Beroepsopdracht Toolbox voor kinderen

Transcriptie

1 Beroepsopdracht Toolbox voor kinderen Fysiotherapie, Hogeschool van Amsterdam Naam studenten: Naam coach: Naam opdrachtgever: Renske de Jongh & Sven van Veenendaal Bart Brouwer Jeroen van Egmond Else Oostendorp, namens de Joop Westerweel basisschool 31 januari

2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 Voorwoord... 4 Inleiding... 5 Werkwijze... 5 Gemaakte keuzes... 5 Definitie toolbox... 6 Projecten... 7 Resultaten... 7 Stoei project... 8 Methode/Werkwijze... 8 Resultaten... 8 Conclusies... 9 Discussie Sensomotoriek/sensoriek Methode/Werkwijze Resultaten Conclusies Discussie Fysiotherapeutische training Methode/Werkwijze Resultaten Conclusies Discussie Materialen Methode/Werkwijze Resultaten Aanwezige materialen Methode/Werkwijze Resultaten Conclusies Discussie Overig materiaal in de school Nieuwe materialen

3 Methode/Werkwijze Resultaten Conclusie Discussie Conclusies hele project Discussie + adviezen aan de school Discussie Adviezen aan de school na ons onderzoek Antwoord op onze vraagstelling Nawoord Literatuurlijst Literatuur stoei project: Literatuur Sensomotoriek Literatuur bijlage sensomotoriek Literatuur Fysiotherapeutische training Literatuurlijst Materiaal Bijlagen Bijlage 1 Inventarisatie projecten Bijlage 2 Inventarisatie materiaal Bijlage 3 Nieuwe materialen Bijlage 4 Voorbeeldoefeningen Sensomotoriek Bijlage 5 Informatie sensomotoriek Bijlage 6 Motorische fases

4 Voorwoord Deze scriptie is gemaakt door studenten fysiotherapie aan de Hogeschool van Amsterdam. Het onderzoek is gedaan in opdracht van de Joop Westerweel school in Amsterdam, waarmee wij prettig hebben samengewerkt en de juiste informatie kregen wanneer wie die nodig hadden. Wij willen graag Else Oostendorp bedanken als contactpersoon van de basisschool en daarnaast nog verschillende medewerkers van de Joop Westerweel school voor de rondleidingen, adviezen, informatie en gastvrijheid. MRT trainer Ronald, Gymnastiek docent Frans, en fysiotherapie studenten Ian, Sabine, Pamela en Marit. Allen bedankt! Op de opleiding gaat onze dank uit naar Dhr. Bart Brouwer, onze coach die ons bij het maken van de opdracht begeleiding en ondersteuning gaf. Wij wensen de Joop Westerweel nog veel succes met de verdere ontwikkeling en uitbreiding van de toolbox. En hopen dat onze beroepsopdracht een goede toevoeging is. Renske de Jongh & Sven van Veenendaal 4

5 Inleiding Deze beroepsopdracht: Toolbox voor kinderen, gaat over een basisschool die naast de gewone lessen veel aandacht besteedt aan de motorische ontwikkeling van kinderen. Er zijn verschillende projecten aan de gang en daaruit komt ook de volgende vraagstelling, waar door middel van deze beroepsopdracht, antwoord op gegeven wordt: Zijn er nieuwe ontwikkelingen op het gebied van toolboxen voor kinderen van 4 tot 12 jaar met een motorische achterstand die een aanvulling kunnen zijn ten opzichte van de bestaande toolbox op de basisschool Joop Westerweel in Amsterdam? Werkwijze Om een antwoord te krijgen op de vraagstelling is er gewerkt in drie fases: Fase 1: Inventarisatie Fase 2: Onderzoek Fase 3: Advies rapport In de eerste fase, de inventarisatie, is de onderzoeksgroep bezig geweest met het interviewen van leerkrachten op de basisschool en het verzamelen van informatie. Er zijn trainingen bijgewoond en er is een lijst gemaakt van de projecten die al lopen op de Joop Westerweel school. Ook is er een materialenlijst gemaakt van de materialen aanwezig in de gymzalen. Er is gekeken naar materialen die in de rest van de school aanwezig zijn en naar de speelplaatsen. In de tweede fase is er onderzoek gedaan naar twee projecten die al lopen op de school, namelijk de stoeigroep en de fysiotherapeutische training. En er is gekeken naar mogelijke nieuwe projecten gericht op de motorische achterstand die een toevoeging kunnen zijn op de huidige projecten. Ook is er gekeken naar het materiaal dat gebruikt wordt op de school en of er meer materiaal nodig is of advies in het gebruik van het materiaal. En er is een advies gegeven over mogelijk nieuw materiaal waardoor er meer variatie kan plaatsvinden. In de laatste fase is het advies rapport geschreven voor de Joop Westerweel basisschool. Hierbij is ook extra informatie toegevoegd om de school verder te helpen met de ontwikkeling en aanvulling van de toolbox. Uit het onderzoek zijn verschillende adviezen gekomen en deze worden zo duidelijk mogelijk beschreven. Gemaakte keuzes Om het project af te bakenen zijn er verschillende keuzes gemaakt door de onderzoeksgroep. Als eerste is er gekozen voor 4 onderwerpen die verder onderzocht zijn om uiteindelijk een goed advies te geven over de toolbox van de Joop Westerweel school. 1. Er is gekozen om meer onderzoek te doen naar de stoeigroep omdat dit project al een keer liep op de school. De onderzoeksgroep wilden graag het effect van stoeien en judo op de motorische ontwikkeling van kinderen verder onderzoeken om zo een onderbouwd advies te kunnen geven over het mogelijk (her)opstarten van een stoeigroep. 5

6 2. De onderzoeksgroep heeft gekeken naar de huidige projecten en kwam erachter dat er nog geen specifiek project is voor het trainen van de sensomotorische integratie. Er is ervoor gekozen om onderzoek te doen naar bestaande trainingen op het gebied van sensomotorische integratie en de meerwaarde van zo n training. Hiermee hoopt de onderzoeksgroep een advies te geven over het mogelijk integreren van sensomotorische oefeningen tijdens andere trainingen. 3. Vervolgens is de keuze gemaakt om onderzoek te doen naar de fysiotherapeutische training die nu gegeven wordt door fysiotherapeut studenten. Dit omdat de training nog verder ontwikkeld kan worden en tijdens een vergadering kwam de probleemstelling naar voren: trainen in groepen of individueel? Wat is beter? Hier is de onderzoeksgroep zich verder in gaan verdiepen en ook hierover volgt weer een onderbouwd advies. 4. Tot slot is er een materialenlijst gemaakt van de al aanwezige materialen in de school. De onderzoeksgroep heeft ervoor gekozen om alleen de materialen op de lijst te zetten die gebruikt worden in de gymzalen voor de fysiotherapeutische training. Dit omdat de onderzoeksgroep van mening is dat de fysiotherapeutische training zich nog het meeste kan ontwikkelen als project en de vraag vanuit die training naar voren kwam of er meer variatie mogelijk is tijdens de training. Er is dus ook nog een klein onderzoek gedaan naar mogelijk nieuw materiaal voor wanneer de school besluit nieuwe materialen te willen aanschaffen die een toevoeging kunnen zijn op het huidige materiaal en voor variatie kunnen zorgen. Definitie toolbox Vertaling toolbox: gereedschapskist Onder het begrip toolbox verstaat de onderzoeksgroep al het gereedschap (de tools) die gebruikt worden bij het trainen van de motorische ontwikkeling van kinderen. De box is het geheel dat de training van de motorische ontwikkeling mogelijk maakt. De tools waar de onderzoeksgroep over spreekt zijn alle materialen, projecten en begeleiders die betrokken zijn bij de trainingen. 6

7 Projecten De vraag vanuit de Joop Westerweel school aan de onderzoeksgroep is: Kan er een inventarisatie gemaakt worden van de huidige projecten op de Joop Westerweel school en kan er onderzoek gedaan worden naar andere projecten die toevoeging zijn op de huidige projecten? De onderzoeksgroep heeft gekeken naar een bestaand project dat is stopgezet, de stoeigroep. Wat de onderzoeksgroep nog miste was een project gericht op de sensomotorische ontwikkeling van de kinderen. In een vergadering kwam naar voren dat hiervoor belangstelling is bij de kleuters en de peuters. Tot slot is er puur gekeken naar de training van de fysiotherapie studenten. Er is onderzoek gedaan naar het trainen in groepen of individueel, en naar de motorische fases in de ontwikkeling van het kind waardoor de trainingen misschien meer doelgericht gegeven kunnen worden. Resultaten Uit het onderzoek naar stoeien op scholen is gekomen dat het stoeien onderling een positief effect heeft op de grof motorische ontwikkeling, de emotionele ontwikkeling en het ontwikkelen van communicatieve vaardigheden bij kinderen. Het onderzoek gericht op de sensomotoriek geeft aan dat het integreren van een sensomotoriek programma een meerwaarde kan hebben op de al bestaande projecten op de Joop Westerweel school. Bij kinderen blijkt een therapeutisch sensomotoriekprogramma effectiever dan een lichamelijk ontwikkeling onderwijs programma op het gebied van grof motorische, fijne motorische en perceptueelmotorische vaardigheden. Uit onderzoek bleek dat het trainen van de motorische vaardigheden in groepen het meeste effect heeft. Één therapeut op twee leerlingen in zulke groepen geeft de mogelijkheid om zowel groepstraining te doen, als het individueel sturen van de leerlingen tijdens de training. Het trainen volgens de sensomotorische ontwikkelingsfasen kan de leerlingen helpen bij het ontwikkelen van hun vaardigheden. 7

8 Stoei project Op de basisschool Joop Westerweel was er een stoeiproject. Door omstandigheden is de school niet verder gegaan met deze lessen, maar er wordt aan gedacht deze lessen weer terug in de toolbox te krijgen. De onderzoeksgroep wil Joop Westerweel een onderbouwd advies geven waarom stoeien zo belangrijk is voor de motorische ontwikkeling van kinderen en de sfeer op school. Methode/Werkwijze Tijdens het onderzoek is er gezocht naar artikelen, afstudeerscripties en overige literatuur met als onderwerp stoeien en/of judo. Er werd gekeken naar de juiste doelgroep, kinderen. En naar het bevorderen van de motorische ontwikkeling, positieve effecten van stoeien en het terugdringen van problemen op school. Resultaten Er is veel onderzoek gedaan naar het effect van judo en andere gevechtssporten op de motorische en sociale ontwikkeling van kinderen. Nu is stoeien nog geen judo, maar beide dragen bij aan een verbetering van de motorische en sociale ontwikkeling. Yos Lotens schrijft in zijn boek opvoeden door stoeien, over de positieve effecten van judo/stoeispelletjes op kinderen. In het boek wordt er aandacht gegeven aan een paar praktijkpunten die nuttig kunnen zijn bij de ontwikkeling van kinderen. Een aantal aspecten die hierin voorkomen zijn samenwerken, veiligheid voor iedereen creëren, vertrouwen, plezier, presteren zonder dat dit ten koste gaat van de andere speler, spelregels, waardering, communicatie en sociaal contact verbeteren. Kinderen ontwikkelen al stoeiend hun motoriek en doen tegelijkertijd ervaringen op in de omgang met anderen. Ze leren hun emoties te beteugelen, vertrouwen te schenken en anderen te vertrouwen. Stoeien is een intensieve manier van bewegen die veel vraagt van de concentratie en de motorische coördinatie. 1 In oudere literatuur wordt er ook al gesproken over de effecten van judo en stoeien op de ontwikkeling van kinderen. Ten eerste de attitude van kinderen. Met attitude wordt bedoeld het zelfvertrouwen, zelfrespect en verantwoordelijkheid willen nemen voor jezelf. 4 Het vertrouwen in eigen kunnen wordt bevorderd, omdat een kind tijdens het stoeien in balans moet blijven en zelf uit de houdgreep moet zien te komen. In het judo/stoeien is het onmogelijk om contact te vermijden, het vertrouwen geven aan elkaar, elkaar accepteren en respecteren is dus erg belangrijk. 5 In 1992 schreef Yos Lotens in zijn boek verantwoord stoeien dat stoeien en leren vallen een positieve bijdrage levert aan meer zelfvertrouwen. Kinderen gaan zich weerbaarder voelen en leren verantwoordelijkheid te nemen, vooral wat betreft veiligheid. Door samen te oefenen wordt een kind geconfronteerd met gevoelens van angst, zich veilig voelen, vertrouwen of wantrouwen. 2 8

9 Door verschillende auteurs wordt er gesproken over inzicht en kennis. Belangrijk zijn inzicht in eigen beweegredenen, mogelijkheden en inzicht in de invloed van anderen op je eigen gedrag. 4 Door met judo bezig te zijn leert een kind zijn sterke kanten kennen, maar ontdekt het ook zijn zwakke plekken en leert daarmee om te gaan. Kinderen komen zichzelf tegen in wisselende omstandigheden. Behalve dat het kind zichzelf leert kennen, leert het ook om te gaan met de ander. Inzicht in beweegredenen en mogelijkheden van anderen ontwikkelen kinderen door het stoeien met elkaar. 6 Door judo wordt er meer lichaamsbesef ontwikkeld. Door het stoeien, krijgt het kind kennis van eigen lichaam en van zijn mogelijkheden en eventuele tekortkomingen. 2 3 Tot slot wordt er vaak gesproken over het bevorderen van de zelfsturing zoals zelfcontrole, zelfdiscipline, regulering van eigen impulsen en emoties. Daarnaast gaat het om vaardigheden als creativiteit en exploratievermogen. Er wordt gesproken over de vaardigheden met betrekking tot anderen en verdeeld dit onder in communicatieve vaardigheden en samenwerkingsvaardigheden. Bij communicatieve vaardigheden moet een kind van perspectief kunnen wisselen, verschillende rollen in de communicatie kunnen innemen en doel- en taakgericht kunnen communiceren. Bij de samenwerkingsvaardigheden gaat het om samen plannen, organiseren, eigen rol bepalen ten op zichten van anderen en anderen helpen, begeleiden of zelf hulp vragen. 4 De afwisseling van het uit evenwicht brengen, zelf uit evenwicht raken en weer overeind komen werkt gedragsregulerend. Tijdens het stoeien leren kinderen omgaan met emoties die tijdens het stoeien naar boven komen. Vaak neemt door het stoeien onderling het agressief gedrag ten opzicht van de ander af. 2 Ondersteuning voor deze bewering komt ook vanuit de pedagogische literatuur: Een constructieve uitlaat voor een vechterig jongetje is bijvoorbeeld judo: hij mag vechten, maar alleen zeer beheerst, door strenge regels. 7 Ook zijn er verschillende scholen in Nederland en België al bezig met judoprojecten. Resultaat is te zien bij de MKL-school te Schoten (België) waar men na twee jaar judoles minder agressief gedrag en beter motorisch bewegen bij kinderen constateert. 9 Conclusies Balansverstoringen en hervinden van evenwicht is een belangrijk onderdeel van het stoeien. Voor het stoeien heb je evenwicht nodig, concentratie, (interpretatie van) visuele waarneming, lichamelijke mogelijkheden kennen en kunnen toepassen en reactie vermogen. Dynamisch en gecoördineerd kunnen bewegen. Stoeispelen zijn een verrijking van het bewegingsonderwijs binnen alle schoolmuren. 1 De overige literatuur ondersteunt dit. Kinderen krijgen meer vertrouwen, zelfrespect en verantwoordelijkheid door het stoeien. Verder wordt het sociaal aspect zoals samenwerken versterkt en leren kinderen elkaar accepteren en respecteren. Kinderen leren omgaan met emoties tijdens het stoeien wat zal leiden tot minder agressief gedrag op scholen en beter motorisch bewegen. 9

10 Discussie De onderzoeksgroep wil met deze informatie het advies onderbouwen voor het weer oppakken van het stoeiproject op de Joop Westerweel school. Stoeien en judo is goed voor de motorische en sociale ontwikkeling van kinderen, en zal dus zeker in de toolbox van de Joop Westerweel school passen. 10

11 Sensomotoriek/sensoriek Na de inventarisatie op de Joop Westerweel school is de onderzoeksgroep tot conclusie gekomen dat er nog geen project is omtrent de sensomotorische ontwikkeling van kinderen. Tijdens een vergadering kreeg de onderzoeksgroep te horen dat er bij de kleuters en peuters wel enige belangstelling is voor een sensomotoriek programma. Er is besloten om meer onderzoek te doen naar dit onderwerp, omdat het mogelijk een toevoeging kan zijn op de al bestaande projecten op de Joop Westerweel school. Methode/Werkwijze De onderzoeksgroep heeft gezocht naar artikelen, afstudeerscripties en overige literatuur met als onderwerp sensomotoriek. Er is eerst gekeken naar algemene informatie die eventueel gebruikt kan worden ter onderbouwing voor het uiteindelijk adviesrapport aan de school. Ook is er gekeken naar mogelijke trainingen en projecten op het gebied van sensomotoriek en is er contact opgenomen met verschillende kinderfysiotherapeuten. Resultaten Bij veel kinderen met een achterstand in de motorische ontwikkeling is de prikkelverwerking van het zenuwstelsel gestoord. Doordat de sensorische prikkels slecht worden verwerkt kan een kind zijn bewegingen niet toetsen. Hierdoor ontstaat een gestoorde motoriek. De sensomotorische integratie gaat uit van de ontwikkeling en samenwerking van alle zintuigen. Zintuigen nemen waar, herkennen prikkels en bewust of onbewust doen je als mens daar iets mee. (discriminatie van zintuigprikkels: het kunnen filteren van de informatie die binnenkomt.) Het kan zijn dat een zintuigsysteem overgevoelig is of juist ondergevoelig is. 10 Meer algemene informatie over de sensomotoriek kunt u vinden in bijlage 5. De integratie van prikkelverwerking is te verbeteren op basis van de plasticiteit van het zenuwstelsel. Plasticiteit is een eigenschap van neurale systemen, de leerbaarheid en flexibiliteit van de functie en is daar het directe, onontkoombare en nuttige gevolg van. Een taak met een zinvol en gewenst doel induceert meer plastische veranderingen dan een zinloze of neutrale taak. Plastische veranderingen kunnen in ieder functioneel systeem optreden, zoals in het akoestische (horen), visuele (zien), somatosensorische (voelen) en motorische systeem (bewegen). Ieder systeem reageert op verandering van input. Dit kunnen aan de ene kant stimulatie en oefening zijn, en aan de andere kant stoornissen en wegval. 14 Dit betekent dat men door doelgerichte en functionele oefeningtherapie een bijdrage kan leveren aan een verbeterde prikkelverwerking. Hier volgt een korte evaluatie van verschillende wetenschappelijke onderzoeken, die en meerwaarde van een sensomotorisch oefenprogramma proberen aan te tonen. 13 De effecten van een trainingsprogramma zijn soms onduidelijk. Het feit dat de kinderen getraind worden, lijkt belangrijker dan het trainen volgens een bepaalde methode. 16 Er is geen bewijs dat er overdracht is naar betere schoolprestaties. 17 Van Empelen laat in zijn onderzoek zien dat er een significante verbetering van motoriek optreed bij 54% van kinderen die sensomotorische training ontvangen. Maar er staat niet duidelijk beschreven wat nou precies het effect is van de sensomotorische training. 18 Volgens andere literatuur zijn de effecten van sensomotorische trainingen voornamelijk gericht op verbetering van grofmotorische vaardigheden. 11

12 Voor het trainen van de motoriek lijkt sensomotorische training een meerwaarde te hebben boven andere methoden: Uit onderzoek is gebleken dat sensomotorische training effectiever is dan sensorische integratie of geen training bij de verbetering van grof motorische vaardigheden. Bij kinderen blijkt een therapeutisch sensomotoriekprogramma effectiever dan een lichamelijk ontwikkeling onderwijs programma op grof motorische, fijn motorische en perceptueelmotorische vaardigheden. 10 Ook is sensomotorische training effectiever dan extra gymlessen. 20 Er is gekeken naar al bestaande trainingen op het gebied van sensomotorische integratie bij kinderen. Hierover is een scriptie gevonden dat zich richt op de kinderen in revalidatie centrum Heliomare. De onderzoeksgroep heeft een aantal voorbeeld oefeningen gericht op de sensomotorische training toegevoegd in bijlage Conclusies Er lijkt bewijs voor een meerwaarde van sensomotorische training bij verschillende diagnosegroepen. De meerwaarde is vooral gebleken bij grof motorische vaardigheden en op hetgeen wat is getraind (functionele training). Er lijkt geen overdracht te zijn op schoolprestaties. 17 Het lijkt belangrijker een functioneel programma aan te bieden dat aansluit op het dagelijks leven, dan volgens een specifiek patroon de training aan te bieden. Een methode op zich heeft weinig meerwaarde, het is de kwaliteit van de therapeut/begeleider om naar de situatie van het kind te kijken en de strategie individueel aan te passen aan het kind. Discussie Er moet meer onderzoek gedaan worden naar de toevoegende waarde van sensomotorische trainingen op de Joop Westerweel school. De onderzoeksgroep is van mening dat de school met het toevoegen van specifieke oefeningen al een hoop kan bereiken. Er zijn al motoriek programma s, maar wellicht kunnen er een aantal sensomotorische oefeningen geïntegreerd worden in plaats van een heel nieuw sensomotoriek programma op te stellen. Er kan gedacht worden aan het project oefening van de week, om daar oefeningen toe te voegen die zich richten op de sensomotoriek. Een aantal van deze oefeningen kunt u vinden in bijlage 4. 12

13 Fysiotherapeutische training Momenteel worden er op de basisschool Joop Westerweel verschillende trainingen/lessen gegeven voor kinderen met een motorische achterstand. Deze kinderen worden geselecteerd aan de hand van het leerlingvolgsysteem Bewegen en Spelen. De test die daarvoor gebruikt wordt is afgenomen door studenten van de Hogeschool van Amsterdam. Nadat de groepen waren ingedeeld, zijn deze studenten met de leerlingen van de basisschool aan de slag gegaan. Tijdens een vergadering vernam de onderzoeksgroep dat er een vraag was naar het trainen in een groep of meer individueel en is hiermee aan de slag gegaan. Methode/Werkwijze Tijdens het onderzoek is er gezocht naar evidentie in de vorm van boeken, wetenschappelijke artikelen, scripties en overige literatuur. Daarbij is gelet op de juiste doelgroep, het trainen van groepen aan de hand van motorische fases en naar groepstraining ten opzichten van individuele training. Ook is de expertise van een kinderfysiotherapeute uit de praktijk geraadpleegd. Resultaten Er wordt tijdens veel onderzoeken niet alleen gekeken naar het effect van de behandeling, maar ook of een kind meer baat heeft bij een groepstraining of individuele training. In dit soort onderzoeken wordt gekeken of de kinderen meer vooruitgang boeken met individuele begeleiding of in groepen getraind. Uit onderzoek van Visser et al. blijkt dat een aantal kinderen profiteert van individuele training ten opzichten van groepsgetrainde kinderen. Dit geldt echter alleen volgens de leerkrachten van de kinderen en blijkt niet in vergelijking met alle andere groepsgetrainde kinderen. Uit evaluaties van de trainers kwam echter een belangrijk punt naar voren die de afwezigheid van (eenduidige) effecten kon verklaren. Door gebrek aan continuering van hetgeen de kinderen in de training geleerd hebben. 26 In het boek Kinderfysiotherapie van Van Empelen et al. staat beschreven dat er al in de jaren dertig onderzoek werd gedaan naar de motorische ontwikkeling van kinderen. Zo onderzocht McGraw een tweeling Johnny en Jimmy waarna uit haar bevindingen de volgende te concluderen was: Door middel van oefening of instructie, op zeer jonge leeftijd, het motorisch gedrag van het kind beïnvloedt kan worden Zij beweerde in die tijd dat de rijpingsprocessen vooral werkte bij activiteiten die van levensbelang waren en sprak van fylogenetische activiteiten. Op deze conclusie valt echter heel wat af te dingen en daarom moet er het bovenstaande geconcludeerd worden. Onderzoekers, Netelenbos en Maas, schrijven dat na het vierde levensjaar de groei van het cerebellum voltooid is, waarna blijkt dat bij regulatie van het fijn motorisch gedrag, leerervaringen een grotere rol kunnen spelen dan voorheen werd gedacht. Hieruit blijkt dat een voltooide groei van het cerebellum de mogelijkheid heeft om door middel van leerervaringen het motorisch gedrag te veranderen. Wat inhoud dat door training jonge kinderen leerervaringen kunnen op doen om zo hun motoriek te kunnen verbeteren. 13

14 In het slotstuk van het hoofdstuk beschrijven Netelenbos en Maas de conclusies van hun onderzoek, hierin staat het volgende: Onderzoekers raken steeds meer overtuigd van het feit dat oefening een fundamentele rol speelt in de wijze waarop een beweging wordt uitgevoerd. Het blijkt dat door oefening een verbetering optreedt in de controle van de uitvoering, waardoor aspecten van het bewegingspatroon, zoals afstand, snelheid en versnelling, steeds beter afgestemd raken. Het gevolg is dat de effectiviteit van een handeling toeneemt. Deze veranderingen in de bewegingsuitvoering bij kinderen lijkt minder het gevolg van een algemeen grondpatroon, dat voor alle kinderen geldt, maar meer een specifieke oefening(ervaring). Ook deze mening onderbouwt de uitkomsten van onderzoek naar de ontwikkeling van de motoriek bij kinderen. Het geven van leermomenten, ook wel ervaringen genoemd, kan een kind het lichaam en activiteiten beter verfijnen waardoor ze het sneller, gemakkelijker en beter kunnen doen. Hung et al. beschrijft in haar onderzoek naar groepstherapie versus individuele therapie het volgende: Ondanks dat voor alle kinderen de totale beperking score verminderden in de individuele groep, het lijkt er op dat in de groepsgetrainde groep, degene die een hogere begin beperkingscore hadden meer baat hadden van de therapie dan kinderen met een minder hoge begin beperkingscore. In de discussie vervolgd Hung et al. met: Onze resultaten laten zien dat het motorische trainingsprogramma in een groepssetting net zo effectief is gebleken als in een individuele setting, gebaseerd op de objectieve metingen van motorische vaardigheden en subjectieve waarnemingen van de ouders. Ook beschrijft Hung et al. de voordelen van groepstherapie: Als eerste dat, de groepssetting mogelijkheden creëert tot sociale interactie. Ten tweede dat, kinderen zijn competitief, wat hun motiveert om beter te presteren. En verder dat, een kind een sterk gevoel van voldoening ontwikkelt wanneer hij of zij voor de groep een gevraagde motorische vaardigheid kan uitvoeren. Als laatst concludeert Hung et al. in de discussie dat: De studie demonstreert dat op groep gebaseerde en individueel gebaseerde motorische trainingsprogramma s even effectief zijn in het verbeteren van de motorische vermogens van kinderen met DCD( Development Coordination Disorder). 29 Mevr. van Rooj lid van Landelijke Beroepsvereniging Remedial Teachers beschrijft op haar praktijk website de 4 sensomotorische fases van de motorische ontwikkeling van kinderen. 30 De motorische ontwikkeling kent 4 sensomotorische ontwikkelingsfasen: 0 tot 3 jaar: Slurffase 3 tot 6 jaar: Symmetrische fase 6 tot 9 jaar: Lateralisatie fase 9 tot 11 jaar: Dominantie fase Deze fasen staan beschreven in bijlage 6. Naast de sensomotorische fasen gaf kinderfysiotherapeute M. Bindels de onderzoeksgroep mee dat er ook naar het kind gekeken moet worden of het al toe is aan groepstraining. Of dat er eerst individueel getraind moet worden

15 Conclusies Trainen in groepen heeft een stimulerende werking op het behalen van een voor opgesteld doel. Ondanks dat één op één begeleiding zeker ook zijn positieve werking heeft zal uiteindelijk de groep toch grotere vorderingen maken. Ontwikkeling aan de hand van de Sensomotoriek helpt kinderen in bepaalde ontwikkelingsfases hun hersenen te trainen. Daarbij zal stap voor stap de verschillende mogelijkheden die de motoriek geeft ontdekt worden en verfijnd tot aan de jong volwassen leeftijd. Door de kinderen in hun ontwikkeling te stimuleren aan de hand van sensomotorische fasen zal de motoriek getraind worden die samen hangt met de ontwikkeling van de hersenen. De onderzoeksgroep adviseert daarom om in kleine groepen te gaan trainen met de kinderen. Daarbij kan één op één begeleiding gegeven worden waar dat nodig blijkt te zijn. Door de kinderen met dezelfde achterstanden in duo s te trainen en afsluitend een gezamenlijk spel te doen zullen ze zowel individueel als groepsgewijs getraind worden in hun vaardigheden. Discussie Zowel groepstraining als individuele training heeft zijn voor- en nadelen. Om de juiste afstemming van het aantal leerlingen op één of meerdere begeleiders zal verder onderzocht moeten worden. De onderzoeksgroep verwacht dat één begeleider per twee leerlingen een goede afstemming is, zo valt er met duo s genoeg te doen en kan de begeleider toch individuele aanwijzing geven. Wanneer er bij 3 of 4 begeleiders in groepen van 6 of 8 leerlingen getraind kan worden zullen er meerdere onderdelen per sessie aanbod kunnen komen en is het mogelijk om ook groepsgewijs te trainen. Ook zal dit voordeliger zijn qua tijd en ruimte benutting. Of één begeleider op meerdere kinderen een dergelijk effect heeft zal met verder onderzoek bekeken moeten worden. Daarnaast wil de onderzoeksgroep dat de school aan de hand van de sensomotorische ontwikkelingsfasen gaat werken. Hierdoor wordt gekeken naar in welke fase het kind zich bevindt en worden daar de oefeningen bij gezocht. Door deze aanpak te gebruiken zal de ontwikkeling van het kind op meerdere vlakken gestimuleerd worden. Vanuit de school werd al opgemerkt dat trainen in grote groepen weinig ruimte biedt voor individuele begeleiding en doelgericht trainen. Wanneer de groepen kleiner zijn kan er specifieker getraind worden, waarbij er meerdere onderdelen aanbod komen. Het viel ook op dat de leerlingen graag boven elkaar wilden uitstijgen, maar dat daar geen materiaal voor was. Wanneer hiervoor spullen aangeschaft worden, kunnen de kinderen zelf hun ontwikkeling zien door middel van meetbare oefeningen. Hierdoor stimuleren de kinderen ook elkaar om nog beter hun best te doen. 15

16 Materialen De vraag vanuit de Joop Westerweel school aan de onderzoeksgroep is: kan er een inventarisatie lijst gemaakt worden van de aanwezige materialen in de school, zodat we het overzicht (terug)krijgen van wat er aanwezig is? De onderzoeksgroep wil vervolgens een advies geven over de aanwezige materialen, waarvoor deze het beste gebruikt kunnen worden en voor eventuele nieuwe materialen wanneer de school daar behoefte aan heeft. Methode/Werkwijze De onderzoeksgroep heeft ervoor gekozen om zich te richten op de materialen die gebruikt worden bij de fysiotherapeutische training. Dit omdat de fysiotherapie studenten een training geven waar nog veel in veranderd kan worden om de training zo optimaal mogelijk te maken. Ook kwam er een vraag vanuit de fysiotherapie studenten over het variëren in het gebruik van materiaal. Daarom zijn alleen de materialen geteld en verwerkt in de lijst die aanwezig zijn in de twee gymzalen. De overige materialen worden slechtst genoemd, dit in verband met het afbakenen van het project. De onderzoeksgroep richt zich op de trainingen die gegeven worden door studenten fysiotherapie. Bij deze training zijn de kinderen ingedeeld in groepen. Op dit moment zijn dat de groepen: - springkracht & coördinatie - hand-oog coördinatie & balans Door middel van deze indeling is er gekeken naar de materialen die al aanwezig zijn en mogelijk nieuwe materialen. Er is gevraagd wat de fysiotherapie studenten zelf nog missen of handig vinden bij het geven van hun training. Er is contact opgenomen met kinderfysiotherapeuten en er zijn verschillende bedrijven gevonden waar speelgoed besteld kan worden. De onderzoeksgroep heeft gezocht naar nieuw materiaal wat mogelijk een aanvulling kan zijn op de al aanwezige materialen. Resultaten De onderzoeksgroep heeft de resultaten voor de huidige materialen op de school verwerkt in de inventarisatielijst. De materialenlijst kunt u vinden in bijlage 2. De fysiotherapie studenten hebben aangegeven dat ze graag oefeningen meetbaar maken voor de kinderen, zodat ze kunnen zien dat ze vooruit gaan. Het is lastig om kinderen het huppelen aan te leren en om een veilige wip te maken waar ze over heen kunnen lopen. De rest van de informatie over de materialen kunt u vinden onder de kopjes aanwezige materialen en nieuwe materialen. 16

17 Aanwezige materialen Één van de hoofdvragen van de basisschool Joop Westerweel was het maken van een lijst met materialen voor de gymlessen, MRT lessen en het leerlingvolgsysteem. Dit overzicht wilde de school weer terug om beter gebruik te kunnen maken van het aanwezige materiaal. Het overzicht is verdwenen nadat de school van meerdere locaties naar één locatie is verhuisd. Methode/Werkwijze In het onderzoek heeft de onderzoeksgroep een inventarisatie gedaan naar alle materialen voor training van de grof motorische ontwikkeling die op de basisschool aanwezig zijn. Na deze inventarisatie is er op zoek gegaan naar evidentie in de vorm van boeken, wetenschappelijke artikelen en andere literatuur. Daarbij heeft de onderzoeksgroep gekeken naar welke materialen de meest voor de hand liggende keuze zou zijn voor de trainingen die momenteel gegeven worden op de school. Resultaten De onderzoeksgroep is in totaal twee dagen op de school aanwezig geweest op alle materialen in kaart te brengen die de school al in haar bezit heeft op het gebied van grove motoriek. Allereerst hebben wij in de speelzaal op de begane grond en in de gymzaal, die in de kelder geplaatst is, gekeken in de opbergruimten. Op dag twee heeft de onderzoeksgroep in de school een ronde gedaan in de lokalen en op de gangen. De inventarisatie lijst van de materialen kun u vinden in bijlage 2. Na het samenstellen van de materialenlijst de onderzoeksgroep een kolom toegevoegd. In deze kolom staat geschreven voor welk aspect van trainen het materiaal gebruikt kan worden volgens de onderzoeksgroep. Tijdens het onderzoek naar literaire onderbouwing voor de materialen die de school gebruikt stuiten de onderzoeksgroep op velen websites, maar ook boeken, waar enkel de artikelen op aangeboden werden. Op deze sites worden af en toe wel mogelijkheden gegeven voor het inzetten van bepaald materiaal bij verschillende training. Zo wordt de Pedalo aangeprezen als het gaat om evenwichtig en coördinatie. En geeft men aan dat het een tool is die bij verschillende takken van sporten ingezet kan worden tijdens het trainen. Op de site van de Mammoet Sport wordt de Walker aangeprezen, dit artikel is door ontwikkeld aan de hand van de Pedalo. Er wordt het volgende over geschreven: De Walker, traint de balans en wordt ingezet als bewegingstrainer voor kinderen v.a. 3 jaar en volwassen. Gelijk aan het principe van de bekende Pedalo zijn de assen asymmetrisch aan elkaar gemonteerd, hierdoor ontstaat een niet-ronde beweging. De afneembare handsteunen onderscheiden de Walker van de Pedalo die eveneens de balans traint. Voor een geoefende gebruiker biedt de Pedalo een effectievere training. 34 Door aan verschillende kinderfysiotherapeuten te vragen hoe zij aan hun materialen komen, zijn we bij het bedrijf Alprovi gekomen. Dit bedrijf bestaat sinds 1988 en richt zich op materialen voor Fysiotherapie, Ergotherapie en Oefentherapie Mensendieck. Veel van de materialen op de inventarisatielijst komen voor op hun website

18 Conclusies Echt wetenschappelijk onderzoek naar het effect van materialen voor het trainen van de grove motoriek is nog niet gedaan. Wel komt de onderzoeksgroep op veel internetsites materialen tegen die op de school al aanwezig zijn. Ook op internetsites voor (kinder)fysiotherapeuten komt de onderzoeksgroep veel materialen tegen die terug te vinden zijn op de inventarisatielijst. Tijdens de inventarisatie op de school en in gesprekken met het aanwezige personeel werd er aangegeven dat ze graag meer materialen wilden hebben voor het trainen van het evenwicht van de leerlingen. Na onderzoek is de onderzoeksgroep tot de conclusie dat de school zelf al veel materialen heeft om dit te trainen. Zo is de Pedalo een perfecte tool om het evenwichtig te trainen. Op de school zijn twee Pedalo s aanwezig, deze moeten weer uit de opberghokken gehaald moeten worden en gebruikt worden om de motoriek te trainen. De horde pionnen die al aanwezig zijn kunnen goed gebruikt worden voor het meten van de hoogte die kinderen kunnen springen. Zo hebben de kinderen een doel om elke keer een stokje hoger te komen. Dit kan helpen bij het motiveren van de kinderen tot oefeningen die ze lastig vinden. Daarnaast concludeert de onderzoeksgroep dat door gebrek aan overzicht er nu veelal dezelfde materialen gekozen worden om de kinderen te trainen. Discussie Het onderzoek op het effect gebruik van materialen tijdens trainen van kinderen met een motorische achterstand is nog niet gedaan. De onderzoeksgroep vindt dan ook dat hier onderzoek naar gedaan moet worden. Wel wordt er verwacht dat dit onderzoek een voortdurend proces zal zijn. Tot deze mening komt voort uit het zien van de veel internetsites waarop materialen worden aangeboden. Momenteel maakt de school niet gebruik van alle aanwezige materialen. Het gebrek aan overzicht is hier de oorzaak van. De onderzoeksgroep heeft vastgesteld dat er op veel verschillend materiaal aanwezig is om de leerlingen te trainen in hun motorische vaardigheden. De onderzoeksgroep stelt voor om aan de hand van de inventarisatie lijst een schema te maken om optimaal gebruik te gaan maken van het aanwezige materiaal. Hierbij moet gedacht worden aan het maken van thema weken waarin bepaalde groepen materiaal gebruikt worden. Zodat de kinderen met zoveel mogelijk verschillende materialen te maken krijgen tijdens de trainingen. De studenten fysiotherapie gaven aan dat ze het soms moeilijk vinden om nieuwe oefeningen te verzinnen voor de hand oog coördinatie. Wij hopen dat ze door middel van deze lijst een beter inzicht krijgen van de materialen die er zijn en wellicht materiaal uit de andere zaal kunnen lenen om zo de variatie uit te breiden per training. 18

19 Overig materiaal in de school Er zijn veel materialen aanwezig in de speelhoeken, op de speelplaatsen en door de rest van de school heen. Hieronder een korte samenvatting van de overige materialen. De school doet ten eerste veel aan buiten spelen. Ze hebben verschillende speelplaatsen met fietsjes, driewielers, steppen en speeltoestellen. Hierdoor worden de kinderen gestimuleerd om gebruik te maken van hun motoriek, en wordt het gezien als een soort voorbereiding op het echte fietsen. Verder zijn er door de hele school heen speelhoeken te vinden. Hier zijn verschillende materialen beschikbaar: o.a. knuffels, speelhuisjes, loopwagens, verkleedspullen, poppen, sponsballen, bezems, strijkplanken met strijkbouten en een tafelvoetbaltafel. Hierdoor worden de kinderen ook weer geprikkeld om met zoveel mogelijk materialen te werken en handig te worden in de bewegingen. In de lokalen zelf zijn er vooral veel spelletjes gevonden gericht op de fijne motoriek. Wel krijgen sommige kinderen een wigkussentje. Er is een gatenkaas bord aanwezig waarmee de hand oog coördinatie getraind wordt en gelijk ook de symmetrische en asymmetrische bewegingen. Om de kinderen sensorisch te prikkelen zijn er een aantal zandbakken te vinden in de school, daarbij ook schepjes wat weer de motoriek stimuleert. Ook zijn er in sommige lokalen tastballen aanwezig waarmee af en toe gespeeld wordt. 19

20 Nieuwe materialen De onderzoeksgroep is tot de conclusie gekomen dat op de Joop Westerweel al veel materiaal aanwezig is wat gebruikt kan worden bij het trainen van motorische vaardigheden. Wanneer de school meer variatie in de verschillende materialen wil gaan aanbrengen heeft de onderzoeksgroep alvast en klein onderzoek gedaan naar materialen/spelletjes die een aanvulling kunnen zijn op de huidige materialen van de Joop Westerweel school. Wij hebben dit onderwerp gericht op de training van de fysiotherapie studenten aangezien zij tegen een aantal punten aanliepen tijdens hun trainingen. Methode/Werkwijze Er is gezocht naar bedrijven die speelgoed verkopen aan bijvoorbeeld kinderfysiotherapeuten. Ook heeft er een interview plaatsgevonden met een kinderfysiotherapeute van praktijk Het Rendier in Huizen. Zij gaf een aantal tips en heeft haar ervaringen gedeeld met de onderzoeksgroep. 36 Daarna is er verder gezocht naar speelgoed dat vaak wordt gebruikt door andere kinderfysiotherapeut praktijken en op andere basisscholen. Er is gelet op de originaliteit van de materialen en naar wat er echte en aanvulling zou kunnen zijn op de huidige toolbox. Er is ook gezocht naar materialen die kinderen thuis makkelijk kunnen aanschaffen en gebruiken. Natuurlijk kunnen ouders al een heel end komen wanneer ze creatief omgaan met materialen die al in het huis aanwezig zijn, maar de onderzoeksgroep wil graag een paar voorbeelden presenteren. Wij hebben de fysiotherapie studenten gevraagd hun problemen kort op een rijtje te zetten wat betreft het materiaal. Resultaten Er zijn verassend veel leuke materialen voor kinderen om de motoriek te trainen. De onderzoeksgroep heeft een kleine selectie gemaakt van het bedrijf Alprovi, omdat daar de leukste materialen op een rijtje stonden. Er is gekozen voor een voorbeeldlijst om de school een indruk te geven van de materialen die variatie kunnen brengen in de huidige toolbox en tijdens trainingen. Een voorbeeld hiervan is de lichaamszak. Deze zak is ervoor gemaakt dat kinderen erin kunnen kruipen en dan met de zak kunnen rondrennen, parcours afleggen en stoeien. Door de zak heen zijn de objecten van de omgeving nog licht herkenbaar, ook kan het kind bijvoorbeeld zijn hoofd nog uit de zak houden. Met deze lichaamszak wordt de coördinatie en balans getraind. Ook wordt een kind bewuster van zijn/haar bewegingen, kracht en gewrichten. Kinderen vinden het vaak erg leuk om te doen. 35 De onderzoeksgroep geeft voorbeelden van materiaal voor het trainen van de sensorische prikkels, het evenwicht en de hand-oog coördinatie. Uiteraard zijn er nog veel meer 20

21 materialen beschikbaar, maar de lijst is bedoeld ter informatie. U kunt de voorbeelden vinden in bijlage 3. Bij de trainingen van de fysiotherapie studenten wordt er aangegeven dat het soms lastig is om kinderen het huppelen aan te leren. Hierover staat een stukje beschreven in het leerlingvolgsysteem. Deze leerlingen hebben dan ook vaak moeite met het leren huppelen (= beurtelings hinkelen op links en rechts): als ze proberen te huppelen dan huppelen ze in feite alleen met het sterke been. 37 Wanneer deze methode niet werkt zal er gezocht moeten worden naar een andere methode. Al is het soms het geval dat kinderen het opeens wel doorhebben, naarmate ze het veel oefenen. Verder gaven de studenten aan dat er haast geen veilige wip te maken is door het materiaal wat nu aanwezig is. Het probleem is het missen van een opzetstukje tussen het midden van een plank en de steun eronder. Wellicht kan dit besteld worden bij dezelfde fabrikant als waar de steun vandaan komt. Anders is er een mogelijkheid om het bevestigingsstuk misschien zelf te maken en te monteren op een gymplank. De wip kan dan gebruikt worden voor de spierkracht van de benen te trainen en het evenwicht door er overheen te lopen. Ook werd er aangegeven dat het een leuke toevoeging zou zijn wanneer de kinderen ballen in gaten kunnen gooien waardoor ze punten verdienen. Dit is heel makkelijk zelf te maken en zoal binnen en buiten te gebruiken. Door de gaten van verschillende formaten te maken wordt het spel moeilijker. Er kan gegooid worden met verschillende soorten ballen, ook kan er geschopt worden en gerold worden voor de onderste gaten. Tot slot geven de fysiotherapie studenten aan dat het voor de kinderen leuk zou zijn als de oefeningen gemeten kunnen worden. Dus hoever een kind kan gooien, springen, etc. Dit zou opgelost kunnen worden door een lange meetlat te gebruiken en bijvoorbeeld pionnen uit te zetten bij elke meter. De resultaten kunnen opgeschreven worden zodat een kind zelf kan zien dat het vooruitgaat. Conclusie De onderzoeksgroep heeft verschillende materialen gevonden die een aanvulling kunnen zijn op de huidige toolbox van de Joop Westerweel school. Wanneer de vraag vanuit school is om meer variatie aan te brengen in de materialen en nieuwe materialen aan te schaffen, is dit een voorbeeld om de school alvast te helpen. Kleine aanpassingen om meer te kunnen variëren is het bevestigingsstuk om een wip te maken en een lange meetlat zodat er gemeten kan worden hoever een kind gooit, springt, hinkelt etc. Kinderen moeten kunnen zien dat ze vooruit gaan, dit motiveert ze om door te gaan. 21

22 Discussie Het materiaal dat door de onderzoeksgroep gevonden is kan voor specifieke doeleinden gebruikt worden. Wanneer de school besluit om nieuw materiaal aan te schaffen om meer variatie te krijgen binnen de toolbox, kan er gekeken worden naar deze voorbeelden. Wel moet er bewust gekeken worden naar wat er getraind moet worden en welk materiaal daar het beste bij past. Veel van deze informatie is te vinden bij de bedrijven die het speelgoed verkopen. Conclusies hele project Na onderzoek concludeert de onderzoeksgroep dat balansverstoringen en het hervinden van evenwicht is een belangrijk onderdeel van het stoeien. Voor het stoeien heb je evenwicht nodig, concentratie, (interpretatie van) visuele waarneming, lichamelijke mogelijkheden kennen en kunnen toepassen en reactie vermogen. Dynamisch en gecoördineerd kunnen bewegen. Stoeispelen zijn een verrijking van het bewegingsonderwijs binnen alle schoolmuren. 1 De overige literatuur ondersteunt dit. Kinderen krijgen meer vertrouwen, zelfrespect en verantwoordelijkheid door het stoeien. Verder wordt het sociaal aspect zoals samenwerken versterkt en leren kinderen elkaar accepteren en respecteren. Kinderen leren omgaan met emoties tijdens het stoeien wat zal leiden tot minder agressief gedrag op scholen en beter motorisch bewegen. Echt wetenschappelijk onderzoek naar het effect van materialen voor het trainen van de grove motoriek is nog niet gedaan. Wel komt de onderzoeksgroep op veel internetsites materialen tegen die op de school al aanwezig zijn. Ook op internetsites voor (kinder)fysiotherapeuten komt de onderzoeksgroep veel materialen tegen die terug te vinden zijn op de inventarisatielijst. Tijdens het onderzoek heeft de onderzoeksgroep een inventarisatie op de school gedaan. In gesprekken met het aanwezige personeel werd er aangegeven dat ze graag meer materialen wilden hebben voor het trainen van het evenwicht van de leerlingen. Na onderzoek is de conclusie dat de school zelf al veel materialen heeft om dit te trainen. Zo is de Pedalo een perfecte tool om het evenwichtig te trainen. Op de school zijn twee Pedalo s aanwezig, deze moeten weer uit de opberghokken gehaald moeten worden en gebruikt worden om de motoriek te trainen. De horde pionnen die al aanwezig zijn kunnen goed gebruikt worden voor het meten van de hoogte die kinderen kunnen springen. Zo hebben de kinderen een doel om elke keer een stokje hoger te komen. Dit kan helpen bij het motiveren van de kinderen tot oefeningen die ze lastig vinden. Daarnaast concludeert de onderzoeksgroep dat door gebrek aan overzicht er nu veelal dezelfde materialen gekozen worden om de kinderen te trainen. Het trainen in groepen heeft een stimulerende werking op het behalen van een voor opgesteld doel. Ondanks dat één op één begeleiding zeker ook zijn positieve werking heeft zal uiteindelijk de groep toch grotere vorderingen maken. 22

23 Ontwikkeling aan de hand van de Sensomotoriek helpt kinderen in bepaalde ontwikkelingsfases hun hersenen te trainen. Daarbij zal stap voor stap de verschillende mogelijkheden die de motoriek geeft ontdekt worden en verfijnd tot aan de jong volwassen leeftijd. Door de kinderen in hun ontwikkeling te stimuleren aan de hand van sensomotorische fasen zal de motoriek getraind worden die samen hangt met de ontwikkeling van de hersenen. De onderzoeksgroep adviseert daarom om in kleine groepen te gaan trainen met de kinderen. Daarbij kan één op één begeleiding gegeven worden waar dat nodig blijkt te zijn. Door de kinderen met dezelfde achterstanden in duo s te trainen en afsluitend een gezamenlijk spel te doen zullen ze zowel individueel als groepsgewijs getraind worden in hun vaardigheden. Ook lijkt er bewijs voor een meerwaarde van sensomotorische training bij verschillende Diagnosegroepen te zijn. De meerwaarde is vooral gebleken bij grof motorische vaardigheden en op hetgeen wat is getraind (functionele training). Er lijkt geen overdracht te zijn op schoolprestaties. 17 Het lijkt belangrijker een functioneel programma aan te bieden dat aansluit op het dagelijks leven, dan volgens een specifiek patroon de training aan te bieden. De therapie moet gericht zijn op activiteiten zoals beschreven in de ICF (International Classification of Function) en dat de therapeut onderzoekt welke stoornissen aan de beperking ten grondslag liggen. Een methode op zich heeft weinig meerwaarde, het is de kwaliteit van de therapeut om naar de situatie van het kind te kijken en de strategie individueel aan te passen aan het kind. Als laatste heeft de onderzoeksgroep verschillende materialen gevonden die een aanvulling kunnen zijn op de huidige toolbox van de Joop Westerweel school. Wanneer de vraag vanuit school is om meer variatie aan te brengen in de materialen en nieuwe materialen aan te schaffen, is dit een voorbeeld om de school alvast te helpen. Kleine aanpassingen om meer te kunnen variëren is het bevestigingsstuk om een wip te maken en een lange meetlat zodat er gemeten kan worden hoever een kind gooit, springt, hinkelt etc. Kinderen moeten kunnen zien dat ze vooruit gaan, dit motiveert ze om door te gaan. 23

24 Discussie + adviezen aan de school Discussie Na het onderzoek kwam de onderzoeksgroep tot de conclusie dat de school al veel doet op het gebied van motorisch trainen. Er lopen momenteel verschillende projecten waarin de kinderen ontwikkeld worden op hun motorisch vaardigheden. Toch kunnen de projecten nog wat verbeteringen gebruiken. Hierover zal de onderzoeksgroep een advies uitbrengen naar de school. Tijdens het onderzoek is de onderzoeksgroep nog meer tegen gekomen dat onderzocht kan worden ter verbetering in de toekomst. Zo zijn er door de gehele school in ieder lokaal meerdere kasten te vinden waarin spellen zitten die de fijne motoriek verbeteren. Wel is dit per lokaal dermate veel dat het de onderzoeksgroep verstandig lijkt om dit in delen te laten onderzoeken. Ook het speelmateriaal voor buiten kan onderzocht worden, over de hoeveelheid van dat materiaal kan de onderzoeksgroep geen uitspraak doen. Het selecteren van de leerlingen met een motorische achterstand werd gedaan aan de hand van een scoringslijst die bij het Leerlingvolgsysteem was inbegrepen. Het viel op dat het verschil tussen de groepen 1/2 ten opzichten van groepen 3/4 behoorlijk was, hierdoor moet er gekeken worden of de grens niet bij gesteld moet worden zodat je alleen de leerlingen overhoudt die echt problemen ondervinden van hun motorische achterstand. Om de kinderen ook buiten de school om te kunnen stimuleren in bewegen en het ontwikkelen van hun motorische vaardigheden zou er gekeken moeten worden naar een eventuele voorlichting naar de ouders van de kinderen. Onderzoek kan uitwijzen of de school dit zou kunnen organiseren of dat dit door een externe organisatie gedaan kan worden. Adviezen aan de school na ons onderzoek De onderzoeksgroep adviseert de school om het project De stoeigroep weer op te zetten. Om de kinderen te leren wat hun eigen grenzen zijn en die van anderen, beter gevoel te krijgen wat ze kunnen en meer inzicht te geven wat hun lichaam hen vertelt tijdens deze lessen. Daarnaast adviseert de onderzoeksgroep om sensomotorische trainingsopdrachten te integreren in het fysiotherapie programma of in het programma van De oefening van de week. Hierdoor stimuleren de leerlingen hun eigen ontwikkeling op motorische vaardigheden en zullen leerlingen die een achterstand hebben beter mee kunnen met de groep. Het aantal leerlingen per begeleider bij de fysiotherapeutische trainingen zal verkleind moeten worden. De optimale setting is twee leerlingen bij één begeleider, hierdoor kan er in duo s getraind worden en zijn er mogelijkheden voor de begeleider om toch individuele aandacht te kunnen bieden. Daarnaast kan, wanneer er in groep van 8 gewerkt wordt, ook nog een afsluitend of beginnend samenspel gedaan worden waarbij de kinderen ook op het sociale vlak getraind worden. Momenteel is er een heleboel materiaal aanwezig in de school, waarvan niet alles gebruikt wordt. De onderzoeksgroep stelt voor om een schema te maken waarin per week een onderwerp wordt gekozen dat getraind wordt waarbij specifieke materialen nodig zijn. 24

25 Hierdoor creëer je voldoende variatie in de ontwikkeling bij de leerlingen en maak je beter gebruik van het aanwezige materiaal. Dit schema kan gebruikt worden voor het invullen van de lessen gymnastiek. Ondanks dat er een enorme hoeveelheid aan materiaal dat al in de school aanwezig is, valt er nog voldoende op internet te vinden dat een aanvulling kan zijn voor de variatie van het school arsenaal. De onderzoeksgroep is blij dat de school soms een container in huis haalt met materialen die nog niet aanwezig zijn om de variatie van de lessen te vergroten. Antwoord op onze vraagstelling Zijn er nieuwe ontwikkelingen op het gebied van toolboxen voor kinderen van 4 tot 12 jaar met een motorische achterstand die een aanvulling kunnen zijn ten opzichte van de bestaande toolbox op de basisschool Joop Westerweel in Amsterdam? Ja, er zijn projecten en materialen die mogelijk een aanvulling kunnen zijn op de huidige toolbox van de Joop Westerweel basisschool. Maar de onderzoeksgroep adviseert eerst te kijken en te evalueren op de huidige projecten en materialen om te beoordelen of daar enige verandering nodig is. Dit onderzoek helpt de school al een stukje op weg door het onderbouwd advies om de stoeigroep weer op te pakken. Ook het onderzoek naar individuele training of groepstraining moet de school verder helpen met het optimaliseren van de projecten. Er zijn veel materialen aanwezig op de school, de onderzoeksgroep adviseert dan ook om eerst te kijken naar het variëren tijdens trainingen en het combineren van meerder materialen voordat er nieuw materiaal wordt aangeschaft. Nawoord De onderzoeksgroep hoopt met deze scriptie de Joop Westerweel school verder te helpen met het ontwikkelen van de toolbox voor het trainingen van de motorische ontwikkeling van de kinderen. Voor de school is een apart adviesrapport opgesteld, voor meer informatie kunnen ze dit document raadplegen. 25

26 Literatuurlijst Literatuur stoei project: 1. Lotens, Y. (2004). Opvoeden door stoeien; bewegingsopvoeding, basislessen sociaal gedrag, spel- en lessuggesties. Delft: Elmar. 2. Lotens, Y. (1992). Verantwoord stoeien; basislessen sociaal gedrag, ontdekkend bewegen, voorbereidend judo. Amersfoort/Leuven: Acco. 3. Lotens, Y. (2002). Judo-informatie voor de jeugd. Nieuwegein: Judo Bond Nederland. 4. Oenen, S. van (2001) Sociale competentie en de brede school. Utrecht: NIZW Uitgeverij. 5. Boersma, D. (1994). Judo in beweging: theorie en praktijk. Rijswijk: Elmar 6. Luschen, W. (1995). Judo, stap voor stap: het judoboek voor de jeugd. Utrecht/Antwerpen: Kosmos-Z&K Uitgevers. 7. Kohnstamm, R. (1993). Kleine ontwikkelingspsychologie I: het jonge kind. Houten (etc): Bohn Stafleu Van Loghum. 8. Afstudeer scriptie: Sociaal Competent door Judo, Toos van Belzen, januari 2003 Utrecht 9. Bosse, M. (2005) opgericht als onderdeel van Sport & Marketingbureau 2Bascis. Literatuur Sensomotoriek 10. Een behandeling voor stoornissen in de sensorische integratie, A.J. Ayres, Ank Verschoor, Maria Wessels, Lynn van kampen-hororwitz. Amsterdam-Utrecht Ayres, J. Sensory Integration and the Child. Los Angeles, California: Western psychological Services, W.de Greef, V. Bakker, M. Gerbrands, S.Joustra. Scriptie Het sensomotoriek programma, Amsterdam, 28 mei Aldenkamp P., Renier W.O., Smit L.M.E.. Neurologische aspecten van ontwikkelingsproblemen bij kinderen Uitgeverij Garant, Leuven- Apeldoorn 14. Cranenburg Dr B. v. Neurowetenschappen; een overzicht Uitgeverij de tijdstroom 15. Smith Roley S., Erna Imperatore Blanche, Roseann C. Schaaf. Understanding the nature of sensory integration with diverse populations Therapy Skill Builders 16. Glazer, Hilda Ruth and Cox, David L. Training of Perceptual Motor Skills in Minimally Brain Damaged Children Humphries T, Wright M, Snider L, McDougall B, A comparison of the effectiveness of sensory integrative therapy and perceptual-motor training in treating children with learning disabilities Journal of developmental and behavioral pediatrics. 18. Empelen R. van, Effectiviteit van sensomotorische training met betrekking tot motoriekverbetering, 1981, Uitgeversmaatschappij De Tijdstroom Lochem Poperinge 19. Platzer 1976 Platzer WS, Effect of perceptual motor training on gross-motor skill and selfconcept of young children,1976 The Am. J. of Occ. Therapy 20. Netelenbos J.B., Motorische ontwikkeling van kinderen Handboek 1: instructie, Uitgeverij Boom, Amsterdam

27 Literatuur bijlage sensomotoriek 21. F.J.Monks & A.M.P. Knoers. Ontwikkelingspsychologie. Van Grocum BV 22. W.G.Burgerhout, Fysiologie. Reed business augustus 2004 druk 4, hoofdstuk 7: sensomotoriek Coelho, Zakwoordenboek der geneeskunde, Elsevier / Koninklijke PBNA, Arnhem Kuks J.B.M., Snoek J.W., Oosterhuis H.J.G.H., Klinische neurologie, Bohn Stafleu Van Loghum, Houten Literatuur Fysiotherapeutische training 26. Visser et al. (2005). De effecten van het agressiereducerende programma TRAffic. Groningen 27. R. van Empelen, R. Nijhuis- van der Sanden, A Hartman en An Hartman. Kinderfysiotherapie (sept. 2006) Hfst: Motorische ontwikkeling van het oudere kind geschreven door Netelenbos B. en Maas R. Pag s 129 t/m McGraw MB.(1935) Growth: A study of Johnny and Jimmy New York: Arno Press, Hung et al. (2009). Effects of Group-based versus Individual-based exercise training on motor preformance in children with Development Coordination Disorder: A randomized controlled pilot study. Hong Kong, China. 30. MRT praktijk: Bewegen is leren; Mevr. v. Rooj M.; ca [laatste update 2006, geraadpleegd september 2010] URL: Literatuurlijst Materiaal 31. Brandeveen, dienstverlening en handelsonderneming; ca [laatste update 2010, geraadpleegd december 2010] URL: Depasdas productions; ca [laatste update 8 april 2003, geraadpleegd december 2010] URL: Buitenspel in onderbouw; ca 2002 [laatste update , geraadpleegd december 2010] URL: Mammoet sport BV; ca. 2011[ laatste update ca. 2011, geraadpleegd januari 2011] URL: Alprovi BV; ca [laatste update ca. 2011, geraadpleegd januari 2011] URL: Mieke Bindels, kinderfysiotherapeute praktijk Het Rendier in Huizen, gespecialiseerd in sensorische integratie bij kinderen. 37. Leerlingvolgsysteem Bewegen en Spelen, door Wim van Gelder & Hans Stroes. 27

28 Bijlagen Bijlage 1 Inventarisatie projecten Er is een inventarisatie gemaakt van de bestaande projecten op de Joop Westerweel school. Bij elk project staat kort beschreven wat er gedaan wordt. Club extra Dit is een soort extra gymles voor kinderen die moeilijk meekomen in de algemene gymlessen. MRT trainingen Deze trainingen worden gegeven door een MRT er. De lessen zijn zo opgebouwd dat alle aspecten van motorische training aan bod komen. Het belangrijkste is dat de kinderen plezier krijgen in het sporten en bewegen, en door middel van training er steeds handiger in worden. De trainingen worden vooral gebruikt om te zorgen dat kinderen beter kunnen mee komen bij de gewone gymlessen en sportbeoefening. De kinderen worden geselecteerd door middel van de motoriek test volgens het leerlingvolgsteem. Fysiotherapie trainingen Deze trainingen worden verzorgd door een aantal fysiotherapie studenten van de Hogeschool van Amsterdam. De kinderen zijn geselecteerd volgens het leerlingvolgsysteem. Vervolgens worden de kinderen ingedeeld in twee groepen: 1. Spierkracht & coördinatie 2. Hand-oog coördinatie & balans Elke week krijgen de kinderen een soort parcours waar dan de aspecten in terug komen als bijvoorbeeld: evenwicht, ballen gooien en vangen, springoefeningen en hinkelen. Oefening van de week De oefening van de week is elke week een nieuwe oefening die de kinderen doen samen met hun leerkracht in de klas. De oefeningen staan op een kaart beschreven en word in de klassen opgehangen. De oefeningen kunnen uit verschillende categorieën komen, zoals: Evenwicht: bijv. voetje tik, hakken/tenen lopen, loop één been staan Bovenlijf/armen: bijv. klappen boven je hoofd, naast je, bal gooien Pols: bijv. effectbal, touwtje springen Symmetrie: bijv. hoofd, schouder, knie en teen Handigheid: bijv. chinese ballen laten ronddraaien in je hand Hand/oog coördinatie: bijv. stok laten balanceren op je vinger, jongleren Differentiëren: bijv. neusje tik, vingers spreiden Springen: bijv. spreidsprong met armen erbij, voorwaarts/zijwaarts Schrijfgroepjes Dit project is opgestart door ergotherapie studenten om kinderen te helpen bij het leren schrijven. Stoeiproject Dit project is wegens omstandigheden dit jaar niet door gegaan. De onderzoeksgroep levert bewijs om zo de school te stimuleren het project weer op te pakken. 28

29 Bijlage 2 Inventarisatie materiaal Materiaal Aantal: gymzaal Aantal: kleine zaaltje Mogelijk gebruik Matten Mat rood 12 8 Veiligheid, landing Mat blauw 0 4 Veiligheid, landing Schuine mat 0 2 Koprol op zachte ondergrond Lange mat 1 0 Koprol hulp, veiligheid en landing Dikke mat 2 0 Veiligheid, landing Ballen/gooi materiaal (hand oog coördinatie) Basketballen 25 4 Stuiteren, vangen/gooien Volleyballen 14 3 (op)slaan, gooien Trefballen Mikken, afweren, vangen/gooien Voetballen 24 5 Schoppen (1 been staan, andere tot schot) Tennisballen Klein stuiteren, vangen lastiger Honkbalballen 13 0 Gooien bovenhands/onderhands, slagbal 29

30 Hockeyballen 2 0 Door de zaal dribbelen Pingpongballetjes Kleine greep, stuiteren Plastic ballen gaatjes 10 0 Gooien Jongleerballen 5 0 Vangen/gooien Zachte balletjes 14 0 Gevoel, vangen en gooien Overige kleine ballen + klittenband balletjes 4 0 Klittenband vangers, gooien en vangen Badminton shuttles 40 6 Andere weerstand, racket langer, harder slaan Ringen (ringgooien) Gooien Frisbee 5 1 Gooien/vangen Circusringen jongleren 2 0 Gooien/vangen Pittenzakjes Gooien/vangen Strandballen 0 1 Gooien/vangen/kaatsen 30