. Twee van de drie keerden naar hun broedgebied bij Delfzijl terug. Dat waren Roelof en good old William. William was succesvol maar Roelof liet zich na gepaard te zijn geweest verdringen door een andere man. Roelof, Delfzijl WGK Terugmeldingen van wingtags en ringen Dit jaar zijn er 58 terugmelding van Grauwe Kiekendieven met wingtags binnengekomen. Het gaat om 22 individuele vogels die tussen 2007 en 2012 door ons van wingtags zijn voorzien. Er werden zes individuele Grauwe Kiekendieven met een ring teruggemeld. Waaronder inmiddels ouwe bekenden als Harrie (geel NL) en rood CT. Harrie is inmiddels meer dan 13 jaar oud!

14 Pagina 14 Grauwe en Blauwe Kiekendieven broedparen, bescherming en broedsucces Grauwe Kiekendieven In Nederland hebben 44 Grauwe Kiekendiefpaartjes gebroed of een broedpoging gedaan. PROVINCIE AANTAL BROEDPAREN Flevoland 6 Friesland 4 Groningen Oost 31 Noord 2 Midden 1 Er zijn 34 nesten beschermd, waarvan 32 nesten met een kooi en twee met een stroomhek. BROEDGEWAS AANTAL NESTEN wintertarwe 33 wintergerst 5 luzerne 2 baardtarwe 1 spelt/erwt * 1 * voor Grauwe Kiekendieven een nieuw broedgewas Er waren 33 succesvolle nesten met in totaal 112 uitgevlogen jongen. Het gemiddelde van 2,5 jong per broedpoging is daarmee gelijk aan vorig jaar. Jonge Grauwe Kiekendieven op de rand van een beschermingskooi. Gerard Sterk

15 Pagina 15 Blauwe Kiekendieven in akkerland In 2015 hebben er vier paartjes Blauwe Kiekendieven in akkerland gebroed. Drie van de vier konden worden beschermd, de vierde werd vroegtijdig gepredeerd. De drie beschermde nesten waren succesvol en zorgden samen voor tien uitgevlogen jongen. Een van deze drie paren was het eerste succesvolle paar sinds tien jaar in Flevoland! Het was tevens het eerste bekende en beschermde succesvolle nest van Blauwe Kiekendieven in Flevolands akkerland. Harold van der Meer De maten van een van de drie jonge Blauwe Kiekendieven uit Flevoland worden genoteerd. Op naar een nieuw kiekenseizoen in 2016! Voor nu: iedereen bedankt die afgelopen jaar op welke manier dan ook een bijdrage heeft geleverd aan ons beschermingswerk en onderzoek. Theo van Kooten

16 Pagina 16 Oproep: tel mee en/of meld winterroesten van Ransuilen in provincie Groningen Door Werkgroep Ransuilen Groningen Tel je de komende drie maanden mee om de aantallen Ransuilen op een winterroest in kaart te brengen? Of geef je een waargenomen winterroest of enkele Ransuil door? De loofbomen zijn inmiddels allemaal kaal en de Ransuilen zijn onderweg naar of op hun vaste winterslaapplek (winterroest). Kortom: het is de tijd om winterroesten te gaan tellen of te melden. Het is voor Werkgroep Ransuilen Groningen alweer het zevende telseizoen van winterroesten. Een winterroest is meestal een beschutte, groenblijvende, of met klimop begroeide boom in tuin, (sport)park of op een kerkhof waar een of meerdere Ransuilen overdag verblijven. Uitsluitend meldingen vanuit de provincie Groningen, kan je doorgeven op de website van Werkgroep Ransuilen Groningen via de link Ik wil een winterroest melden. Waarnemingen van roesten uit de afgelopen winter ( ) of zelfs van daarvoor zijn ook nog van harte welkom. Graag in de opmerkingen dan duidelijk aangeven om welk winterseizoen het gaat. Alle informatie is welkom! Op onze website is een kaart te zien met een overzicht van de tot dusverre gemelde roesten van dit winterseizoen ( ). Net als in voorgaande jaren wordt daarop niet de exacte locatie van de roestplek weergegeven. We gunnen de uilen hun rust.

17 Pagina 17 VAN ALLES WAT Terugmelding L Alouette des champs 4 juli 2015 om 6:45 vangt Henk Jan Ottens in het kader van het onderzoek naar het broedsucces van Veldleeuweriken in Vogelakkers een paartje Veldleeuweriken. Het vrouwtje krijgt een radiozendertje en het mannetje wordt geringd. Ze hebben een nest met vier jongen. 3 november 2015 er staat een terugmelding in GRIEL (Geautomatiseerd Ring Invoer en Export Loket): Gevonden: Veldleeuwerik met ring V Datum: 18 oktober 2015 Conditie: dood, korter dan 1 week Plaats: Audresselles, Pas-de-Calais Frankrijk Afstand tot ringplaats: 448 kilometer Een interessante omgeving waar deze Veldleeuwerik werd gevonden; een duingebiedje langs Het Kanaal. Dat er een dode Veldleeuwerik in Frankrijk wordt gevonden is niet vreemd als je het liedje Alouette, gentille Alouette beluistert. Klik op de afbeelding.

18 Pagina 19 Kiekendieven Down Under De Australasian Marsh Harrier oftewel de Swamp Harrier is het Down Under broertje van onze Europese Bruine Kiekendief (Western Marsh Harrier). Ook in Australië weet men wat het beschermen van kiekendieven in akkerland is. Dat is te zien en te lezen op de mooie website van Harriers in the Harvest. AGENDA 5, 6 en 7 februari NOU Congres 2016 Wopke Vellinga Na het grote succes van het NOU congres in 2015 organiseert de Nederlandse Ornithologische Unie haar tweede congres voor en door Nederlandse ornithologen, in De Biotoop te Haren (Gr). Klik hier voor meer informatie over NOU congres. 20 februari tweede Integrale Roofvogeltelling 2015/2016 In kleine groepen of alleen een dag/dagdeel het veld in om alle muizeneters in kaart te brengen. Waar: in ieder geval in de provincies Drenthe, Friesland en Groningen en waar mogelijk ook in andere gebieden. 27 februari ste Landelijke Roofvogeldag, Werkgroep Roofvogels Nederland Tijd: Plaats: 9:30 uur tot 16:00 uur Stadsschouwburg Ogterop, Zuideinde 70, Meppel