Aangepast beheer voor de sleedoornpage in Flevoland, werkzaamheden 2003

Transcriptie

1 Aangepast beheer voor de sleedoornpage in Flevoland, werkzaamheden 2003

2 Aangepast beheer voor de sleedoornpage in Flevoland, werkzaamheden 2003 Tekst: Henk de Vries Met medewerking van: Sicco Ens, Jaap Bouwman, Kars Veling en Jeroen Reinhold Rapportnummer: VS Productie: De Vlinderstichting Postbus AM Wageningen telefoon: fax: homepage: Opdrachtgever: Provincie Flevoland Deze publicatie kan worden geciteerd als: De Vries, H.H. (2003). Aangepast beheer voor de sleedoornpage in Flevoland, werkzaamheden Rapport VS , De Vlinderstichting, Wageningen. Trefwoorden: Sleedoornpage, bosbeheer, bermbeplanting, aquaduct Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van druk, microfilm, fotokopie of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van De Vlinderstichting en de opdrachtgever. November 2003 DE VLINDERSTICHTING

3 Inhoud Samenvatting... 3 H1. Inleiding... 4 H2. Voorkomen sleedoornpage... 7 H3. Gerealiseerde verbeteringen H4. De aquaduct H5. Conclusies en aanbevelingen Literatuur Bijlage DE VLINDERSTICHTING

4 Samenvatting De sleedoornpage was in juli 2001 voor het eerst in Flevoland waargenomen in het Hollandse Hout. Een gerichte inventarisatie van de sleedoorns in de omgeving van deze waarnemingsplek heeft geen nieuwe waarnemingen van de sleedoornpage opgeleverd. Aangenomen mag dan ook worden dat er op dit moment geen populatie van de sleedoornpage in Flevoland aanwezig is. Diverse gebieden in Flevoland nabij de overgangen oude land en Flevoland zijn verbeterd gedurende Het gaat hierbij om Flevolandse locaties nabij Harderwijk, Elburg en Vollenhove. Verder zijn er door Landschapsbeheer Flevoland sleedoorns aangeplant om verbreiding van sleedoornpage richting het Horsterwold te vergemakkelijken. Gesprekken over de inrichting van de aquaduct bij Harderwijk hebben nog niet het gewenste resultaat opgeleverd. Vanwege het voorlopig afzien van een definitieve inrichting van het Aquaduct zal er de komende eerste jaren waarschijnlijk geen mogelijkheid zijn om de omgeving van Harderwijk sleedoornpagevriendelijk in te richten. Om de inrichting ook op termijn te kunnen afstemmen op de eisen van de sleedoornpage is een ontwerpplan gemaakt in overleg met het projectteam aquaduct. De aanbevelingen voor 2004 zijn: Voortzetten communicatie richting huidige doelgroepen en particulieren als nieuwe doelgroep hierbij betrekken. Aandacht behouden voor sleedoorn-page vriendelijke inrichting van de aquaduct bij Harderwijk op de agenda houden van de gemeente Harderwijk en de provincies Flevoland en Gelderland. Werkzaamheden van Landschapsbeheer Flevoland uitbreiden waar dit ondersteund wordt door Flevolandse gemeenten en particulieren. Bijscholing van bosbeheerders op gebied van bosranden stimuleren. Aandacht besteden aan weerstanden die optreden bij gebruik van veel stekelige struiken als pootgoed. De inrichting van de grensgebieden rond Vollenhove, Elburg en Harderwijk moet goed afgestemd worden tussen de provincie Overijssel en Gelderland. DE VLINDERSTICHTING

5 Hoofdstuk 1 / Inleiding De sleedoornpage heeft zich ook in 2003 nog niet gevestigd in Flevoland. Een belangrijke reden hiervoor is de afstand tot bestaande populaties op het oude land. Deze rapportage geeft inzicht in de huidige situatie, de verbeteringen die nu zijn gerealiseerd en de werkzaamheden die nog moeten plaatsvinden. Aanplant van sleedoornstruiken en het realiseren van een goed beheer van deze struiken vormen hierbij de belangrijkste uitgevoerde maatregelen. De sleedoornpage komt momenteel nog niet voor in Flevoland. De enigste waarneming tot dusver is van 2001 in het Hollandse Hout (zie fig. 1.1), een individueel exemplaar. De meest naburige populaties bevinden zich aan de rand van Oost-Flevoland, het gebied rond en tussen Harderwijk en Elburg, en de rand van de Noordoostpolder, met name bij Vollenhove en Kuinre. Flevoland bevat nu al wel veel geschikt sleedoornstruweel (Groenendijk & Reinderink, 2000), met name in het Horsterwold ligt veel jong en dus geschikt struweel. Helaas is voor dit gebied de afstand tot de huidige populaties sleedoornpage in Gelderland groot. Dit betekent dat er voor de sleedoornpage veel aandacht gewenst is voor de inrichting en het beheer van de oostelijke rand van Flevoland. De twee eerdere rapportages (Groenendijk & Reinderink, 2000; De Vries, 2002) gaven aan welke wijzigingen nodig zijn. In dit rapport wordt een overzicht gegeven van de nu gerealiseerde verbeteringen. Figuur Vrouwtje van de sleedoornpage (Foto Dick Groenendijk) DE VLINDERSTICHTING

6 De huidige situatie biedt hoop voor spoedige kolonisatie van Flevoland door de sleedoornpage. Om de huidige status van deze soort in Flevoland te monitoren en eventuele kolonisatie waar te nemen is gedurende 2003 gericht gezocht naar de sleedoornpage. Omdat het hier om een vlinder gaat met een nogal stiekem gedrag kan deze soort het beste worden geïnventariseerd via het zoeken naar eitjes op de takken van sleedoorn. Hoewel de eitjes tamelijk klein zijn kan gericht onderzoek vrij goed de aanwezigheid van deze soort vaststellen. Figuur 1.2. Overzicht van aanwezige waarnemingen van de sleedoornpage in en rond Flevoland. De ronde stippen betreffen recente waarnemingen, de blauwe stippen zijn van waarnemingen voor Ondanks het ontbreken van recente waarnemingen in het hiervoor gebruikte bestand blijkt bij Vollenhove, nabij de Noordoostpolder, ook nog meldingen te zijn recentere datum. DE VLINDERSTICHTING

7 Deze rapportage geeft in hoofdstuk 2 een overzicht van de resultaten van de inventarisaties verricht in 2003 en de populaties van de sleedoornpage gelegen in gebieden grenzend aan Flevoland. In hoofdstuk 3 wordt een overzicht gegeven van de huidige verbeteringen die zijn aangebracht in de oostelijke delen van de provincie Flevoland. Hoofdstuk 4 geeft de resultaten weer van het overleg dat heeft plaatsgevonden met het projectteam van de aquaduct bij Harderwijk. In hoofdstuk 5 worden conclusies getrokken over de huidige situatie in Flevoland betreffende de geschiktheid voor de sleedoornpage en de activiteiten die de komende jaren nog moeten worden verricht. DE VLINDERSTICHTING

8 Hoofdstuk 2 / Voorkomen sleedoornpage De sleedoornpage werd in 2003 niet gevonden in Flevoland. Speciale aandacht ging uit naar de gebieden het Hollandsche Hout en het Voorsterbos. Voor zover bekend bevinden de populaties rond Flevoland zich momenteel op enkele km afstand van de Flevolandse grens. 2.1 Inventarisaties Gedeeltelijk in het voorjaar van 2003 en in het najaar werden twee gebieden onderzocht op het voorkomen van eitjes van de sleedoorn. Hollandsche Hout Aangezien eerder bekend werd dat op 12 juli 2001 in het Hollandsche Hout een sleedoornpage was waargenomen door mevr. A. Raadsen werd dit gebied als kansrijk gezien voor het ontdekken van een populatie sleedoornpage. In winter werd dit gebied nader onderzocht op het voorkomen van sleedoorns en eitjes van de sleedoornpage. Helaas werden er geen eitjes waargenomen in het Hollandsche Hout (zie figuur 2.1). Het bleek dat in dit bos sleedoorn wel voorkomt, maar niet in grote getale. Figuur 2.1. Naar aanleiding van de waarneming van een sleedoornpage in het Hollandse Hout (rode stip) is de directe omgeving onderzocht op voorkomen van eitjes (rode cirkel). DE VLINDERSTICHTING

9 Figuur 2.2. Inventarisatie van sleedoorns op eitjes in het Voorsterbos. Voorsterbos en Kadoelerbos In het najaar 2003, tweede helft november, werd het Voorsterbos en het Kadoelerbos steekproefsgewijs onderzocht op eitjes. Momenteel staan hier grote zeer geschikte struwelen met sleedoorn omringd door grote bomen, zonder dat dit te veel schaduw veroorzaakt. Doordat hier ook veel jong sleedoornstruweel aanwezig is, werd ook dit gebied kansrijk gezien voor het voorkomen van de sleedoornpage. Dit gebied ligt namelijk ook niet ver verwijderd van het oude land, de provincie Overijssel. Ook hier werden geen eitjes aangetroffen van de sleedoornpage. Een overzicht van de onderzochte locaties staat in figuur 2.3. Figuur 2.3. In rood staan weergegeven de geïnventariseerde gebieden in het Kadoelerbos en het Voorsterbos. Er werden hier geen eitjes van de sleedoornpage aangetroffen op de sleedoornstruwelen. DE VLINDERSTICHTING

10 2.2 Naburige populaties Aangrenzend aan Flevoland zijn er momenteel vier locaties die de meeste kans hebben om te worden gekoloniseerd vanuit naburige regio s (zie figuur 2.3). Aangezien van de sleedoornpage wordt verwacht dat deze niet veel verder vliegt dan enkele honderden meters zijn de huidige te overbruggen afstanden nog steeds tamelijk groot. Hieronder worden de vier regio s besproken. Figuur 2.4. Vier regio s waar Flevolandse struwelen voorkomen die geschikt lijken voor de sleedoornpage en waar de afstand tot naburige populaties beperkt is. Het Kuinderbos Het Kuinderbos bevat sleedoornstruwelen waardoor het in principe geschikt zou kunnen zijn voor de sleedoornpage. Er is hier aandacht voor aangepast beheer. De afstand tot populaties op het vaste land is hier ruim 10 km. In Oldemarkt, de dichtbijzijnde vindplaats, zijn in 2000 nog eitjes gevonden. Het voorsterbos en het kadoelerbos Dit bosgebied bevat veel sleedoornstruweel en is twee a drie kilometer verwijderd van een recente vindplaats: Vollenhove. Hoewel in het waarnemingenbestand van De Vlinderstichting slechts oude waarnemingen zitten van voor 1995 wordt door de beheerder van het Voorsterbos aangegeven dat bij Vollenhove in 2000 nog eitjes zijn waargenomen. DE VLINDERSTICHTING

11 Omgeving Elburg In de nabijheid van Elburg ligt het Spijk. Dit bosgebied is ongeveer drie a vier kilometer verwijderd van plantsoen in Elburg. In Elburg zijn in 1999 nog eitjes waargenomen, maar recent zijn hier geen waarnemingen meer van bekend. Mogelijk dat de populatie hier nog aanwezig is, het plantsoen bevat nog steeds geschikte sleedoorns. Omgeving Harderwijk In de directe omgeving van Harderwijk zijn geen recente waarnemingen gedaan, maar in Nunspeet, ruim tien kilometer verwijderd van Harderwijk, bevindt zich een grote populatie. Harderwijk zelf lijkt ook een voor de hand liggende locatie voor de sleedoornpage, maar uit deze plaats zijn nooit waarnemingen gekomen. Uit figuur 1.1 valt op dat de sleedoornpage op het oude land vaak bebouwd gebied bewoond. Een opvallende uitzondering is het Vechtdal, waar de soort zich ook recent nog weet te handhaven in meer natuurlijk gebied. Meer oostelijk lijkt de soort de voorkeur voor plantsoenen en tuinen een belangrijke verklaring te zijn voor de verspreiding van de sleedoornpage. Een belangrijke rol hierbij speelt het ontbreken van frequent beheer in het buitengebied, waardoor jong scheuten vaak weinig voorkomen. In de bebouwde kom wordt plantsoen frequent beheerd waardoor jonge scheuten beschikbaar blijven. Een andere mogelijke verklaring kan zijn het beschutte en mogelijk ook warmere klimaat in de bebouwde kom. Voor Flevoland zou dit kunnen betekenen dat Zeewolde, Biddinghuizen en Dronten ook een kans maken op kolonisatie door de sleedoornpage. Mogelijk zelfs een betere dan meer natuurlijke gebieden. Voorlopig lijkt het belangrijkste beschikbaar gebied echter het Horsterwold en het Voorsterbos. DE VLINDERSTICHTING

12 Hoofdstuk 3 / Gerealiseerde verbeteringen Verschillende locaties werden in 2003 geschikter gemaakt voor de sleedoornpage. Belangrijkste waren de werkzaamheden rond Harderwijk, bij het Spijk en langs de Hooge Vaart. Ook bij het Voorsterbos zijn verschillende verbeteringen aangebracht. In verschillende natuurgebieden en bossen wordt door beheerders aanwezigheid van sleedoorns als positief ervaren. Aanpassingen in het beheer worden enthousiast opgenomen in werkschema s en gebruik van sleedoorns in plantgoed wordt meer toegepast. Hieronder worden verschillende locaties besproken waar werkzaamheden hebben plaats gevonden. Op locaties waar natuur een veel lagere functie heeft, wordt sleedoorn ook wel gebruikt als onderdeel van plantgoed. Plantsoenen hebben vaak wat sleedoorns staan, waardoor ze soms geschikt zijn voor de sleedoornpage. Een groot aandeel van de Nederlandse populaties komt voor in plantsoenen. Toch is tijdens dit project van verschillende kanten door groenbeheerders gemeld dat beplanting met sleedoorns onvriendelijk is voor recreanten en lastig voor beheerders. De struiken zijn mensonvriendelijke en afval hoopt zich op in doornige struiken. Verwijdering van afval zou lastiger uitvoerbaar zijn in sleedoornstruwelen. Dit zou betekenen dat locaties waar publiek langs loopt of fietst mogelijk ongeschikt zijn voor aanplant van sleedoorns. Hoewel het gewicht van de mogelijke nadelen van deze stekelige struiken moeilijk is vast te stellen lijkt het goed mogelijk om hier rekening mee te houden bij plantschema s. Daar waar betreding gewenst is en grote hoeveelheden afval worden verwacht, kan terughoudend worden omgegaan met gebruik van doornige struiken zoals sleedoorn, meidoorn, roos en braam. Vaak kunnen de nadelen van deze doornige struiken ook als voordeel worden gezien. Het afval verspreidt zich minder waardoor zwerfvuil wordt tegengegaan en recreatie in struwelen wordt tegen gegaan. Omgeving gemaal Lovink Bij dit gemaal is door Vereniging Natuurmonumenten met inzet van vrijwilligers een strook grond begeleidend langs de Hooge Dwarsvaart ingeplant met boompjes en struikjes. Naar aanleiding van een persbericht heeft Omroep Flevoland aandacht besteed aan deze plantwerkzaamhedenactiviteit. Een gedeelte van de aanplant bestaat uit sleedoorn struikjes. Komende periode wordt verwacht dat het in de vorige rapportage opgenomen plan verder uitgevoerd zal worden door Vereniging Natuurmonumenten. Omgeving Spijkstrand Hier heeft Staatsbosbeheer een strook van 10 meter breed voor de bosrand met sleedoornstruiken uit beheer genomen. Verwacht mag worden dat hier als gevolg van deze maatregel opslag van jonge scheuten sleedoorns binnenkort te zien zijn. DE VLINDERSTICHTING

13 Bosgebied Het Spijk en Bremerberg Hier heeft Staatsbosbeheer de aanwezige sleedoornstruiken het afgelopen jaar geïnventariseerd. Aangezien hier al voldoende sleedoornstruiken staan is extra aanplant niet nodig. Bij het lopende beheer is doorgevoerd dat er aandacht blijft voor het vrijzetten van sleedoornstruiken zodat geschikte struiken voor de sleedoornpage via natuurlijke verjonging beschikbaar komen. Voorsterbos In dit bosgebied staan veel sleedoorns in de ondergroei. Doordat Vereniging Natuurmonumenten op een aantal plaatsen grote stukken bos vanaf brede paden heeft teruggezet, staan hier uitgebreide sleedoornstruwelen zonder veel schaduw. Doordat de bosgrens hier een grillig verloop krijgt kan verwacht worden dat hier door de nu aanwezige variatie in microklimaat goede mogelijkheden zijn gecreëerd voor de sleedoornpage. Kadoelerbos Het Kadoelerbos bevat een lang hoofdpad met aan beide zijden op diverse plaatsen jonge struiken sleedoorns. Deze struwelen zijn ontwikkeld doordat het bos hier is teruggezet waardoor veel struiken in de ruigte zijn gegroeid tussen het bos en pad in. Mogelijk dat het microklimaat hier wat minder gunstig is dan in het Voorsterbos. De rechtlijnige structuren van de ontstane mantelzone geven namelijk niet dezelfde mogelijkheden voor beschutting tegen wind als locaties waar inhammen in de bosrand zijn gemaakt. Aan de zuidzijde van het Kadoelerbos is tengevolge van een natuurontwikkelingsproject een fraai sleedoornstruweel ontstaan. Enkele bomen laten uitgroeien in deze struwelen kan de mogelijkheden voor sleedoornpage nog verder vergroten. Figuur 3.1. Beeld van de gecreëerde mantelzone langs het pad in het Kadoelerbos. DE VLINDERSTICHTING

14 Hoogevaart Landschapbeheer Flevoland heeft sleedoornstruwelen aangeplant langs de Hoogevaart in zuidwestelijke richting vanaf het Horsterwold. Hier zijn groepen van sleedoorns aangeplant met een onderlinge afstand van ongeveer 50 meter. Deze beplanting aan de noordzijde van de Hooge Vaart zal in de winterperiode nog verder worden uitgebreid in zuidwestelijke richting. DE VLINDERSTICHTING

15 Hoofdstuk 4 / De aquaduct Er is een schetsontwerp gemaakt voor een sleedoornpage vriendelijke inrichting van de aquaduct bij Harderwijk. Hoewel dit ontwerp welwillend is ontvangen door het projectteam valt de eerste tijd nog geen definitieve inrichting van de aquaduct te verwachten. Complicerend voor realisatie van een sleedoornpage-vriendelijke inrichting is de directe betrokkenheid van verschillende overheidsorganisaties: Rijkswaterstaat, de provincies Gelderland en Flevoland en de gemeenten Harderwijk en Zeewolde. In 2002 en 2003 werd er verschillende malen gesproken in het projectteam aquaduct en met afzonderlijke leden van het aquaductteam over een sleedoornpage-vriendelijke inrichting van de aquaduct bij Harderwijk. In 2003 is een ontwerp gemaakt voor een sleedoornpage vriendelijke inrichting (zie bijlage 1). Dit ontwerp geeft een optimale inrichting weer van de aquaduct voor de sleedoornpage. Figuur 4.1. Een impressie va de ligging van de aquaduct, zie ook bijlage 1. Belangrijk voor de sleedoornpage is dat de omgeving van de aquaduct voldoende geschikte locaties met sleedoorns bevat zodat de sleedoornpage de mogelijkheid heeft om de directe omgeving van de aquaduct te bereiken. Dit is niet alleen van belang op het oude land, maar speelt ook een belangrijke rol voor een toekomstige populatie in Flevoland. Het is wenselijk dat de vlinder niet alleen de oversteek maakt naar Flevoland, maar dat er ook na kolonisatie van bijvoorbeeld het Horsterwold uitwisseling mogelijk blijft tussen de populaties in Flevoland en op het oude land. Op deze wijze kan Flevoland ook de andere populaties van de sleedoornpage in Nederland straks versterken. De inrichting van de aquaduct en de functie van het gebied op en rond de aquaduct is nog niet definitief vastgesteld. Rijkswaterstaat maakt gedurende najaar 2003 een voorlopige inrichting, maar met name op het gedeelte van de gemeente Harderwijk is nog geen visie gereed. Dit DE VLINDERSTICHTING

16 ontwerp kan ook nog enkele jaren op zich laten wachten volgens de gemeente Harderwijk. Voor de sleedoornpage is het van belang dat er op de aquaduct relatief windluwe en zuidelijk geëxponeerde locaties beplant worden met sleedoorns. Deels zijn deze locaties reeds voor handen door de hoogteverschillen die reeds aanwezig zijn op het aquaduct. Dit is met name het geval op delen van het talud aan de zuidzijde en op zuidhellingen van geplande parkeerterreinen. De parkeerterreinen komen verdiept te liggen en de noordzijde van deze verdieping bevat warme luwe taluds waar sleedoorns geplant kunnen worden. Op de noordzijde van het wegtalud is het gewenst om een aparte beplanting met wilg aan te brengen om de benodigde luwte te creëren. De bovenstaande wensen zijn geïntegreerd in de tekening in bijlage 1. Het is wenselijk dat deze wensen voor de sleedoornpage mee worden genomen bij de besluitvorming rond de aquaduct. Het gepresenteerde plan behoeft niet integraal te worden overgenomen, maar geeft mogelijkheden weer die bedacht zijn vanuit de huidige situatie. Indien aanplant op geschikte locaties op of rond de beide kopstukken van de aquaduct wordt verricht, tezamen met flinke delen op de aquaduct die begroeid zijn met sleedoorns, is al veel bereikt. Enige continuïteit in deze begroeiing is wel erg wenselijk. DE VLINDERSTICHTING

17 Hoofdstuk 5 / Conclusies en aanbevelingen Er is momenteel geen populatie van de sleedoornpage aanwezig in Flevoland. Wel is Flevoland nu geschikter geworden voor de sleedoornpage. Nog steeds is de afstand tussen potentieel geschikt gebied in Flevoland en bekende populaties op het oude land groot. Voortzetting van sleedoornpage-vriendelijk inrichten en beheer van Flevoland is dan ook gewenst. De sleedoornpage was in juli 2001 voor het eerst in Flevoland waargenomen in het Hollandse Hout. Een gerichte inventarisatie van de sleedoorns in de omgeving van deze waarnemingsplek heeft geen nieuwe waarnemingen van de sleedoornpage opgeleverd. Aangenomen mag dan ook worden dat er op dit moment geen populatie van de sleedoornpage in Flevoland aanwezig is. Wel lijken een aantal gebieden zeer geschikt. Zowel het Voorsterbos als het Horsterwold zijn voorbeelden van gebieden met veel potentieel geschikt gebied voor de sleedoornpage. Verwacht mag worden dat hier zich duurzaam populaties van de sleedoornpage kan vestigen. Vier regio s zijn van belang voor een spontane overstap van de sleedoornpage naar Flevoland. De regio s die in dit rapport aandacht hebben gekregen zijn de gebieden rond het Kuinderbos, het Voorsterbos, de brug bij Elburg en de brug bij Harderwijk. Hoewel deze gebieden momenteel al sleedoornpagevriendelijker zijn ingericht blijft de afstand tussen populaties op het oude land en potentieel geschikte locaties in Flevoland groot voor de sleedoornpage. Het kleinst is deze tussen een natuurontwikkelingsproject in het Kadoelerbos en de omgeving van Vollenhove, te weten ongeveer 2 à 3 km. Ook bij Het Spijk en de brug bij Elburg gaat het om vergelijkbare afstanden, ongeveer 3 à 4 kilometer. Diverse gebieden in Flevoland nabij de overgangen oude land en Flevoland zijn verbeterd gedurende Het gaat hierbij om Flevolandse locaties nabij Harderwijk, Elburg en Vollenhove. Verder zijn er door Landschapsbeheer Flevoland sleedoorns aangeplant om verbreiding van sleedoornpage richting het Horsterwold te vergemakkelijken. Gesprekken over de inrichting van de aquaduct bij Harderwijk hebben nog niet het gewenste resultaat opgeleverd. Vanwege het voorlopig afzien van een definitieve inrichting van het Aquaduct zal er de komende eerste jaren waarschijnlijk geen mogelijkheid zijn om de omgeving van Harderwijk sleedoornpagevriendelijk in te richten. Wel is het belangrijk om het ontwerpplan onder de aandacht te houden van de betrokken eindbeheerders: provincie Gelderland, Flevoland, gemeente Zeewolde en Harderwijk. DE VLINDERSTICHTING

18 De volgende punten worden aanbevolen voor 2004: Voortzetten communicatie richting huidige doelgroepen. Dit zijn de grote terreinbeheerders, nu met name van staatsbosbeheer en Vereniging Natuurmonumenten, en de gemeenten Dronten en Zeewolde. Aangezien op het oude land vooral bebouwd gebied bewoond wordt, kunnen tuinen en erven in Flevoland ook een belangrijke rol spelen bij de verspreiding van struweelbewonde soorten zoals de sleedoornpage. Dit betekent dat particulieren als nieuwe doelgroep betrokken kunnen worden bij het doel om Flevoland sleedoornpage-vriendelijker in te richten. Het is gewenst om aandacht te blijven houden van de betrokken partijen bij de inrichting van de aquaduct bij Harderwijk. Dit is van belang om een sleedoorn-page vriendelijke inrichting van de aquaduct bij Harderwijk op de agenda te krijgen op het moment dat inrichtingsvarianten besproken worden. Het is gewenst om de werkzaamheden van Landschapsbeheer Flevoland uit te breiden waar dit ondersteund wordt door Flevolandse gemeenten, particulieren en andere beheerders. Aandacht is nodig voor de weerstanden die optreden bij gebruik van veel stekelige struiken als pootgoed. Het is niet gewenst om gebieden met een hoge recreatieve druk en waar het vaak nodig is afval te verwijderen in te richten met stekelige struiken zoals de sleedoorn. Bijscholing van bosbeheerders op gebied van bosrandbeheer kan de aanleg van natuurvriendelijke bosranden bevorderen. Doel is dat natuurvriendelijke bosranden algemeen worden toegepast in Flevoland. De gebieden grenzend aan Vollenhove, Elburg en Harderwijk vormen de belangrijkste regio s voor uitwisseling tussen populaties van struweelbewonende soorten als de sleedoornpage van het oude land en van toekomstige populaties in Flevoland. Het is gewenst dat voor deze regio s aandacht behouden blijft voor deze functie. DE VLINDERSTICHTING

19 Literatuur De Vries, H.H. (2000). Aangepast beheer voor de sleedoornpage in Flevoland, werkzaamheden VS , De Vlinderstichting, Wageningen. Groenendijk, D. & Reinderink, S. (2000). De sleedoornpage in Flevoland: perspectieven en verbindingszones. VS , De Vlinderstichting, Wageningen. Thomas, J.A. (1974). Ecological studies of hairstrike butterflies. Proefschrift, Universiteit van Leicester, Leicester, U.K. Van Ommeringen, G., Van Halder, I., Van Swaay, C.A.M. & Wynhoff, I. (1995). Bedreigde en kwetsbare dagvlinders in Nederland. Rapport IKC Natuurbeheer nr.18, Wagenngen. DE VLINDERSTICHTING

20 Bijlage 1 De schets geeft een overzicht van de locaties waar aanplant van sleedoorn op de aquaduct bij Harderwijk een bijdrage levert aan de mogelijkheden voor de sleedoornpage om zich te verspreiden in de richting van Flevoland en bijvoorbeeld naar het Horsterwold. DE VLINDERSTICHTING