Nota Fietspunten, een onmisbare schakel in het federale en Vlaamse mobiliteitsbeleid

Transcriptie

1 Nota Fietspunten, een onmisbare schakel in het federale en Vlaamse mobiliteitsbeleid Inhoud 1. Situering fietspunten Nieuwe aanbesteding NMBS: slechts 15 fietspunten blijven bestaan volgens huidige vorm Financiering en tewerkstelling klaverbladmodel op de helling Belang van fietspunten Verantwoordelijkheid NMBS Vlaanderen: fietspuntennetwerk is een belangrijke schakel in mobiliteitsbeleid Situering fietspunten Om de complementariteit tussen fiets en openbaar vervoer te versterken, werden in 2007 door de toenmalige NMBS Holding, in samenwerking met de Vlaamse en Federale overheid, 8 fietspunten opgericht in de grootste Vlaamse stations en in Brussel. Sindsdien steeg het aantal fietspunten exponentieel. Vandaag zijn er fietspunten in 53 Belgische stations: 41 in Vlaanderen, 4 in Brussel en 8 in Wallonië. Bovendien zijn er heel wat andere gemeenten vragende partij voor een fietspunt: Oudenaarde, Denderleeuw, Tienen, Geraardsbergen en Heist-op-den-Berg, De fietspunten staan in voor het beheer, het toezicht en het onderhoud van meer dan fietsenstallingen in 53 Belgische stations. Het aantal burgers dat met de fietspunten in aanraking komt, ligt vele malen hoger. Daarnaast bieden de fietspunten een minimumpakket aan van fietsgerelateerde publieke diensten. Forenzen en andere gebruikers van het openbaar vervoer kunnen er hun fiets laten repareren en fietspunten bieden ook huurfietsen aan. Een enquête bij de gebruikers bevestigt dat het sociale toezicht en het onderhoud van de fietsenstallingen en vaak ook de ruimere stationsomgeving ten zeerste wordt gewaardeerd door de gebruikers. Bovendien staan

2 de fietspunten ook in voor het onderhoud van de Blue-bikes, de deelfietsen van de NMBS. Je vindt deze deelfietsen op dit moment in 44 stations in het land. 2. Nieuwe aanbesteding NMBS: slechts 15 fietspunten blijven bestaan volgens huidige vorm In februari 2016 lanceert de NMBS een nieuwe aanbesteding voor het uitbaten van fietspunten aan stations. De nieuwe overeenkomsten gaan in vanaf september Van de 45 Vlaamse en Brusselse fietspunten zullen er slechts 15 overblijven volgens de huidige vorm (= open van 7u tot 19u, meer dan reizigers/dag en stallingen). Voor de overige 30 andere geldt het volgende: - Geen SLA-overeenkomst en financiering meer voor de volgende 15 fietspunten (minder dan reizigers/dag): Turnhout, Mol, Geel, Mortsel Oude God, St-Truiden, Genk, Torhout, Knokke, Liedekerke, Londerzeel, Asse, Zele, De Pinte, Ninove en Eeklo. Deze fietspunten zullen geen deel meer uitmaken van de aanbesteding, inclusief de 2 fietspunten Neerpelt en Beernem die nu nog geen overeenkomst hadden met de NMBS en ook moeilijk kunnen overleven. Uit de lijst blijkt dat ook middelgrote steden zoals Turnhout, Genk of Sint-Truiden getroffen worden en er is zeker geen sprake van nieuwe fietspunten in stations met minder dan reizigers/dag - 13 B-fietspunten (meer dan 2500 reizigers, minder dan stallingen): vermindering van de permanentie en financiering van de fietspunten Deinze, Roeselare, Dendermonde, Zottegem, Waregem, Herentals, Vilvoorde, Diest, Halle en de 4 Brusselse fietspunten. Ook van deze categorie zijn er fietspunten die dreigen te verdwijnen wegens structurele vermindering van de financiering. Ook hier is geen enkele sprake om nieuwe B fietspunten te openen in stations met meer dan reizigers en minder dan stallingen (vb. Tienen, Denderleeuw, Geraardsbergen, Oudenaarde, Wetteren, )

3 3. Financiering en tewerkstelling klaverbladmodel op de helling De fietspunten voeren hun opdracht voor de NMBS uit op basis van een Service Level Agreement (SLA) in de vorm van een klaverbladfinanciering, waarbij naast eigen inkomsten, een stuk wordt gefinancierd door de NMBS voor het onderhoud van en toezicht van de fietsenstallingen, een deel door de gewestelijke en federale overheden voor de loon- en begeleidingspremies, sociale tewerkstelling en vaak ook door een bijdrage van de gemeente. Het model van klaverbladfinanciering komt hierbij in gevaar, gezien één partij zich éénzijdig terugtrekt en de ander partijen niet bij machte zijn dit op te vangen. Indien de andere pijlers (regionale overheid, lokale overheid, eigen financiering) de weggevallen financiële bijdrage van de NMBS dus niet kunnen compenseren, dreigt het volledige financieringsmodel van de fietspunten in elkaar te stuiken en verdwijnen wellicht nog meer fietspunten dan aanvankelijk gepland door de NMBS. De NMBS-bijdrage voor de 15 fietspunten die ophouden te bestaan bedraagt ca euro/jaar. Per fietspunt bedraagt deze NMBS-bijdrage gemiddeld 40% van de totale financiering. De fietspunten worden uitgebaat door erkende ondernemingen uit de sociale economie die werken met kansengroepen, zoals laaggeschoolden of langdurig werklozen. De fietspunten stellen vandaag ongeveer 250 werknemers te werk. Door de NMBS-beslissing zijn ca. 70 banen bedreigd. 4. Belang van fietspunten In een enquête afgenomen in 2014 door Fiets&Werk, de kwaliteitsbeheerder van de fietspunten blijkt dat 20% van de respondenten aangeeft meer met de fiets naar het station te rijden omwille van de aanwezigheid van een fietspunt. Uit een eerdere studie naar het toekomstkader van de fietspunten uitgevoerd door Timenco (2011) in opdracht van de NMBS bleek dat stations waar een fietspunt aanwezig is netter zijn, minder fietsdiefstallen zijn en meer fietsende treinreizigers aantrekt. Daarenboven is er een belangrijk effect inzake fietsdiefstal. In Zele, een fietspunt dat in de huidige aankondiging zal verdwijnen, daalde het aantal fietsdiefstallen aan het station met meer dan 70% na de start van het fietspunt. Ook in de meeste andere fietspunten kunnen duidelijke correlaties

4 gelegd worden tussen de aanwezigheid van een fietspunt, de daling van het aantal fietsdiefstallen en (dus) de stijging van het fietsgebruik. Nog bleek uit de bevraging van Fiets&Werk (2014) dat: - voor ca. 80% van de respondenten dat de aanwezigheid van fietspuntmedewerkers het gevoel van veiligheid verhoogt. - 80% zijn fiets achterlaat met een gerust gevoel op plaatsen waar een fietspunt is - 92% vindt dat een fietspunt in een station een meerwaarde vormt voor de treinreiziger die met de fiets naar het station komt Het belang van het netwerk mag niet onderschat worden. Het zorgt voor herkenning bij de gebruikers en vormt een belangrijke actor in de strijd voor meer fiets, meer netheid en minder fietsdiefstal. Veel van de met sluiting bedreigde fietspunten werden pas opgestart eind 2013 voorjaar Deze fietspunten kregen dus nog geen kans om zich te ontwikkelen door één jaar later al aan te kondigen dat ze terug gesloten worden. Veel fietsers zullen voor het vervangen van een band of het herstellen van een rem nergens meer terecht kunnen. Veel fietshandelaars verwijzen dergelijke klanten nu door naar fietspunten omwille van het beperkte werk en inkomsten. Het samenwerkingsmodel tussen de reguliere fietshandelaars en de fietsondernemingen uit de sociale economie kent een concrete doorstart via de fietspunten. De doorstroom van de doelgroepmedewerkers naar de reguliere economie gebeurt tevens via de fietspunten. Dit noodzakelijke doorstartmodel binnen de sociale economie dreigt dus ook verloren te gaan omwille van de besparingsoperatie binnen de NMBS. 5. Verantwoordelijkheid NMBS De NMBS neemt momenteel een engagement op zich wat betreft het voor zien van fietsenstallingen aan stations en het voorzien en verhuren van ruimtes voor de fietspunten. Het kwaliteitsniveau van dienstverlening in overstapknopen moet tegenwoordig echter veel verder dan wat stallingen voorzien. Via de dienstverlening van de fietspunten en het kwaliteitslabel van de fietspunten is er

5 een minimale standaard vooropgesteld. Het is echt een grote stap terug in de tijd indien de NMBS eenzijdig beslist dat deze dienstverlening in de meeste stations voortaan niet mee tot haar corebusiness behoort. 6. Vlaanderen: fietspuntennetwerk is een belangrijke schakel in mobiliteitsbeleid De uitbouw van een fietspuntennetwerk is niet enkel de verantwoordelijkheid van de NMBS maar past ook binnen de doelstellingen van het gewestelijke, provinciale en lokale mobiliteitsbeleid. Het Brussels gewest is hiervan al langer overtuigd en is reeds verschillende jaren één van de financierende partijen in de klaverbladfinanciering van de 4 Brusselse fietspunten. Deze participatie betreft geen overname van NMBS-taken en daaraangekoppelde financiering: de NMBS blijft verantwoordelijk voor het basisdienstverlening zoals netheid en veiligheid, maar het gewest betaalt een structurele bijdrage voor de taakstelling van de fietspunten in het faciliteren van multimodale stedelijke mobiliteit. Ook in de beleidsnota Mobiliteit en Openbare werken van Minister Weyts wordt de nadruk gelegd op combimobiliteit. Voor elke verplaatsing moet het gepaste transportmiddel gebruikt worden. Er is nood aan complementariteit en aan knooppunten zodat het overstappen vlot en logisch kan verlopen. Minister Weyts geeft in zijn beleidsnota ook aan dat hij de uitbreiding van de fietspunten naar andere stations wil bekijken. De beleidsnota geeft ergens nergens aan welk financieringskader er nodig is om deze uitbreiding van het aantal fietspunten te realiseren. De fietspunten zijn belangrijke schakels in het mobiliteits- en knooppuntenbeleid: zij zorgen er voor dat treinreizigers de fiets kunnen gebruiken voor hun voor- en natraject en dat fietsen bewaakt en snel hersteld worden. Ze vormen knooppunten langs het fietssnelwegennetwerk, vergelijkbaar met tankstations langs autostrades met allerlei diensten. Ze fungeren als multimodaal overstappunt van fiets naar trein, bus, en zorgen op deze manier voor een verbetering van duurzame combiverplaatsingen.

6 Sommige fietspunten zijn uitgegroeid tot echte pareltjes van fietsdienstverlening. Naast het verplichte takenpakket zijn er verschillende fietsdiensten voor pendelaars, studenten, toeristen,... Je kunt er je fiets laten wassen in de Bikewash, Blue-bike deelfietsen ontlenen, er is een bewaakte fietsenstalling en een fietspompstation en je kunt er ook cursussen fietsherstel volgen of een tweedehandsfiets kopen. Andere fietspunten dienen deze kwaliteitssprong nog te maken en hebben hiervoor de nodige steun en middelen nodig. Deze dienstverlening en kwaliteit dienen verder uitgebouwd te worden met elementen die aansluiten bij het Vlaamse mobiliteitsbeleid met als doel meer Vlamingen op de fiets te krijgen en de files en congestie te verminderen. De sluiting van fietspunten betekent ook een vermindering van de dienstverlening van Blue-bike vermits er geen handmatige verhuringen meer kunnen gebeuren bij defecte automaten. Daarenboven zal ook de dienstverlening voor onderhoud/herstellingen duurder worden door het verdwijnen van de fietspunten. Er zal namelijk naar nieuwe fietsherstellers gezocht moeten worden die waarschijnlijk niet kunnen steunen op de klaverbladfinanciering. Ten slotte: veel gemeentebesturen zijn vaak onder impuls van het fietspunt gestart met een derdebetalersregeling voor de Blue-Bikes. Als er geen fietspunt meer is, bestaat de kans dat gemeentebesturen hiermee stoppen bij het einde van het contract. Wij zijn vragende partij om samen met Vlaams minister van mobiliteit, maar ook met actoren zoals de VVSG, Fietsberaad, de Fietsersbond, TreinTramBus, te onderzoek hoe het fietspuntennetwerk beter ingeschakeld kan worden in het Vlaamse mobiliteitsbeleid. Nu duidelijk is dat de NMBS haar dienstverleningstaken in de stations en stopplaatsen wenst af te bouwen, vragen wij concrete beleidsdaden rond de verdere uitbouw van de multimodale overstapknopen zoals aangekondigd in de beleidsnota Mobiliteit en Openbare Werken van Minister Weyts. Naar het voorbeeld van het Brussels Gewest kan ook het Vlaams Gewest haar taakstelling opnemen om een regionaal netwerk van overstapknopen uit te bouwen waarin de dienstverlening van de fietspunten een cruciale sleutel is. Meer nog dan in de andere gewesten is de fiets één van de basispijlers in de transitie naar combimobiliteit.