Sociale economie: Maatschappelijke winstmaximalisatie. de balans van 12 praktijkvoorbeelden

Transcriptie

1 Sociale economie: Maatschappelijke winstmaximalisatie de balans van 12 praktijkvoorbeelden

2 Inhoud Woord vooraf 3 Inleiding: MVO en sociale economie: één familie? 4 There s (Eco)power in cooperation! 6 Ryhove: de grand écart tussen sociale doelstellingen en economische noodwendigheden 8 Tintelijn: milieuvriendelijk schildercollectief komt goed uit de verf 10 Care, een blinkend hart voor mensen 12 De Instant A anpak: sectoroverschrijdende samenwerking rond tewerkstelling 14 Fusion bij Baobab Catering 16 ISIS: de architecten van modern management in de sociale economie 18 BEWEL: een kei in kerncompetenties 20 Lilith HuisHoudHulp: een proper dienstenchequebedrijf 22 Colofon Deze brochure werd gerealiseerd door VOSEC vzw Eindredactie Geert Jespers Met medewerking van Peter Bosmans, Greet Castermans, Ilse Devroe, Caroline Gijselinckx Foto s Koen Broos, VELO: fietsbedrijf loopt gesmeerd 24 Opnieuw & C : tweedehands is eerste keus! 26 Flection: subsidies verwelken maar de waarden van een invoegbedrijf blijven eeuwig bestaan! Een brug tussen sociale economie en MVO 30 Misverstanden opruimen 31 Sociale economie in t kort Lay-out Magelaan, Drukwerk Acco, Met dank aan Vlaams Minister van Sociale Economie Kathleen Van Brempt Verantwoordelijke uitgever Greet Castermans, directeur VOSEC VOSEC/oktober 2007

3 U I T G E S P R O K E N I N H O U D / W O O R D V O O R A F Woord vooraf Dienstbaarheid aan de samenleving is méér dan louter een sociale activiteit. It s business! Wie kan ontkennen dat ondernemen een maatschappelijk noodzakelijke activiteit is? Ik ben zeer blij dat ondernemingen zorgen voor tewerkstelling en hierdoor de koopkracht van leden van de samenleving verhogen. Evenzeer moeten we vaststellen dat, ook met de vergaande economische ontwikkeling en de welvaart waarin we leven in Vlaanderen, de druk van de concurrentie, de druk van het halen van winst (steeds meer winst?) en de druk op de werknemers zich vertaalt in verscheidene maatschappelijke problemen. Het is open deuren intrappen: we kennen deze negatieve neveneffecten meer dan voldoende zoals de uitstoot van ouderen, van lager geschoolden, van arbeidsgehandicapten, de ziektefenomenen, de milieuzorgen, enz. Sociale economie-initiatieven geloven dat een andere manier van ondernemen op korte termijn kan en dat een andere economie op langere termijn moet. Met zijn andere manier van werken heeft de sociale economie m.a.w. ook de ambitie om zij het op een bescheiden wijze te experimenteren met alternatieven op de vrije markteconomie. Een vrije markteconomie die toch nog altijd leidt tot ongelijkheid tussen Noord en Zuid, kansarmoede, milieuvervuiling, burn-outs voor hoger opgeleiden, De sociale economie kan de ondernemingen uitdagen om het projectmatige van de MVOacties te overstijgen en duurzaam ondernemen te maken tot een vast onderdeel van het bedrijfsbeleid. Op die manier zullen steeds meer thema s aan bod komen: afvalpreventie, diversiteitsbeleid bij aanwervingen, dialoog met de buren en overheid wie op verschillende terreinen tegelijk actief is zal merken dat deze elkaar steeds meer gaan versterken. Anderzijds ontsnappen ondernemingen in de sociale economie niet aan de systematische bewaking van het op elkaar afstemmen van realiteit en doelstellingen. Thema s als een goed management en professionaliteit in de werking zijn dan ook hot items. De ondernemingen in de sociale economie willen via economische activiteiten sociale, ecologische en maatschappelijke doelstellingen bereiken. Hun bestaansreden ís de maatschappelijke winst. Het verantwoorde hun eigenheid. Ondernemen hun middel. Lodewijk De Witte, voorzitter VOSEC Gouverneur provincie Vlaams-Brabant 3

4 Inleiding MVO en sociale economie: één familie? MVO en sociale economie lijken gemakkelijk in één adem te noemen alsof het aan elkaar gelijken zijn. De historische ontwikkeling zowel van de een als de ander maar vooral de intrinsieke ethiek binnen de sociale economie geven hen elk toch een bijzonder en onderscheiden karakter. Daar waar de P van People en de P van Planet in een reeks gevallen veel gelijkenissen kan vertonen met meerdere KMO s in Vlaanderen die inspanningen op vlak van maatschappelijk verantwoord ondernemen leveren, blijft de P van Profit voor de sociale economieondernemingen ingevuld als een maatschappelijke bijdrage en return naar de leden van de doelgroep in het bijzonder of de samenleving als geheel. Teruggaand in de tijd moeten we vaststellen dat sociale economie-ondernemingen vaak pioniers zijn geweest in het beantwoorden van sociale en milieubehoeften. Zij hebben noden kunnen identificeren die noch door de overheden, noch door commerciële ondernemingen werden opgepikt, vooral in de domeinen van de gezondheidszorg, het milieu, het ethisch bankieren en verzekeren. Door aan te tonen dat men aan economie kan doen zonder enkel en alleen rendabiliteit na te streven, kan de sociale economie gezien worden als een van de belangrijkste motoren van maatschappelijk verantwoord ondernemen. De sector van de sociale economie definieert zichzelf als een verscheidenheid aan bedrijven en initiatieven die in hun doelstellingen de realisatie van bepaalde maatschappelijke meerwaarden voorop stellen en hierbij basisprincipes respecteren als voorrang van arbeid op kapitaal, democratische besluitvorming, maatschappelijke inbedding, transparantie, kwaliteit, duurzaamheid. Bijzondere aandacht gaat ook naar de kwaliteit van de interne en externe relaties. De sociale economie-bedrijven en -initiatieven brengen goederen en diensten op de markt en zetten daarbij hun middelen economisch efficiënt in met de bedoeling continuïteit en rentabiliteit te verzekeren. Meer dan eens moeten we vaststellen dat op meerdere fora deze definiëring van sociale economie wordt verward met maatschappelijk verantwoord ondernemerschap waar de creatie van aandeelhouderswaarde veelal het uitgangspunt blijft. Bij sociale economie heeft de ethiek diepe wortels in de interne structuur en de werking van de organisatie. Het statuut van de organisaties in de sociale economie (zoals coöperaties, verenigingen en vennootschappen met een sociaal oogmerk) is van dien aard dat het nastreven van winst geen doel op zich is maar steeds in functie van de dienstverlening aan de leden van de samenleving staat. In de meeste, maar niet alle gevallen, is de dienstverlening gericht naar de mensen uit de kansengroepen, die uit de boot vallen binnen het reguliere circuit. Naast deze manifeste interne component heeft de sociale economie ook een extern latent doel: aantonen dat economie dienstbaar kan zijn aan de samenleving. Met andere woorden, op een pragmatische manier experimenteren met alternatieven voor de vrije markteconomie. Historisch heeft de sociale economie zich ook precies ontwikkeld vanuit de bekommernis voor de democratisering van het economisch leven. In het concept van het coöperatief ondernemen (vanaf de 19de eeuw tot vandaag) heeft de participatie van de werknemers enerzijds en andere belanghebbenden voor de maatschappelijke vooruitgang anderzijds een belangrijke plaats gekregen en wordt de beslissingsmacht niet enkel op basis van inbreng van kapitaal georganiseerd. Maatschappelijk verantwoord ondernemen daarnaast wijst op vrijwillige inzet van ondernemingen om naast economische rendabiliteit ook sociale en milieudoelstellingen na te streven. Vaak worden de inspanningen van bedrijven gericht op één of ander thema; hetzij milieu, hetzij naar een betere klantenrelatie enz. Toch zijn er al een aantal initiatieven die een wezenlijk onderdeel van het ondernemingsbeleid uitmaken om de MVO agenda zo breed mogelijk te integreren. Soms wordt maatschappelijk verantwoord ondernemen gebruikt als een strategie om het consumentenvertrouwen te bewaren of terug te winnen. Zo wordt het gereduceerd tot een middel in het bereiken van de economische doelstellingen. Die verschillen moeten beiden niet uit elkaar drijven maar kunnen net de voedingsbodem vormen voor een vruchtbare samenwerking tussen maatschappelijk verantwoord ondernemen en sociale economie. Uitwisselen van goede praktijken kan al een goed vertrekpunt zijn. Met deze brochure geven we daarvoor alleszins een aanzet. 4

5 I N L E I D I N G Sociale economie voorgesteld met 12 praktijkvoorbeelden We laten u proeven van de rijkdom aan initiatieven, die elk op hun eigen innovatieve wijze de verschillende aspecten van de sociale economie belichten. Centraal staat voor de sociale economie-ondernemingen het realiseren van maatschappelijke meerwaarden, wat tot uiting komt o.a. in het creëren van tewerkstelling voor kansengroepen, zoals bij uitzendproject Instant A, of het opzetten van een milieuvriendelijk productieproces. Groene energieleverancier Ecopower en kringloopwinkel Opnieuw en C zijn daar voorbeelden van. Een ander essentieel aspect is de aandacht voor de mens, de persoon in de onderneming die een centrale plaats krijgt. Arbeid is het middel bij uitstek om talenten en capaciteiten te ontplooien. Dit principe stond al jaren in de family statement van Care waardoor de keuze om invoegbedrijf te worden voor hen een logische stap was. Met werk op maat kunnen ook kansarmen en arbeidsgehandicapten deelnemen aan het arbeidsproces. De beschutte werkplaatsen Ryhove en BEWEL tonen dat elke dag opnieuw aan. Een goede begeleiding en een leerproces op de werkvloer biedt reële groeikansen aan ieder ongeacht de culturele en sociale diversiteit. Daarom zijn de vroegere invoegwerknemers bij Flection nu helemaal hun etiket kwijt. Democratische besluitvorming, een degelijke en transparante structuur en organisatie zijn maatstaven voor deugdelijk beleid. Om dit waar te maken werkt Buurtdienst Isis aan een doorontwikkeling waarbij alle echelons dus alle medewerkers van de organisatie worden betrokken. Sociale economie is heel sterk ingebed in de maatschappij. Het zijn bijna per definitie grassroot organisaties die ontstaan vanuit de basisbeweging. Zo stapt VELO uit Leuven in het project Fietspunten en pakt het de jarenlange ervaring van de sociale economie en het lokale netwerk op vlak van fietsmobiliteit met zich mee. Een goede samenwerking met alle stakeholders blijft daarbij essentieel. De sociale economie wil ook het vertrouwen van de huidige en toekomstige generaties consumenten niet beschamen en werkt bijgevolg met duurzame producten en productiemethoden kaderend in een welbepaalde visie op duurzame ontwikkeling. Baobab catering kiest voor kwalitatieve fairtradeproducten en bouwt met haar klanten een nauwe vertrouwensrelatie uit. Zo wil men met de externe stakeholders naar een faire en gelijkwaardige relatie streven en worden ook intern binnen het werkproces alle partijen mee in de filosofie van de onderneming betrokken. Sociale economie sluit zowel aan bij de private sector als de publieke sector. Lees verder hoe Lilith Huis- HoudHulp, ondersteund door het systeem van de dienstencheques en als invoegonderneming, een vliegende start nam en poetsen een kwaliteitslabel geeft. Het toont tevens aan dat deze en ook alle andere ondernemingen zich bewegen op de reguliere markt, maar met hun bijzondere aanpak het verschil wensen te maken. Het coöperatief ondernemingsverband is historisch de grondlegger van de sociale economie. Sinds enige jaren kiezen jonge en creatieve ondernemers deze rechtsvorm als basis voor hun innovatieve en democratische aanpak van ondernemen. Zo nemen de vijf meewerkende vennoten van milieuvriendelijk schildercollectief Tintelijn samen alle beleidsbeslissingen maar steken ze evengoed de handen uit de mouwen op één van de vele werven. Rendabel ondernemen is een belangrijke maatstaf en barometer voor alle ondernemingen uit de sociale economie. Het behoud van het evenwicht tussen de maatschappelijke verantwoordelijkheid en de financiële haalbaarheid is een constante uitdaging. Financiële winst is echter onlosmakelijk verbonden met maatschappelijke winst. De 12 bijgaande verhalen getuigen hiervan. 5

6 There s (Eco)power in cooperation! Jan Williame en Relinde Baeten Een aantal mensen vond dat er dringend meer groene stroom moest geproduceerd worden en richtte in 1991 Ecopower op. Vandaag is er een lange wachtlijst om van dit bedrijf milieuvriendelijke elektriciteit te mogen afnemen. Basisingrediënt van het gesmaakte bedrijfsrecept: coöperatief werken. Iedereen doet mee! Ecopower is een coöperatie die projecten met hernieuwbare energie financiert en beheert. Ruim coöperanten werden mede-eigenaar van zes windturbines, drie kleine waterkrachtcentrales, een biomassacentrale en m 2 zonnecellen. Elke dag komen er coöperanten bij, elk jaar komen er projecten bij. Alle coöperanten kunnen de elektriciteit van hun installaties, waar ze via de coöperatie mee eigenaar van zijn, aankopen voor hun eigen verbruik. Daarnaast krijgen de vennoten ook een vergoeding op hun kapitaal. Als erkende coöperatie eerbiedigt Ecopower op dat vlak de regels van de Nationale Raad voor de Coöperatie, die de uitkering van een matig dividend oplegt. Al zeven jaar lang is dat 6%. De investeerders krijgen dus een vergoeding voor de inbreng van wat nu eenmaal risicokapitaal is. En aangezien Ecopower er al jaren een erezaak van maakt om die 6% dan ook effectief uit te keren, kan het langjarige gemiddelde gerust de toets der vergelijking met andere beleggingen doorstaan. Anders gezegd: het coöperatief aandeel is een aandeel voor de goede huisvader. De echte speculant daarentegen, die moet zijn gerief elders zoeken. Door de dividendenuitkering bewust te plafonneren voorkomt Ecopower dat de beleidsbeslissingen genomen worden in functie van de belangen van de aandeelhouders. Men kiest ervoor om de winst opnieuw te investeren in hernieuwbare energie. 6

7 E C O P O W E R MVO of sociale economie? Is Ecopower nu een maatschappelijk verantwoorde onderneming of een sociale economie-onderneming? Het antwoord op die hamvraag is ondubbelzinnig: de belangen van de factoren arbeid en duurzaamheid primeren duidelijk boven de factor kapitaal en dus is Ecopower een sociale economie-onderneming. Dit staat gezonde balansen en positieve resultatenrekeningen geenszins in de weg. Een groeiend legertje aandeelhouders stuwde het eigen vermogen in 2006 naar euro. De omzet bedroeg ongeveer zes miljoen euro; een verdubbeling tegenover het vorige boekjaar. De te bestemmen winst overschreed de magische kaap van één miljoen euro. Op plantenolie naar je job? Ecopower werkte eerst met vrijwilligers, nadien met zelfstandige bestuurders. In 2003 werd ervoor gekozen om alle werknemers in loondienst aan te werven. Intussen zijn er 11 werknemers. Ook de bestuurders van de coöperatie werken als werknemer in het bedrijf. De loonspanning tussen administratie en management wordt principieel beperkt tot minder dan één op drie. In de praktijk is die zelfs beperkt tot 1 op 1,9. Er wordt ook voor gekozen om, waar mogelijk, kansengroepen in te schakelen. Momenteel is er een langdurig werkloze in dienst via het Activa-plan. Ecopower besteedt bijzondere aandacht aan een goede werkomgeving: kwalitatieve computerschermen, ergonomische stoelen naar ieders keuze en een ideale bereikbaarheid met het openbaar vervoer dat overigens voor 100% vergoed wordt. Er is ook een aanvullend charter op de arbeidscontracten dat de meerwaarde van werken bij Ecopower omschrijft. Flexibiliteit in de werktijd, de ruimte en tijd om binnen de doelstellingen van Ecopower experimentele projecten op te zetten (een verwarming op houtpellets, een auto op plantenolie). Het is geen rechtstreeks doel voor Ecopower, maar het bedrijf kan wel een rol spelen om initiatieven van haar medewerkers in hun privésfeer te ondersteunen. Bovendien kan de opgedane ervaring dan weer het bedrijf versterken. Alle werknemers hebben een ruime beslissingsbevoegdheid in hun job en krijgen heel wat vrijheid en autonomie om werk te organiseren. Als de opdracht het toelaat, is thuiswerk mogelijk. Alle werknemers hebben een inbreng in het bedrijf: beslissingen met impact op de medewerkers worden ook aan hen voorgelegd. Ook de coöperanten worden betrokken bij het uitzetten van de grote lijnen. Op de jaarlijkse algemene vergadering heeft elke coöperant één stem, onafhankelijk van het aantal aandelen. Die vergadering is een echt beslissingsorgaan. De feedback van de coöperanten bepaalt reëel de richting die de coöperatie uitgaat. Groen, groener, groenst Organisaties als Greenpeace en BBL mogen Ecopower dan de maximumscores geven in de rankings van de groenste elektriciteitsleverancier, dan nog wil de stroomleverancier niet bij de pakken blijven zitten. Er is een voortdurende zorg om de participatieve en democratische werking te verbeteren. Dit beschouwt het bedrijf als een belangrijk deel van kwaliteitszorg en productiviteitsverbetering. 7

8 Ryhove: De grand écart Yvan De Bie Ryhove biedt werkgelegenheid aan 380 werknemers, waaronder 300 personen met een handicap. De kernactiviteit vat directeur Yvan De Bie graag samen als het verkopen van flexibiliteit. Het bedrijf maakt dagelijks een spreidstand tussen het economische en het sociale waar Kim Clijsters in haar glorierijke tennisjaren jaloers zou op geweest zijn! Eén plus één is drie De Beschutte Werkplaats Ryhove is actief in de grafische industrie: van pre-press tot het postklaar maken en posten van mailings. Ook manuele afwerking (vouwen van mappen, samenstellen van catalogi, opkleven van staaltjes op folders, ) behoort tot de specialiteit van het huis. Daarnaast beschikt men ook over een uitgebreide krimpafdeling om producten te verpakken. Van krimpen zelf is er voor het bedrijf evenwel geen sprake. Integendeel. In het voorjaar fuseerde Ryhove met Beschutte Werkplaats De Merel. Dankzij deze uitbreiding krijgt men een grotere armslag en expertise in het verpakken van voeding volgens de strengste hedendaagse normen. De vestiging in Merelbeke stelt 90 personen te werk. Zo tikt de teller aan tot 380 werknemers. Dit huwelijk versterkt tevens het principe van de flexibiliteit en just-in-time productie in beide entiteiten. Of zoals het hoort bij een geslaagde fusie is één plus één gelijk aan drie. De grand écart Werden beschutte werkplaatsen vroeger vaak aangestuurd vanuit nobele maar weinig rendabele methodieken van het welzijnswerk dan herstructureerde algemeen directeur Yvan De Bie zijn organisatie volgens de inzichten van het modern bedrijfsbeheer. Sociale economie is in de eerste plaats economie is niet voor niets één van zijn favoriete uitspraken. Toch maakt het bedrijf dagelijks een grand écart tussen sociale doelstellingen en economische noodwendigheden. 8

9 R Y H O V E tussen sociale doelstellingen en economische noodwendigheden Eén voorbeeld. Onder druk van de globalisering neemt ook de automatisering in sociale economie toe. Bij investeringen kan je dan de keuze maken tussen een vouwmachine die vol-automatisch of semi-automatisch werkt, licht Yvan De Bie toe. Wij zullen dan eerder voor het laatste model kiezen, waarbij de producten manueel op de feeder worden gelegd. Zo kunnen we slechts 3000 of 4000 omslagen per uur verwerken, en geen 8000 zoals bij een volautomatische machine. Maar als we er dan toch zoveel moeten halen, dan kunnen wij wel dubbel zoveel mensen aan het werk zetten of eventueel in twee ploegen werken. Grote principes in de praktijk Kortom, het beleid is geheel in de geest van de missie van het bedrijf: passende en blijvende werkgelegenheid bieden aan personen met een handicap. Voor Ryhove is sociale economie echter veel meer dan louter het tewerkstellen van mensen uit de kansengroepen. Het bedrijf onderschrijft nadrukkelijk de veel ruimere principes van de sociale economie zoals voorrang van arbeid op kapitaal, democratische besluitvorming of transparantie. Concreet worden deze grote principes vertaald in de verschillende onderdelen van het personeelsbeleid. De werknemers krijgen in ons opleidingscentrum niet alleen vaktechnische opleidingen maar evengoed vormingen die van pas komen in hun privésfeer. Enkele voorbeelden: fit en gezond leven, heftechnieken en een cursus basisvaardigheden PC, aldus Yvan De Bie. Ook op het vlak van de arbeidsvoorwaarden werd een extra inspanning gedaan. Bij mijn weten zijn we de eerste beschutte werkplaats in Vlaanderen die aan zijn medewerkers als extralegaal voordeel een hospitalisatieverzekering aanbiedt. Je moet weten dat onze mensen een grotere kans lopen om in een ziekenhuis opgenomen te worden waardoor zij het dikwijls financieel zeer moeilijk krijgen. Ook transparantie is geen woord dat ijdel gebruikt wordt. Op de ondernemingsraad geef ik meer info aan de sociale partner dan wettelijk opgelegd wordt. Maandelijks kan elke geïnteresseerde onze resultatenrekening inzien. Ook op sociaal gebied wordt er heel wat informatie gegeven. Daarnaast heeft Ryhove zich enthousiast ingeschreven in het principe van supported employment, waarbij ernaar gestreefd wordt om personen met een arbeidshandicap dankzij een aangepaste begeleiding te laten doorstromen naar de reguliere economie. Een lovenswaardig principe, volgens Yvan De Bie, mits de doelgroepwerknemers niet met de loop van het geweer in hun rug gedwongen worden om de grote overstap te maken. Oude vijanden, nieuwe vrienden Ten slotte geldt ook bij Ryhove de ongeschreven regel van het maatschappelijk verantwoord ondernemerschap Maak van uw concurrent een partner. Dat geldt uiteraard voor de collega s actief binnen de sociale economie zoals de aangrenzende beschutte en de sociale werkplaats, maar evengoed voor de commerciële partner. Waren we vroeger actief op de drukkerijmarkt. Dan hebben we deze losgelaten en zijn we ons meer gaan richten op manuele en machinale afwerking. Onze concurrenten van weleer, de drukkers, zijn nu onze grootste klanten geworden. Er zijn twee types van drukkers: de grote, die instaan voor hun eigen afwerking en de middelgrote die niet investeren in eigen afwerkingmachines. Omdat wij een neutrale partner zijn, laten veel middelgrote drukkers hun producten bij ons afwerken, en niet bij hun grotere broers. Onze neutraliteit en discretie zorgt ervoor dat er geen oneerlijke concurrentie is. 9

10 Tintelijn: Milieuvriendelijk schildercollectief komt goed uit de verf Hans Mathys en Jan van de Gracht Wat met hart en ziel geschilderd werd, geeft een beter beeld van de schilder dan van hij die geposeerd heeft. Oscar Wilde mag met deze uitspraak dan portretschilders op het oog hebben gehad, toch gaat ze even goed op voor Tintelijn. Met minstens evenveel liefde als stielkennis gaan vaklui aan de slag met hun natuurverven. Zou de grote arbeidsvreugde te danken zijn aan de sterke betrokkenheid van de werknemers binnen deze coöperatie? Iedereen baas! Tintelijn is een afwerkingsbedrijf dat haast uitsluitend ecologische en bouwbiologische materialen gebruikt. Het is tevens een mooi voorbeeld van een participatieve coöperatie. In tegenstelling tot wat gangbaar is in de bouwsector, zoek je hier tevergeefs naar de baas die de lakens uitdeelt of de waterdrager die op de werf steevast de vuilste klussen moet opknappen. Wel vind je hier vakmensen die op basis van gelijkwaardigheid de handen in elkaar slaan om klant- én milieuvriendelijk te ondernemen. Dat wil zeggen dat de vijf meewerkende vennoten samen de beleidsbeslissingen nemen maar evengoed dat ze de handen uit de mouwen steken op één van de vele werven, legt Jan van de Gracht uit. Omwille van het vele werk werd de ploeg ondertussen ook uitgebreid met twee gewone personeelsleden, maar zij worden evengoed betrokken bij het reilen en zeilen van de onderneming. Een uitgebreid palet De uitbreiding van het personeelsbestand toont aan dat er ook voor bedrijven die mens en leefmilieu centraal stellen een mooie zakelijke toekomst aan de einder gloort. Het palet van Tintelijn werd de laatste jaren immers fors uitgebreid. De hoofdmoot blijft het schilderwerk, zowel voor particulieren als voor grotere opdrachtgevers (o.a. de nieuwe kantoren van Oxfam, een Freinetschool, verschillende projecten voor de stad Gent, ). Maar Tintelijn plaatst ook linoleum en plankenvloeren. Sinds enige tijd is de afwerking 10

11 T I N T E L I J N Alle vervuild water van de werven zoals van rollen en borstels wordt meegenomen naar het atelier om een tweeledige zuivering te ondergaan van wanden met leempleister er als activiteit bijgekomen. En de laatste jaren doet de A tot Z-aanpak zijn intrede. Hiermee bedoelt Tintelijn dat het meer doet dan enkel de afwerking. Onder de noemer kleine verbouwingen gebeurt het al eens dat we bijvoorbeeld een hele zolder inrichten, licht Jan van de Gracht toe. Composteerbare verf?! Ondanks de groei is er in de werking van Tintelijn één constante: het werken met ecologische en bouwbiologische materialen. Synthetische verf is taboe. Tintelijn zweert bij natuurverf. Voor de productie van natuurverf wordt in de mate van het mogelijke gebruik gemaakt van natuurlijke nagroeibare materialen, en eventueel minerale grondstoffen die dicht onder de bodem te vinden zijn, aldus Jan van de Gracht. Verder leveren fabrikanten inspanningen om hun grondstoffen zo dicht mogelijk bij de productieplaats te vinden of ze zelfs biologisch te laten verbouwen. Bij gebruik komen minder schadelijke stoffen vrij. Ook het afval van natuurverf bevat minder giftige stoffen dan de synthetische tegenhanger uit petroliumderivaten. Sommige resten van verf kunnen zelfs op de composthoop terecht. De gezondheid van de gebruiker en de bewoner varen er wel bij! Fiets, tram, trein Bij Tintelijn staan alle aspecten van de bedrijfsvoering in het teken van milieuvriendelijkheid. Alle vervuild water van de werven zoals van rollen en borstels wordt meegenomen naar het atelier om een tweeledige zuivering te ondergaan. Eerst wordt het water door een bezinksysteem geleid. Nadien wordt het in een apparaat gepompt waar de resterende vaste stoffen neergeslagen en gefilterd worden. Het eindproduct is helder water, zo stelt Jan van de Gracht. De werknemers van Tintelijn proberen hun gemotoriseerde kilometers zo veel mogelijk te beperken. Daartoe zoeken ze werk in eigen streek. Hun bestelwagen rijdt op LPG. Verder worden flink wat kilometers naar de klanten met de fiets en de trein afgemaald. You never walk alone En zoals het een coöperatie beaamt, werkt Tintelijn nauw samen met partners die haar mens- en milieuvriendelijke waarden delen. Zo is de coöperatie lid van VIBE (Vlaams Instituut voor Bio-Ecologisch Bouwen en Wonen), participant van het Gents Ecologisch Centrum en lid van Coopkracht, het overlegplatform van de mens- en milieuvriendelijke coöperaties. In een coöperatie luidt namelijk het motto: you never walk alone! 11

12 Anne Lesandré en Steven de Schepper Care: Een blinkend hart voor mensen 12 Hoe kan een bedrijf actief in de schoonmaak, met bijna 1000 werknemers en een omzet van 27 miljoen euro, deel uitmaken van de sociale economie? Care toont één van de wegen: ze zijn een invoegbedrijf en dat zien ze niet als een eindpunt maar als één van de vele stappen in hun verhaal van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Het MVOdenken vormt voor hen een wezenlijk deel van de bedrijfsvoering. Een bedrijf zo sterk als de mensen die er werken Het verhaal van Care is er één van een voortdurende verdieping van hun maatschappelijk engagement. De oorsprong hiervan vinden we terug in Vebego, de familieholding waartoe Care behoort. In hun family statement staat dat hun bedrijf maar zo sterk kan zijn als de mensen die er werken. Vandaar dat veel aandacht gaat naar de manier waarop ze hun medewerkers omkaderen en naar het verhogen van de betrokkenheid van het personeel. Vanuit die visie was de keuze om invoegbedrijf te worden een logische stap. Het staat niet haaks op het algemene beleid én het kon bovendien problemen van toeleiding van arbeidskrachten, vooral in een aantal Vlaamse regio s, mee verhelpen. Invoegwerknemers zonder etiket Op een totaal van 1000 personeelsleden zijn er 46 invoegwerknemers, goed voor 30 voltijdsequivalenten. Care heeft een erkenning voor in totaal 57 voltijdsequivalenten. Door het grote aantal kunnen ze de extra

13 C A R E begeleiding en opleiding grondig organiseren. Uit hun vroegere ervaring als kleinere invoegafdeling leerden ze dat je zoiets niet half kan doen. Het is maar door er ten volle in te investeren dat de return, ook economisch, er komt. De grootste winst bekom je in feite als de periode van twee jaar waarin je de invoegsubsidies ontvangt, voorbij is. Op dat moment beschik je als alles goed liep over een loyale groep ongesubsidieerde werknemers: een wezenlijke bijdrage tot het kapitaal van je onderneming. Care haalde met Steven De Schepper een expert in huis. In zijn vorige job leidde hij een startcentrum voor invoegbedrijven in Antwerpen. Maar ook nu laten ze zich nog goed begeleiden en informeren door de startcentra, de adviesbureaus, hun sociaal secretariaat Na een grondige voorbereiding, met veel aandacht voor het informeren van alle personeelsleden, werd in 2005 de stap gezet. De sterke basisbegeleiding die Care voor haar werknemers al had versterkt (tot 1 coach per 40 werknemers) wordt voor de invoegwerknemers aangevuld. Deze extra begeleiding wordt betaald van de invoegsubsidies. Care zorgt ervoor dat het eindresultaat voor de klant hetzelfde is. De invoegwerknemers, maximum één in een ploeg van vijf, draaien pas mee als ze voldoende ingewerkt zijn. Klanten die op de hoogte zijn, en dat hoeft niet altijd het geval te zijn, reageren meestal heel positief. Zeker als je de tijd neemt om hen grondig in te lichten over de achterliggende bedoelingen. Hetzelfde speelt bij de andere werknemers van Care. Op de invoegwerknemers plakt uiteraard geen etiket. Vooral de verantwoordelijke teamleiders zijn goed op de hoogte en spelen gepast in op de specifieke verwachtingen en noden van de invoegwerknemers. Klanten clusteren Care onderzocht nauwkeurig in welke groepen ze hun bestaande klanten konden indelen. Ze onderscheidden drie groepen: de (goedkope) prijszoekers, de oplossingenzoekers en de MVO-gevoeligen. Hun steeds groter engagement in het duurzaam ondernemen betekende voor hen dat ze zich niet meer gaan focussen op de eerste groep. Wie de prijs het belangrijkste vindt zal niet snel bij Care geholpen worden. Vaak verwachten deze klanten dat de invoegsubsidies hen een lager prijskaartje kan bezorgen. Dat is echter een illusie: de subsidies zijn er om de noodzakelijke omkadering van de invoegwerknemers mogelijk te maken en hun soms lagere werkritme in de beginperiode te compenseren. Klanten die zich aanmelden krijgen een zestal oriënterende vragen voorgeschoteld. Als daaruit blijkt dat ze tot de tweede of derde groep behoren dan passen ze in het klantenprofiel waar Care zich op wil richten. Op die manier staat het verkoop- en marketingbeleid niet los van de keuze voor een verantwoordelijk ondernemingschap. De ecologie van het schoonmaken Een goede personeelszorg is altijd een heel belangrijk punt geweest bij Care. Maar het is geen eindpunt. Wat betreft People en Profit scoren ze vrij goed. Kleine broertje in hun MVO verhaal is het aandeel Planet. Ook al is schoonmaken een activiteit die een milieubelastend effect heeft, toch gelooft Care dat je inspanningen kan leveren. Om dit kracht bij te zetten hebben ze deelgenomen aan de Masterclass Duurzaam Ondernemen dat 13 bedrijven en organisaties bij elkaar bracht om vorming te krijgen en ervaringen uit te wisselen wat betreft MVO. Alles vertrok vanuit een duurzaamheidsstrategie-scan waar, na gesprekken met mensen uit het bedrijf, mogelijk verbeteracties uit gedistilleerd werden. Uit deze lijst koos het management concrete werkpunten. Dit leidde bijvoorbeeld tot het schoonmaken zonder javel of ammoniak, veel aandacht aan een correcte dosering, een zuinig wagenpark, fietsvergoedingen, aandacht voor afvalstromen Werken aan gedragsverandering in een onderneming waar de werknemers dagelijks op 800 locaties aan het werk zijn blijkt echter niet gemakkelijk. Voor Care is geen moeite te veel om de vinger aan de pols te houden en nieuwe manieren te zoeken om hun rol in de samenleving op een correcte en verantwoorde wijze in te vullen. Sociale economie en MVO gaan voor Care hand in hand. 13

14 De Instant A anpak: Sectoroverschrijdende Tom Smet Een bijzondere eend in de sociale economie-bijt is Instant A: een sociaal uitzendproject. Toch verdienen ze zonder enige twijfel hun plaats in deze brochure. Het is een uniek samenwerkingsproject tussen de non-profit en het commerciële circuit. Bovendien bieden ze andere ondernemers een extra invalshoek om hun MVO-verhaal in te vullen. Pioniers Een brugfunctie tussen de doelgroep en het bedrijfsleven vervult Instant A al van in de beginjaren. Eind jaren 90 zagen straathoekwerkers de nood aan een link tussen jongeren die snel en voor korte tijd wilden werken, en de bedrijfswereld die arbeiders met dat profiel niet kon vinden. Vedior en t-interim hapten toe en stapten samen met Jeugd en Stad vzw in een samenwerkingsverband. Beide uitzendkantoren zorgen ook nu nog voor de uitzendconsulenten en de contacten met de bedrijven. In 2001 werd dan Labor X vzw opgericht, die de taak van sociale partner met een brugfunctie naar de jongeren overnam van Jeugd en Stad. Labor X wordt gesubsidieerd door zowel de Vlaamse als de lokale stedelijke overheid. Instant A staat voor Instant Arbeid. De kernopdracht om snel gepaste interim-arbeid te vinden is gebleven maar het korte termijnperspectief van de beginjaren is niet meer voor iedereen van toepassing. Meer en meer is de aandacht voor de volledige omkadering van de jongere, met opleidingen, sollicitaties, taalcursussen, op de voorgrond gekomen. Op dit moment zijn er zes kantoren verspreid over Vlaanderen, meestal in de buurten waar hun jongeren wonen en leven. In 2006 was er een instroom van iets meer dan 4000 personen. Wie zich aanmeldt is meestal een doelgroepjongere, zonder diploma van secundair onderwijs en met weinig werkervaring. 14

15 I N S T A N T A samenwerking rond tewerkstelling Een dialoog tussen een regulier en sociaal-economisch uitzendproject Het is de sociale begeleider van Labor X die het intakegesprek voert en de jongere verder ondersteunt en begeleidt. En het zijn de uitzendconsulenten van Vedior en t-interim die voor de arbeidsbemiddeling van de jongeren naar de bedrijven instaan. Ze hebben vooral logistieke functies, jobs in de schoonmaak en in de productie beschikbaar. In 2006 waren er gemiddeld 329 voltijdsequivalenten per dag aan het werk, waarvan bijna de helft vrouw. Waar Labor X op de jongeren focust, staat voor de uitzendconsulenten de vacature centraal. Dit spanningsveld betekent dagdagelijks zoeken naar een goed evenwicht tussen deze twee aspecten. De mogelijke tegenstellingen worden echter overbrugd door de werkzaamheden op dezelfde werkplek te coördineren, waardoor met de tijd ook de visies tussen reguliere sector en sociale economie-sector een heel stuk naar elkaar zijn gegroeid. Sociale economie? Een sterke rechtstreekse link tussen tewerkstelling in de sociale economie en de werkplekken waar de jongeren via Instant A terecht komen, is er niet. Slechts een kleine minderheid komt terecht in wat ze noemen sociale tewerkstelling. De zoektocht van de jongeren is er één naar (interim)arbeid in de reguliere sector. Wanneer de jongere wel interesse heeft en kan doorgroeien naar een permanente tewerkstelling, beschikt Instant A over een uitgebreid netwerk aan contacten om beroep op te doen: Jobkanaal, OCMW, De werkwinkel In de toekomst wordt onderzocht of en hoe een betere afstemming met de sociale economie kan bekomen worden, bijvoorbeeld door een individuele beroepsopleiding in de onderneming gekoppeld aan interim-arbeid. My own private driver Instant A heeft een eigen mobiliteitsproject. Daarin krijgen mensen met het artikel 60 statuut een opleiding in het vervoeren van interim-arbeiders naar en van het werk. Ook door het zelf organiseren van dit vervoer onderscheidt Instant A zich van een regulier kantoor. Deze dienst is voor het sociaal uitzendproject vaak een extra troef naar moeilijk bereikbare bedrijven toe. Het geeft Instant A bovendien de mogelijkheid om heel kort op de bal te spelen en vrijwel onmiddellijk op een dringende vraag van de bedrijven in te gaan. De wegwijzer voor jongeren Instant A gaat constructief in tegen bepaalde discriminerende vooroordelen van bedrijven tegenover kansengroepen. Het uitzendproject bewijst dagelijks dat laaggeschoolde jongeren gemotiveerd zijn en een job in het reguliere circuit aankunnen. Dikwijls ontbreekt het hen echter aan de juiste manier van communiceren en weten ze niet hoe ze zichzelf op een overtuigende manier moeten presenteren. Instant A speelt daar een bemiddelende en ondersteunende rol in. 15

16 Fusion bij Baobab Catering Jan Vanhuysse Fusion is de term bij uitstek om Baobab Catering te beschrijven. Maar wat betekent dat hippe modewoord? Het meest voor de hand liggende gebruik van de term is in de keuken zelf, waar fusion de mengeling tussen de Westerse en Aziatische keuken betekent. Maar bij Baobab staat het ook voor de combinatie van sociale economie en klassiek economisch ondernemen. En dat het hier niet om een verstandshuwelijk gaat bewijzen Jan Vanhuysse en zijn ploeg met het grote succes van Baobab Creatief met eten Weinigen zijn er zich van bewust dat Baobab Catering een invoegbedrijf is. Het bedrijf staat vooral bekend om zijn gevarieerde internationale keuken en zijn indrukwekkend klantenbestand: het Paleis voor Schone Kunsten/Bozar, het Muziekcentrum Bijloke, Blue Note festival, de Memorial Van Damme Baobab wordt gevraagd om de catering te verzorgen bij heel wat grote culturele evenementen, congressen en personeelsfeesten. Het initiatief voor de oprichting werd genomen door Kanaal 127, een startcentrum in Zuid-West-Vlaanderen voor ondernemingen die duurzame tewerkstelling willen realiseren, én de vzw African Corporation die in hoofdzaak educatieve en voorlichtingsactiviteiten over vluchtelingen en de multiculturele samenleving ontwikkelde. De oprichting werd pas effectief na een grondig marktonderzoek waarbij in kaart werd gebracht waar er binnen de voedingsindustrie een gat in de markt zat. Het bedrijf hecht veel belang aan de sociale dimensie van zijn opdracht, maar profileert zich uitdrukkelijk vanuit zijn economische activiteiten en producten: Zonder economische realiteit is geen sociale realiteit mogelijk. 16 Catering. Creatief met maatschappelijke doelstellingen Het creëren van duurzame tewerkstelling voor kansengroepen is de belangrijkste maatschappelijke doelstelling bij Baobab. Ongeveer 30% van de werknemers

17 B A O B A B Zonder economische realiteit is geen sociale realiteit mogelijk (kelners, keukenpersoneel, ) komt uit kansengroepen. Op het totaal aantal werknemers is er dan weer 10% van allochtone origine. Werken met kansengroepen betekent echter niet dat er geen hoge eisen gesteld worden aan de werknemers. Bovenal wil Baobab kwaliteit aanbieden, dat maakt nu eenmaal deel uit van zijn unique selling proposition, waarbij ook het internationaal karakter en creativiteit centraal staan. Om die redenen investeert Baobab veel in de vorming en begeleiding van werknemers. Dat maatschappelijke doelstellingen belangrijk zijn bij Baobab valt ook af te leiden uit hun keuze voor fairtradeproducten bij de catering: koffie, fruitsap, chocolade, rum Uit het aanbod wijnen kan de klant ook kiezen voor fairtradewijn. Daarnaast wordt er gelet op het beperken en scheiden van afval en wordt er voor zover mogelijk gekozen voor het gebruik van biologisch afbreekbaar wegwerpmateriaal. Creatief management Het management bij Baobab wordt dan weer getypeerd door transparantie en democratische besluitvorming. De werknemers worden bij overleg betrokken, wat leidt tot een grotere loyaliteit van werknemers t.o.v. de werkgever, maar ook omgekeerd. Transparantie is er ook voor de klanten. Er wordt heel wat tijd vrij gemaakt voor het bespreken van de details van de diensten en bovendien worden de offertes bij Baobab heel helder opgesteld. Een individuele benadering van de klant is typerend voor een aanpak waarbij klanttevredenheid centraal staat. Kortom Baobab Catering is, om het even bij keukentermen te houden, het neusje van de zalm onder de sociale economie-bedrijven die succesvol functioneren op de reguliere markt. 17

18 ISIS: De architecten van modern management Ruth Claes in de sociale economie 18 Dat maatschappelijk verantwoord ondernemen en modern management geen tegenpolen hoeven te zijn bewijst ISIS als geen ander. Daarmee vegen ze in één klap de vooroordelen over sociale economie van tafel. In 2006 werden ze uitgeroepen tot Ambassadeur van de Sociale Economie en dit jaar nog werd Nadja Vananroye, algemeen directeur, gehuldigd als Manager van de Sociale Economie. Tijd voor een nadere kennismaking met de grote madammen van ISIS. Oud, ouder en werkzoekend Via thuishulp voor senioren creërt buurt- en nabijheidsdienst ISIS (Integratie voor Senioren in de Samenleving) duurzame jobs voor kansengroepen. Daarbij speelt de vzw in op de sociaal-economische context van de toenemende vergrijzing en langdurig werkzoekenden. Dat ISIS zijn wortels heeft in Limburg hoeft niet te verwonderen: begin jaren negentig werd deze provincie geconfronteerd met een hoge werkloosheidsgraad tengevolge van de mijnsluitingen. Bovendien vergrijst de bevolking er sneller dan in de rest van Vlaanderen. Zorg op maat Steeds meer senioren en hun families prefereren de eigen vertrouwde leefomgeving om waardig ouder te worden boven deze van een instelling. Deze keuze zorgt er echter voor dat er, naast de diensten van de klassieke sociale en medische spelers op de markt, nood is aan extra diensten. Deze worden door ISIS aangeboden, bijvoorbeeld in de vorm van hun oppasdienst. Zeven dagen op zeven, 24 uur op 24 kan men hierop beroep doen. Bovendien staat bij de totale zorgverlening (poets- en huishoudbegeleiding) zorg op maat centraal. Bij het toewijzen van een zorgverlener wordt veel aandacht besteed aan de specifieke noden en vragen van de zorgvrager in kwestie. Maar evengoed wordt reke-

19 I S I S ning gehouden met de zorgverstrekker. Bij ISIS staat immers de term sociale flexibiliteit van werkgever naar werknemer maar ook omgekeerd centraal. Bij het afstemmen van zorgverlener doorgaans vrouwen op zorgvrager wordt rekening gehouden met factoren zoals de persoonlijke voorkeuren van de helpster, fysieke beperkingen, gezinsnoden, ervaring, vervoersmogelijkheden, competenties Omgekeerd betekent dat ook dat de werknemer zich soepel opstelt tegenover de klant. De zorgvragen kunnen zowel qua frequentie als tijdstip heel onregelmatig zijn. Deze sociale flexibiliteit en matching zijn de essentiële meerwaarden die ISIS biedt in vergelijking met andere klassieke thuishulp. Om de kwaliteit van de diensten te verzekeren, wordt er veel geïnvesteerd in de vorming en begeleiding van de helpsters. Pionierswerk De werking van ISIS was de eerste voor Vlaanderen en hun voorbeeld wordt stilaan gevolgd. Buurt- en nabijheidsdiensten werden en worden opgericht in Antwerpen, Leuven en West-Vlaanderen. ISIS stelt zijn expertise en kennis ter beschikking en stond aan de wieg van de Koepel van Buurt- en Nabijheidsdiensten. In 2001 al werd ISIS door de Koning Boudewijnstichting erkend als steunpunt voor Dorp- en Buurtdiensten en kreeg ze een adviseringsopdracht. Mens, maatschappij, markt en management Mens en maatschappij zijn de pilaren waarop ISIS steunt, maar deze kunnen dan weer niet zonder de fundamenten van markt en management. Deze laatste twee worden door de bestuurders van ISIS als voorwaarde beschouwd voor een goede werking. Voor ISIS betekent dat o.a. helder bestuur en op een verantwoorde en economisch efficiënte manier omgaan met de beschikbare middelen. Bovendien wordt 25% van de totale begroting gefinancierd door de klanten zelf. Dit impliceert dat de diensten van ISIS voor de klant net iets duurder zijn dan deze van reguliere diensten in de thuiszorgsector. Uit een onderzoek van de Universiteit van Antwerpen (Equal-project) blijkt echter dat door het efficiënt beheer van middelen de diensten van ISIS aan de overheid niet meer kosten dan deze van de klassieke thuiszorg. ISIS slaat in haar management de brug tussen het economische en het sociale. Zo wordt er gewerkt met een strakke begroting en zijn er richtcijfers die de werknemers moeten halen. ISIS is ervan overtuigd dat bij management in de sociale economie dezelfde parameters gelden als in de reguliere economie, zij het dat mens en kwaliteit primeren op kapitaal. Middelen die over zijn, worden opnieuw geïnvesteerd in arbeid. Efficiënt management staat centraal. Daarom werd onlangs geïnvesteerd in een verbreding van het kaderpersoneel met een financieel en human resources verantwoordelijke. Niet verwonderlijk als we weten dat ISIS ongeveer 600 werknemers telt en actief is in vier Limburgse regio s én de regio Tienen-Leuven- Aarschot. Momenteel wordt binnen ISIS een doorontwikkeling doorgevoerd. Democratische besluitvorming en participatie zijn de sleutelwoorden bij deze hervorming. Alle echelons van de organisatie worden bevraagd en ingeschakeld. Een proces van lange adem, maar het loont, aldus Ruth Claes, verantwoordelijke tewerkstelling en dienstverlening. Kortom, ISIS was en blijft een pionier. De blik is gericht op vernieuwing, economische efficiëntie en het streven naar integratie van zowel kansengroepen als senioren. 19

20 BEWEL: Een kei in Patrick Nelissen 20 BEWEL, Beschermde werkplaatsen voor Limburg, is een perfecte illustratie van het onvolprezen maar voor buitenstaanders onbegrijpelijke limburggevoel. Opereren de beschutte werkplaatsen in de andere Vlaamse provincies onafhankelijk van elkaar, dan worden de tien limburgse ateliers centraal beheerd. Doelstelling: werk, werk en nog eens werk voor arbeidsgehandicapten creëren. Maar deze beschutte werkplaats is ook nog eens de beste leerling van de klas op het vlak van compententiemanagement. De beloning daarvoor is wel mooier dan een kus van de juf of een bank vooruit. Dicht bij huis De naakte cijfers tonen alvast aan dat de Limburgers aardig in hun opzet slagen: werknemers, waarvan personen met een handicap en 250 validen, zijn tewerkgesteld in tien werkplaatsen, geografisch verdeeld over de provincie. En dat beleid heeft zo zijn voordelen. Ons centrale beheer maakt een gecoördineerd beleid inzake uitbouw, inplanting, bedrijfsvoering, klantenrelaties, personeelsbeleid, public relations mogelijk. Dankzij onze sterke regionale spreiding moeten onze medewerkers zich meestal niet meer dan 20 km verplaatsen, legt directeur Patrick Nelissen uit. Competentiemanagement: meer dan een gewone opleiding Door de beschutte tewerkstelling wordt de maatschappelijke inclusie voor de werknemers met een handicap mogelijk gemaakt. Deze tewerkstelling garandeert immers niet alleen een inkomen, maar biedt ook mogelijkheden tot zelfontplooiing en bijdragen aan de samenleving. Het begrip aangepaste arbeid betekent voor BEWEL ook dat ze zich doelbewust richten op de specifieke capaciteiten van elke doelgroepwerknemer. Competentiemanagement heet dit in het H.R.-jargon: een personeels- maar ook bedrijfsbeleid waarin de competenties van werknemers centraal staan. Het gaat niet alleen om het kennen (kennis) en kunnen (vaardigheden) van werknemers maar ook om hun houding, attitudes en zelfs om een aantal persoonlijkheidskenmerken. Competentiemanagement heeft de