Anatomie Lesmateriaal lesbijeenkomst 4 (les 2) Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Transcriptie

1 Anatomie Lesmateriaal lesbijeenkomst 4 (les 2) Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

2 Inhoudsopgave Spijsvertering 2 Maag-darmstelsel 3 Vertering 3 De maag 4 De darmen 4 De twaalfvingerige darm 5 De alvleesklier 5 De galblaas 6 De lever 6 Functies 7 Productie 7 Reiniging 8 De nieren 8 De bijnieren 9 De urineblaas 9 De milt 9 1

3 Spijsvertering Afb. 1 Een 17e eeuwse Perzische prent van het spijsverteringsstelsel Spijsverteren of digestie betekent het verteren van voedsel (spijs) tot stoffen die door het lichaam kunnen worden opgenomen. Dit gebeurt in het spijsverteringskanaal; buizen en lichaamsholten waarin de spijsvertering plaatsvindt. Het voedsel legt bij de mens de volgende weg af: - Mond; in de mond wordt het voedsel door het gebit in kleine brokjes vermalen en komt het voedsel in aanraking met speeksel. Hierin zitten bepaalde enzymen - zoals amylase- die al beginnen met het omzetten van voedsel naar voedingsstoffen.amylase breekt zetmeel af. - Slokdarm; de enige functie van de slokdarm is het verplaatsen van het voedsel van de mond naar de maag. - Maag; de maag trekt samen en maalt daardoor het eten fijn. Door het zure milieu dat er heerst, gaat een groot deel van de ongewenste bacteriën dood. Ook bevinden zich enzymen in de maag (pepsine). Dit breekt eiwitten af. Tevens bevinden zich aan beide kanten van de maag kleppen om te voorkomen dat het maagzuur in de slokdarm komt en maar in kleine porties naar de 12-vingerige darm getransporteerd kan worden. - Twaalfvingerige darm; sappen uit de alvleesklier zorgen ervoor dat de massa die uit de maag komt ontzuurd wordt. Galsap helpt vetten te emulgeren. Er bevinden zich veel enzymen die voedsel afbreken tot voedingsstoffen. - Dunne darm; in de dunne darm zitten darmvlokken. De darmvlokken nemen voedingstoffen op in het bloed. - Dikke darm; de dikke darm haalt de laatste resten voedingsstoffen en water uit de brij. - Endeldarm; verzamelplaats voor ontlasting. - Anus; onverteerbare resten van de voeding worden hier circa eenmaal per dag (de frequentie varieert van mens tot mens) als ontlasting uit het lichaam verwijderd; dit is de belangrijkste functie van de anus. 2

4 Maag-darmstelsel Afb. 2 Het maag-darmstelsel bij de mens 1. slokdarm 2. maag 3. dunne darm 4. appendix 5. blinde darm 6. dikke darm 7. endeldarm 8. anus Het maag-darmstelsel of digestieve systeem (la: tractus digestivus) is het systeem dat instaat voor de vertering en opname van voedingsstoffen voor het lichaam. Dit orgaansysteem is opgebouwd uit mond, keel (pharynx), slokdarm, maag, darmen, alvleesklier, lever en galblaas. Vertering Vertering wordt gedaan door verschillende organen in je lichaam, waaronder de maag, de twee darmen, de lever, de alvleesklier. De meeste voedingsstoffen in onze voeding kunnen niet als zodanig in het lichaam worden opgenomen. Het spijsverteringsstelsel heeft dan ook de volgende taken: - Opname van voedsel - Mechanische verkleining van de voedselbrokken (kauwen en kneden) - Chemische verkleining onder invloed van enzymen (vertering) - Transport van de voedselbrij door het spijsverteringskanaal (slikken en peristaltiek) - Kneden en mengen van het voedsel (peristaltiek) - Overdracht van de voedingsstoffen aan het bloed (resorptie) - Uitscheiden van afvalstoffen en niet verteerde resten (ontlasting) 3

5 De maag Afb. 3 Plaats van de maag in het lichaam Afb. 4 Maag (Gaster) De maag (la: ventriculus, gaster) is een orgaan in het lichaam dat dient om voedsel te verteren. De maag is een gekromde zak en ligt links boven in de buikholte. De maag grenst aan de lever, de milt, de alvleesklier, het middenrif en voor een gedeelte aan de dikke darm. Afhankelijk van de inhoud en van de houding van het lichaam neemt de maag verschillende vormen aan. De darmen De darmen behoren tot het spijsverteringsstelsel of gastro-intestinaal systeem. Bij de mens en de meeste (zoog)dieren bestaat het spijsverteringsstelsel uit de volgende opeenvolgende delen: - A slokdarm of oesophagus; - B Maag - C Dunne darm - C1 twaalfvingerige darm of duodenum; - C2 nuchtere darm of jejunum; - C3 kronkeldarm of ileum; - D blinde darm of caecum met het wormvormig aanhangsel of appendix; - E Dikke darm - F endeldarm of rectum met de anus Het duodenum, de nuchtere darm en kronkeldarm vormen samen de dunne darm die bij de mens zes tot zeven meter lang kan zijn. Aansluitend hierop begint de dikke darm. Deze begint bij de blinde darm en eindigt bij de endeldarm. De blinde darm is een kort 'doodlopend' stuk dat eindigt met een wormvormig aanhangsel, ook wel appendix genoemd. Appendicitis is een ontsteking van dit aanhangsel. Men spreekt vaak van blindedarmontsteking. De functie van de darm is het opnemen en verteren van voedingsstoffen en het uitscheiden van afvalstoffen. Eerst gebeurt er een verteringsproces dat reeds in de mond begint. Zie spijsverteringsstelsel. Lichaamssappen vanuit verschillende organen komen terecht in de darm om het verteringsproces op gang te brengen. De verteerde voedingsstoffen kunnen vervolgens door de darmwand heen in het bloed worden opgenomen. 4

6 Afvalstoffen van het lichaam kunnen via de darm uitgescheiden worden. Dit kunnen onverteerde voedselresten zijn die in de darm zijn gebleven, of dit kunnen afvalstoffen zijn die via de lever en het bloed terug in de darm worden afgegeven. Deze afvalstoffen verlaten het lichaam via de anus bij de stoelgang. De darm heeft een peristaltiek, dit is een knijpende voortbeweging die ervoor zorgt dat het voedsel vooruitkomt in de darm. Indien deze peristaltiek te hevig is, kan dat resulteren in diarree. De twaalfvingerige darm Afb. 5 Het maag-darmstelsel bij de mens 1. slokdarm 2. maag 3. dunne darm 4. appendix 5. blinde darm 6. dikke darm 7. endeldarm 8. anus De twaalfvingerige darm (duodenum) vormt het begin van de dunne darm en sluit via het maagportier (de pylorus) aan op de maag. De rest van de dunne darm wordt gevormd door de nuchtere darm (jejunum) en de kronkeldarm (ileum). De alvleesklier Afb. 6 Alvleesklier Afb. 7 Pancreas en twaalfvingerige darm De pancreas (Grieks kreas = vlees) of de alvleesklier (buikspeekselklier) is een klierachtig orgaan dat zich retroperitoneaal in de buikholte, gedeeltelijk achter de maag en het bovenste deel van de dunne darm (duodenum), bevindt. De alvleesklier 5

7 komt eveneens achterlangs in contact met de linker nier en bijnier. Bij de volwassene is de pancreas 12 tot 15 cm. lang en weegt 70 tot 100 gram. Het is een gemengde klier met externe en interne secretie. De functie van dit orgaan is dus dubbel, namelijk: - exocrien (extern): met vooral een productie en secretie van 1,5 à 3 liter spijsverteringsenzymen (namelijk trypsine, amylase, lipase en peptidase) die via de ductus pancreaticus (Wirsungi) afvloeien naar het duodenum. - endocrien (intern): met onder andere productie en afscheiding van insuline, glucagon en somatostatine die aan het bloed worden afgegeven. De galblaas Afb. 8 Galblaas De galblaas (Latijn: vesica fellea) is een peervormig hol orgaan dat rechts onder de lever ligt. Het orgaan is verbonden met de lever met de galbuis. De galblaas slaat de gal op, die wordt afgescheiden via de centrale galgang of ductus choledochus naar de darm als vethoudend voedsel de darm binnenkomt. Gal bevat immers stoffen die vet tot hele kleine partikels kan afbreken (emulgeren) waardoor ze gemakkelijker door de darmen kunnen opgenomen worden. De galblaas vormt een reservoir voor de galvloeistof die door de lever is geproduceerd. De galblaas heeft een waterontrekkende werking op de gal die zodoende wordt ingedikt en een typische groene kleur krijgt. De hoeveelheid gal die naar de darm wordt afgevoerd is afhankelijk van de hoeveelheid te verteren vet in de darm. De lever Afb. 9 Lever vanaf de bovenzijde Afb. 10 Lever vanaf de onderzijde 6

8 Afb. 11 Lever vanaf de dorsale zijde De lever (Latijn: hepar) is een belangrijk en veelzijdig orgaan. Het speelt een belangrijke rol in het metabolisme (stofwisseling). In het menselijke lichaam is het beveiligd door de onderste ribben van de borstkas, rechtsboven in de buikholte. Met een gewicht van anderhalve kilo is de lever, na de huid het zwaarste, en - na de hersenen - ook het meest veelzijdige orgaan. Functies De leverfuncties kunnen worden verdeeld in drie hoofdgroepen: 1. Vasculaire functie: de lever bevat een betrekkelijk groot bloeddepot en kan bijdragen aan de erythropoiësis 2. Secretoire functie: productie, opslag en secretie van galvloeistof 3. Metabole functie: is zeer breed, bijvoorbeeld: - koolhydraatstofwisseling - vetstofwisseling - eiwitstofwisseling - detoxicatie van stoffen - hormoonafbraak - opslag van ijzer Productie De lever stuurt de aminozuren door naar andere organen of bewerkt ze. Een gedeelte van de suikers en vetten slaat de lever zelf op tot het lichaam ze nodig heeft. Ook ijzer en vitamine A, B12 en D worden bewerkt en opgeslagen in bepaalde delen van de lever. De lever maakt ook verschillende eiwitten aan die in het bloed een eigen functie vervullen; bijvoorbeeld eiwitten, die nodig zijn voor een goede bloedstolling (hemostase), of die een taak hebben in het afweerstelsel dat ons lichaam beschermen moet. Een andere belangrijke functie van de lever ligt in het zuiveren van het bloed. Allerlei afvalstoffen moeten eruit voor het bloed teruggaat naar boven, richting de longen. In de milt, die aan de andere kant van de buikholte op dezelfde hoogte zit, worden stervende rode bloedlichaampjes afgebroken. Bij dit proces komt het afvalproduct bilirubine vrij, dat door de milt in de bloedbaan geloosd wordt. De lever op haar beurt filtert dit eruit en scheidt dit, naast andere afvalstoffen zoals cholesterol, via een 7

9 tussenstop in de galblaas, uit in de twaalfvingerige darm. Deze bilirubine geeft onze ontlasting - als het chemische complex goed werkt - haar bruine kleur. Zijn die afvoerwegen verstopt (bijvoorbeeld door galstenen, die door het klonteren van de cholestrol in de gal kunnen ontstaan), dan ontbreken in de ontlasting ook die kleurstoffen en heeft de ontlasting weinig kleur. Iemand met een zieke lever krijgt al snel een donkergele huidskleur (deze zogeheten geelzucht is een bekend symptoom van een ontsteking of andere stoornis in het leversysteem) doordat de bilirubine zich ophoopt in het lichaam. De lever produceert ook gal; per dag iets meer dan een halve liter. Die gal komt via de galblaas in de darmen, wat gebeurt als de maag zich gevuld heeft. Gal verandert de vetten in het voedsel in kleinere eenheden, die gemakkelijk opneembaar zijn in het bloed. Als zogenaamde vetzuren komen die voorbewerkte vetten dan via de darmen en het bloed weer in de lever terecht, waar ze in de energievoorziening van ons lichaam een rol spelen. Reiniging De lever haalt ook allerlei schadelijke en giftige stoffen uit het bloed. Zonder lever zouden we binnen 24 uur sterven aan een totale vergiftiging door ammoniak die vrijkomt bij de vertering van eiwitten. De lever zet dit gif om in ureum, dat vervolgens uitgescheiden wordt via de nieren. Ook met geneesmiddelen weet de lever raad. Barbituraten (slaapmiddelen) en sulfapreparaten filtert de lever uit het bloed. Bij dosering van medicijnen wordt rekening gehouden met de 'ontgiftende' functie van de lever. En omgekeerd: wanneer de lever door ziekte of natuurlijke slijtage (ouderdom) niet goed meer functioneert, zullen medicijnen voorzichtiger gegeven moeten worden. Soms wordt een medicijn ook per zetpil toegediend: het bloed uit de endeldarm (het laatste gedeelte van de dikke darm) gaat namelijk niet via de lever naar de rest van het lichaam, maar komt daar rechtstreeks terecht. De nieren Afb. 12 Nieren van achter gezien met weglating van de ruggengraat en ribben De nieren (Lat. renes) zijn bij zoogdieren, waaronder de mens, twee organen die gelegen zijn in de buikholte achter het buikvlies (peritoneum) links en rechts van de ruggengraat. De nieren zuiveren het bloed van daarin opgeloste ongewenste stoffen, vooral afvalstoffen van de stofwisseling en via het voedsel opgenomen vergiften en 8

10 geneesmiddelen. Het product dat de nieren hierbij maken, een oplossing van stoffen die het lichaam niet meer kan gebruiken, heet urine. Bij de mens zijn de nieren enigszins boonvormig, met de holle kant naar het midden wijzend. Menselijke nieren zijn cm lang, 5 cm dik en wegen ieder ca. 150 gram. De bijnieren De bijnieren zijn kleine organen en liggen als kapjes op de nieren, ervan gescheiden door vetweefsel. Ze produceren hormonen. De urineblaas Afb. 13 blaas (nr.2) Afb. 14 blaas (nr.1) De urineblaas (Latijn: vesica urinaria) is een orgaan dat de urine uit de nieren verzamelt en deze opslaat tot het moment van urineren. De urine komt de blaas binnen via de urineleiders en verlaat deze uiteindelijk via de urinebuis. De milt Afb. 15 Milt bij de mens De milt is een orgaan dat onderdeel is van het lymfesysteem, maar anders dan lymfeklieren opgenomen is in de bloedcirculatie. De milt kan worden gezien als de lymfeklier van het bloed. In de milt worden plasmacellen gevormd en worden rode 9

11 bloedcellen afgebroken, maar de milt bevat ook een zeker reservoir aan bloed. Ook draagt de milt bij aan de verwijdering van afvalstoffen uit het bloed. Bij de mens bevindt de milt zich in de linker bovenhelft van de buik, onder het middenrif en achter de maag. Bij een normaal individu is de milt ongeveer mm groot met een gewicht van g. 10