Langer werken D O S S IER SC OOP OP MENS EN WERK DRIEMA ANDELIJKS TIJDSCHRIFT - UITGAVE VAN SD WORX - JA ARGANG 2 - NR. 7 E R K E NNING: P

Transcriptie

1 D O S S IER Langer werken SC OOP OP MENS EN WERK DRIEMA ANDELIJKS TIJDSCHRIFT - UITGAVE VAN SD WORX - JA ARGANG 2 - NR. 7 D E C E M B E R J A N U A R I - F E B R U A R I 2005 A F G IF T E K A N T O O R: A N T W E R P E N X E R K E NNING: P

2 SC OOP OP MENS EN WERK Inhoud DOSSIER Langer werken OBSTAKELS RUIMEN Werkgevers en vakbonden over langer werken TEN KOSTE VAN WERK Een andere kijk op arbeidstijd 4 HR-MANAGERS over langer werken in de praktijk JOOST ZWEEGERS (NOVASTAR) over werken als passie: "Je staat ermee op en je gaat ermee slapen" OOST WEST Langer werken in China en New York INTERVIEW Rita Dreessen (FOD Financiën) over HR-beleid bij de overheid: "Eigenlijk beginnen we nu pas echt" PERSOON IN DE KIJKER Louis Michel (MR) INTERVIEW Roger Blanpain, professor emeritus Arbeidsrecht: "Arbeid moet in alle opzichten bevrijd worden" TOPIC Zin en onzin van de prikklok TERUGBLIK Raymond Selis, HR-manager van het jaar 1990 WERK EN LEVEN Luckas Vander Taelen: "Tot op heden heb ik geen zekerheid gekend" DE KRITISCHE KIJK VAN Chris Dusauchoit SOCIAAL-JURIDISCHE BIJLAGE 40 - THEMA Arbeidsduurverlenging: volstaat de 40-urige week? 42 - DOSSIER De Belgische arbeidstijd in een notendop 49 - NADER BEKEKEN Flexibele arbeidstijden 53 - DE KRITISCHE KIJK VAN Koen Magerman 56 - TOEGELICHT Einde loopbaan: waar zit de knoop? 59 - VRAAG & ANTWOORD Arbeidsduur

3 edito Langer werken JAN VAN DEN NIEUWENHUIJZEN Heeft u er al bij stilgestaan, een uur: wat is dat eigenlijk? Ik wil niet te filosofisch worden, maar tijd is best een relatief begrip. U kent het ongetwijfeld wel: op sommige momenten vliegt de tijd voorbij, op andere momenten ben je zodanig op de secondewijzer van je horloge gefixeerd dat deze niet meer lijkt te bewegen. En toch, tijd is tijd, een minuut is altijd een minuut. Tijd is zo'n vaststaand begrip dat tegelijkertijd o zo relatief is. En precies over dat begrip is er de laatste maanden heel wat te doen geweest. Een uur langer werken per week. Eén uur! Ik vind het een vreemde, ietwat irreële discussie. Ik geef een voorbeeld. Om de drie maanden word ik gevraagd om een edito te schrijven. Nu gaat het eens vlot, dan pieker ik me suf en krijg ik geen letter op papier. Ik bespaar u de concrete tijd die ik aan zo'n edito spendeer, maar u begrijpt dat ik er soms meer en soms ook minder tijd in investeer. En het resultaat is toch steeds een edito (goed of slecht, dat mag u zelf invullen). De tijd die ik vrijmaak om deze opdracht tot een goed einde te brengen, is in dit geval niet zo relevant. Vandaag bijvoorbeeld gaat het heel vlot. Mag ik dan nu iets vroeger naar huis? DRIEMA ANDELIJK S TIJDSCHRIF T - JA ARGANG 2 - NR. 7 Ik weet dat ik er een karikatuur van maak maar de discussie een beetje relativeren, kan toch geen kwaad, niet? Bedankt voor uw tijd, jan 1

4 Dossier Langer werken De zomer van 2004 is geëindigd met de aanhef van het debat over arbeidsduurverlenging. Met de onderhandelingen over een interprofessioneel akkoord in het vizier, heeft de werkgeversorganisatie VBO alvast één van de hefbomen voor een nieuw economisch plan meegegeven. Arbeidsduur en de (re)organisatie ervan zullen hierin ongetwijfeld een cruciale rol spelen. In dit dossier tasten we de grenzen van arbeidsduur af, en onderzoeken we welke rol arbeidsduurverlenging kan spelen bij het behalen van de economische doelstellingen. Dat doen we in een pittig maar genuanceerd debat met 2 topvertegenwoordigers van de Belgische werkgevers en vakbonden. We brengen een korte beschouwing over de invulling van arbeidstijd, en we vragen 4 HR-managers naar hun visie op arbeidsduurverlenging. Tenslotte laten we een gepassioneerde werker aan het woord, Joost Zweegers van Novastar, over wat langer werken voor een artiest betekent. 2

5 Dossier Obstakels ruimen Werkgevers & vakbonden over langer werken Ronald Janssen (ETUC): Wat in Duitsland en Frankrijk gebeurt rond arbeidsduurverlenging betreft een klein percentage van werknemers, en zal geen of nauwelijks invloed hebben op de concurrentiepositie van die landen. Pieter Timmermans (VBO): We moeten de obstakels wegnemen die langer werken verhinderen. Wordt langer werken hét strijdpunt tussen werkgevers en vakbonden? Het Verbond van Belgische Ondernemingen (VBO) heeft het alvast bestempeld als een belangrijk, zoniet het belangrijkste instrument ter versterking van de concurrentiepositie. Niet geheel onverwacht zien de vakbonden dat anders. De vraag dringt zich dan ook op of arbeidsduurverlenging de beste maatregel is om de economie er bovenop te helpen en om de sociale zekerheid te handhaven. Twee topvertegenwoordigers van de Belgische werkgevers en vakbonden spreken zich uit. MIA NELEN In september 2004 heeft het VBO tien economische beleidsaanbevelingen gedaan. Om de stijging van de loonkost af te remmen, heeft de ondernemersorganisatie verschillende maatregelen gesuggereerd, waaronder verlenging van de arbeidstijd. Pieter Timmermans, directeur-generaal van het VBO, haalt de voor hem belangrijkste argumenten aan: We vonden dat hierover overleg moest komen omdat we met een kostenhandicap zitten van acht à tien procent. Die kun je op verschillende manieren proberen wegwerken, maar uiteindelijk denken we aan drie mogelijkheden: ofwel de lasten op arbeid verminderen, ofwel de lonen matigen, ofwel langer werken voor dezelfde prijs. Vooral dat laatste komt vaker aan bod bij het overleg in het buitenland. In Nederland bijvoorbeeld, waar men een loonstop maar ook langer werken bespreekt, maar vooral in Duitsland, waar men bij Siemens de 40-urige werkweek met loonverlies heeft geïntroduceerd. Het VBO ziet arbeidsduurverlenging als een wapen in de kostencompetitiviteit. Het lijkt alsof hierover in andere landen gesprekken mogelijk zijn en in België niet. Wij denken dat er in ons land dringend een trendbreuk nodig is op dat vlak. We moeten de obstakels wegnemen die langer werken verhinderen. Een nuancering Wat is de reactie van de vakbonden op het VBO-voorstel? Als Policy Advisor van de European Trade Union Community (ETUC), de vertegenwoordiging van de vakbonden bij de Europese Unie, kan Ronald Janssen over de grenzen heen kijken en een vergelijking maken tussen België en zijn buurlanden. Het VBO baseert zich op het argument van de concurrentiepositie en het gegeven dat men in het buitenland die 40-urige werkweek zonder loonaanpassing terug aan het invoeren is. Maar ik wens dit toch een beetje te nuanceren. Er zijn welgeteld drie ondernemingen in Duitsland en drie in Frankrijk die hiermee bezig zijn. Siemens of DaimlerChrysler zijn ondernemingen van meer dan mensen, maar de 40-urige week wordt enkel voor een selecte groep of voor een aantal vestigingen ingevoerd. Uiteindelijk gaat het dan bij Siemens om werknemers en bij DaimlerChrysler om mensen op een totaal van meer dan werknemers per onderneming. Wat in Duitsland en Frankrijk gebeurt rond arbeidsduurverlenging betreft dus een klein percentage werknemers, en zal geen of nauwelijks invloed hebben op DRIEMA ANDELIJK S TIJDSCHRIF T - JA ARGANG 2 - NR. 7 3

6 de concurrentiepositie van die landen. Tegenover die werktijdverlenging stonden ook andere zaken. Zo biedt DaimlerChrysler zijn werknemers, en dit zijn er zo n , werkzekerheid tot 2011, aldus Ronald Janssen. De concurrentiepositie beschermen Zowel vakbonden als werkgevers zijn nochtans bezorgd over onze concurrentiepositie. Bij beiden is de vrees even groot voor de stroom van delokalisaties van bedrijfsactiviteiten naar landen met gunstigere arbeidsvoorwaarden. Brengt arbeidsduurverlenging hiervoor een oplossing? Ook daarover zijn de meningen verdeeld. Ronald Janssen vindt dit als argument vergezocht: Bij Siemens in Herentals werkt men één uur langer en in ruil daarvoor gaat de onderneming niet delokaliseren naar Oost-Europa. Maar als je weet dat de loonkosten per eenheid product in die landen 30 tot 60 procent bedragen van de loonkosten in West-Europa, dan is het duidelijk dat één uur langer werken niet veel uithaalt. veertig uur of langer werken tijdens hun loopbaan, hebben zij op hun vijfenvijftigste niet meer de energie om nog te blijven werken. Dat is trouwens de reden waarom er op Europees vlak regels zijn inzake maximale arbeidsduur per week. Het is een van de manieren om de werkdruk tegen te gaan en om te vermijden dat we binnen enkele jaren niemand meer vinden die nog wil werken. Volgens Pieter Timmermans ligt de contradictie op een ander vlak. Werknemers dienen te beseffen dat ze geen tweemaal langs dezelfde kassa kunnen passeren. Men kan niet méér tijdskrediet en méér loopbaanonderbreking wensen, en dan ook nog eens vroeger uit de loopbaan stappen. Beiden zijn in combinatie financieel moeilijk te dragen. Ofwel neemt men verantwoordelijkheid tijdens de loopbaan - maar dan zal men wat langer moeten werken op het einde - ofwel neemt men geen onderbrekingen en kan men door bijvoorbeeld werktijd op te sparen vroeger met pensioen. We zullen mensen moeten bewust maken van deze keuze. We moeten consequent zijn. Als mensen veertig uur of langer werken tijdens hun loopbaan, hebben zij op hun vijfenvijftigste niet meer de energie om nog te blijven werken. (Ronald Janssen) Van vakbondszijde wil Ronald Janssen een onderscheid maken tussen de effecten op korte en die op lange termijn: Op korte termijn kan er inderdaad een praktisch probleem Timmermans vindt dit een foutieve voorstelling: Tegenstanders argumenteren dat we nooit zullen uitkomen op de lonen van de Oost-Europese landen, dat wij nooit zullen belonen zoals in China, maar dat willen wij ook niet. Als het management van een bedrijf geconfronteerd wordt met de vraag tot delokalisatie, dan vinden wij het jammer dat het gewoon niet kan kiezen voor een oplossing om het bedrijf hier te houden. Wij moeten maximaal kunnen inspelen op hun vraag hoe zij hier kunnen blijven produceren. Nu krijgen we het gevoel dat bij onze bedrijven de fut eruit is, omdat ze geen middelen krijgen. Gaan we daarmee in België de industrie redden? Dat weet ik niet, maar men zal ons in ieder geval niet kunnen verwijten dat we niet alles gedaan hebben om de activiteiten hier te behouden. Dubbele contradictie 4 Langer werken in uren om de concurrentiepositie te verstevigen én langer werken in jaren om de kosten van de vergrijzing in toom te houden, lijkt wel dubbel op. Ronald Janssen merkt op dat er een grote tegenstelling zit in de twee dossiers: We moeten consequent zijn. Als mensen Ronald Janssen (ETUC): Op korte termijn kan er inderdaad een praktisch probleem zijn om in ondernemingen nog meer tijdskrediet te organiseren.

7 zijn om in die ondernemingen nog meer tijdskrediet te organiseren. Drijven we de werkdruk niet verder op, dan ligt het voor de hand dat ondernemingen tijdens een langere loopbaan over hun werknemers beschikken en dat is een voordeel op lange termijn. Tenslotte geven die formules van tijdskrediet of werken met flexibelere uurroosters, waardoor werknemers gezin en werk gemakkelijker combineren, ook een voordeel aan de werkgever. Door die werkvormen aan te bieden, verbetert hij immers opmerkelijk zijn positie in de zoektocht naar de beste werknemers. Pieter Timmermans van het VBO wil het debat nu ook niet op de spits drijven: Van 38 naar 40 uren per week gaan, dat is per dag een twintigtal minuten langer werken. Wij denken dat de mensen op de werkvloer daar wel toe bereid zijn. Maar dat kan ook op andere manieren georganiseerd worden, bijvoorbeeld op jaarbasis. Over de techniek hebben wij ons nooit uitgesproken. Het was enkel onze bedoeling om aan te geven dat er obstakels zijn in het arbeidsrecht en de CAO s, zodat op dat vlak niets meer mogelijk is, en dat die moeten worden aangepakt. Uit een enquête bij meer dan duizend Belgische bedrijven (zie kader p. 6) leiden we af dat slechts een kwart van de bedrijfsleiders gelooft in het argument van de handhaving van de concurrentiepositie door een langere werkweek. De helft van de bedrijven zou de werkweek pas verlengen indien dit wettelijk verplicht is. Is dit niet tegenstrijdig met de boodschap van het VBO? Pieter Timmermans bekijkt het zo: Men heeft wellicht een beetje uit het oog verloren dat we hier de facto toch over hetzelfde spreken. De media hebben ons voorstel uitvergroot tot die 40-urige week, maar dat was slechts één element om aan te geven dat we die arbeidstijd op een andere wijze moeten organiseren. Nogmaals, er zijn heel wat mogelijkheden: sommigen zullen opteren voor de langere week, voor anderen worden het verlofdagen of ADV-dagen die wegvallen, of wordt de arbeidstijd op jaarbasis geregeld. Telkens komt het neer op een combinatie van een kostenaspect met een arbeidsorganisatorisch aspect. Welk beeld men ook ophangt, men zal steeds met die twee aspecten moeten rekening houden. "Het was enkel onze bedoeling om aan te geven dat er obstakels zijn in het arbeidsrecht en de CAO s, en dat die moeten worden aangepakt." (Pieter Timmermans) Pieter Timmermans (VBO): Werknemers dienen te beseffen dat ze geen tweemaal langs dezelfde kassa kunnen passeren." Flexibiliteit Werkgeversorganisaties hebben in elk geval een ruimere kijk op de problematiek. Ze wensen ook meer mogelijkheden voor een flexibele inzet van werknemers in functie van de behoeften van het bedrijf. Het Voka zet als Vlaams netwerk van ondernemingen de toon. Zij stellen in hun rapport van mei 2004: Bedrijven moeten meer mogelijkheden krijgen om de arbeidsduur niet op week-, maar op jaarbasis te bekijken. Vandaag voorziet onze wetgeving reeds mogelijkheden om overuren te laten presteren en om de arbeidsduur te annualiseren, maar wordt dit voor bedrijven onredelijk duur en complex gemaakt. Het herbekijken van deze regels is nodig om onze arbeidsorganisatie te richten op een hogere productiviteit, zodat personeel kan worden ingezet wanneer het nodig is. Overheidsregels die een dergelijke productieve arbeidsorganisatie belemmeren, moeten weg. Als het nodig is dat er af en toe een tandje wordt bij gestoken en een aantal uren extra wordt gewerkt, mag dat niet verhinderd worden door een betuttelende wetgeving. De huidige reglementering biedt echter al flexibilisering aan maar zaakvoerders worden afgeschrikt door de moei- DRIEMA ANDELIJK S TIJDSCHRIF T - JA ARGANG 2 - NR. 7 5

8 lijke en vaak tijdrovende procedures bij een nieuwe arbeidsregeling. In veel gevallen dient er met vakbonden onderhandeld te worden, moet er een CAO gesloten worden of moet het voorstel van de onderneming door het paritair comité goedgekeurd worden. Kampioen flexibel werken Volgens Ronald Janssen van de European Trade Union Community is de Belgische industrie nu al de kampioen flexibel werken. Hij steunt zich op Europese statistieken: Een gemiddelde Belgische onderneming laat haar machines 117 uur per week draaien. Dat is in vergelijking met het buitenland enorm veel: het Europees gemiddelde is 70 uur per week, in Nederland is dit slechts 57 uur. Met andere woorden, het Belgische arbeidstijdenregime heeft al een uitgebreide kern van flexibiliteit, die toelaat dat het machinepark veel langer kan draaien dan in andere landen. Dat geeft heel wat economische voordelen. Als er nog meer flexibiliteit gevraagd wordt, dat moet daarover onderhandeld worden met de vakbonden en moeten er compensaties tegenover staan. Schuilt er misschien een oplossing in de berekening van de arbeidsduur tijdens de loopbaan, zoals bijvoorbeeld in Finland waar werknemers een aantal werkuren krijgen die ze min of meer zelf mogen verdelen over hun leven? Die situatie is moeilijk te vergelijken, vindt Janssen: In die landen is er een syndicalisatiegraad van 90 à 95 procent. Dat maakt het mogelijk om een kader te creëren in een sectorale of onderneming-cao en dan kunnen de individuele werknemers kiezen hoeveel, wanneer en waar ze werken. Een dergelijk systeem werkt enkel wanneer je de garantie hebt dat de individuele werknemer niet onder druk wordt gezet door de werkgever om zaken te doen die hij absoluut niet wenst. Die garantie heb je wel bij zo n hoge syndicalisatiegraad. Als men zich dus inspireert op dat Scandinavisch voorbeeld om in de CAO s de cafetariaplannen op te voeren, moeten ook andere dossiers geopend worden zoals de syndicale vertegenwoordiging in KMO s. x Wat vinden bedrijfsleiders van arbeidsduurverlenging? SD WORX heeft in september HR-professionals en bedrijfsleiders bevraagd over arbeidsduurverlenging en de mogelijke invoering ervan in hun bedrijf. In ongeveer een kwart van de ondernemingen is er een dialoog hierover. 60 procent van de bedrijfsleiders of HR-mensen echter volgt het debat in de media systematisch op. Wanneer er in de organisatie over gepraat wordt, beperkt zich dit tot informele gesprekken onder werknemers of tussen werknemers en directie: 7,5 procent van de ondernemers heeft de kwestie al eens informeel besproken met de werknemersvertegenwoordigers, maar slechts 1 procent verklaarde dat het punt al op de agenda van het sociaal overleg kwam. 70 procent van de ondervraagden verklaarde dat het punt geen issue is; 24 procent zei dat een verlenging van de wekelijkse arbeidsduur niet prioritair is. Ondernemingen zien de verlenging van de arbeidsduur niet als een eigen beleidsbeslissing. Slechts de helft zou de werkweek maar verlengen indien dit een wettelijke verplichting wordt. Andere redenen die aangehaald worden, zijn de concurrentiepositie (23,7 procent) of druk vanuit het moederbedrijf (5,9 procent). Slechts een kwart gelooft in het argument van de handhaving van de concurrentiepositie door een langere werkweek. Bij bevraging over de economische relevantie van de arbeidsduurverlenging, vindt 72 procent dat een verlenging van de arbeidsduur niet dé oplossing is om mensen meer te laten presteren. Andere thema s vinden ze relevanter, zoals de versoepeling van de wetgeving rond overuren. Iets meer dan 53 procent vindt een versoepeling van de arbeidsduur op jaar- of kwartaalbasis belangrijker dan de wekelijkse arbeidsduur. 6

9 Dossier Ten koste van werk Een andere kijk op arbeidstijd Als we topmanagers mogen geloven, is arbeid vandaag de dag niet los te koppelen van excessieve werktijden en een grenzeloze flexibiliteit. In tijden van arbeidsduurverlenging klinkt dit allerminst aantrekkelijk. Het begrip arbeidstijd vraagt dan ook om een ruimere beschouwing. Want leiden lange werktijden per definitie tot betere resultaten? En hoe zinvol springen we om met arbeidstijd? Over de invulling ervan zijn de meningen verdeeld. MIA NELEN We zeggen het niet graag met zoveel woorden maar eigenlijk benijden we de Fransen wel om hun korte arbeidstijden. Nog voor ze de werkweek terugbrachten tot 35 uur stonden onze zuiderburen al bekend voor hun minimalistische werkethiek met uitgebreide lunchpauzes, korte werkdagen en lange vakanties. Het is des te opmerkelijker dat zij uiteindelijk per uur productiever zijn dan hun Britse en Amerikaanse collega s, die er veel harder tegenaan gaan. Meer uren maar minder productief Managers kloppen vele uren en lange dagen, maar al dat overwerk heeft niet altijd zin, is de conclusie van een Nederlands tijdsbestedingsonderzoek uitgevoerd door Berenschot en VOA Access in Ruim duizend managers noteerden elk kwartier hun activiteiten en werden daarbij steekproefsgewijs gecontroleerd. Uit het onderzoek bleek dat de gemiddelde mannelijke manager 11,6 uur per dag werkt en de vrouwelijke collega s doen daar met 11 uur nauwelijks voor onder. Ook uit een peiling van Deutsche Bank in augustus van dit jaar blijkt dat hun managers eveneens gemiddeld 11 uur per dag werken, en ook bijna elk weekend. In de vrije tijd staan de zorg voor de klant en zakenreizen op het programma. Beide onderzoeken brachten eveneens aan het licht dat overuren maken ten koste gaat van de nauwkeurigheid. De concentratie wordt minder en er worden foutieve inschattingen gemaakt, die vervolgens extra tijd vergen om te herstellen. Het Britse Institute of Management stelde nog een ander nadelig fenomeen vast bij een studie over de werktijden van managers. Eerst de cijfers: 70 procent van de ondervraagde managers werkt altijd meer dan 40 uur per week, 40 procent werkt 50 uur en 5 procent komt slechts na 60 uur tot rust. Parallel met deze stijging, daalde echter de loyaliteit ten aanzien van de werkgever. Bijna de helft van de ondervraagden vindt het privé-leven belangrijker dan het werk en het toenemende overwerk roept steeds meer weerstand op. Veel overwerken en het toenemende belang van het privéleven leiden volgens de tegenstanders tot een zwaarbelaste work/life-balans. Mentaal verzuim Werknemers die surfen op het web of treuzelen aan de prikklok, herkent u het? Voor sommigen roept dit het doembeeld op van mentaal of grijs verzuim, ook wel presentheïsme genoemd, verwijzend naar de tijd die we verspelen op het werk. Bij een werktijdverlenging wordt immers misschien nog meer uit het raam gekeken of Patience op de computer gespeeld. En als we Corinne Maier mogen geloven, zal het er niet op verbeteren, want volgens deze Française kunnen werknemers maar beter lui zijn en het kalm aan doen. Maier gaat daarmee in tegen politici en topfiguren die oproepen om werknemers langer en harder te laten werken. DRIEMA ANDELIJK S TIJDSCHRIF T - JA ARGANG 2 - NR. 7 7

10 8 De veertigjarige Maier, economiste en psychoanaliste, was gedurende twaalf jaar halftijds verbonden aan de dienst Onderzoek en Ontwikkeling van de Franse energiemultinational EDF. In haar boek Bonjour paresse geeft ze een gedesillusioneerde benadering van het werkende bestaan en speelt daarmee in op een onderbelicht fenomeen: de toenemende onzekerheid van werknemers die aan een voortdurende reorganisatiedrang worden blootgesteld. Parallel met de stijging van werktijden, daalt echter de loyaliteit ten aanzien van de werkgever. Maier schrijft: Zij hebben moeite het management of de overheid nog langer op hun woord te geloven, wanneer er meer en meer een kloof gaapt tussen theorie en praktijk. De onderneming spreekt over persoonlijke ontwikkeling, creativiteit en doorgroeimogelijkheden, maar bij een reorganisatie wordt het waardevolle menselijke kapitaal op straat gezet. Hierdoor verliezen werknemers iedere motivatie en werken ze maar door zonder nog in hun bezigheden te geloven. Werk is eerst en vooral gewoon werk, en niet de plaats voor zelfontplooiing. Ondernemingen moeten werk opnieuw duidelijk omschrijven en afbakenen. Maier raadt werknemers aan het bedrijf meer voor hun eigen doeleinden te gebruiken. Haar oplossing voor de impasse wordt soms wel wat karikaturaal, zoals de provocerende ondertitel van het boekje Over de kunst en de noodzaak om zo weinig mogelijk te doen op het werk suggereert. De schrijfster nodigt expliciet uit tot luiheid op het werk en geeft zelfs concrete tips: wek de schijn van activiteit, doe ongemerkt zo weinig mogelijk en spaar je energie voor je echte passies, namelijk de leuke, interessante bezigheden na de werkuren. Het kantoor is geen pretpark Is een flexibele bedrijfscultuur dan de oplossing? We geven alvast een andere mee ter overweging. Vorig jaar heeft de Duitse Judith Mair voor controverse gezorgd met haar boek Het is mooi geweest. Het kantoor is geen pretpark. Mair is 32 jaar en oprichtster van het reclame-, design- en conceptbureau Gestaltungs-Büro Mair in Keulen, later omgedoopt tot FRAM. In haar boek pleit zij voor een terugkeer naar de strakke discipline op het werk, geen wonder dus dat ze wel eens de strengste baas van Duitsland werd genoemd. Ook Mair provoceert en op het eerste gezicht lijkt ze de tegenpool van Corinne Maier, die ironisch genoeg oproept om te profiteren op het werk. Maar in wezen is haar boodschap dezelfde: werk is eerst en vooral gewoon werk, en niet de plaats voor zelfontplooiing. Ondernemingen moeten werk opnieuw duidelijk omschrijven en afbakenen. Flexibiliteit vindt Mair een van de zwakke plekken van de hedendaagse onderneming. De geëmancipeerde medewerker van vandaag heeft zijn reguliere werktijden definitief terzijde geschoven om geheel in dienst van de firma te staan. Met flexibele werktijden, tekortschietende structuren, veel te ambitieuze doelen en een uitermate breed takenpakket worden de deuren wagenwijd opengezet voor werken zonder maat, tot ver voorbij de grens van wat mensen aankunnen, meent zij. In plaats van de belastbaarheid steeds verder op te schroeven, moet er volgens Mair opnieuw een normale werkdag komen, waarin grenzen worden gesteld aan de belasting. Dit is niet alleen een kwestie van naastenliefde en menselijkheid maar heeft ook simpelweg te maken met het feit dat hoogwaardig en bedachtzaam werk op de duur niet samengaat met permanente overbelasting, zegt de visionaire. Judith Mair wil werk opnieuw maat en vorm geven, en daarbij de verhouding tussen loon, prestatie en tijd beter afstellen. Regels zijn nodig en nuttig volgens haar: Ze regelen de verhoudingen, zorgen voor duidelijkheid en consequent gedrag, ontlasten de medewerkers en vereisen van leidinggevenden weer dat ze leiding geven. In het arbeidsreglement van Judith Mair worden de werktijden strikt vastgelegd. Bij Büro Mair wordt alleen tijdens de week gewerkt; niemand neemt werk mee naar huis voor s avonds of tijdens het weekend. Om klokslag 9 uur begint iedereen te werken, vanaf 17 uur wordt de telefoon niet meer beantwoord en om 18 uur gaat het kantoor onherroepelijk dicht. Ook de pauzes zijn strikt vastgelegd: tijdens 13 en 14 uur is iedereen verplicht om minstens een half uur middagpauze te nemen. Van avondwerk een gespreksthema maken, wordt ontraden, net zoals een overmatig contact met collega s. Volgens Mair moeten we arbeidstijd opnieuw tastbaar maken met strenge maar duidelijke regels. Enkel zo bereiken we een beter bedrijfsresultaat. Leve de banale routine van de alledaagse werkdag, besluit Judith Mair. Misschien ook iets voor u? x

11 Dossier Langer werken in de praktijk In welke mate is het debat over arbeidsduurverlenging doorgedrongen in de ondernemingen? We vragen het aan 4 HR-verantwoordelijken. MIA NELEN Dirk Salembier, director HR & General Affairs van Daikin Europe 1) Houdt het thema arbeidsduurverlenging u bezig? Arbeidsduurverlenging op weekbasis lijkt ons veeleer een understatement, in die zin dat de arbeidstijd best niet nog meer verkort wordt. Hiermee lost men het loonkostenprobleem niet ten gronde op. Het water is veel dieper dan dat. Voorlopig blijven wij op dit vlak wat conservatief bij de stelling dat door de hoge loonkosten arbeid een schaars goed wordt en dat we die inzetten op het ogenblik dat het echt moet. Arbeidsduurverlenging op weekbasis is dus voor ons geen prioriteit en een meer flexibele inzet van arbeid is op dit moment belangrijker. Ik denk daarbij aan kortdurende tewerkstellingen, overuren zonder noodzakelijke compensatierust en dergelijke meer. Vlugger op de vraag van de markt kunnen inspelen, dát is voor ons het belangrijkste. 2) Wat zijn uw ideeën of inzichten over langer werken? Een lichte correctie van de arbeidsduur met bijvoorbeeld één uur op weekbasis zonder loonaanpassing zou resulteren in een verbetering van onze concurrentiepositie tegenover de buurlanden. West-Europa vormt een grote markt en de positie van onze bedrijven daarbinnen is voor de economie zeker niet onbelangrijk. Het verschil tussen West-Europa en de lageloonlanden is echter zo groot dat een dergelijke kleine aanpassing die grote loonkloof niet zal oplossen. Een loopbaanverlenging in jaren lijkt ons daarentegen zeker aangewezen. We kunnen er niet omheen dat de loopbanen bij ons zeer kort zijn in vergelijking met de gemiddelde levensduur. Als we 78 jaar worden en op 50 jaar met brugpensioen gaan, dan hebben we 30 jaar wel en 48 jaar niet gewerkt. Die verhouding is niet juist. De vraag is of dit ooit zo bedoeld was door de wetgever die de sociale zekerheid uitwerkte. Men ging toen uit van een loopbaan van 45 jaar, maar als men nu al na 30 jaar werken met brugpensioen gaat, verschilt dit aanzienlijk met wat oorspronkelijk berekend was in de sociale zekerheid. DRIEMA ANDELIJK S TIJDSCHRIF T - JA ARGANG 2 - NR. 7 3) Als er arbeidsduurverlenging komt, hoe communiceert u dat aan uw werknemers? Sinds jaren proberen wij door bijvoorbeeld deeltijds werk op jaarbasis of via een creatief cafetariaplan voor verlofbesteding win-winsituaties te creëren voor alle betrokken partijen, en zo een tegengewicht te vormen voor het inzetten van arbeid in het kader van de loonkosten. Daardoor is alles wat met arbeidsduur te maken heeft voor ons geen conflictueus thema. In de discussie rond arbeidsduurverlenging moeten we wel opletten dat we de werknemer als individu niet culpabiliseren. Dat zou onnodig spanningen creëren. Het probleem is niet dat zij teveel verdienen, maar dat de loonkosten te hoog zijn. Ik heb zelden of nooit gehoord dat onze arbeiders netto teveel verdienen. 9

12 Rudi Cleymans, zaakvoerder van Accountantskantoor Noëth-Ryngoot en van Syneton (Mensvriendelijk Bedrijf 2004, categorie KMO) 1) Houdt het thema arbeidsduurverlenging u bezig? Wat mij in deze materie het meest bezighoudt, is een bezorgdheid voor mijn kinderen. Gaan zij nog de welvaart kunnen behouden die wij momenteel kennen? Het staat vast dat China een wereldmacht zal worden die nu al over betere ingenieurs, betere vaklui, betere managers beschikt, en die bereid zijn voor veel minder geld veel harder te werken. Amerika zal jobs verliezen, maar Europa zal nog veel meer banen verliezen. Als we nu niet proactief optreden, zal een reactie misschien te laat zijn... Een andere zaak is de bedrijfscultuur en hoe daarin wordt omgegaan met arbeidstijd. Ik ben zaakvoerder van twee KMO s: van een accountantskantoor met twintig medewerkers en van Syneton, een zeer jong en dynamisch bedrijf met zes personeelsleden. Net als mijn echtgenote en ik als zaakvoerders, kennen de medewerkers van Syneton geen uren. Zij beginnen aan een lagere wedde, bouwen mee aan hun eigen toekomst en werken soms meer dan 40 uren per week voor hetzelfde loon. Tegelijkertijd proberen zij werk en gezin zo goed mogelijk te combineren. Zo beschikt mijn supportbediende s woensdags over knuffeltijd voor haar kinderen. s Avonds als de kinderen slapen, werkt ze dan voor het bedrijf. Het accountantskantoor heeft een andere bedrijfscultuur, maar we merken wel dat de manier van werken bij Syneton begint over te slaan. Wij hebben geen behoefte aan een wettelijke arbeidsduurverlenging, maar we volgen absoluut de discussie. 2) Wat zijn uw ideeën of inzichten over langer werken? Het is de inzet van de medewerkers die telt. We zullen veel meer bereiken met taakgericht en slimmer werken. Als iemand acht uur achter een computer zit, kan je als baas niet altijd controleren wat daar nu ook effectief het resultaat van is. In hoeveel grote organisaties gaan mensen niet elke dag met tegenzin werken of zitten ze soms niet gewoon te wachten tot de tijd om is? Uiteindelijk is de motivatie van het personeel het allerbelangrijkste. Als er hier veel werk is, wordt er langer gewerkt; is er minder werk, dan mag je stoom aflaten. Werken moet voor iedereen plezant blijven! Zomaar werknemers verplichten om meer uren te doen, zal echt niet veel uithalen. 3) Als er arbeidsduurverlenging komt, hoe communiceert u dat aan uw werknemers? Indien je met duidelijke argumenten de noodzaak van de arbeidsduurverlenging uitlegt, zal dit geen conflict opleveren, vermoed ik. Maar zoals reeds gezegd, zijn motivatie en arbeidsvreugde van zeer groot belang. Meer werken is geen probleem, als men plezier heeft in wat men doet en men er zich echt bij betrokken voelt. Natuurlijk is dit gemakkelijker te verwezenlijken in een KMO dan in een groot bedrijf. 10

13 Joke De Mol, HR-manager van Regus voor België, Luxemburg en Ierland 1) Houdt het thema arbeidsduurverlenging u bezig? Op dit moment leeft dit thema niet echt in onze organisatie. Vanuit ons Europees hoofdkantoor zijn we wel aan het onderzoeken hoe we onze medewerkers efficiënter kunnen laten werken binnen de courante 38-urige werkweek. Daarvoor gaan we het aantal sales- en teambuilding-trainingen nog verhogen. We willen de administratie ook anders organiseren, zodat er voor de mensen meer tijd vrijkomt om zich met de kerntaken van hun job bezig te houden. Hoe kunnen we de beschikbare tijd het best invullen, dáár gaat het om. 2) Wat zijn uw ideeën of inzichten over langer werken? In plaats van arbeidsduurverlenging zouden wij een ander initiatief van de overheid op prijs stellen om meer mensen aan het werk te krijgen. Het management in ons kantoor is verantwoordelijk voor België, Luxemburg en Ierland. Als we de sociale lasten in die landen vergelijken, dan valt dat heel nadelig uit voor ons land. In Ierland bedragen de sociale lasten maar 11 procent. Voor één Belgische werknemer kunnen we in Ierland bijna twee mensen tewerkstellen. Als dienstverlenende onderneming met bedrijvencentra richten wij ons vooral op startende firma s en we merken dat die geraakt worden door die problematiek. Wij zien dus meer heil in een initiatief dat een goede startbasis geeft aan nieuwe ondernemingen om personeelsleden te kunnen aanwerven in plaats van arbeidsduurverlenging zonder loonaanpassing want dat zal onze concurrentiepositie niet echt verbeteren. Zolang de lasten zo hoog blijven, is niemand geïnteresseerd om hier een vestiging op te starten en te investeren in ons land. 3) Als er arbeidsduurverlenging komt, hoe communiceert u dat aan uw werknemers? Wij zouden arbeidstijdverlenging enkel toepassen indien dit wettelijk verplicht wordt. Ons personeelsaantal ligt nog net onder de 50 werknemers, dus wij hebben geen vakbondsafgevaardigden. Om dit op te vangen, zijn er veel inspraakmogelijkheden. Dit maakt het voor ons iets makkelijker. Wij hebben ook een Europees HR-management en dan zullen we uiteraard met hen moeten overleggen hoe we een dergelijke maatregel op Europees niveau kunnen doorvoeren. DRIEMA ANDELIJK S TIJDSCHRIF T - JA ARGANG 2 - NR. 7 11

14 Ben Ampe, personeelsdirecteur bij Etap Verlichting 1) Houdt het thema arbeidsduurverlenging u bezig? Enerzijds zie ik wel dat pers en politiek met die thematiek begaan zijn, maar anderzijds vind ik niet dat dit nu hét thema is dat de bedrijfs- of de HR-wereld zou moeten bezighouden. Arbeidsduur komt al jaren in het sociaal overleg aan bod. In het verleden werd arbeidsduurvermindering, met als doel het voorzien van bijkomende tewerkstelling door compenserende aanwervingen, al dikwijls door de syndicale organen sterk benadrukt. Het thema heeft al zo n historiek binnen het sociaal overleg achter de rug, dat het niet evident is om de klok terug te draaien. Ik vermoed dat we ons daarover dan ook niet al te veel illusies moeten maken. In onze eigen organisatie trachten wij vooral een goede mix te hebben van de meest geschikte werkroosters waarop de productie kan draaien, maar die toch haalbaar blijven voor de werknemers. Wij willen veeleer zoeken naar creatieve systemen om iedereen de mogelijkheid te geven ofwel voltijds of deeltijds in zo n systeem te stappen en zo een beter evenwicht tussen thuis- en werkomgeving te vinden. De thematiek van werktijdverlenging aankaarten, staat dus niet op het programma in ons bedrijf. 2) Wat zijn uw ideeën of inzichten over langer werken? Enerzijds proberen politici de kwaliteit van het leven en het evenwicht tussen werk en privé op te krikken, maar anderzijds brengen ze de discussie op gang over langer werken in het kader van de afschaffing van het brugpensioen. Dat doet bij de mensen op de werkvloer veel meer vragen rijzen dan de arbeidsduurverlenging op week- of op maandbasis. De moeilijkheid rond langer werken ligt dus veel meer in de Belgische werkcultuur, waar vervroegd pensioen wordt aanzien als een kwaliteitsgegeven. Werken tot 65 jaar wordt een uitzondering. Er zal een cultuurwijziging nodig zijn om iedereen te doen beseffen dat het huidige systeem op lange termijn niet meer draagbaar is. Ik ben ervan overtuigd dat de gewone burger zich meer zorgen maakt over het brug- en rustpensioen, dan over de dagelijkse of wekelijkse arbeidsduur. 3) Als er arbeidsduurverlenging komt, hoe communiceert u dat aan uw werknemers? Lage arbeidsduurcijfers zijn quasi onbestaand in dit bedrijf of in deze sector, dus zou de problematiek zich hier niet zo scherp stellen. Wat communicatie betreft, is het ondenkbaar dat we de arbeidstijd zouden kunnen wijzigen zonder uitvoerig overleg. x 12

15 Dossier Joost Zweegers van Novastar over werken als passie Je staat ermee op en je gaat ermee slapen Wie met een leitmotiv als The Best Is Yet To Come door het leven wandelt, is gelukkig of ambitieus. Of allebei, zoals de Limburger Joost Zweegers. Muziek is wat mij het meest kan doen ontspannen, maar het is tegelijk ook mijn job. Dat is een heel raar gevoel. Joost Zweegers, bezieler en frontman van de Belgische band Novastar, heeft dan ook een eigen kijk op (langer) werken. Koen Bauters PASCAL VAN STEENBRUGGE Bij mij is mijn werk begonnen als een ongelooflijke passie, een drang om muziek te maken. Het was mijn droom om er mijn brood mee te kunnen verdienen. Ik heb tien jaar geprobeerd om ervan te leven, wat wil zeggen dat ik al die tijd allerlei jobs heb gehad naast de muziek. Eens de carrière er echt was, kwam ik er achter dat er een hoop zaken zijn die je wel degelijk als werk kunt beschouwen. Componeren zie ik niet als werk. De promoties doen, het reizen, de interviews, dat is het werk. Organisatorisch is mijn manager uiteraard de sturende factor, maar ik hou me zelf ook nog met allerlei zaken bezig. Een heleboel dingen die ik doe, zijn dus wel degelijk werk. Plezant werk weliswaar, maar je bent er toch 24 op 24 uur mee bezig. Als je op topniveau wilt meedraaien, is dat gewoon zo. Je staat ermee op en je gaat ermee slapen. Als je continu in de weer bent, heb je dan nog zoiets als een privé-werkbalans? Pfff, dat zit bij mij zo in mekaar verweven. Het gebeurt dat ik om vier uur s nachts opsta en begin te componeren, maar dat zie ik niet als werk. De job is hier nu te moeten zitten wachten (het gesprek vindt plaats tijdens de voorbereidingen voor de afsluitende VRT-show 50 jaar televisie ), te moeten repeteren met het grote orkest, te moeten reizen, te moeten wachten op de vlieghaven, vijftien interviews na elkaar te moeten geven. Het maakt je dus helemaal niet uit hoeveel uren je werkt? Nee. In mijn geval kan je hoogstens praten over hoe lang ik in deze wereld kan meedraaien. Hoe lang zal ik de druk van dit circus kunnen verdragen? Ik ben nu 33 en zal ik het over twintig jaar nog leuk vinden? Muziek maken zal ik in elk geval altijd blijven doen. Het is heel complex, hoor. Met je hobby, met je passie, verdien je geld, je bouwt een carrière op die je zo lang mogelijk wilt laten lopen. Muziek is wat mij het meest kan doen ontspannen, maar het is tegelijk ook mijn job. Heel raar. Je werk of passie vereist ongetwijfeld heel wat discipline om het te kunnen volhouden. Moet je ook rekening houden met deadlines? Ja, al laat mijn platenlabel Warner mij wel veel ruimte. Die heb ik nodig want ik werk heel erg volgens mijn gevoel. Dat is ook de reden waarom ik scoor, er zit emotie in. Die emotie moet je laten groeien, die kan je niet in een bepaalde tijdspanne op plaat zetten. Maar ik leg natuurlijk ook deadlines op voor mezelf, die heb je ook nodig. Ik ben een controlefreak en ik weet waar ik naartoe wil. Dat is ook de reden waarom Novastar Joost Zweegers is. Ik moet geen rekening houden met anderen. Dat klinkt misschien egoïstisch, maar het is het systeem waarvoor ik heb gekozen. En als je de touwtjes in handen wilt houden, moet je soms strikt zijn, hard zelfs. Maar de mensen waarmee ik werk, accepteren dat. Als werkgever moet ik ook toegevingen kunnen doen. Als je muzikanten inhuurt, moet je er rekening mee houden dat zij nog andere jobs hebben. België is een klein land, zij werken niet uitsluitend voor mij. Soms zijn ze dus niet beschikbaar wanneer ik dat zou willen. Dat is het nadeel van het systeem. Maar zolang je met goeie mensen werkt die op dezelfde golflengte zitten, loopt dat perfect. DRIEMA ANDELIJK S TIJDSCHRIF T - JA ARGANG 2 - NR. 7 x 13

16 oost Dossier west Het kan verkeren Terwijl de Europese kranten bol staan van berichten over langer werken, en over meer presteren voor hetzelfde loon, voert men in China een heel andere debat, dat over arbeidsduurverkorting. 40-urige week Het begon allemaal nog geen 10 jaar geleden met de drastische aanpassing van de arbeidswetgeving. In 1995 voerde China de 40-urige werkweek in, waarbij werknemers het recht kregen op minimaal één dag rust per week en maximaal 36 overuren per maand. Voordien wijdden de meeste werknemers 10 uren per dag, 6 à 7 dagen per week aan het werk. Het grootste deel van hun leven speelde zich trouwens af op en rond de werkplaats. Ze leefden in flatgebouwen naast het bedrijf, ze aten ontbijt, middag- en avondeten in de bedrijfskantine, en sportten op de terreinen achter de fabriek. De afgelopen kwart eeuw is hier echter veel veranderd. Tijdens de overschakeling van een staatsgeleide economie naar een vrije markteconomie is de Chinese overheid het privé-leven van de werknemers meer en meer van hun professionele leven gaan scheiden. En zo gebeurde het dat de meeste werknemers minder Nathalie de spiegeleire uren op het kantoor moesten slijten en meer vrije tijd kregen. Meer vrije tijd om taiqiquan-oefeningen te doen in het park, om s avonds de vlieger op te laten op het plein, of voor dag en dauw uit wandelen te gaan. 14 Maar vooral kregen ze meer vrije tijd om te shoppen, om te consumeren dus. Want dat was toch één van de belangrijkste drijfveren achter het invoeren van de 40-urige week: de consumptie aanwakkeren om de economie een flinke duw in de rug te geven. En alhoewel kritische tongen wel eens beweren dat minder lang werken ook minder productie betekent - en daardoor ook minder aanbod en minder mogelijkheden om te consumeren - is de maatregel toch de Oost algemene sfeer en de productiviteit op de werkvloer ten goede gekomen. In sommige regio s waagt de overheid zich zelfs op nog gladder ijs. Zij experimenteert met het invoeren van flexibele werktijdregeling met glijdende werkuren voor ambtenaren. Op die manier hoopt ze tevreden en nog efficiëntere werknemers op de werkvloer te krijgen.

17 ... maar alleen voor de happy few Wat er ook van aan is, het is duidelijk dat deze arbeidsregeling alleen maar van toepassing is op een beperkte groep: Chinese ambtenaren en bedienden. Voor de miljoenen fabrieks- en handarbeiders in de bouw- en exportsector luidt het verhaal heel anders. Op hen zijn de nieuwe stipulaties in de arbeidswetgeving nog niet van toepassing. Zij werken vaak 10 tot 13 uren per dag, zeven dagen op zeven, en krijgen slechts één tot twee dagen vrij per maand. Honderdurige werkweken zijn voor hen schering en inslag. Bovendien wonen ze in slaapzalen, met 6 of 8 in kamertjes van anderhalve bij drie meter. Ze ontbijten onderweg op weg naar de fabriek en werken aan relatief lage lonen, 60 tot 120 euro per maand, 40 eurocent per uur. Vaak worden ze ook pas na afloop van het contract of op het einde van het jaar betaald. Voor zaterdag- en zondagwerk geldt hetzelfde loontarief als voor een weekuur. Deze arbeiders zijn meestal migranten afkomstig uit verarmde plattelandsgebieden. En door een streng vestigingssysteem dat rechten op huisvesting, voedsel, werk of land verbindt aan de woonplaats, verblijven ze vaak illegaal en maar voor beperkte duur in deze fabrieken. Het is net door deze precaire situatie dat ze meestal een bijzonder gedweeë arbeidskracht zijn en niet in opstand komen tegen de flagrante overtredingen van de arbeidswet. Verandering op til Na jaren van bijna non-stop werken, lijkt het tij te keren voor deze arbeiders. Er heeft zich de afgelopen maanden namelijk een interessante wending voorgedaan die de arbeidsomstandigheden van deze mensen alleen maar ten goede zou komen en het aantal uren dat ze moeten presteren, zou kunnen verlagen. Hoe paradoxaal het ook lijkt, toch gaan er nu geluiden op dat er onvoldoende laaggeschoolde arbeidskrachten beschikbaar zijn. Volgens een rapport van het Chinese Ministerie van Arbeid en Sociale Zekerheid kampen de Oost-Chinese gebieden, waar exportbedrijven massaal gehuisvest zijn, met drastische arbeiderstekorten. Exportgebieden rond Shanghai en Canton en in de daartussen gelegen provincies hebben een arbeiderstekort van 10 percent. De aan Hong Kong grenzende Parelrivierdelta, waar ongeveer 19 miljoen migrantenarbeiders zijn tewerkgesteld, zou een tekort hebben van 2 miljoen arbeiders. Vele van de 6 miljoen arbeiders die er jaarlijks uit armere gebieden toestromen, verhuizen na een relatief korte arbeidsperiode naar andere gebieden waar de werkomstandigheden en voorwaarden beter zijn. Het zijn vooral de fabrieken die speelgoed, textiel, schoeisel, en elektronica produceren die met de grootste tekorten worstelen. En geloof het of niet, maar één van de belangrijkste redenen waarom werkloze plattelandsbewoners niet langer naar deze gebieden migreren of er maar voor beperkte tijd blijven, is omwille van de erbarmelijke arbeidsomstandigheden: de lange dagen, de onveiligheid op de werkvloer, het gebrek aan vakantiedagen, en het wegblijven van sociale zekerheid en medische verzorging. Want de zware arbeid in de exportbedrijven blijft een zware tol eisen. Volgens een Cantonees onderzoek is meer dan 10 percent van de migrantenarbeiders besmet met chemische stoffen en heeft 25 percent van hen een ongeluk op de werkplaats gehad. Aangezien migrantenarbeiders geen lokale verblijfsvergunning hebben, hebben ze geen recht op ziekteverzekering en kunnen ze zich dus geen medische verzorging permitteren. Bovendien is de economische situatie op het platteland er de laatste maanden ook lichtjes op vooruit gegaan, zodat de motivatie om weg te trekken afneemt. Dankzij toenemende vraag voor agrarische producten, zijn de inkomsten op het platteland gedurende de eerste helft van 2004 met 16 percent gestegen. En zo komt het dat, om de molen draaiende te houden, deze bedrijven de arbeidsomstandigheden voor migrantenarbeiders noodgedwongen dienen te verbeteren. Lonen worden voorzichtig aangepast, er wordt hen een ongevallen- en ziekteverzekering verschaft, en de arbeidsuren worden verminderd. De letter van de wet is nu ook op de arbeiders van toepassing: voor meer loon, minder lang werken. x 15 DRIEMA ANDELIJK S TIJDSCHRIF T - JA ARGANG 2 - NR. 7

18 oost Dossier west Mallemolen Jacqueline Goossens 16 Amerikanen zijn harde werkers. Tenminste, zo zien ze zichzelf. De productiefste zijn ze niet meer; ze werden voorbijgestoken door verscheidene Europese landen, waaronder België. Maar ze werken wel het langst. Terwijl de werkweek van Europese en Japanse werknemers de laatste 15 jaar wat verkort is, is die van hun Amerikaanse collega s langer geworden. De modale loontrekker in de VS werkt nu ruim 2000 uren per jaar, terwijl in Europese landen 1500 tot 1850 uren per jaar wordt gewerkt. Sommige economisten geloven dat het echte verschil nog groter is omdat de statistieken geen rekening houden met het groeiend fenomeen van de niet-getelde, niet-betaalde overuren. De langste uren worden geklopt aan beide uiteinden van de loonschaal. Aan de ene kant zijn dat de managers en ander kaderpersoneel. Zij verdienen meer dan hun Europese collega s maar in ruil wordt van hen verwacht dat ze alles over hebben voor hun job. Antwerpenaar Adrien Vanderlinden werkt in New York bij FICC, een firma die instaat voor de afwikkeling van west transacties tussen financiele instellingen op de obligatiemarkt. Hij werkt ruim 50 uren per week, met uitschieters van 70 uren en meer tijdens drukke periodes. Je wordt langs alle kanten gestimuleerd om hard en laat te werken en weinig mensen stellen zich daar vragen bij, vertelt hij. Er wordt niet gezeurd over een uurtje minder of meer en als je bereid bent een tandje bij te steken, worden je ook vlugger kansen en verantwoordelijkheden aangeboden. Voor Wall Street-managers is het in drukke tijden niet ongewoon om op te staan om 5 uur en te werken tot diep in de nacht. Ze verdienen hopen geld maar leven als asceten. Maaltijden zijn zelden meer dan een haastige sandwich. Wel zijn ze het aan hun status verplicht om af en toe spectaculair uit de band te springen. Work hard, play hard is het motto. Ook in Adriens bedrijf. Het einde van een project wordt uitbundig gevierd met een swingende party op een boot of in een bar tot diep in de nacht, vertelt hij, als je hen dan zou zien, zou je nooit vermoeden dat die feestneuzen enkele uren eerder nog koortsachtig aan het vergaderen waren. Adrien vindt de Amerikaanse aanpak echter niet zaligmakend.

19 Maar na vier jaar in New York stel ik mij toch vragen over de haast verkrampte manier waarop wij Europeanen aankijken tegen arbeidsduur, zegt hij. Niet dat hij zich zo ziet voortzwoegen tot hij met pensioen gaat. Zolang je jong en gezond bent en geen gezin hebt, is het natuurlijk makkelijker om zoveel tijd aan je werk te besteden. Maar je moet toch uitkijken om je niet te ver in de mallemolen te laten mee- sleuren. Hij probeert zijn weekends vrij te houden maar dat lukt niet altijd. Hij prijst zich gelukkig dat hij op een kwartiertje van zijn werk woont - veel van zijn collega s pendelen tot 4 uur per dag - en dat hij 20 vakantiedagen per jaar heeft. Dat is minder dan de Europese werknemer maar meer dan de doorsnee-amerikaan. De tien vakantiedagen van Annick Slootmaekers zijn dichter bij de norm. Deze Limburgse werkt als interieurarchitect bij het New Yorks design-bureau JJ Falk Design. Officieel werk ik 40 uren per week, vertelt ze, in werkelijkheid zijn het er 55 tot 65. Als we een deadline moeten halen - dat gebeurt ongeveer een keer per maand - wordt het een werkweek van 100 uren of meer. Tijdens de lunch wordt er vaak voortgewerkt en soms is er zo weinig tijd dat Annick op het werk blijft slapen op een sofa. Dat ritme is standaard in onze sector, zegt ze. Ze krijgt een mooi salaris maar wordt betaald voor slechts 40 uren, ongeacht hoe lang ze in werkelijkheid werkt. Ze is niet de enige. Volgens Stephen Roach, de top-economist van Morgan Stanley is dat het dirty secret van de spectaculaire productiviteitsgroei in de VS sedert 1992: ongeregistreerde, onbetaalde overuren. Ik dacht eerst Bio oost Nathalie De Spiegeleire Nathalie De Spiegeleire is sinologe en werkte van 1997 tot 2000 als Government Analyst voor de Amerikaanse Kamer van Koophandel in Taipei, Taiwan. Ze was er verantwoordelijk voor het schrijven van rapporten over het sociaal-economisch gebeuren van Taiwan en over beleidsinitiatieven van de Taiwanese regering en ze stelde berichten samen ter voorbereiding of ter afronding van belangenbehartigingsbezoeken aan Taiwanese en Amerikaanse beleidsvoerders. dat die groei het gevolg was van verhoogde efficiëntie dankzij de computer, zei Roach, maar later bleek dat het vooral kwam omdat er steeds meer arbeidsuren niet werden meegeteld zodat het enkel leek alsof er veel meer werk in minder uren werd gedaan. Ook aan de andere kant van de loonschaal zijn de werkdagen lang. De reden is dat meer dan acht miljoen laagbetaalden na het beëindigen van hun dagtaak een ander werk aanvatten. 5,4% van de loontrekkenden in de VS hebben twee banen die hen een werkweek van 75 uren opleveren. Waarom ze dat doen, ligt voor de hand: voor ongeschoolden zijn de lonen zo laag dat je met één loon niet kunt overleven, zeker niet als je een gezin hebt. En het wordt er niet beter op. Dit jaar is de Amerikaanse werkdag nog wat langer geworden. De praktijk van de onbetaalde overuren deint uit naar meer sectoren en treft niet alleen de witte boorden. Bij grootwarenhuizen schijnt het een pest te zijn. En net als in Europa wordt er gesproken over een verhoging van de pensioenleeftijd. Diegenen die pakweg 50 jaar geleden over de horizon probeerden te kijken, zouden vandaag hun ogen uitwrijven. Zelfverzekerd voorspelden die futurologen dat de zee van vrije tijd die door de verspreiding van arbeidsbesparende technologie zou ontstaan, hét probleem van de 21ste eeuw zou worden. Hebben zij de bal even misgeslagen! Je hebt de neiging om meewarig het hoofd te schudden en hen idioten te noemen. Of zijn wij het die de idioten zijn? west Jacqueline Goossens Jacqueline Goossens groeide op in Oost-Vlaanderen. In 1980 verhuisde ze naar New York. Ze observeert, schrijft en spreekt er voor De Morgen, Knack Weekend en VRT-radio. x DRIEMA ANDELIJK S TIJDSCHRIF T - JA ARGANG 2 - NR. 7 17

20 Interview HR-beleid bij de overheid Rita Dreessen (FOD Financiën): Eigenlijk beginnen we nu pas echt 18