Naslagwerk Economie van Duitsland. Hoofdstuk 2: Agenda Overzicht

Transcriptie

1 Naslagwerk Economie van Duitsland 2.1 Overzicht Bij zijn aantreden in 1998 beloofde de kanselier Gerhard Schröder (SPD) de werkloosheid terug te dringen tot onder de 3,5 miljoen mensen. Dit is ondanks een tijdelijke economische opleving niet gelukt. In het voorjaar van 2005 waren door een recessie meer dan vijf miljoen mensen werkloos. Daarnaast overschreed het begrotingstekort Europese criteria. Eind 2004 bedroeg het gat in de begroting 3,9 procent van het bruto nationaal inkomen, waar 3 procent was toegestaan. Vooral de auto industrie, één van de belangrijkste economische sectoren, beleefde zware tijden. Zowel bij Opel als Volkswagen verdwenen banen en dreigden fabrieken te sluiten. Ook de Duitse warenhuisketen Karstadt schrapte vanwege de recessie arbeidsplaatsen en moest filialen sluiten. Dat juist die ondernemingen in grote problemen raakten, kwam hard aan bij de Duitse bevolking. Deze bedrijven zijn iconen van het Wirtschaftswunder van de jaren vijftig en staan symbool voor een periode waarin Duitsland ongekende economische successen boekte. De Duitsers zagen toen eindelijk hun welvaart en welzijn groeien na de naoorlogse chaos en crisis. De dreigende teloorgang van succesbedrijven als Karstadt en Opel miste zijn uitwerking niet op de Duitse bevolking, die het vertrouwen op een economische ommezwaai steeds meer verloor. In maart 2003 introduceerde de Duitse regering daarom een groot aantal hervormingsplannen onder de naam Agenda Deze plannen waren noodzakelijk om de aanhoudende sociaaleconomische neergang in het land tegen te gaan. De plannen moesten de arbeidsmarkt en het sociale stelsel hervormen. Agenda 2010 moest meer werkgelegenheid creëren, economische groei stimuleren en de overheidsfinanciën op orde brengen. Ook hervormde Agenda 2010 de gezondheidszorg en het ziekenfonds. Zo verdwenen veel medische ingrepen uit het ziekenfondspakket en werd de eigen bijdrage verhoogd. Wel voorzag Agenda 2010 in grotere investeringen in het onderwijs. Juli 2012/ Kijk voor de actuele versie van het Naslagwerk Economie op 1

2 Agenda 2010 was niet meteen het succes waar de Duitsers op hoopten. Dat werd de regering ernstig kwalijk genomen. Nadat met name de SPD in praktisch alle deelstaatverkiezingen schrikbarende verliezen leed, stuurde Schröder eind mei 2005 aan op vervroegde verkiezingen. Die mondden in oktober 2005 uit in een grote coalitie van christendemocraten en sociaaldemocraten onder leiding van bondskanselier Angela Merkel. Zij zette ook in de coalitie die zij in 2009 met de FDP aanging Schröders beleid in grote lijnen voort. Juli 2012/ Kijk voor de actuele versie van het Naslagwerk Economie op 2

3 2.2 Hartz IV Voor de uitvoering van Agenda 2010 stelde de regering Schröder de commissie Hartz aan, genoemd naar haar voorzitter, oud directeur van Volkswagen Peter Hartz. De commissie stelde een aantal maatregelen voor die de vastgelopen Duitse arbeidsmarkt moest hervormen en de werkloosheid moest verlagen. De bekendste voorstellen van de commissie Hartz staan bekend als Hartz IV en werden in 2005 ingevoerd. Deze nieuwe wet schakelde de werkloosheids en de bijstandsuitkering praktisch gelijk. De werkloosheidsuitkering werd teruggebracht van maximaal 36 tot 12 maanden. Alleen voor 55 plussers werd een uitzondering gemaakt: zij kunnen maximaal 18 maanden een beroep doen op deze regeling. Het mes van Hartz IV sneed aan twee kanten: door de werkloosheids en bijstandsuitkering te versoberen zochten werklozen eerder een nieuwe baan. Hartz IV moest de werkloosheid verlagen zodat kon worden bespaard op het aantal uitkeringen. Die besparingen wilde de regering vervolgens inzetten om meer nieuwe banen te scheppen. De versobering van de werkloosheidsuitkering bestond uit twee fasen. De eerste fase, Arbeitslosengeld I genoemd, is vergelijkbaar met de Nederlandse ww uitkering. De uitkering bedraagt ongeveer 70 procent van het laatstverdiende loon Wie binnen een jaar geen werk vindt, komt in aanmerking voor Arbeitslosengeld II. Deze uitkering, die in 2011 ongeveer 365 euro per maand bedroeg, valt wel een stuk lager uit. Wie in de tweede fase van de ww uitkering zit, belandt zodoende meteen in de bijstand. Wel krijgen de ontvangers voor veel vaste kosten extra tegemoetkomingen via andere sociale regelingen zoals de huurtoeslag. In 2011 ontvingen ongeveer 6,5 miljoen Duitsers een Hartz IV uitkering. Ongeveer de helft van hen was werkloos, de andere helft verkeerde wegens arbeidsongeschiktheid of andere redenen in de bijstand. Als tegemoetkoming voor de verslechterde situatie voor langdurig werklozen en de lage uitkering van Arbeitlosengeld II, werd in 2008 de zogenaamde '1 euro baan' (Ein Euro Job) ingevoerd. Deze speciaal voor langdurig werklozen gecreëerde banen moeten hen weer aan werkervaring helpen en levert hen bovendien 1 euro per uur op bovenop hun uitkering. Deze regeling is te vergelijken met de Nederlandse Melkertbanen. Juli 2012/ Kijk voor de actuele versie van het Naslagwerk Economie op 3

4 2.3 Kritiek De Hartz IV wetten zijn sinds de invoering in 2005 omstreden, bijvoorbeeld vanwege het bureaucratische karakter, maar ook omdat de uitkeringen zo laag waren. Begin 2010 oordeelde het Duitse Constitutionele Hof, dat wetgeving aan de grondwet toetst, dat de bepalingen van Hartz IV niet voldeden aan de Duitse grondwet. Volgens de hoogste Duitse rechtbank is de bijstandsuitkering in de tweede fase vooral voor gezinnen met kinderen ontoereikend voor een menswaardig bestaan. Een belangrijke reden hiervoor is dat premies voor de ziektekosten als gevolg van Agenda 2010 aanmerkelijk waren gestegen, waardoor een Hartz IV ontvanger maandelijks minder overhield. De uitkering is daarom in 2012 met 10 euro verhoogd. Ook wordt Hartz IV gezien als een direct voortvloeisel van een andere maatregel van Agenda 2010: de versoepeling van het ontslagrecht. Die maakt het ondernemingen gemakkelijker werknemers met een vast contract te ontslaan als het economische tij tegen zit. De verruiming van het ontslagrecht was goed voor het bedrijfsleven, maar leverde in eerste instantie wel meer werklozen op. Omdat de wet werklozen verplichtte iedere baan aan te nemen, werkten steeds meer mensen buiten hun eigen vakgebied. Hierdoor nam de kans dat zij ooit in hun oude beroep terugkeren af. Hartz IV heeft enerzijds een negatieve symboolfunctie. Veel Duitsers zien het als het symbool voor de afbraak van sociale zekerheden. Volgens sommige economen leidde de angst voor Hartz IV ertoe dat de consumentenbestedingen afnamen. Anderzijds wijzen economen erop dat Duitsland tijdens de kredietcrisis baat heeft gehad bij een flexibele arbeidsmarkt en lonen die nauwelijks werden verhoogd. Juli 2012/ Kijk voor de actuele versie van het Naslagwerk Economie op 4

5 2.4 Gezondheidszorg Naast Hartz IV was de hervorming van de Duitse gezondheidszorg een belangrijk speerpunt van Agenda De kosten van met name het decentrale Duitse ziekenfondsstelsel waren met het oog op de vergrijzing niet meer te overzien. Zo n zeventig miljoen Duitsers, ofwel 90 procent van bevolking, was in 2009 verzekerd via de zogenaamde Krankenkassen. Ziekenfondsverzekerden betaalden altijd een premie naar draagkracht op basis van het brutoloon. Dit leidde ertoe dat de ziekenfondsen in rijke Duitse deelstaten als Beieren en Baden Württemberg meer te besteden hadden dan een concurrent in een armere, vergrijsde regio als Brandenburg. Agenda 2010 voorzag in de verlaging van de premie die vooral merkbaar moest zijn in het werkgeversaandeel. De bedoeling hiervan was dat de loonkosten werden gedrukt, waardoor nieuwe banen moesten ontstaan. Om de zorg toch betaalbaar te houden, werd het basispakket van een ziekenfondsverzekerde versoberd. Zo ging de tandheelkundige zorg er grotendeels uit en werd een eigen bijdrage ingevoerd voor een bezoek aan de huisarts. Terwijl aan de basis van Hartz IV weinig veranderde, bleef de hervorming van de gezondheidszorg de aandacht houden van opeenvolgende kabinetten. Duitsland kent ziekenfondsen en particulieren ziektekostenverzekeringen. In 2009 werd een Gezondheidsfonds ingevoerd, dat zorg draagt voor een eerlijkere verdeling over de ziekenfondsen en de particuliereverzekeringen. Particuliere verzekeraars werden verplicht een basispakket aan te bieden tegen dezelfde premie. De regering hoopte dat meer mensen hierdoor zouden overstappen naar een particuliere verzekering om de ziekenfondsen te ontlasten. De problemen waren daarmee echter niet opgelost. De premie voor de ziekenfondsen is alleen maar gestegen, samen met de kosten voor de zorg. Een ziekenfondsverzekerde betaalde in 2011 ongeveer 15 procent van zijn bruto inkomen aan zorgkosten tegen 14 procent in Dit percentage vond men toen te hoog en juist de hervormingen van Agenda 2010 moesten de premie drukken. Juli 2012/ Kijk voor de actuele versie van het Naslagwerk Economie op 5