Onderwerpen. Sociale relaties en welzijn. Sociale kwetsbaarheid. Functies van sociale relaties. Vrouw, 64 jaar EENZAAMHEID BIJ OUDEREN

Transcriptie

1 EENZAAMHEID BIJ OUDEREN Vrouw, 64 jaar Ik ben helemaal geïsoleerd eigenlijk. Ik denk wel eens bij mezelf, ik kan gerust een week dood liggen in huis, maar de mensen merken niets. Dr. Anja Machielse Stichting Welzijn Ouderen Bergambacht (SWOB) 1 november 2012 Onderwerpen Introductie Begripsverkenning Achtergronden en gevolgen Knelpunten in de aanpak Elementen van een succesvolle aanpak Te verwachten resultaten Sociale relaties en welzijn Inbedding in een betekenisvol netwerk leidt tot een hoger niveau van welbevinden Sociale relaties voorzien in een aantal fundamentele sociale bestaansvoorwaarden Functies van sociale relaties Ontwikkeling (en handhaven) van de identiteit en het zelfrespect (waardering en erkenning van anderen) Sociale integratie: identificatie, persoonlijke betrokkenheid, vertrouwelijkheid, vriendschap Sociale steun: praktisch, emotioneel, gezelschap De buffering hypothese Sociale kwetsbaarheid EENZAAMHEID: het netwerk voldoet niet aan iemands behoefte en is daardoor kwetsbaar (risicogroep) CONTACTARM: het (steun)netwerk is klein of eenzijdig en daardoor kwetsbaar (risicogroep) SOCIAAL GEÏSOLEERD: er is geen ondersteunend netwerk 1

2 Sociale contacten in Nederland Bron: Hortulanus, Machielse & Meeuwesen. Sociale contacten in Nederland (2003) Sociaal weerbaar Leeftijd (%) Eenzaam Contactarm Sociaal isolement jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar Gemiddeld Bron: Hortulanus, Machielse & Meeuwesen. Sociale contacten in Nederland (2003) Etniciteit (%) Sociaal weerbaar Eenzaam Contactarm Sociaal isolement Nederlands Suriname/ Antillen Marokko/ Turkije Overig Gemiddeld Stedelijkheid (%) Sociaal weerbaar Eenzaam Contactarm Sociaal isolement Platteland Stad Gemiddeld Bron: Hortulanus, Machielse & Meeuwesen. Sociale contacten in Nederland (2003) Bron: Hortulanus, Machielse & Meeuwesen. Sociale contacten in Nederland (2003.) Risicofactoren Een hoge leeftijd Chronische ziekte/ handicap Psychische problemen Verslavingsproblematiek Alleenstaand ouderschap Huiselijk geweld Langdurige zorgtaak Niet-westerse etniciteit Lage opleiding/laag inkomen Langdurige werkloosheid Schuldenproblematiek Ex-gedetineerden Huiselijk geweld Etc. 2

3 Maatschappelijke factoren Individualisering Veranderde gezins- en familierelaties Secularisering Emancipatieprocessen Toename arbeidsparticipatie Vergrijzing Culturele diversiteit Technologische ontwikkelingen Persoonlijke factoren Levensgebeurtenissen (life-events) Ingrijpende levensgebeurtenissen hebben vaak (negatieve) gevolgen voor het sociale netwerk Ze vormen kantelmomenten in het leven en kunnen een neerwaartse spiraal in gang zetten Sociale competenties Kennis, attituden en vaardigheden die gericht zijn op sociale participatie (Zelf)vertrouwen Communicatieve vaardigheden Probleemoplossende vermogens Zelfsturende vermogens Sociale weerbaarheid Zelfsturende vermogens: het eigen leven vorm en richting (blijven) geven in diverse sociale contexten Actieve copingsstrategie na life-events Vasthouden en benutten van een ondersteunend netwerk Een gezonde balans tussen autonomie en verbondenheid met anderen Sociale kwetsbaarheid Zelfsturende vermogens ontbreken: verlies van regie over het eigen leven Passieve copingstrategie Ondersteunend netwerk ontbreekt of kan niet worden benut Opstapeling van problemen Risico van afglijden Neerwaartse spiraal Bij mensen die eenzaam of contactarm zijn, wordt het netwerk steeds kleiner GEVOLG: Minder sociale steun (informeel/professioneel) Negatieve gebeurtenissen werken langer door Sociale problematiek is grondslag voor problemen in andere levensdomeinen 3

4 Beleidsperspectief Wmo Centraal: zelfredzaamheid en participatie Kanteling in denken en doen Bij problemen: oplossingen zoeken in het eigen sociale netwerk Veronderstelling: aanwezigheid van ondersteunende relaties in de eigen omgeving (sociale integratie) Tussentijdse conclusie Sociale relaties zijn belangrijker dan ooit, maar ook minder vanzelfsprekend Een gebrek aan ondersteunende relaties vormt in onze samenleving een ernstig risico Probleem: sociale kwetsbaarheid is minder zichtbaar dan andere vormen van kwetsbaarheid Kwetsbaarheid Gezondheid (lichamelijk/psychisch) Materieel/financieel Sociale kwetsbaarheid Geen ondersteunend netwerk (Non-)participatie Geen sociale integratie Gevolgen sociale kwetsbaarheid Beperkte zelfredzaamheid (geen sociale steun) Gezondheidsklachten, laag welbevinden Geringe sociale en maatschappelijke participatie Geringe sociale integratie Geringe institutionele aansluiting Risico op probleemcumulatie Hoge kosten maatschappelijke dienstverlening Knelpunten in de aanpak BEREIK DOELGROEP: onzichtbaar en passief, vooral de meest kwetsbaren HET AANBOD: versnipperd en eenzijdig, gericht op netwerkontwikkeling en activering DESKUNDIGHEID: kennis van achtergronden, verschijningsvormen en aanpak van sociale problematiek MENSKRACHT/CAPACITEIT: afstemming tussen professionele en informele vormen van hulp en ondersteuning 4

5 Stappen in de aanpak Visie Signaleren Typeren Interventies STAP 1: VISIE Gedeelde visie op het vraagstuk Aard, oorzaken en gevolgen Afbakening van de doelgroep STAP 2: SIGNALEREN Onzichtbaar en passief Ketensamenwerking, formele en informele partijen Legitimatie voor ingrijpen Aangrijpingspunt: verwevenheid met andere problematieken Bereik van de doelgroep DREIGEND EN SITUATIONEEL ISOLEMENT: natuurlijke instroom, groepsactiviteiten, na life-events, praktische problemen STRUCTUREEL ISOLEMENT: vaak zorgmijdend gedrag, contactlegging vaak lastig, outreachend benaderen Werkwijze is afhankelijk van het soort cliënten dat men wil bereiken STAP 3: TYPEREN INTERVENTIEPROFIELEN Zeer heterogene doelgroep TWEE INDICATOREN/VERGELIJKINGSDIMENSIES: - Duur en hardnekkigheid van het isolement - Motivatie om sociaal te participeren 5

6 STAP 4: INTERVENTIES Duur en hardnekkigheid van het isolement is richtinggevend voor de benodigde inzet (tijdsinvestering, intensiteit van de hulpverlening, deskundigheid, mogelijkheden voor vrijwillige inzet) Motivatie om sociaal te participeren is richtinggevend voor het soort oplossingen (netwerkontwikkeling, sociale activering, aanpassing aan de situatie, praktische probleemoplossing, creëren vangnet) Te verwachten resultaten LICHTE PROBLEMATIEK (DREIGEND/SITUATIONEEL ISOLEMENT): isolement voorkomen door netwerkontwikkeling en activering, vergroten zelfstandigheid, leren omgaan met situatie, accepteren hulp ZWARE PROBLEMATIEK (STRUCTUREEL ISOLEMENT): verbeteringen op verschillende levensterreinen (passende woonsituatie, betere zelfzorg, specialistische hulp, dagverzorging, professioneel vangnet, etc.) Ik heb gepraat met Hetty we hebben uren zitten praten En als ik het nu weer eens moeilijk heb, dan bel ik Hetty op... Dan komt ze met mij praten. Ik krijg elke dag even een telefoontje. Dan weten ze dat je nog leeft. En je kan even een praatje maken. Dat kan ook. Het heeft 2 jaar geduurd om contact te leggen. Uiteindelijk waren schulden de aanleiding om binnen te komen. Omdat meneer bang was om uit huis gezet te worden, mocht ik uiteindelijk binnenkomen en de schuldenproblematiek oplossen. De stank was niet om uit te houden, maar wat mij opviel was dat meneer een schoon truitje aan had en dat zijn haar geknipt was. 6

7 Conclusies Geen standaardprobleem Geen standaardoplossing Soms: kortdurende interventie Soms: intensieve, langdurige ondersteuning Verschillende mogelijkheden voor vrijwillige inzet Verschillende resultaten Niet alles is oplosbaar (beïnvloedbaar) En tot slot: verschillende kostenplaatjes Voorwaarden voor een oplossing Samenwerking en afstemming van verschillende organisaties die zich op (deel)aspecten van de Wmo richten Afstemming van professionele vormen van hulp en ondersteuning op informele steunnetwerken en vrijwillige bijdragen uit de lokale samenleving Bewustwording en een cultuuromslag van alle burgers Meer informatie Machielse, A. (2012). Als meedoen niet lukt. Signaleren, typeren en aanpakken van sociaal isolement in Utrecht, Amersfoort en Nieuwegein. Utrecht: LESI. Machielse, A. (2012). Sociaal isolement als overlevingsstrategie. In Jorna, T. (red.). Mag een mens eenzaam zijn? Studies naar existentiële eenzaamheid en zingeving. Amsterdam: SWP. Machielse, A. (2011). Bestrijding van sociaal isolement bij ouderen. In: Openbaar Bestuur. Tijdschrift voor beleid, organisatie en politiek jrg. 21, nr. 9, pp Machielse, A. (2011) Sociaal isolement bij ouderen: een typologie als richtlijn voor effectieve interventies. In: Journal of Social intervention, jrg. 20, nr. 4, pp Machielse, A. & R. Hortulanus (2011). Sociaal isolement bij ouderen. Op weg naar een Rotterdamse aanpak. Amsterdam: SWP. Machielse, A. (2006). Onkundig en onaangepast. Een theoretisch perspectief op sociaal isolement. Utrecht: Jan van Arkel. Machielse, A. (2003). Niets doen, niemand kennen. De leefwereld van sociaal geïsoleerde mensen. Den Haag: Elsevier Overheid. 7