Grote vuurvlinder in Overijssel. Bezoek en advies 2003.

Transcriptie

1 Grote vuurvlinder in Overijssel. Bezoek en advies 2003.

2 Grote vuurvlinder in Overijssel. Bezoek en advies Tekst: Henk de Vries Met medewerking van: Jeroen Bredenbeek, Anneke de Vries, Gerrit Padding, Sjoerd Steenbergen Victor Mensing, Paul Verbij, Jos Hooimeijer, Ronald Messenmaker Rapportnummer: VS Productie: De Vlinderstichting Postbus AM Wageningen telefoon: fax: homepage: Opdrachtgever: Provincie Overijssel Deze publicatie kan worden geciteerd als: De Vries, H.H. (2003). De grote vuurvlinder in Overijssel. Bezoek en advies Rapport De Vlinderstichting, Wageningen. Trefwoorden: Grote vuurvlinder, De Wieden, De Weerribben, waterzuring, eitjes Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van druk, microfilm, fotokopie of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van De Vlinderstichting en de opdrachtgever. Januari, 2003 DE VLINDERSTICHTING 2003 De grote vuurvlinder in Overijssel. Bezoek en advies

3 Inhoud Samenvatting...3 Hoofdstuk 1 / Inleiding...4 Hoofdstuk 2 / Methode...5 Hoofdstuk 3 / Resultaten...6 Hoofdstuk 4/ Aanbevelingen...9 Literatuur...10 DE VLINDERSTICHTING 2003 De grote vuurvlinder in Overijssel. Bezoek en advies

4 Samenvatting Als onderdeel van het beschermingsplan grote vuurvlinder zijn in 2003 diverse werkzaamheden uitgevoerd, waaronder het onderdeel bezoek vindplaatsen en advies provincie Overijssel. Dit rapport is een weergave van de activiteiten die hiervoor plaatsvonden. De tellingen van 2003 hebben in de eitelplots in de Weerribben een groot aantal eitjes grote vuurvlinder opgeleverd, terwijl bij De Wieden binnen de eitelplots geen eitjes werden waargenomen.. In totaal werden in 2003 bijna 2000 eitjes waargenomen, een record aantal. Het beheer van de Weerribben is mede afgestemd op de eisen van de grote vuurvlinder. Ook in De Wieden worden extra maatregelen voorbereid. In 2003 zijn verschillende extra activiteiten verricht voor de bescherming van de grote vuurvlinder: De Vlinderstichting heeft onderzoek gedaan naar het voorkomen van grote rupsen in De Wieden. De monitoring van eitjes van de grote vuurvlinder werd weer uitgevoerd door de terreinbeheerders en vrijwilligers in de Weerribben en De Wieden. Een projectteam bij Alterra heeft een ruimtelijk ecohydrologisch voorspellingsmodel opgesteld dat geschikt is voor het kwantificeren van ruimtelijke relaties tussen abiotiek, vegetatie, waardplant en grote vuurvlinder. Het model is uitgewerkt voor De Weerribben, maar in de aanbevelingen zal aandacht worden besteed aan de Rottige Meente. De rol van De Vlinderstichting is probleemhouder bij dit project. Een student van de WUR heeft bij De Vlinderstichting een model opgesteld, waarmee populatiefluctuaties van de grote vuurvlinder in Nederland kunnen worden gesimuleerd. Volgens dit model blijkt het zeer moeilijk te zijn om de Nederlandse populatie grote vuurvlinder voor de komende 100 jaar te behouden. Twee voorstellen zijn ontwikkeld voor activiteiten in 2004: een pakket aan beheermaatregelen in De Wieden door Vereniging Natuurmonumenten in samenwerking met De Vlinderstichting en Landschap Overijssel en een onderzoeksvoorstel van De Vlinderstichting gericht op natuurlijke vijanden en microklimaat in relatie tot beheer en reproductie. DE VLINDERSTICHTING 2003 De grote vuurvlinder in Overijssel. Bezoek en advies

5 Hoofdstuk 1 / Inleiding De grote vuurvlinder is weer op verschillende locaties waargenomen in Overijssel in Bij het beheer van dit gebied wordt rekening gehouden met de specifieke eisen van deze soort. Mannetje grote vuurvlinder. Foto: Ab Baas De grote vuurvlinder (Lycaena dispar batava) is de meest karakteristieke vlindersoort van Nederland. Hij komt vooral voor in uitgestrekte laagveenmoerassen, een landschapstype dat van oudsher kenmerkend is voor lager gelegen delen van ons land. Voor de bescherming van de grote vuurvlinder is een Beschermingsplan grote vuurvlinder opgesteld (Van Swaay, 2000). Dit plan bevat activiteiten welke deels de provincie Friesland en deels de provincie Overijssel betreffen. Als onderdeel van deze bescherming vindt frequent overleg plaats tussen de beheerders van vlieggebieden of potentiële vlieggebieden en De Vlinderstichting. Dit rapport is een weergave van deze activiteiten die plaatsvonden binnen de provincie Friesland. De geplande aanpak voor beheer ten gunste van de grote vuurvlinder bestaat uit vier typen maatregelen: 1. Beheer van de huidige vliegplaatsen 2. Tegengaan van de verzuring van percelen veenmosrietland 3. Verbetering van de waterhuishouding in de bestaande leefgebieden 4. Ontwikkeling van nieuwe leefgebieden Ook in 2003 zijn er weer verschillende bezoeken geweest aan terreinen en heeft De Vlinderstichting geadviseerd voor aangepast beheer op diverse locaties. Daarnaast heeft De Vlinderstichting zich ingezet voor verdere onderbouwing van beheeradviezen. Hiervoor is onderzoek gepleegd met behulp van modellen en onderzoek naar de groei van krabbescheervegetaties. De resultaten van deze onderzoeken komen in 2004 beschikbaar. DE VLINDERSTICHTING 2003 De grote vuurvlinder in Overijssel. Bezoek en advies

6 Hoofdstuk 2 / Methode Voor een zo goed mogelijke bescherming van de grote vuurvlinder en om te voorkomen dat bij De Vlinderstichting bekende informatie onbenut blijft, onderhoudt De Vlinderstichting contacten met terreinbeheerders. Ook wordt, waar nodig, en soms ook op verzoek, terreinbezoek verricht. In 2003 is onderzoek gedaan naar het voorkomen van grote rupsen in De Wieden. De terreinbeheerders in combinatie met vrijwilligers hebben de eitjes van de grote vuurvlinder geteld in de eitelplots. Daarnaast heeft overleg plaatsgevonden met de beheerders van De Wieden en de Weerribben. Aandacht blijft nodig voor de aanpak van het soortgerichte beheer. Onderzoek gericht op modelbouw werd uitgevoerd in 2003 door Alterra en De Vlinderstichting. Voor het verwijderen van opslag is een apart project geformuleerd door een projectgroep waarin Vereniging Natuurmonumenten, Landschap Overijssel en De Vlinderstichting zaten. Tevens is een onderzoeksproject door De Vlinderstichting geformuleerd. De eitjes van de grote vuurvlinder DE VLINDERSTICHTING 2003 De grote vuurvlinder in Overijssel. Bezoek en advies

7 Hoofdstuk 3 / Resultaten In 2003 is via verschillende projecten gewerkt aan de grote vuurvlinder. Er is door Staatsbosbeheer en vrijwilligers gewerkt aan de monitoring van De Weerribben en door Vereniging Natuurmonumenten aan de monitoring van De Wieden. Er is onderzoek gedaan naar de verspreiding van de grote rupsen in De Wieden. Onderzoeksinstituut Alterra heeft een ruimtelijk ecohydrologisch voorspellingsmodel ontwikkeld in 2003 en een student bij De Vlinderstichting heeft in samenwerking met de WUR een populatiedynamisch model voor de grote vuurvlinder ontwikkeld. De monitoring bij De Wieden heeft in 2003 net als in 2002 weinig opgeleverd. In 2003 werden binnen de te onderzoeken 23 eitelplots in het geheel geen enkel eitje waargenomen. Wel werden er eitjes waargenomen buiten de eitelplots. In het najaar werd dit slechte resultaat besproken en werd duidelijk dat voortzetting van de huidige opzet onvoldoende resultaat oplevert. Vastgesteld werd dat een deel van de plots in 2004 niet meer worden bezocht en dat een beperkt aantal nieuwe plots worden ingericht. De monitoring leverde in De Weerribben een record aantal eitjes op, in totaal waren dit er bijna In figuur 3.1 staat een overzicht van het verloop van de gegevens in de periode Aantal: Ln(x+1) Jaar Natuurpad kampeerboederij Kuut 't Jurries Meenthegat Meenthebrug Woldlakew eg Nederland Spinnekopmolen De Woldakkers Wobbenribben Eind Groot Erve Figuur 3.1. Overzicht van de aantalfluctuaties (van berekende natuurlijke logaritme van waargenomen aantal +1) van de grote vuurvlinder in De Weerribben. DE VLINDERSTICHTING 2003 De grote vuurvlinder in Overijssel. Bezoek en advies

8 Uit grafiek 3.1 blijkt dat 2003 een uitzonderlijk goed jaar was voor eiproductie. Twee terreinen in De Weerribben blijken slecht te scoren. Dit waren terreinen waar te vroeg werd gemaaid. De overige terreinen vertonen een vergelijkbare stijgende lijn in aantallen ten opzichte van Zeer waarschijnlijk is de langdurig warme periode in de zomer hiervan de oorzaak. De grote vuurvlinder zal er in de meeste jaren niet in slagen om al haar eitjes af te zetten, maar bij lange periodes van mooi weer kunnen zeer grote aantallen, waarschijnlijk veel meer dan de gemiddelde hoeveelheid van 50 eitjes (De Vries, 2001), worden afgezet. Dit geldt niet alleen voor De Weerribben, maar ook voor de Rottige Meente, zie figuur 3.2. Helaas was dit niet merkbaar voor De Wieden. In figuur 3.2 staat weergegeven het gemiddelde aantal eitjes dat waargenomen is per eitelplot in drie onderzochte gebieden in Overijssel en Friesland. Het blijkt dat de fluctuaties tussen 2002 en 2003 voor beide gebieden Rottige Meente en De Weerribben synchroon verlopen. De ontwikkelingen in de Weerribben lijken de afgelopen periode zich gunstig te verlopen. Gemiddelde aantallen per eitelplot: Ln (x+1) Jaar De Weerribben Rottige Meente De Wieden Figuur 3.3. Gemiddeld aantal eitjes grote vuurvlinder gevonden op de eitelplots in drie terreinen, weergegeven als de natuurlijke logaritme van de waargenomen aantallen plus 1. Eind mei 2003 is door De Vlinderstichting onderzoek gedaan naar het voorkomen van grote rupsen van de grote vuurvlinder in de Wieden. Hierbij is vooral in het belangrijkste deel rond de Otterskooi en de Dwarsgracht gekeken. Helaas werd slechts op een paar plaatsen een enkele rups gevonden. Door het onderzoeksinstituut Alterra is een ruimtelijk ecohydrologisch voorspellingsmodel ontwikkeld in opdracht van het ministerie van LNV. De Vlinderstichting participeert in dit project als probleemhouder. Het doel van dit project is om inzicht te krijgen in de wijze waarop hydrologische ingrepen (peilbeheer), grondverzet (petgaten graven en plaggen) en vegetatiebeheer kunnen worden ingezet voor de realisatie van meer leefgebied voor de grote vuurvlinder. Het model berekent de ruimtelijke DE VLINDERSTICHTING 2003 De grote vuurvlinder in Overijssel. Bezoek en advies

9 isolatie van locaties ten opzichte van basenrijk oppervlaktewater en geeft de mogelijkheid de mate van isolatie te koppelen aan de uit te voeren maatregelen. De invoergegevens voor dit model zijn neerslag, wegzijging, verdamping, doorlatendheid van de kragge, afstand tot het oppervlaktewater en hoeveelheid achterland. Als proefgebied werd De Weerribben gebruikt voor de studie, maar de uitkomsten zijn ook bedoeld om aanbevelingen voor het beheer van De Rottige Meente mee op te stellen. De rapportage hiervan wordt begin 2004 verwacht. In voorjaar 2003 is een student van de WUR, Hester Soomers, gestart met het opstellen van een populatie-dynamisch model van de grote vuurvlinder. Ze werkt bij De Vlinderstichting, maar wordt mede begeleid door Frank van Langevelde, docent van de WUR. Alle bestaande populaties grote vuurvlinder, inclusief Rottige Meente, en een aantal potentiële leefgebieden, waaronder Lindevallei en Rottige Meente, worden bij dit model betrokken. Het doel is om scenario s door te rekenen van de mogelijkheden die verschillende beheer- en inrichtingmaatregelen kunnen hebben om de grote vuurvlinder voor een langere periode te behouden. Perioden van 50 en 100 jaar worden hierbij onderzocht. Naar verwachting komt de rapportage hiervan eind april 2004 gereed. De in 2001 ontwikkelde tentoonstelling grote vuurvlinder heeft in de periode mei oktober 2004 gestaan in het bezoekerscentrum De Reitplûm bij Eernewald. Vanaf februari 2004 zal deze opgesteld worden bij het Bezoekerscentrum bij De Wieden in Wanneperveen (Overijssel). Samen met Vereniging Natuurmonumenten en Landschap Overijssel heeft De Vlinderstichting gewerkt aan een projectvoorstel om in De Wieden gericht beheer voor de grote vuurvlinder te kunnen uitvoeren. De Vlinderstichting heeft binnen dit project een adviserende en registrerende rol. Dit voorstel betreft verschillende voorstellen, vooral gericht op verwijdering van bos en bosopslag. Het voorstel bestaat uit een onderdeel van een groter project, Van POP tot vlinder, wat ook een onderdeel bevat gericht op het gentiaanblauwtje. De besluitvorming rond dit project loopt nog. Een tweede projectvoorstel werd ontwikkeld door De Vlinderstichting. Dit voorstel betreft de ontwikkeling van meer kennis over de grote vuurvlinder. Dit onderzoeksvoorstel is vooral gericht op het meten van de effecten van microklimaat en natuurlijke vijanden op de voortplanting van de grote vuurvlinder. Doel van dit project is om meer inzicht te krijgen in effecten van een aantal nu toegepaste beheeringrepen. Financiering voor dit project wordt nog gezocht. DE VLINDERSTICHTING 2003 De grote vuurvlinder in Overijssel. Bezoek en advies

10 Hoofdstuk 4/ Aanbevelingen Gebleken is dat het afgelopen jaar veel activiteiten gericht op de grote vuurvlinder zijn verricht. De vooruitzichten voor de grote vuurvlinder zijn in De Wieden niet gunstig, maar de grote vuurvlinder wordt hier nog wel waargenomen. Om effectief te werk te gaan en verbeteringen in de terreingesteldheid te realiseren, is voortzetting van het geven van beheersadvies en het doen van nieuw onderzoek voor het onderbouwen van de beheeradviezen noodzakelijk. De populatie grote vuurvlinder in De Wieden staat erg onder druk, terwijl de populatie in de Weerribben het in 2003 erg goed heeft gedaan. Het is nodig om de adviezen voor het beheer voort te zetten in Speciale aandacht is nodig voor: Maatwerk met het maaibeheer op plaatsen met eitjes van de grote vuurvlinder Plaatselijk verwijderen van bos en bosopslag Een toekomstgerichte visie op ontwikkeling van leefgebied voor de grote vuurvlinder voor de lange termijn. Vergaren van inzicht in de populatiedynamiek van de grote vuurvlinder. Vergaren van inzicht in factoren die geschiktheid van de veelvoorkomende waterzuringplanten bepalen voor de grote vuurvlinder. Vergaren van inzicht in de relatie hydrologische isolatie en ontwikkeling van leefgebied voor de grote vuurvlinder. Vorm geven aan een nieuwe programmering voor beschermingsactiviteiten van de grote vuurvlinder voor de periode na DE VLINDERSTICHTING 2003 De grote vuurvlinder in Overijssel. Bezoek en advies

11 Literatuur Bredenbeek, J. (2004). De Grote Vuurvlinder in de Weerribben in Verslag monitoring, Staatsbosbeer. De Vries, H.H. (2001). Inventarisatie grote vuurvlinder in De Wieden. Rapport VS , De Vlinderstichting, Wageningen. Rossenaar, A.J.G.A. (2000). Inventarisatie grote vuurvklinder in de Weerribben Rapport , De Vlinderstichting, Wageningen. Van Swaay, C.A.M. (2000). Beschermingsplan grote vuurvlinder Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij. s- Gravenhage. DE VLINDERSTICHTING 2003 De grote vuurvlinder in Overijssel. Bezoek en advies