De groene glazenmaker beter in beeld

Transcriptie

1 De groene glazenmaker beter in beeld

2 De groene glazenmaker beter in beeld

3 De groene glazenmaker beter in beeld Tekst: Henk de Vries Met medewerking van: Freya Adamcyk, Floor de Boer, Daniël Goedbloed, Geert de Gronckel, Harm Ijdema, Jasper van der Linden Rapportnummer: VS Projectnummer: Productie: De Vlinderstichting Postbus AM Wageningen telefoon: fax: homepage: Opdrachtgever: Provincie Zuid-Holland Deze publicatie kan worden geciteerd als: De Vries, H.H. (2007) De groene glazenmaker beter in beeld. Rapport VS De Vlinderstichting, Wageningen. Trefwoorden: Groene glazenmaker, krabbenscheer, Zuid-Holland, laagveen, boeren, sloten, Gouda Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van druk, microfilm, fotokopie of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van De Vlinderstichting en de opdrachtgever. December, 2007 DE VLINDERSTICHTING 2007 De groene glazenmaker beter in beeld 1

4 Inhoud Inhoud... 2 Samenvatting... 3 Hoofdstuk 1 / Inleiding... 4 Hoofdstuk 2 / Activiteiten Voorbereidende analyse Bewustwording Beheer door boeren Agrarische Natuurverenigingen Het Reeuwijkse Hout Voorbereidingen voor betaald beheer door boeren... 7 Hoofdstuk 3 / Conclusie... 8 Hoofdstuk 4 / Literatuur... 9 Bijlage 1/ Voorstel betaald beheer voor krabbenscheer DE VLINDERSTICHTING 2007 De groene glazenmaker beter in beeld 2

5 Samenvatting Verschillende organisaties zijn betrokken bij het beheer van de laagveensloten in de provincie Zuid-Holland. De libel de groene glazenmaker vormt een goede aandachtstrekker voor het bijzondere karakter van deze sloten. Tijdens de gesprekken met diverse Zuid- Hollandse organisaties blijkt dat er veel ruimte is voor aangepast beheer. Deels gaat het hierbij om terreinbeheerders, maar in belangrijke mate ook om boeren. De boerensloot biedt in Zuid-Holland veel potentie voor uitbreiding met krabbenscheervegetaties. Samen met Natuurlijk Platteland-West, Landschapsbeheer Nederland en Landschapsbeheer Zuid- Holland is hierover gesproken met leden van drie agrarische natuurverenigingen. Het blijkt dat er veel belangstelling is voor een subsidiepakket voor natuurvriendelijk slootbeheer. DE VLINDERSTICHTING 2007 De groene glazenmaker beter in beeld 3

6 Hoofdstuk 1 / Inleiding De groene glazenmaker heeft het moeilijk in Zuid-Holland. Kerngebieden rond de Reeuwijkse plassen en in delen van de Krimpenerwaard worden de laatste jaren steeds minder geschikt door het verdwijnen van krabbescheervegetaties. Dit project beoogt door voorlichting en overleg nieuwe initiatieven te ontwikkelen voor een beter beheer. De doelgroepen zijn verschillende betrokken overheden, recreanten en natuurvriendelijke boeren. De groene glazenmaker is een strikt beschermde soort via de Europese habitatrichtlijn en de daaruit voortvloeiende Nederlandse maatregelen in de Flora- en faunawet. Het afgelopen jaar is in de kringen van de waterschappen veel aandacht geweest voor een nieuwe aanpak met het schonen van watergangen door waterschappen en organisaties met vergelijkbare taken in het waterbeheer. De gedragscode Flora- en faunawet voor waterschappen speelde hierin een centrale rol. Speciaal het schonen van het leefgebied van de groene glazenmaker, de krabbenscheervegetaties, vormde een belangrijk onderdeel binnen deze verandering. Helaas betekent dit niet dat herstel van bedreigde populaties vanzelfsprekend is. Al verschillende jaren krijgt De Vlinderstichting via haar vrijwilligers klachten over het ongunstige beheer in de regio Gouda. De combinatie van matige waterkwaliteit en intensief schonen blijkt desastreus uit te pakken voor de groene glazenmaker. De tellingen van deze soort gaan naar een dramatisch dieptepunt in dit gebied. Deels gaat het hierbij om natuur- en recreatiegebied rond de Reeuwijkse plassen, deels om agrarisch gebruikt gebied. Met dit project is de groene glazenmaker weer goed in beeld gekomen bij de betrokken Zuid-Hollandse partijen en is er weer meer draagvlak ontstaan voor gunstig beheer en verdere uitbreiding van het leefgebied van deze soort. Figuur 1.1. Mannetje groene glazenmaker. Foto Robert Ketelaar. DE VLINDERSTICHTING 2007 De groene glazenmaker beter in beeld 4

7 Hoofdstuk 2 / Activiteiten Ten behoeve van dit project zijn er verschillende activiteiten ondernomen. Deels zijn deze activiteiten zelfstandig uitgevoerd, deels in samenwerking met zes studenten van de Wageningse Universiteit en deels in samenwerking met Landschapsbeheer Zuid-Holland en Landschapsbeheer Nederland. 2.1 Voorbereidende analyse Figuur 2.1. Het verdwijnen van krabbenscheer door slechte waterkwaliteit komt steeds minder vaak voor. Hier een explosieve toename van algen door slechte waterkwaliteit. Ten behoeve van de voorlichtingswerkzaamheden is eerst een overzicht gemaakt van de mogelijke oorzaken van de achteruitgang van de groene glazenmaker in Zuid-Holland (Adamczyk et al., 2007a). Hierbij werd bevestiging en onderbouwing gevonden voor de betekenis van beheer. De waterkwaliteit is op veel plaatsen inmiddels, ongeveer vanaf 1990, weer verbeterd in met name het noordwestelijk gedeelte van Zuid-Holland. Hierdoor zijn vele sloten inmiddels weer geschikt aan het worden voor uitbreiding met krabbenscheer en daarmee voor de groene glazenmaker. De beperkende factor voor de uitbreiding van de groene glazenmaker is de huidige beperkte verspreiding van krabbenscheer in de sloten en het intensieve beheer dat veelal wordt toegepast. Dit verhaal vormt de basis voor de boodschap die tijdens een aantal bijeenkomsten met agrariërs en andere beheerders in de provincie Zuid-Holland is meegegeven. 2.2 Bewustwording Om met concrete voorstellen te komen ter verbetering van de situatie van de groene glazenmaker in Zuid-Holland, zijn gesprekken gevoerd met verschillende betrokkenen. Hoogheemraadschap van Rijnland, Agrarische Natuurverenigingen Lange Ruige Weide, Agrarische Natuurvereniging Weide en Waterpracht, Staatsbosbeheer, Stichting Struinen en Vorsen, Watersnip Advies en Landschapsbeheer Zuid-Holland zijn hiervoor benaderd (Adamczyk et al., 2007b en c). Deze werkzaamheden hebben ertoe geleid dat er twee belangrijke sporen voor de bescherming van de groene glazenmaker zijn ontwikkeld. Het ene spoor gaat over recreatie. Het leefgebied van de groene glazenmaker, krabbenscheersloten, kan de landschappelijke waarde van een gebied voor recreanten sterk vergroten. Ten dele gaat het hierbij om de mogelijkheid om deze natuur te beleven, bijvoorbeeld via wandelpaden, zogenaamde graspaden, en deels gaat het hierbij om toelichtende verhalen die hierbij gemaakt worden. Bij deze verhalen gaat het vooral om uitleg over de natuur van krabbenscheersloten en over de cultuurhistorische achtergronden van deze levensgemeenschap. Excursies, tentoonstellingen en folders zullen dit verder kunnen vormgeven. Het tweede spoor gaat over aangepast DE VLINDERSTICHTING 2007 De groene glazenmaker beter in beeld 5

8 beheer. Extensief beheer met aandacht voor krabbenscheer kan de groene glazenmaker weer veel ruimte geven in Zuid-Holland. 2.3 Beheer door boeren In samenwerking met Landschapsbeheer Nederland is bedacht dat de omgeving van Gouda een geschikte proeftuin zou zijn voor agrarisch natuurbeheer in en rond de sloot. Met name het open veenweidelandschap is een voorbeeld van een leefgebied voor vele karakteristieke soorten. Naast krabbenscheer en groene glazenmaker gaat het hierbij om soorten als zwarte stern, roerdomp, kievitsbloem, grote modderkruiper en gestreepte waterroofkever. Vanuit het nieuwe leefgebiedenbeleid van het Ministerie van LNV was er vervolgens ook al ruimte om enkele ideeën rond aangepast slootbeheer in de praktijk te brengen. Een van de belangrijkste doelsoorten van deze pilot is de groene glazenmaker geworden. De voorbereidende gesprekken die vervolgens samen met Landschapsbeheer Nederland, Landschapsbeheer Zuid- Holland, Natuurlijk Platteland West en drie agrarische natuurverenigingen zijn gehouden bleken goed aan te sluiten bij het realiseren van het hoofddoel van dit project: de bescherming van de groene glazenmaker beter op de agenda te plaatsen bij de betrokken beheerders in Zuid-Holland. In samenwerking met deze partners zijn vervolgens drie voorlichtingsbijeenkomsten gehouden. 2.3 Agrarische natuurverenigingen Figuur 2.1. Begrazing en krabbenscheer kunnen goed samengaan. In het gebied zijn verschillende Agrarische natuurorganisaties actief. De overkoepelende organisatie is Natuurlijk Platteland West. In samenwerking met Landschapsbeheer Zuid-Holland is hiermee verschillende keren overleg geweest over mogelijkheden voor agrarisch natuurbeheer rond de veenweidesloten. Bij drie agrarische natuurbeheerorganisaties is met een diapresentatie voorlichting gegeven over de mogelijkheden om als boer soorten die voorkomen rond de boerensloot te beschermen. Hierbij werd speciaal ingezoomd op de groene glazenmaker, maar de verdere uitwerking was vooral gericht op concrete subsidiemogelijkheden voor sloten en randenbeheer die er op dat moment tijdelijk waren. De bezochte organisaties waren: De Parmeij (26 september 2007) Lange Ruige Weide (24 september 2007) Weide en Waterpracht (27 september 2007) Bij de laatste twee organisaties was beide keren een twintigtal boeren aanwezig, bij De Parmeij was de belangstelling minder groot, een vijftal boeren was aanwezig. 2.4 Het Reeuwijkse Hout In 2006 werd het Reeuwijkse Hout niet goed beheerd. Het leefgebied van de groene glazenmaker werd via een inhaalactie voor achterstallig beheer vrijwel volledig op de oever geschept. Met behulp van vrijwilligers werd in kaart gebracht waar de problemen lagen in het Reeuwijkse Hout en wat daaraan gedaan kon worden. Uit navraag bij de verantwoordelijke organisatie, het Natuur- en recreatieschap Reeuwijkse Plassen, bleek dat het beheer was uitbesteed aan de Groendienst Zuid-Holland. Via telefonisch overleg werd afgesproken dat deskundig advies zou worden DE VLINDERSTICHTING 2007 De groene glazenmaker beter in beeld 6

9 gegeven voordat in september er weer geschoond zou worden. In september bleek dat dit overleg nog niet had plaatsgevonden, maar dat er de voorkeur werd gegeven aan advies door het Hoogheemraadschap van Rijnland. Helaas bleek dat er in oktober weer grootschalige schoning had plaatsgevonden van krabbenscheervegetaties, waarna De Vlinderstichting aangifte heeft gedaan van overtreding van de Flora- en faunawet bij de politie te Bodegraven en melding hiervan heeft gedaan via een persbericht. Vrijwel direct daarna werd De Vlinderstichting uitgenodigd door de Groendienst Zuid-Holland voor een terreinbezoek en een gesprek over het beheer. Door dit constructieve gesprek is nu beter bekend bij de Groendienst hoe de watergangen in het park beheerd dienen te worden. Ook overweegt de Groendienst om ter voorbereiding van een nieuw beheerplan De Vlinderstichting te vragen om een voorbereidend advies te geven. Het lijkt er op dat de groene glazenmaker ook bij de beheerders van dit leefgebied beter op de agenda is komen te staan. 2.5 Voorbereidingen voor betaald beheer door boeren De contacten met bestuursleden, medewerkers en leden van verschillende agrarische organisaties hebben ertoe geleid dat de behoeftes en kansen voor de groene glazenmaker beter bekend zijn geworden. Financiering van agrarisch natuurbeheer in de sloot is nog een lastig onderwerp. Momenteel is er geen ruimte in de pakketten van programma beheer om krabbenscheer te beschermen. Ook het nieuwe stelsel Nederlandse Catalogus groen-blauwe diensten levert geen pasklare oplossing voor het beschikbaarstellen van subsidie voor krabbenscheersloten. In bijlage 1 staat een overzicht van een maatregelenpakket voor krabbenscheer en groene glazenmaker dat de gewenste bescherming zou kunnen leveren en dat waarschijnlijk op voldoende draagvlak bij agrariërs zou kunnen rekenen. Het is een afwijkend pakket dat nog niet is opgenomen in de Catalogus voor groen-blauwe diensten. Aangezien de inkomstenderving door agrariërs lastig is te berekenen, is het moeilijk om aan te geven wat een redelijke vergoeding volgens vergelijkbare normen als de Catalogus GBD zou kunnen zijn. Zolang hier geen duidelijkheid over bestaat, is het wellicht haalbaar om in Zuid-Holland een pilot uit te voeren met als leidraad de in bijlage 1 weergegeven vergoedingen en voorwaarden, voor een beperkte periode van drie jaar. Eerdere ervaringen hiermee zijn opgedaan in Overijssel en Groningen (De Vries, 2007a en b). Figuur 2.2. Aanplant met krabbenscheer is een te overwegen maatregel op plaatsen waar krabbenscheer geheel is verdwenen. DE VLINDERSTICHTING 2007 De groene glazenmaker beter in beeld 7

10 Hoofdstuk 3 / Conclusie Er is veel mogelijk in de provincie Zuid-Holland voor de groene glazenmaker. Bij de terreinbeheerders stond de groene glazenmaker al goed op de agenda, bij de waterschappen nog slechts ten dele. Medewerking van agrariërs lijkt goed mogelijk, mits er voldoende vergoeding beschikbaar komt. Deze vergoeding lijkt op dit moment het beste te passen bij een experimenteel pakket, waarvoor een eerste aanzet nu is gegeven. Laagveensloten vormen een belangrijk onderdeel van het landschap van Zuid-Holland. Het bijzondere karakter wordt onderschreven door terreinbeheerders, waterschappen en boeren, maar lijkt nog niet algemeen bekend onder de burgers van Zuid-Holland. Met dit project is verdere bekendheid gegeven aan het bijzondere karakter van de groene glazenmaker en zijn leefmilieu krabbenscheer. In gesprekken met boeren organisaties bleek dat er een ruim draagvlak aanwezig is om de boerensloten met krabbenscheer te beschermen, maar dat er momenteel geen subsidie voor beschikbaar is. Krabbenscheersloten zijn nu vaak aanwezig als onbedoeld bijproduct van de agrarische bedrijfsvoering. Indien een boer de voorkeur geeft aan een lege, schoongemaakte sloot, vaak daartoe aangezet door het waterschap, zal krabbenscheer meestal afwezig zijn en niet vanzelf terugkeren. Zodra er subsidie beschikbaar is om de krabbenscheersloten in West-Nederland beter te beschermen, krijgt de groene glazenmaker hier weer goede mogelijkheden voor uitbreiding. Figuur 3.1. Het landschap links komt uit het document: het uitvoeringsplan voor het Groene Hart (Stuurgroep Groene Hart, 2006) en is een typisch voorbeeld van een Zuid-Hollands landschap. Het geeft ruimte voor weidevogels en watervogels. De natuur- en recreatieve vriendelijkheid van het landschap rechts (Uithoornsche Polder, net geen Zuid-Holland), waarbij de sloot vol ligt met drijvende krabbenscheerplanten,, lijkt een aantrekkelijk alternatief. DE VLINDERSTICHTING 2007 De groene glazenmaker beter in beeld 8

11 Hoofdstuk 4 / Literatuur Adamczyk, F., F. de Boer, D. Goedbloed, G. de Gronckel, H. IJdema, J. van der Linden (2007a). Plan herstel groene glazenmaker; Analyserapport achteruitgang natuurkwaliteit. Intern rapport Wageningen Universiteit, Wageningen. Adamczyk, F., F. de Boer, D. Goedbloed, G. de Gronckel, H. IJdema, J. van der Linden (2007b). Plan herstel groene glazenmaker; Bewustwording en recreatie. Intern rapport Wageningen Universiteit, Wageningen. Adamczyk, F., F. de Boer, D. Goedbloed, G. de Gronckel, H. IJdema, J. van der Linden (2007c). Plan herstel groene glazenmaker; Bewustwording en beter slootbeheer. Intern rapport Wageningen Universiteit, Wageningen. De Vries, H.H. (2007a) Pilot Boer zoekt libel. Natuurvriendelijk slootbeheer in Oost-Groningen. Rapport VS De Vlinderstichting, Wageningen. De Vries, H.H. (2007b). Rapportage over natuurvriendelijk slootbeheer door agrariërs nabij De Wieden. Rapport VS De Vlinderstichting, Wageningen. Kernteam Catalogus (2007). Nederlandse Catalogus Groenblauwe diensten Stuurgroep Groene Hart van de provincies Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht (2007). Uitvoeringsprogramma Groene Hart Programmabureau Groene Hart, Utrecht. DE VLINDERSTICHTING 2007 De groene glazenmaker beter in beeld 9

12 Bijlage 1/ Voorstel betaald beheer voor krabbenscheer Deelname algemeen Voorwaarde: er is krabbenscheer aanwezig in de sloot of een deskundige geeft aan dat er kansrijke situaties op het bedrijf aanwezig zijn voor aanplant met krabbenscheer. Jaarlijks moeten er minimaal tien planten krabbenscheer aanwezig zijn in de sloot, minimale slootlengte voor deelname is 250 meter. Advies: Deelnemers krijgen gratis advies over gunstige werkwijze, maar risico s zijn voor de deelnemer. Er is een brochure beschikbaar over gunstig beheer voor deelnemers. Startbedrag voor deelname is 150,- (vergoeding voor administratieve werkzaamheden en informatie-uitwisseling). Aanvullend wordt betaald via optie A of B. Optie A. Vergoeding voor beheermaatregelen Er mag maximaal 1/3 deel van de lengte of de breedte van de sloot geschoond worden bij jaarlijks beheer. De keuze voor het uitvoeren van beheer in de sloot kan worden gemaakt omdat: - de sloot teveel verlandt (waterkarakter verdwijnt, er komt opslag van andere planten, bijvoorbeeld boompjes) - de waterafvoer naar de zin van de eigenaar onvoldoende wordt (vaak pas na vele jaren extensief beheer) - andere waterplanten (met name woekerende waterplanten of riet) de krabbenscheer te weinig ruimte geven voor hun groei - door met een baggerspuit te werken het profiel van de sloot weer de juiste maat krijgt. - deze plant afwezig is in de betreffende sloot en zijn directe omgeving mag krabbenscheer worden aangeplant. Vergoeding 0,30 per strekkende meter Optie B. Vergoeding voor maximaal resultaat Vaak kunnen de sloten in de provincie Zuid-Holland bij aanwezigheid van meer dan 50% bedekking met krabbenscheer jarenlang met rust gelaten worden zonder dat er beheeringrepen verricht hoeven te worden. Deze krabbenscheersloten zijn zeer geschikt voor de groene glazenmaker en vertegenwoordigen een hoge natuurwaarde. Voor zo n permanent met krabbenscheer gevulde sloot is een iets hogere vergoeding beschikbaar dan voor sloten waar wel beheerd moet worden. Beheer is ook hier wel toegestaan, maar zodra de bedekking onder de 50% komt (per slootsegmenten van 100 strekkende meter), vervalt deze optie. Vergoeding: - Bij sloten smaller dan 2,5 m: 0,40 per meter per jaar. - Bij sloten tussen 2,5 m en 5 m: 0,50 per meter per jaar. - Bij sloten van meer dan 5 m breed: 0,70 per meter per jaar. DE VLINDERSTICHTING 2007 De groene glazenmaker beter in beeld 10