szw Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal s-gravenhage, 3 december 2001

Transcriptie

1 szw Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal s-gravenhage, 3 december 2001 Met deze brief wil ik u informeren over het gevoerde RSI-beleid in de afgelopen jaren en over de aard en omvang van deze problematiek in Nederland. Dit zal ik doen aan de hand van twee onderzoeksrapporten 1 die u bijgaand aantreft. Ook zal ik u op de hoogte stellen van mijn beleidsvoornemens. Daarnaast geef ik, mede namens de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), een reactie op het advies van de Gezondheidsraad. Beleid In 1998 heeft mijn voorganger naar aanleiding van verontrustende berichten over het aantal RSI-klachten bij beeldschermwerkers het onderzoek RSI: de muisarm ontzenuwd laten uitvoeren. Uit dit onderzoek van de Arbeidsinspectie bleek dat 56% van de ondervraagde beeldschermwerkers tijdens het werk RSI-klachten had. Deze onderzoeksresultaten waren aanleiding om het beleid ten aanzien van RSI bij beeldschermwerkers te intensiveren en te koppelen aan een streefcijfer, een concrete reductiedoelstelling. Aangezien er op dat moment geen landelijk representatieve gegevens beschikbaar waren, is dit streefcijfer gekoppeld aan de gegevens uit het onderzoek van de Arbeidsinspectie. Deze hadden betrekking op de beeldschermwerkers in financiële instellingen, zakelijke dienstverlening en de overheid. Het streefcijfer (SOZA ) behelst een daling van tenminste 10% van RSI-klachten bij beeldschermwerkers in het jaar Deze doelstelling werd door de FNV als weinig ambitieus betiteld, omdat hiermee meer dan werknemers klachten zouden behouden. In reactie hierop is aangegeven dat een reductie van 10% niet het einddoel is, maar dat een verdere reductie, gelet op de toename van het beeldschermwerk de komende jaren en de stijgende trend in het aantal klachten, niet realistisch is. Het eerste doel was om een omslag in de stijgende trend te bewerkstelligen. Aan het realiseren van die doelstelling zou gewerkt worden door het maken van taak-stellende afspraken over de preventie van RSI met werkgevers en werknemers in arboconvenanten en door voorlichting over oorzaken, gevolgen en preventiemogelijkheden van RSI bij beeldschermwerk aan werkgevers en werknemers. Daarnaast is aangekondigd om bedrijfsartsen aan te sporen om de registratierichtlijn voor RSI, ontwikkeld door het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten, te gebruiken en om aan de Gezondheidsraad een advies te vragen over de wetenschappelijke consensus ten aanzien van de definitie, oorzaken, preventie en behandeling van RSI. 1 Repetitive Strain Injuries reviewed (Schaeps, 2001), een monitoringonderzoek van de Arbeidsinspectie. De omvang van verzuim en arbeidsongeschiktheid door RSI (Blatter, e.a. 2001). In dit onderzoek wordt door TNO Arbeid met behulp van drie databestanden (Klachten en Aandoeningen van het Bewegingsapparaat van het RIVM en het CBS, INVENT-onderzoek van TNO Arbeid en het Trimbos-instituut en gegevens van het LISV over de nieuwe WAO-uitkeringen in 1998) de omvang van verzuim en arbeidsongeschiktheid door RSI in Nederland geschat. Inmiddels is er in 4 sectoren een arboconvenant met afspraken over preventie van RSI bij beeldschermwerk afgesloten. In 17 andere sectoren worden nog convenantsafspraken over RSI voorbereid: in 9 sectoren gaat het om RSI bij beeldschermwerk en in 8 sectoren gaat het om ander werk dan beeldschermwerk. In totaal vallen ruim 1,2 miljoen werknemers onder deze 21 convenanten. In de convenanten committeren werkgevers en werknemers zich aan een taakstellende reductie van het aantal werknemers met RSI-gerelateerde klachten in hun sector en aan de uitvoering van een plan van aanpak om deze doelstelling te realiseren. De plannen van aanpak hebben het karakter van maatwerk: ze zijn toegespitst op de specifieke situatie in de sector. Voorbeelden van dit soort afspraken zijn: het beperken van het aantal uren beeldschermwerk tot maximaal 5 uur 1

2 per dag, het opzetten van een kennisbank voor de sector, het opleiden van RSI-consulenten, het aanbieden van trainingsprogramma s gericht op werkhouding en werkmethode, het ontwikkelen van een bedrijfstakspecifieke RI&E en het ontwikkelen van minder belastend werkgereedschap. De voorlichting is uitgevoerd via een groot opgezette campagne «Stop RSI», die in mei 1999 van start is gegaan. Uit evaluatieonderzoek van Intomarkt blijkt dat de campagne de bekendheid bij zowel werkgevers als werknemers ten aanzien van de risico s en preventie-mogelijkheden aanzienlijk heeft vergroot. Voor 4 op de 10 personeelsfunctionarissen geldt dat door het campagnemateriaal hun kennis over RSI en de aandacht voor RSI binnen het bedrijf is toegenomen. Ruim éénderde van de beeldschermwerkers heeft naar aanleiding van de cd-rom persoonlijk preventieve maatregelen genomen. Bij de herziening van de Arbowet is per 1 november 1999 een verplichte melding van beroepsziekten door Arbo-diensten aan het NCvB ingevoerd, om de mogelijkheden ten aanzien van kennisvergroting, vroegtijdige signalering en preventie te optimaliseren. Hiervoor is een criteriumdocument ontwikkeld (door dr. Sluiter en dr. Frings van het Coronel Instituut) voor de vaststelling van de arbeidsrelatie van aandoeningen aan het bewegingsapparaat in de bovenste extremiteit. Ook de Gezondheidsraad beveelt aan dat huisartsen en bedrijfsartsen voor de diagnosestelling en vaststelling van de relatie met het werk dit criteriumdocument toepassen, zodat zij eenzelfde handelwijze kunnen volgen. Hoewel er de afgelopen jaren dus hard is gewerkt aan de uitvoering van het RSI-preventiebeleid, blijkt uit het monitoringonderzoek van de Arbeidsinspectie Repetitive Strain Injuries reviewed (een herhaling van het in 1998 door de Arbeidsinspectie uitgevoerde onderzoek RSI: de muisarm ontzenuwd) dat de reductiedoelstelling van 10% niet is gehaald. Het percentage beeldschermwerkers met klachten in de financiële instellingen, zakelijke dienstverlening en de overheid is toegenomen van 56% in 1998 tot 65% in Uit cijfers van het LISV over de WAOinstroom blijkt bovendien dat niet alleen de klachten toenemen, maar ook de aan RSI gerelateerde arbeidsuitval: van de totale WAO-instroom werd in 1998 naar schatting 3% veroorzaakt door RSI, dit percentage is in %. Het betreft hier echter niet alleen de beeldschermwerkers. Uit het onderzoek van TNO Arbeid De omvang van verzuim en arbeidsongeschiktheid door RSI blijkt dat ook mensen met industriële, ambachtelijke en dienstverlenende beroepen (bijvoorbeeld schoonmakers) een verhoogd risico lopen om wegens RSI te verzuimen of de WAO in te stromen. Dat het streefcijfer niet is gehaald komt niet helemaal onverwacht. De economische groei en de krapte op de arbeidsmarkt in de afgelopen jaren hebben bijgedragen aan de hoge werkdruk in Nederland. Daarnaast is het gebruik van digitale informatie- en communicatie-middelen in het werk verder toegenomen en is ook de prestatiedruk voor de gemiddelde werknemer gegroeid. Uit het onderzoek van de Arbeidsinspectie blijkt dan ook een duidelijke stijging van de intensiteit en duur van het beeldschermwerk: het percentage beeldschermwerkers dat onder grote tijdsdruk werkt en te maken heeft met piekbelasting is de afgelopen jaren toegenomen, evenals het percentage beeldschermwerkers dat per dag gemiddeld méér dan 6 uur beeldschermwerk verricht en op drukke dagen langer dan zes uur achter een beeldscherm werkt. Een andere reden is dat het sluiten van arboconvenanten en vooral het uitvoeren van de afspraken meer tijd blijkt te kosten dan verwacht. De meeste convenanten worden in 2001 en 2002 afgesloten en hebben een 2

3 gemiddelde looptijd van 3 jaar. De resultaten zullen dus pas over een aantal jaren zichtbaar kunnen worden. Tenslotte is het volgens de Gezondheidsraad mogelijk dat de voorlichtingscampagne en de aandacht in de media een stijging van het aantal klachten heeft veroorzaakt, doordat bepaalde klachten eerder als RSI-klachten worden herkend en benoemd. De stijging van het percentage beeldschermwerkers met klachten van 56% naar 65% is zorgelijk. Toch past hier ook enige nuancering. Het betreft een onderzoek naar beeld-schermwerkers in een beperkt aantal sectoren en de in het onderzoek gehanteerde definitie is zeer ruim. Als de door de Gezondheidsraad voorgestelde definitie, die ook nog vrij globaal is, wordt gehanteerd (het percentage mensen dat in het afgelopen jaar klachten heeft gehad die tot hinder in de uitvoering van de normale bezigheden hebben geleid), dan bedragen de percentages naar schatting 11% voor klachten aan nek/schouder/bovenrug en ongeveer 5% voor klachten aan elleboog/pols/hand. Hierbij wordt geen onderscheid gemaakt tussen beeldschermwerk en overige werkzaamheden. Slechts een zeer beperkt deel van deze klachten leidt tot langdurig verzuim. Uit het onderzoek van TNO Arbeid naar de omvang van verzuim en arbeidsongeschiktheid door RSI blijkt dat 0,44% van de beroepsbevolking langer dan 13 weken verzuimt door deze klachten aan het bewegingsapparaat en 0,04% per jaar de WAO instroomt door dergelijke klachten. Deze nuanceringen nemen echter niet weg dat we te maken hebben met een belangrijk en naar verwachting groeiend gezondheidsprobleem, waarvoor tijdige en adequate preventie-maatregelen van groot belang zijn. Advies van de Gezondheidsraad In juni 1998 vroeg mijn voorganger, mede namens de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, de Gezondheidsraad om advies over de wetenschappelijke status-quo en consensus betreffende de oorzaken, de preventie en de behandeling van RSI. Op 27 november 2000 heeft de Gezondheidsraad zijn bevindingen gepresenteerd in een rapport. De Gezondheidsraad concludeert in zijn advies dat de stand van wetenschap met betrekking tot de oorzaken, de preventie en de behandeling van het complex van klachten en stoornissen dat de Gezondheidsraad tot RSI rekent, op veel deelgebieden belangrijke hiaten vertoont. Hoewel de Gezondheidsraad de huidige stand van de wetenschap onvoldoende vindt om een definitief pakket van preventieve maatregelen aan te bevelen, meent de Gezondheidsraad ten aanzien van de preventie en behandeling een aantal aanbevelingen te kunnen doen. De gangbare preventieve maatregelen gingen tot nu toe vooral uit van vermindering van de lichamelijke belasting. De Gezondheidsraad is echter van mening dat het voor de preventie en behandeling van RSI-klachten van belang is dat naast gedoseerde rust ook wordt gewerkt aan de verhoging van de lichamelijke belastbaarheid. Dit is naar mijn mening een belangrijke aanbeveling, waar meer aandacht aan besteed moet worden. Voorts verwacht de Gezondheidsraad dat in de toekomst zal blijken dat vooral een multidisciplinaire aanpak, gericht op zowel de fysieke, de psychosociale als de persoons-gebonden risicofactoren, effectief is voor de preventie en behandeling van RSI-klachten. RSI-definitie De Gezondheidsraad schrijft dat RSI (Repetitive Strain Injury) in de wetenschappelijke literatuur als een verzameling van met het werk 3

4 samenhangende klachten wordt beschouwd en dat de term omgeven is door een groot aantal onduidelijkheden. Dat blijkt al uit verschillen in naamgeving. In bijvoorbeeld de VS spreekt men van CTD (Cumulative Trauma Disorders), in het VK wordt naast RSI gesproken van Work Related Upper Limb Disorders (WRULD), maar ook andere namen komen voor. Daarbij is het overigens onduidelijk of onder deze begrippen steeds hetzelfde wordt verstaan. Ondanks dat de benaming RSI (Repetitive Strain Injury) veel discussie geeft in de wetenschappelijke literatuur, heeft de Gezondheidsraad ervoor gekozen om de term RSI te handhaven, omdat deze term in Nederland veel bekendheid geniet. De definitie die door de Gezondheidsraad is opgesteld, luidt: «RSI is een tot beperkingen of participatieproblemen leidend multifactorieel bepaald klachtensyndroom aan nek, bovenrug, schouder, boven- of onderarm, elleboog, pols of hand of een combinatie hiervan, gekenmerkt door een verstoring van de balans tussen belasting en belastbaarheid, voorafgegaan door activiteiten met herhaalde bewegingen of een statische houding van één of meer van de genoemde lichaamsdelen als één van de veronderstelde etiologische [i.e. oorzakelijke] factoren». De Gezondheidsraad duidt de klachten die herleidbaar zijn tot een specifieke medisch objectiveerbare aandoening aan als specifieke RSI. Gaat het om klachten die niet objectief aantoonbaar zijn, dan spreekt men van aspecifieke RSI. Deze aspecifieke klachten kunnen alleen worden vastgesteld op basis van symptomen als tintelingen, pijn, kracht- en coördinatieverlies en op basis van aanwezige functionele beperkingen. De Gezondheidsraad rekent beide vormen tot RSI, omdat naar zijn mening de oorzakelijke factoren hetzelfde zijn. Aangezien specifieke aandoeningen naar schatting slechts verantwoordelijk zijn voor 13 tot 27% van alle RSI-klachten, betekent dit dat er in ongeveer 75% van de gevallen sprake is van aspecifieke RSI-klachten die leiden tot beperkingen en/of participatieproblemen. In eerste instantie heeft het advies van de Gezondheidsraad tot nadere overweging van het te voeren beleid ten aanzien van RSI geleid. Het feit dat RSI slechts in zeer globale termen te definiëren is en dat het merendeel van de aandoening niet medisch objectief aantoonbaar is, brengt de nodige problemen met zich mee. Immers, door te spreken over RSI als een «multifactorieel klachtensyndroom» in plaats van over een afwijking of ziekte, kunnen mensen zichzelf, wellicht onterecht, als RSI-patiënt herkennen. Om deze redenen heb ik de Gezondheidsraad in juni 2001 gevraagd om een nadere toelichting op de benaming RSI en de definitie van RSI. De Gezondheidsraad heeft in zijn reactie (zie bijlage) aangegeven dat door middel van de definitie een afbakening is gegeven van het begrip RSI. Zo moeten klachten leiden tot beperkingen en/of participatieproblemen en dus langdurig van aard zijn en bovendien door meerdere factoren bepaald worden waarbij een statische houding of herhaalde bewegingen één van de factoren is. De definitie kan uiteraard niet dienen als een diagnostisch instrument, hiervoor verwijst de Gezondheidsraad naar het eerder genoemde criteriumdocument. Voor aandoeningen die onder specifieke RSI vallen, zijn in deze richtlijn o.a. de klinische eigenschappen van de aandoeningen beschreven. Het vaststellen van aspecifieke RSI vindt volgens deze richtlijn plaats door het uitsluiten van medisch objectiveerbare aandoeningen in combinatie met een symptoomdiagnose. Ik ben voornemens om op korte termijn een goede diagnostiek of protocol voor de vaststelling van aspecifieke RSI uit te laten werken door de deskundige veldpartijen. Deze diagnostiek moet zodanig zijn dat 4

5 verkeerde ziektebeelden en onnodige medicalisering wordt voorkomen. Vanzelf spreekt dat deze diagnostiek verwerkt moet worden in richtlijnen voor het handelen van de betreffende beroepsgroepen en dat deze richtlijnen in de praktijk geïmplementeerd moeten worden. Ondanks het feit dat het advies van de Gezondheidsraad bij mij twijfel heeft veroorzaakt over de bruikbaarheid van het begrip RSI, zal het moeilijk zijn om van dit begrip af te zien. Helder is immers dat in specifieke sectoren (bijvoorbeeld het bankwezen of de schoonmaak- en reinigingssector) sprake is van een belangrijke problematiek die om een antwoord vraagt. Ik kies ervoor om in de toekomst af te zien van massamediale voorlichtingscampagnes aan het algemene publiek. Wel zal ik doorgaan met de reeds ingezette specifieke aanpak door middel van arboconvenanten nieuwe stijl in sectoren waar evident sprake is van een hoge mate van arbeidsgerelateerde klachten in de bovenste extremiteit. Voorlichting is een belangrijk onderdeel binnen deze arboconvenanten en kan geheel op de werknemers binnen de branche worden afgestemd. Beleidsreactie De aanpak via convenanten zal ik de komende jaren met voortvarendheid voortzetten. In sectoren waar een verhoogd risico bestaat op dergelijke klachten aan het bewegingsapparaat en waar nog geen afspraken zijn of worden gemaakt, zal ik samen met werkgevers en werknemers bezien of ook daar convenanten zijn te sluiten. Op deze wijze kan voor iedere risicosector het vereiste maatwerk geleverd worden. Naar mijn mening is dit de juiste wijze om arbeidsgerelateerde aandoeningen aan het bewegingsappaaraat in de bovenste extremiteit effectief en efficiënt terug te dringen. Doel is om eerst een omslag te bewerkstelligen in de stijgende trend, met het oog op uiteindelijk een zo groot mogelijke reductie. De voortgang van de convenantenaanpak met betrekking tot de preventie van deze klachten zal ik gaan volgen. Dit zal gebeuren door middel van een representatieve monitor die door het CBS zal worden uitgevoerd, via de Enquête Beroeps Bevolking (EBB) en/of via het Periodiek Onderzoek Leef Situatie (POLS). Het voorstel van de FNV om de toepassing van pauzesoftware op computers verplicht te stellen en mede met behulp hiervan te controleren op een maximum aantal te werken uren per dag aan een beeldscherm, heeft niet mijn steun. Uitgangspunt in het beleid is en blijft dat de afspraken die gemaakt worden, maatwerkafspraken zijn die per sector overeen worden gekomen, bijvoorbeeld in het kader van de arboconvenanten. In het geval van beeldscherm-werk kunnen afspraken over pauzesoftware en een maximum aantal te werken uren per dag aan een beeldscherm hier onderdeel van uitmaken [2]. Ten aanzien van preventie en behandeling zal ik, samen met de Minister van VWS, en in samenspraak met het Coronel Instituut en de Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde (NVAB) niet alleen bezien op welke wijze het gebruik van het criteriumdocument bevorderd kan worden, maar tevens zal ik bezien hoe aan de aan-bevelingen van de Gezondheidsraad met betrekking tot preventie en behandeling bredere bekendheid kan worden gegeven. Zo zal ik, samen met de Minister van VWS, werken aan een intensivering van het preventiebeleid, waarbij (in het kader van de multidisciplinaire aanpak) het verhogen van de lichamelijke belastbaarheid één van de aandachtspunten zal zijn. Hierbij zal waar mogelijk worden aangesloten bij het voorstel van het kabinet om samen met de sociale partners het traject «meer gezondheid door sport en beweging» uit te zetten. Tevens zal bij de ontwikkeling van een richtlijn 5

6 voor bedrijfsartsen met betrekking tot behandeling, begeleiding en reïntegratie van mensen met arbeidsgerelateerde aandoeningen aan het bewegings-apparaat in de bovenste extremiteit, die door de NVAB ter hand is genomen, rekening worden gehouden met de aanbevelingen van de Gezondheidsraad. Daarnaast zal ik onder meer via het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten (NCvB), het Nederlands Kenniscentrum Arbeid en Klachten Bewegingsapparaat, de kenniskring RSI van de Stichting Expertisecentrum Reïntegratie, het Nederlands Informatie Netwerk Arbeidsomstandigheden (NINA), de Regionale Expertise Centra, Regionale Samenwerkingsverbanden en het Arbo Platform bevorderen dat de aanbevelingen van de Gezondheidsraad met betrekking tot preventie en behandeling brede bekendheid krijgen. De Gezondheidsraad concludeert dat de stand der wetenschap op veel deelgebieden nog belangrijke hiaten vertoont met betrekking tot de oorzaken, preventie en de behandeling van RSI-klachten. Om te bezien in hoeverre deze lacunes, onder andere met betrekking tot een goede en eenduidige diagnosestelling, adequaat opgevuld kunnen worden, ben ik voornemens om samen met de Minister van VWS een programmeringsstudie te laten uitvoeren. Op basis van de resultaten van de programmeringsstudie kunnen vervolgens de omvang, de wijze, de kosten en de positionering van een onderzoeksprogramma vastgesteld worden. De Staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, J. F. Hoogervorst Bijlage is niet elektronisch beschikbaar 6