Nieuwsbrief Zomer 2010

Transcriptie

1 Nieuwsbrief Zomer 2010 In deze nieuwsbrief Beste lezers Voedsel voor akkervogels Kiekendieven op de weightwatcher Luzernenest in het Duitse Rheiderland Graspieper op herhaling Kleuringen en wingtags, wie is wie? punttellen 2010 Beste lezers, Dit seizoen kwam maar traag op gang. De winter was koud en wilde maar niet wijken. De wind bleef tot diep in juni uit de noordhoek blazen. Hilbrand Schoonveld zag daarin zelfs een verklaring voor de broedpaartjes in Noord Groningen die dit jaar wat verder van de zeedijk liggen. Maar nu het tarwe alweer volop wuift kunnen we alvast voorzichtig concluderen dat het een goed jaar gaat worden. Het absolute topjaar 2009 zal niet geëvenaard worden maar we komen wel een eind in de goede richting. Vanuit Drenthe kwamen dit jaar ook interessante waarnemingen. Dankzij de tomeloze inzet van studenten, vrijwilligers en stagiaires hebben we de meeste nesten alweer boven water. Ook is de Werkgroep actief in de Oostvaardersplassen waar onderzoek wordt gedaan aan bruine kiekendieven. Wat ons betreft wordt het weer een mooie zomer. Ik wens jullie veel leesplezier. Bauke Koole

2 Voedsel voor akkervogels Door Marije Kuipers Vorige maand zijn we een onderzoek gestart naar insecten die voorkomen in akkerranden, met het doel meer te weten te komen over het voedselaanbod voor akkervogels. In twee weken tijd zijn insecten gevangen in 50 akkerranden in het Oldambt en Rheiderland (Dl). Belangrijk voedsel voor akkervogels zijn kevers en spinnen. Deze zijn gevangen door middel van potvallen. Een potval bestaat uit een plastic beker die in de grond wordt ingegraven, met daarin een laagje conserveringsvloeistof. Veldlleeuwerik met prooi Foto: Hans Hut Insecten die over de grond lopen vallen in de pot en kunnen er door de steile wanden niet meer uitkomen. Een plastic kapje wordt erover geplaatst om regenwater en bijvangsten (zoals muizen en kikkers) tegen te houden. Potval in pas ingezaaide akkerrand. foto: Marije Kuipers Na een week werden de vallen weer opgehaald. In sommige randen waren er slechts enkele insecten in beland, in andere randen vele tientallen. Dit geeft een goed beeld van het voedselaanbod voor akkervogels. Behalve insecten die over de grond lopen zijn ook vliegen en muggen belangrijk in het dieet van akkervogels. Om een idee te krijgen hoeveel er daarvan in akkerranden te vinden zijn, hebben we plakvallen geplaatst. Dit zijn gele plastic kaarten met lijm erop, die op een stokje in de grond staan.

3 Potten met insectenvangsten uit twee verschillende akkerranden. foto: Marije Kuipers Rondvliegende insecten blijven daar zoals de naam al zegt tegenaan plakken. Vervolgens wordt het aantal insecten op iedere kaart geteld. De insecten uit de potvallen moeten nog worden gesorteerd en geteld, maar er zijn in ieder geval grote verschillen zichtbaar. Op de laatste foto zien jullie potten met de vangst uit twee verschillende akkerranden. In de linkerpot zitten slechts een paar beestjes, dit is de vangst uit een akkerrand van nog geen jaar oud. De rechterpot zit tot de rand vol, de vangst uit een gevarieerde braakstrook van enkele jaren oud. Als alle insecten geteld zijn, zal worden geanalyseerd welke factoren (plantensoorten in de rand, randbreedte, leeftijd van de rand, etc.) bepalend zijn voor het voedselaanbod voor akkervogels. Deze informatie zal hopelijk een bijdrage kunnen leveren aan de aanbevelingen die de Werkgroep doet op het gebied van akkerrandenbeheer. Vrijwilliger Klaas Steenbergen helpt met het plaatsen van een plakval foto: Marije Kuipers

4 Kiekendieven op de weightwatcher Door Chris Trierweiler en Almut Schlaich Hoeveel weegt een Grauwe kiekendief? Een mannetje rond de 285 g, een vrouwtje ongeveer 350 g. Dat weten we uit de literatuur en van de adulte kiekendieven die we tot nu toe hebben gevangen. Blijft dit gewicht het jaar rond hetzelfde? Vast niet: de kiekendieven moeten immers energie opslaan in de vorm van vet om de verre reis tussen broed en overwinteringsgebied te maken en om het broedseizoen door te komen, waarbij het broeden op de eieren (vrouwtje) en het voeden van de jongen (voornamelijk het mannetje) zware eisen aan de vogels stelt. In welke mate dit weerspiegeld wordt in verandering van het lichaamsgewicht weten we niet. De kiekendieven zijn nou niet typisch vogels die heel erg aankomen. Andere vogelgroepen kunnen tot 90 % van hun eigen gewicht opvetten (zangvogels en steltlopers). Dit soort drastische gewichtsveranderingen verwachten we bij de altijd volslanke kiekendief niet. Maar zou het zo zijn dat de kiekendieven bijvoorbeeld in het voorjaar relatief vermagerd in het broedgebied aankomen en bij moeten komen van de zware voorjaarstrek? Verliezen ze gewicht door het zware broeden en door het voeden van de jongen? Vetten ze later in het broedseizoen op om de herfsttrek te doorstaan? Of verlaten ze het broedgebied relatief mager en eten ze onderweg of in de stopover gebieden? Om al deze vragen rond het thema vet te beantwoorden, zetten we dit jaar in ons gebied voor het eerst onze nieuwe weegpalen in. De weightwatchers, gemaakt door Theo Gerrits (madebytheo.nl). Zo gauw een vogel op deze paal zit wordt zijn gewicht gemeten. Één van deze palen is voorzien van een camera (de andere twee zullen volgen). Het mooiste is als een geringde vogel op de paal zit, je krijgt dan gewichten die je kan linken aan de inviduele geschiedenis van de vogel. Deze camerapaal heeft al een aantal verbijsterende platen geschoten, uit een ongewoon perspectief (van dichtbij en schuin van onderen) en met ongewone weersomstandigheden. Natte Grauwe kiekendief op weegpaal Foto: camera bij weegpaal

5 Bij een paal zonder camera zitten regelmatig fotografen in een schuilhut (Theo van Kooten coördineert dit) om de paalzitters vast te leggen. Ook daarmee kunnen we gewicht en individu linken. Uit de eerste resultaten bleek dat onze zenderman Franz al bijna twee weken na aankomst in het broedgebied een vrij hoog gewicht had. Ook lijkt het erop dat het gewicht in de vroege ochtend en de late avond het laagst is en midden op de dag hoger (door net gegeten prooien). Helaas is op dit moment nog maar één van de palen in werking, we hopen gauw de technische problemen met de andere twee te verhelpen en deze palen pilot voort te zetten. Mochten de beoogde resultaten behaald worden zouden de uitkomsten weleens spectaculair kunnen zijn. We houden jullie op de hoogte! Luzernenest in het Rheiderland (Dl) Door Almut Schlaich Op 3 Juni bezocht de Werkgroep het Duitse Rheiderland om Grauwe Kiekendieven te zoeken. Het weer was fantastisch en de mensen verdeelden zich over dit hele gebied om te posten. Sjoerd Sipma en ik keken vanaf een slaperdijk uit over de Heinitzpolder en Landschaftspolder. Luzerneoogst in Duitsland Foto: Almut Schlaich

6 09:15 uur: mannetje Grauwe verjaagd mannetje Bruine Kiekendief. Vrouwtje laat zich zien en krijgt een prooi! Zij vliegt naar de zijkant van het luzerneveld en eet de prooi. Wij waren blij en dachten: gelukkig, een nieuw paartje! Het vrouwtje vliegt boven de luzerne, vaak kekkend, het mannetje is weer weg. 09:45 uur: mannetje komt met een tweede prooi terug! Prooioverdracht boven de luzerne. Na het eten vliegen man en vrouw boven de luzerne rond. Wij dachten: Nu landt het vrouwtje straks op het nest! Maar dit dachten wij voor vele uurtjes. Het paar vloog de hele dag boven dit luzerneperceel en het vrouwtje alarmerende vrijwel de hele tijd. In de loop van de tijd verliezen wij het paartje een paar keer uit de kijker, maar zij komen steeds snel weer in beeld op de beoogde nestlocatie. Ondertussen kwamen ook Henk Jan Ottens, Elzo Heller, Jan Jaap Hooft, Heiko Rebling en Ben Koks ter plekke aan en het was helemaal niet zeker of hier een nest was of niet. De hele tijd door hebben de vogels twee Buizerds en drie Bruine Kiekendieven verjaagd! Om 16:30 uur heb ik de plaats verlaten. Het vrouwtje is de hele dag niet geland. Op 4 Juni ben ik s ochtends weer terug naar het veld gegaan, omdat het op deze dag gemaaid zou worden. 09:45 uur: vrouwtje boven de luzerne, schroefend naar boven. 09:58 uur: kort geland en (mischien met een prooi) naar de rand van het luzerneveld 10:02 uur: vrouwtje gaat weer in de lucht met bedelroep, mannetje met prooi. Prooioverdracht! Zij eet de prooi weer aan de rand van het luzerneperceel, daarna vliegt zij met nestmateriaal en landt in de luzerne! 10:12 uur: vliegt weer op en verjaagt een Buizerd, mannetje schroeft naar boven en verdwijnt. 10:25 uur: vrouwtje vangt een muis in de luzerne en eet deze vlak voor mij op! Zij is ongeringd. 10:45 uur: vrouwtje land in de luzerne, ik heb mijn telescoop op deze plek gericht. 10:50 uur: mannetje met prooi, roept, vrouwtje vliegt op: prooioverdracht. Eet en gaat terug naar het nest. 11:30 uur: Henk Jan vindt het nest! Er zitten drie eieren in. Markering met vier stokken neergezet door Henk Jan en Chris. De grote maaier van de grasdrogerij Oldambt komt naar het veld. Bescherming is hierna met een elektrisch hek uitgevoerd. Henk Jan rook een vos in het veld, mischien verklaart dit het gedrag van de vorig dag. Grasdrogerij Oldambt bv heeft het maaien in overleg met de Werkgroep een dag uitgesteld om het nest van de Grauwe Kiekendief te kunnen beschermen. Jammer genoeg is het nest bij de controle op 12 Juni verlaten en zijn de eieren gepredeerd

7 Zeldzaam: Graspieper broedt twee keer in hetzelfde nest Hergebruik nest van een Graspieper bij Ganzedijk, dit zullen de bewoners van dit dorp ook bekend voorkomen, schrijf niet zomaar een nest af Door Henk Jan Ottens In de buurt van Ganzedijk gebruikt op dit moment een paartje Graspiepers hetzelfde nest als dat van het eerste broedsel. Dit is uiterst opmerkelijk omdat doorgaans vrouwtjes voor elk legsel een nieuw nest bouwen. In de mij bekende literatuur worden slechts twee gevallen beschreven van hergebruik van een oud nest. Hötker beschrijft in Duitsland het hergebruik van een oud nestkuiltje nadat een muis het oude nestmateriaal verwijderd had (Hötker, 1990). In 1909 verzamelde een Franse ei verzamelaar vijf eieren uit een nest en vond zeven dagen opnieuw drie eieren in het nest. Ook deze eieren werden meegenomen waarna het nest leeg bleef (Rouget, ). In de literatuur wordt verder een gemiddelde afstand gegeven van 89 meter voor opeenvolgende nesten. Waarbij de kleinste afstand die gevonden werd twee meter bedroeg (Cramp, 1988). Graspieper bij een nest met jongen Foto: Hans Hut Het hergebruik bij Ganzedijk is dus uiterst zeldzaam temeer daar het eerste nest succesvol was. Op 5 mei vond ik het met vijf eieren. Op 14 mei waren de jongen juist uit het nest gekropen en op 26 mei puilde het nest uit met dikke jongen die een dag later het nest verlieten. Op 10 juni betrapte ik het vrouwtje (ga er maar vanuit dat het hetzelfde paar is) opnieuw op de terugweg naar het nest (de rietstengel stond nog bij het nest) en vloog ze even later tijdens de controle van nest van vier eitjes af.

8 Wie is wie? Dit jaar wordt er ook onderzoek gedaan naar geringde en gewingtagde vogels. Dit onderzoek wordt gedaan door Adri Clements. Op zoek naar gemarkeerde vogels fotografeerde hij in Flevoland een mannetje dat ternauwernood ontkwam aan de wieken van een windmolen. Foto: Adri Clements Doel van dit onderzoek is om te bepalen wat het effect van leeftijd is op de reproductie. Enkele vragen die Adri zich stelt brengen oudere ervaren mannetjes of vrouwtjes meer jongen groot dan jonge kiekendieven? Of speelt een afname van de vruchtbaarheid op een hogere leeftijd ook een rol? Via de nieuwsbrief of onze website zullen jullie op de hoogte gehouden worden van dit onderzoek.

9 Punttellen 2010 Dit jaar vinden in Drenthe, Flevoland, Friesland en Groningen de MAS tellingen plaats. Door middel van punten die willekeurig zijn gekozen in het open akkerlandschap. Adri Clements deed in de Stadspolder in zijn telcirkel een mooie ontdekking een familie Patrijzen. Ook voor het eerst vinden punttellingen plaats in Friesland, met name Bauke en Madeleine hebben al heel wat uurtjes in de mooiste provincie (nu ook officieel) doorgebracht. Ook liggen een aantal punten op de buitendijkse kwelders. Hier broedden vorig jaar vier paartjes Grauwe Kiekendief maar dit jaar lijkt het aantal kleiner te zijn. Wel is het oppassen geblazen, tijdens een telling kreeg Bauke een stier achter zijn broek aan. Twee Patrijzen in de Stadspolder Foto: Adri Clements Bedankt voor jullie aandacht en over een maand vliegen er weer jonge kiekendieven rond. Een heugelijk moment om naar uit te kijken. Bauke Koole