De Skiere Hoanskrobber in Friese akkers

Transcriptie

1 De Skiere Hoanskrobber in Friese akkers Een sierlijke grijsblauwe roofvogel jaagt tegen de wind in op zoek naar een prooi. Op twee meter hoogte speurt hij op gehoor akkerranden en kwelders af op veldmuizen. Bij gebrek aan muizen zijn zangvogeltjes zoals graspiepers, kwikstaarten of jonge spreeuwen een redelijk alternatief. Wanneer hij op 10 km van zijn nest een muis vangt schikt hij deze stevig in zijn scherpe klauwen en vliegt terug naar zijn jongen. De geschiedenis van de grauwe kiekendief laat zien dat ze als broedvogel verdwijnen uit natuurgebieden. Natuurgebieden werden om verschillende redenen minder geschikt en net als voor veel andere soorten resteerde het agrarisch gebied. In Oost Groningen verschijnen ze begin jaren negentig. De tijd van de grootschalige braaklegging ten gevolge van de graanoverschotten. Hier begint het beschermen van de grauwe kiekendief met daaruit voortvloeiend de ontwikkeling van agrarisch natuurbeheer met akkerranden en natuurbraak. Dit alles heeft na vele jaren geleid tot topjaren in het aantal broedparen. Zie daar 2009 met 62 broedgevallen waarvan vijf in Friesland. En in 2011 is er een nieuw record van 63 broedparen met drie broedparen in Friesland. Oost- Groningen is al jaren topleverancier, met 42 paren in Ontwikkeling van de broedpopulatie grauwe kiekendieven in Nederland. Het grauwekiekendiefseizoen. Begin april arriveren de eerste grauwe kiekendieven uit West Afrika, na een gevaarlijke reis van hemelsbreed km. Tot ver in mei zijn veel vogels op doortrek. Na half mei beginnen de paren hun broedgebieden te bezetten. Een nestlocatie ligt niet altijd gelijk vast. Paartjes verplaatsen zich nog op perceelniveau maar ook over grotere afstanden. Voor het vinden van nestlocaties is het in deze periode van belang om vooral de vrouwtjes te volgen. Ze gaat zoeken naar een geschikte nestplaats en begint met het slepen van nestmateriaal. In het begin kan dit misleidend zijn omdat ze ook proef- of oefennesten maken. Zodra het vrouwtje een opvallende dikke buik heeft is dat het teken van de aanstaande eileg. Op een nest van wat gerangschikte strootjes legt het vrouwtje gemiddeld 3 tot 6 eieren. Bij het eerste ei begint ze gelijk met broeden.

2 Een zwanger vrouwtje sleept met nestmateriaal, Oost-Groningen mei Foto Adri Clements Na een broedtijd van ongeveer dertig dagen komen de jongen uit. Vanaf dat moment neemt het vrouwtje prooien mee naar het nest. De eerste twaalf dagen is het vrouwtje nog veel op het nest aanwezig. Het mannetje brengt prooien aan die in de lucht aan het vrouwtje worden overgedragen. Mannetjes jagen regelmatig op grote afstanden van hun nest. In Groningen blijkt uit onderzoek dat dit zelfs 30 tot 40 km kan zijn. Met prooi vliegen mannetjes rechtstreeks naar hun nest. De een doet dat door hoog op te schroeven om vervolgens in een rechte lijn naar het nest af te glijden een ander vliegt laag en doelgericht terug. Waarnemingen van mannetjes en later in het seizoen ook van vrouwtjes vliegend met prooi zijn belangrijke aanwijzingen voor een nest met jongen. Vanaf de twaalfde dag kunnen de jongen hun eigen lichaamstemperatuur regelen en enkele dagen later zelfstandig eten. Dit is het moment dat het mannetje prooien rechtstreeks naar het nest kan brengen. Jongen op het nest van tussen de 15 en 18 dagen oud, Nieuw Scheemda juni Foto Madeleine Postma

3 De jongen worden rond de 24 ste dag geringd en sinds 2007 voorzien van vleugelmerken, wingtags genoemd. Het aanbrengen van wingtags gebeurt in het kader van een Frans onderzoek (zie voor meer informatie Alleen juveniele grauwe kiekendieven krijgen wingtags. De waarnemingen van wingtags leveren een grote bijdrage in de terugmeldingen en leert ons meer over de dispersie van de grauwe kiekendief in Europa. In 2012 worden voor de laatste keer jongen met wingtags gemerkt. Vanaf ongeveer de 28 ste dag kunnen de jongen vliegen. De eerste rondvluchten maken ze pas wanneer ze circa vijfendertig dagen oud zijn. Ze verblijven nog een tijd in de buurt van het nestperceel. Daar leren ze van beide ouders prooien in de lucht over te nemen. En vervolgens leren ze van het mannetje zelfstandig te jagen. Vanaf half augustus gaan de eerste grauwe kiekendieven op weg naar het zuiden. Ze trekken individueel maar wanneer mogelijk verzamelen ze zich s avonds op slaapplaatsen met soortgenoten en andere kiekendieven. Nestbescherming De nesten van grauwe kiekendieven in akkerland worden beschermd tegen oogstwerkzaamheden en tegen grondpredatoren. Een nest bezoeken betekent altijd het nest beschermen i.v.m. het achterlaten van loop- en geursporen. Nestbescherming maakt het verder mogelijk de jongen in een later stadium op te zoeken om biometrische gegevens te verzamelen en ze te ringen. Afhankelijk van het gewas bestaat de nestbescherming uit een kooi van nertsengaas (Ø 1,5 m) of uit een afzetting van 10 m x 10 m met kunststof schrikdraadgaas. De succesvolle bescherming van grauwe kiekendieven is alleen maar mogelijk door de goede contacten die in de loop der jaren zijn opgebouwd tussen agrariërs, de Groenvoederdrogerij B.V. Oldambt enerzijds en de vrijwilligers en medewerkers van de Werkgroep Grauwe Kiekendief anderzijds. Broedparen in Friesland De grauwe kiekendief broedde tot de jaren tachtig nog regelmatig op de Waddeneilanden en tot 2006 in het natuurlijke deel van het Lauwersmeergebied. Daarna is het een tijdje stil tot dat er in 2009 in de Kollumerwaard een eerste nest in een Friese akker gevonden wordt. Het nest, gelegen in een perceel wintertarwe, werd beschermd met een kooi. Twee jongen vlogen succesvol uit, voorzien van vleugelmerken. Verder waren er in dat jaar concrete aanwijzingen voor drie broedparen in de landaanwinningswerken en zomerpolders. Alleen op de Bildtpollen vlogen er jongen uit. De twee andere nesten mislukten door springtij en predatie (bruine kiekendief). In Noord Friesland was er sprake van nog een vierde paar maar ondanks vele uren posten werd het nest niet gevonden. In 2010 broedt er weer een paartje in de Kollumerwaard op nagenoeg dezelfde locatie. Er worden drie jongen geringd en getagd. Uiteindelijk vliegen er twee jongen uit. De derde wordt vlak na het uitvliegen gepredeerd teruggevonden. Langs de Friese noordkust verschijnen twee door hun wintags goed herkenbare vogels. Het zijn twee mannetjes en komen uit één en hetzelfde nest. Ze zijn op 15 juli 2008 geringd en getagd in de omgeving van Saaxumhuizen (Noord-Groningen). De codes op de wingtags zijn: PnB-XnO, een zwarte punt op een blauwe ondergrond en een zwarte X op een oranje ondergrond en HnB-HnW een zwarte horizontale streep op een blauwe ondergrond en een zwarte horizontale streep op een witte ondergrond. Van beide mannetjes konden we noch vaststellen of uitsluiten of ze gepaard waren. De een werd regelmatig gezien op de kwelders van Noorderleeg, de ander in de omgeving van Holwerd. Een waarneming bij Wanswerd op 19 augustus van een vrouwtje met prooi, opvliegend richting het noorden was een sterke aanwijzing voor een nest met grote jongen. Het nest werd niet gevonden.

4 De teller staat voor 2011 op drie broedparen. Waarvan een op de kwelder en twee in akkerland. Wederom verschijnen twee goed herkenbare vogels: de twee mannetjes van Saaxumhuizen! Ze worden beide waargenomen in dezelfde omgeving als in Uit ons onderzoek met satellietzenders en gps-loggers en uit terugmeldingen van kleurringen en wingtags weten we dat grauwe kiekendieven zeer plaatstrouw kunnen zijn zeker wanneer er in het voorgaande jaar sprake is geweest van een succesvol nest. In juli en augustus komen er verschillende waarnemingen binnen van het mannetje met de wingtags HnB-HnW die duiden op een nest met jongen in de omgeving van Wierum. Het nest wordt niet gevonden. Op 5 juli meldt Rudy Fopma nestindicerend gedrag van grauwe kiekendieven bij een wintertarweperceel in de omgeving van St. Jacobiparochie. Hij ontdekte het paar door een prooioverdracht. Het mannetje is de vogel met de wingtags, PnB-XnO. Het nest met twee jongen van rond de dertien dagen oud werd op 8 juli beschermd met een kooi. Almut Schlaich en Ben Koks kwamen op 23 juli terug om de jongen te ringen en van wintags te voorzien. Beide jongen werden dood op het nest aangetroffen. De doodsoorzaak is onbekend. Predatie en voedseltekort konden worden uitgesloten. Een triest moment voor de enthousiaste aanwezigen. Er komt een nieuw broedseizoen aan met nieuwe kansen. De grote vraag is: zien we de Skiere Hoaneskrobbers van Saaxumhuizen weer terug boven de Friese akkers? Wingtagman PnB-XnO. Foto Sije Schotanus. Wingtagman HnB-HnW. Foto Johannes de Haan mei Noorderleeg 27 mei Kwelder Ferwert 22 juli Noorderleech richting Bildtpollen 27 juli Noorderleeg 29 juli Kwelder Holwerd 12 aug Kwelder Holwerd mei Noorderleeg jagend 5 juli nestindicerend gedrag, omgeving St. Jacobiparochie 15 juli gefotografeerd in de omgeving van het nest 17 juli Kwelder Nieuwebildtzijl jagend 20 juli nest mislukt mei Ameland 28 mei Lauwersmeer 29 mei Paessens 15 juni Westpolder Groningen 17 juni Frankrijk juni Kwelder Holwerd 12 juni Kwelder Holwerd 16 juli hoog vliegend vanaf Bantpolder richting Paessens. 19 juli Peassens kwam vanuit het zuidwesten vloog overde dijk richting Lauwersmeer 7 aug Kwelder Holwerd, met prooi richting Ternaard. 11 aug Kwelder Holwerd 22 aug België, Orsmaal-Neerhespen 24 aug België, Plaine de Boneffe De toekomst Het aantal broedparen wordt mede bepaald door het prooiaanbod. Van groot belang zijn geschikte foerageergebieden met goede alternatieven in slechte muizenjaren. In Oost-Groningen is door agrarisch natuurbeheer (akkerranden, natuurbraak, wintervoedselveldjes) een positieve bijdrage

5 geleverd aan biodiversiteit in akkerland. Hier profiteert niet alleen de grauwe kiekendief van maar ook andere akkervogels. Zie daar de terugkeer van broedende blauwe kiekendieven in 2010 en het uitvliegen van jonge grauwe gorzen in 2011! De Werkgroep Grauwe Kiekendief heeft in 2010 voor de Provinsje Fryslân een inventarisatie van akkers en akkervogels uitgevoerd en vervolgens kerngebieden aangewezen die geschikt worden geacht voor agrarisch natuurbeheer. Helaas heeft de Provinsje Fryslân de keuze gemaakt om niet in agrarisch natuurbeheer te investeren. De kwelders zijn daarom van levensbelang als foerageergebied. Maar door de intensieve begrazing zal het voedselaanbod en daarmee het aantal broedende grauwe kiekendieven beperkt blijven. Niet alleen maar grauwe kiekendieven Naast het beschermen van grauwe kiekendieven en het onderzoek naar hun gedrag houdt de Werkgroep Grauwe Kiekendief zich vooral ook bezig met het ontwikkelen van agrarisch natuurbeheer. Er loopt o.a. een veldleeuwerikenonderzoek en een gps-loggerproject met grauwe kiekendieven in Oost-Groningen. Sinds 2006 inventariseren we samen met vrijwilligers akkervogels middels de punttelmethode (Meetnet Agrarische Soorten) in Drenthe, Flevoland, Groningen en voor geïnteresseerden óók in Friesland. Van oktober tot april inventariseren we wintervoedselveldjes. Verder stellen we adviezen op voor overheden en agrarische natuurverenigingen. Ieder jaar organiseren we vrijwilligersdagen variërend van braakballenpluizen, grauwe kiekendieven zoeken, roofvogeltellingen en nog veel meer. Heeft u interesse in onze activiteiten en digitale nieuwsbrieven? Stuur dan een naar het onderstaande mailadres. Voor het komende jaar roepen wij alle mensen in het veld op om grauwe kiekendieven nauwlettend te volgen en waarnemingen aan ons en aan Waarneming.nl door te geven. Waarnemingen kunnen onder embargo geplaatst worden. Als Werkgroep Grauwe Kiekendief hebben wij te allen tijde toegang tot deze verborgen waarnemingen. Graag willen we langs deze weg iedereen bedanken voor hun inzet en enthousiaste betrokkenheid in het afgelopen jaar. Heeft u nog vragen of wilt u waarnemingen doorgeven? Neem dan contact op met Madeleine Postma, madeleine.postma@grauwekiekendief.nl telefoon