Frysk Miljeuplan

Transcriptie

1 Frysk Miljeuplan definitieve versie d.d. 24 augustus 2010 Voorliggende plantekst wijkt op onderdelen af van het ontwerpplan dat Provinciale Staten vaststelden op 16 demember Inhoudelijke wijzingen ten opzichte van het ontwerpplan zijn gemarkeerd. 1

2 2

3 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 3 1 Visie op provinciaal milieubeleid Inleiding Milieubeleid als onderdeel van een duurzame ontwikkeling Doelstellingen en uitwerkingssporen Doelstellingen Uitwerkingssporen Uitvoeringsspoor 1: slim milieubeheer Uitvoeringsspoor 2: ruim baan voor duurzame innovaties Uitvoeringspoor 3: bouwen aan een duurzame samenleving Onze rol: de provincie als gebiedsregisseur Karakter van dit plan Kosten 11 2 Slim milieubeheer Wat verstaan we onder slim milieubeheer? Wat willen we met slim milieubeheer bereiken? Schoon houden wat schoon is Resterende knelpunten Nieuwe knelpunten Wat gaan we daaraan doen? Vergunningverlening, toezicht en handhaving Schoon te houden wat schoon is Resterende knelpunten Nieuwe knelpunten 21 3 Ruim baan voor duurzame innovaties Wat verstaan we onder duurzame innovaties? Wat willen we bereiken? Duurzaam voorraadbeheer Duurzaam ketenbeheer Bestuurlijke innovaties Wat gaan we daarvoor doen? Duurzaam voorraadbeheer en duurzaam ketenbeheer Bestuurlijke innovaties 28 3

4 4. Bouwen aan een duurzame samenleving Wat verstaan we onder een duurzame samenleving? Wat willen we bereiken? Wat gaan we daarvoor doen? Aansprekende voorbeeldprojecten Aanpassen eigen instrumenten Participatie bij duurzame besluitvorming Duurzaamheidspodium, kennisuitwisseling en best-practices 33 Bijlagen 37 Bijlage 1 Bijlage 2 Stiltegebieden Grondwaterbeschermingsgebieden 4

5 1 Visie op provinciaal milieubeleid 1.1 Inleiding Fryslân wordt steeds schoner. Dit blijkt uit de rapportage Toestand leefmilieu De waterkwaliteit verbetert, de emissies van verzurende stoffen (met name stikstof en zwaveldioxide) nemen af, de bagger die we uit watergangen halen is van steeds hogere kwaliteit en het aantal gevallen waarin de bodem moet worden gesaneerd is enorm afgenomen. We zijn dan ook op weg om een groot deel van de provinciale milieudoelen te halen. Het milieubeleid van de afgelopen vijftien jaar heeft gewerkt. Het is nu zaak om datgene wat schoon is ook schoon te houden, om de laatste problemen aan te pakken, en om het ontstaan van nieuwe knelpunten te voorkomen. Het milieubeleid komt daarmee in een nieuwe fase. 1.2 Milieubeleid als onderdeel van een duurzame ontwikkeling Wij willen de ontwikkeling van de huidige generatie inwoners van Fryslân zodanig vormgeven dat deze de mogelijkheden van inwoners van andere delen van de wereld en van toekomstige generaties niet nadelig beïnvloedt. We willen, met andere woorden, werken aan een duurzaam Fryslân: een provincie waarin het tot in lengte van jaren goed wonen, leren, werken en recreëren is. Een Fryslân waarin economische, sociale én ecologische ontwikkeling hand in hand gaan. Deze ambitie is vastgelegd in de nota Fryslân duurzaam die Provinciale Staten op 22 april 2009 vaststelden. Fryslân duurzaam is een koepelnota. De nota benoemt duurzame ontwikkeling als uitgangspunt voor alle provinciale beleidsvorming en -uitvoering. Uitvoering vindt plaats via de reguliere activiteiten van de lijnorganisatie, waaronder het provinciaal milieubeleid, én in een aantal integrale programma s. Fryslân beschikt over unieke kwaliteiten, waaronder een schoon leefmilieu. Reguliere activiteiten van de lijnorganisatie zorgen voor het behoud van deze kwaliteiten. De kwaliteiten vormen het fundament voor de integrale programma s, waaronder de programma s duurzame energie, duurzame landbouw, ruimtelijke kwaliteit en watertechnologie. Elk programma faciliteert rondom het desbetreffende thema een gelijktijdige ontwikkeling van minsken (sociale samenhang), wurk (economie) en omjouwing (ecologie) waarbij rekening wordt gehouden met andere delen van de wereld en volgende generaties. De programma s stimuleren de ontwikkeling, demonstratie en (grootschalige) toepassing van duurzame innovaties. Op deze manier versterken de programma s uiteindelijk ook de (basis)kwaliteit waarop ze gebaseerd zijn. Het provinciaal milieubeleid borgt en versterkt waar nodig de kwaliteit van het Friese leefmilieu. Hiermee vormt het nu en in de toekomst een belangrijk fundament voor de duurzame ontwikkeling van onze provincie. Het spreekt vanzelf dat de integrale werkwijze uit de nota Fryslân duurzaam centraal staat in het provinciale milieubeleid. We voeren het provinciale milieubeleid dan ook uit in zeer nauwe samenwerking met 5

6 andere beleidsvelden en de programma s die in het kader van Fryslân duurzaam zijn ingericht. 1.3 Doelstellingen en uitwerkingssporen Doelstellingen Bij een duurzame samenleving hoort een verantwoord gebruik van het fysieke leefmilieu, zodat dit gebruik oneindig kan voortduren. Dit betekent dat er geen sprake kan zijn van schadelijke onttrekkingen of schadelijke toevoegingen aan het fysieke leefmilieu. We willen schadelijke onttrekkingen of toevoegingen aan het Friese leefmilieu in 2030 uitgebannen hebben. Voor de planperiode van dit plan hanteren we daartoe de volgende doelstellingen: 1. In 2015 voldoet 1 het Friese fysieke leefmilieu aan alle geldende wettelijke normen, die voortvloeien uit: Wet milieubeheheer Wet bodembescherming Ontgrondingenwet Wet ammoniak en veehouderij Meststoffenwet Wet geluidhinder Flora- en faunawet Natuurbeschermingswet Waterwet Wet hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden Bestrijdingsmiddelenwet Wet vervoer gevaarlijke stoffen Wet inzake de luchtverontreiniging Luchtvaartwet 2. In verschillende gevallen heeft de provincie de wettelijke normen verder uitgewerkt en vastgelegd in bestuurlijke afspraken. In de planperiode komen we deze afspraken na. Het gaat om: Energieakkoord Noord-Nederland Fryslân geeft energie: Programmaplan duurzame energie voertuigenplan woningenplan Bestuursovereenkomst inversteringsbudget landelijk gebied Uitvoeringsnotitie ecologische verbindingszones Fryslân Actieplan weidevogels in Fryslân Convenant bodemontwikkelingsbeleid en aanpak spoedlocaties 1 We streven naar 100% naleving. Normoverschrijdingen zijn echter inherent aan normstellingen. In de prakijk blijft corrigerend optreden daarom altijd nodig. 6

7 Gasfabriekenconvenant Baggerinformatiepunt Hergebruik van bagger Actieplan geluid provinciale wegen Fryslân Samenwerkingsovereenkomst externe veiligheid Fryslân Noordelijk samenwerkingsverband BRZO 3. Een duurzaam fysiek leefmilieu vereist op verschillende punten mogelijk een hogere kwaliteit dan nu is vastgelegd in wettelijke normen (doelstelling 1) of bestuurlijke afspraken (doelstelling 2). Dit zou bijvoorbeeld aan de orde kunnen zijn in natuurgebieden of in gebieden met een andere functie waarin de kwaliteit van het fysieke leefmilieu een belangrijke rol speelt. In 2010 inventariseren we of en, zo ja, welke bijzondere milieukwaliteiten we in Fryslân nodig hebben voor een duurzame ontwikkeling. Dit werken we in 2010 uit in een aanvullend Fries normenkader (zie verder paragraaf 2.2.1) Bovenstaande doelstellingen zijn vrij technisch van aard. In 2010 ontwikkelen we daarom een methode om de mate waarin deze doelstellingen zijn behaald, overzichtelijk te presenteren Uitwerkingssporen We realiseren de drie doelstellingen van dit plan via drie uitwerkingssporen: A. Slim milieubeheer B. Ruimte voor duurzame innovaties C. Bouwen aan een duurzame samenleving Met slim milieubeheer (spoor A) richten we ons met name op doelstelling 1. Slim milieubeheer speelt echter ook een rol in het realiseren van doelstelling 2 en, in mindere mate, doelstelling 3. Uitvoeringsspoor B (ruimte voor duurzame innovaties) levert een belangrijke bijdrage aan het realiseren van doelstelling 1 en 2, en draagt daarnaast bij aan het bereiken van doelstelling 3. Spoor C (bouwen aan een duurzame samenleving) ten slotte is met name van belang voor het behalen van doelstelling 2 en 3. De samenhang tussen de doelstellingen van dit plan en de uitvoeringssporen is schematisch weergegeven in onderstaand figuur. 7

8 8

9 1.4 Uitvoeringsspoor 1: slim milieubeheer Het traditionele milieubeleid is gericht op het oplossen van milieuproblemen met een hoofdrol voor de overheid. Er wordt vaak gekozen voor een generieke aanpak (algemeen geldende regels etc.). Dit was lange tijd een goede aanpak. Nu veel van de milieudoelen zijn gehaald of in zicht komen, breekt echter een nieuwe fase aan die vraagt om een andere aanpak. In deze nieuwe fase willen we: datgene wat schoon is, schoon houden; de laatste milieuknelpunten oplossen; eventuele nieuwe knelpunten in een vroeg stadium signaleren en aanpakken. Hiervoor is een andere aanpak nodig dan in de afgelopen decennia gebruikelijk was. Met slim milieubeheer leveren we daarom maatwerk. We geven ruimte waar het kan, en zijn streng waar het moet. In de planperiode geven we op doortastende wijze invulling aan onze rol van bevoegd gezag voor milieuwetgeving. Maar we hanteren ook het uitgangspunt dat niet alleen de overheid, maar ook andere partijen verantwoordelijk zijn voor een schoon milieu. Hierbij sluiten we aan bij de visie van de commissie Lodders 1 op de rol van de provincie en stellen we ons nadrukkelijk op als gebiedsregisseur (zie ook paragraaf 1.7). Vanuit een gedeelde verantwoordelijkheid gaan we met betrokkenen in de samenleving in gesprek over het beheer van de Friese leefomgeving. In nauwe samenwerking met deze partijen zorgen we er voor dat we de gewenste milieukwaliteit bereiken en behouden. Het uitvoeringsspoor slim beheer is verder uitgewerkt in hoofdstuk Uitvoeringsspoor 2: ruim baan voor duurzame innovaties Duurzame innovaties spelen een belangrijke rol in Fryslân duurzaam. Duurzame innovaties zijn vernieuwende activiteiten die niet alleen voordelen bieden aan individuele bedrijven en consumenten, maar vooral ook fors bijdragen aan de sociale, ecologische en economische ontwikkeling van de maatschappij. Vanuit milieuperspectief bekeken, zijn duurzame innovaties gericht op het vermijden van schadelijke onttrekkingen en toevoegingen aan de leefomgeving. Met het milieubeleid initiëren, stimuleren en faciliteren we de ontwikkeling, demonstratie en (grootschalige) toepassing van duurzame innovaties. Hiermee willen we bereiken dat voorraden in de leefomgeving op een verantwoorde wijze worden benut (duurzaam voorraadbeheer) en productieprocessen zodanig worden ingericht dat schadelijke toevoegingen aan de leefomgeving worden vermeden (duurzaam ketenbeheer). Speerpunten zijn het ontwikkelen en uitwisselen van kennis (onder andere in lerende netwerken), het realiseren van voorbeeldprojecten, en het stimuleren en faciliteren van partijen die werk willen maken van duurzaam voorraadbeheer en duurzaam ketenbeheer. 1 Zoals vastgelegd in het rapport Ruimte, Regie en Rekenschap (2009) van de Gemengde commissie decentralisatievoorstellen provincies. 9

10 Ter ondersteuning van duurzame innovaties, werken wij daarnaast actief aan de ontwikkeling van zogenaamde bestuurlijke innovaties. Hiermee doelen we op slimme manieren om om te gaan met wet- en regelgeving en financiën, zodanig dat deze geen belemmering meer vormen voor duurzame innovaties, maar deze juist ondersteunen. Het uitvoeringsspoor ruim baan voor duurzame innovaties is verder uitgewerkt in hoofdstuk Uitvoeringspoor 3: bouwen aan een duurzame samenleving Een duurzame ontwikkeling kenmerkt zich door structurele maatschappelijke veranderingen die verder gaan dan slim milieubeheer en de ontwikkeling van duurzame innovaties. Een duurzame ontwikkeling is een transitie die op allerlei schaalniveaus vraagt om besluitvorming die én ecologisch, én sociaal, én economisch verantwoord is. Vanuit ecologisch perspectief bezien gaat het erom dat burgers en professionals weten hoe ze het fysieke leefmilieu kunnen betrekken bij duurzame afwegingen. Maar het gaat er ook om dat ze dit soort afwegingen willen en durven maken en ook daadwerkelijk de ruimte krijgen om deze afwegingen te mogen maken. In de planperiode voeren we enkele voorbeeldprojecten uit waarin we experimenteren met duurzame besluitvorming in provinciale projecten en/of beleidsprocessen. Ook maken we werk van een duurzame bedrijfsvoering in onze eigen organisatie. 100% duurzaam inkopen is daarbinnen een speerpunt. We stimuleren verder andere maatschappelijke partijen om een duurzame besluitvorming in praktijk te brengen door voorbeeldprojecten te initiëren en te ondersteunen, hulpmiddelen aan te reiken, en onze eigen instrumenten (waaronder subsidieverlening) anders in te zetten. We zien onszelf vooral als een katalysator: een partij die mogelijkheden creëert en maatschappelijke partijen in staat stelt om vanuit het perspectief van de leefomgeving de uitdaging van duurzame ontwikkeling op te pakken. We makelen en schakelen. We sturen daarbij op het realiseren van onze eigen doelstellingen, maar sluiten tegelijkertijd nadrukkelijk aan bij wat er in de samenleving gebeurt. We leggen verbindingen, en zorgen ervoor dat nieuwe ideeën in de belangstelling komen en onderdeel worden van het maatschappelijke debat. Ook slechten we belemmeringen als dat nodig is. Het uitvoeringsspoor bouwen aan een duurzame samenleving is verder uitgewerkt in hoofdstuk Onze rol: de provincie als gebiedsregisseur Wij voeren dit provinciaal milieuplan voor, maar bovenal mét de Friese samenleving uit. We kiezen daarbij voor een rol als gebiedsregisseur in de geest van het rapport van de 10

11 commissie Lodders 1. Vanuit deze rol geven we enerzijds op doortastende wijze invulling aan onze rol van bevoegd gezag voor milieuwetgeving. We schromen niet om hiervoor, indien nodig, afdwingende instrumenten in te zetten. Anderzijds geven we invulling aan onze visie op de duurzame ontwikkeling van Fryslân door maatschappelijke coalities te vormen, gebaseerd op samenwerking. We nodigen maatschappelijke partijen uit initiatief en verantwoordelijkheid te nemen voor een duurzame ontwikkeling. We stimuleren, verbinden, jagen aan, faciliteren, en we nemen belemmeringen weg. 1.8 Karakter van dit plan Vanwege de brede scope van het plan en de prominente rol die samenwerking daarin speelt, hebben we gekozen voor een plan dat niet helemaal dicht getimmerd is. Het is een plan op hoofdlijnen dat een basis vormt voor de genoemde samenwerking met de samenleving. Dit plan is een uitnodiging aan de samenleving om mee te doen. Een uitnodiging die voldoende ruimte laat aan de beoogde samenwerkingspartners om eigen doelen te realiseren. Omdat we willen werken aan concrete en duidelijke resultaten, werken we dit milieubeleidsplan uit in uitvoeringsprogramma s. In deze plannen geven we concreet aan wat we in het desbetreffende jaar met de samenleving gaan doen, wat dat oplevert, wat dat kost en hoe in deze kosten wordt voorzien. Op die manier werken we vanuit een strategisch plan op hoofdlijnen op een heel concrete wijze aan onze doelen. De uitvoeringsprogramma s leggen we, via de reguliere planning & control-cyclus, ter besluitvorming voor aan Provinciale Staten. Dit betekent dat Provinciale Staten jaarlijks een besluit nemen over de concrete uitwerking van het provinciaal milieubeleid en de inzet van de beschikbare middelen. De opzet van een strategisch plan op hoofdlijnen en de uitwerking daarvan in jaarprogramma s maakt het mogelijk gedurende de planperiode in te spelen op ontwikkelingen die zich in de loop van de planperiode voordoen. Deze flexibiliteit is hard nodig, want het werkveld waarop het provinciaal milieubeleid zich richt is een dynamisch werkveld waarin de ontwikkelingen zich in steeds hoger tempo opvolgen. 1.9 Kosten De globale kosten van de uitvoering van dit milieuplan zijn weergegeven in onderstaande tabel. Het betreft de kosten voor de totale planperiode ( ), onderverdeeld naar de drie uitvoeringssporen uit dit plan. De jaarprogramma s geven een verdere uitwerking van deze kostenverdeling. 1 Zoals vastgelegd in het rapport Ruimte, Regie en Rekenschap (2009) van de Gemengde commissie decentralisatievoorstellen provincies. 11

12 Kosten per spoor Cumulatieve kosten Spoor 1: slim milieubeheer Spoor 2: Ruim baan voor duurzame innovaties Spoor 3: Op weg naar een duurzame samenleving , , , , , ,- Gedurende de planperiode maken we optimaal gebruik van externe financieringsbronnen (waaronder landelijke en Europese subsidieprogramma s) om het provinciaal milieubeleid (mede) uit te voeren. 12

13 2 Slim milieubeheer 2.1 Wat verstaan we onder slim milieubeheer? Fryslân is voor een belangrijk deel schoon: veel van de milieudoelen zijn gehaald. Het milieubeleid is daarmee in een fase gekomen die vraagt om een andere aanpak. Met slim milieubeheer leveren we maatwerk. We geven ruimte waar het kan, en zijn streng waar het moet. Als provinciale overheid zullen we op doortastende wijze invulling geven aan onze rol van bevoegd gezag voor milieuwetgeving. De zorg voor een schoon milieu is echter niet alleen een zaak van het bevoegd gezag: het gaat de hele samenleving aan. We gaan met betrokkenen in de samenleving in gesprek over het beheer van de Friese leefomgeving. We zorgen er voor dat we de gewenste milieukwaliteit bereiken en behouden. In dit hoofdstuk beschrijven we allereerst wat we met slim beheer willen bereiken (paragraaf 2.2) en daarna wat we daarvoor gaan doen (paragraaf 2.3). 2.2 Wat willen we met slim milieubeheer bereiken? We willen een schone provincie zijn en blijven. Met slim milieubeheer willen we daarom: datgene wat schoon is, schoon houden; de laatste milieuknelpunten oplossen; eventuele nieuwe knelpunten in een vroeg stadium signaleren en aanpakken. Hieronder werken we dit verder uit Schoon houden wat schoon is De kwaliteit van het Friese leefmilieu vormt een belangrijke basis voor een duurzame ontwikkeling van onze provincie. Zoals aangegeven in hoofdstuk 1 streven we er daarom naar om op langere termijn (2030) alle schadelijke onttrekkingen en toevoegingen aan het Friese leefmilieu, te hebben uitgebannen. De wettelijke streefwaarden (zie kader) geven een indruk van de bijbehorende milieukwaliteiten. Een eerste noodzakelijke stap op weg naar het realiseren van onze lange termijn doelstelling, is er voor te zorgen dat het Friese leefmilieu voldoet aan de algemene milieukwaliteit die is vastgelegd in wettelijke (nationale of Europese) milieukwaliteitsnormen (zie kader). Het Friese leefmilieu voldoet anno 2010 voor het grootste deel aan de geldende wettelijke normen. Dit betekent onder andere dat de concentraties van schadelijke stoffen in water, sediment, bodem en lucht niet hoger zijn dan het Maximaal Toelaatbaar Risiconiveau (zie kader). We zorgen er in de planperiode voor dat wat schoon is, ook schoon blijft. We zetten daarbij vooral reguliere instrumenten in: vergunningverlening, toezicht en handhaving. Maar ook de uitvoeringssporen ruim baan voor duurzame innovaties (hoofdstuk 3) en bouwen aan een duurzame samenleving (hoofdstuk 4) dragen bij aan het voldoen aan wettelijke 13

14 normen. Ten slotte zorgen wij voor een goed inzicht in de actuele milieukwaliteit via een informatie- en kennispunt (zie paragraaf 2.3.2). Een duurzame ontwikkeling van Fryslân vereist een hogere milieukwaliteit dan nu is vastgelegd in wettelijke normen. In een aantal gevallen zijn er al aanvullende ambities vastgelegd in bestuurlijke afspraken. Redenerend vanuit onze lange termijn doelstelling, inventariseren we in 2010 welke bijzondere milieukwaliteiten we in de planperiode nog meer moeten nastreven. We leggen dit vast in een aanvullend normenkader. We geven daarbij ook aan hoe de bijzondere milieukwaliteiten kunnen worden gerealiseerd en welke kosten daarmee samenhangen. De term aanvullend normenkader kan de indruk wekken dat de provincie een aantal normen die uitstijgen boven geldende Europese en landelijke normen, dwingend gaat opleggen aan de Friese samenleving. Hiervan is echter geen sprake: het aanvullend normenkader zal het karakter hebben van een set aanvullende doelstellingen die de inzet van de provincie in de planperiode richting geeft. Wat zijn milieukwaliteitsnormen? Iedereen komt in aanraking met stoffen die schadelijk kunnen zijn voor mens of milieu. Dit gebeurt bijvoorbeeld doordat we resten van bestrijdingsmiddelen binnenkrijgen via groente en fruit. Of bij het gebruiken van haarkleurmiddelen, lippenstift, schoonmaakmiddelen, verf of lijm. Ook door het dragen van kleding wordt onze huid blootgesteld aan stoffen. Schadelijke stoffen komen ook voor in lucht, bodem en water. Bijvoorbeeld door emissies van verkeer en fabrieken. Of en, zo ja, wanneer deze stoffen een gevaar opleveren voor de gezondheid van de mens en het milieu, hangt af van de stofeigenschappen en de concentratie. Milieukwaliteitsnormen geven de risicogrenzen aan voor stoffen in water, sediment, bodem en lucht. De normen zijn gebaseerd op de kennis over de effecten van stoffen in het milieu en op de mens. Er worden twee niveaus onderscheiden: het maximaal toelaatbaar risiconiveau en de streefwaarde. Soms wordt voor een of beide begrippen een andere term gebruikt. Het principe is echter in alle gevallen gelijk. Het maximaal toelaatbaat risiconiveau (MTR) is de concentratie van een stof in water, sediment, bodem of lucht waar beneden geen negatief effect is te verwachten. De streefwaarde (SW) ligt meestal op een honderdste van het MTR. De SW geeft het niveau aan waarbij we spreken van duurzame kwaliteit op lange termijn Resterende knelpunten Fryslân heeft een schoon leefmilieu maar de provincie is zich er van bewust dat het Friese leefmilieu nog niet aan alle wettelijke normen en bestuurlijke afspraken voldoet. Er resteren nog enkele knelpunten. De restopgave betreft: Waterkwaliteit: de chemische kwaliteit voldoet nog niet overal aan de normen en de ecologische kwaliteit is in alle wateren matig; Zwemwaterkwaliteit: de kwaliteit van het zwemwater is op een beperkt aantal zwemlocaties nog niet volledig op orde; Grondwaterkwaliteit: lokaal worden de normen overschreden; 14

15 Bodemsanering: humane en ecologische spoedlocaties moeten worden gesaneerd; Waterbodemkwaliteit: op enkele tientallen locaties voldoet de kwaliteit van de waterbodem nog niet aan de normen; Geluidhinder: knelpunten moeten verder geïnventariseerd en gesaneerd worden; Vermesting: in bepaalde natuurgebieden belemmert vermesting de gewenste natuurontwikkeling; Verzuring: in nagenoeg alle natuurgebieden is de verzuring te groot voor de gewenste natuurontwikkeling; Verdroging: in bepaalde gebieden belemmert vedroging de gewenste natuurontwikkeling; Ecologische hoofdstructuur: de ecolgische hoofdstructuur moet deels nog gerealiseerd worden; Biodiversiteit: de negatieve tendens ten aanzien van biodiversiteit is nog niet tot staan gebracht; Uitstoot van broeikasgassen: de uitstoot van broeikasgassen zal aanzienlijk moeten dalen om de doelen te realiseren; Energiebesparing: op verschillende vlakken moet energiebesparing worden gehaald; Transitie naar duurzame energie: bij de transitie naar duurzame energie gaat het zowel om de opwekking als om de toepassing van duurzame energie Nieuwe knelpunten Via alle uitvoeringssporen van dit plan proberen we het ontstaan van nieuwe knelpunten te voorkomen. Mogelijk ontstaan er in de toekomst desondanks nieuwe knelpunten. In de planperiode richten we ons er op om in een vroeg stadium ontwikkelingen te onderkennen die kunnen leiden tot het ontstaan van nieuwe knelpunten. Een ontwikkeling die nu al onze aandacht heeft is de klimaatverandering. Door een temperatuurstijging is bijvoorbeeld de kans op smogperioden groter. Een andere relevante ontwikkeling is de toename van het gebruik van verlichting (kassen, straatverlichting). Dit kan effect hebben op het bioritme van organismen. Een laatste ontwikkeling betreft de mogelijke toename van geluidsoverlast rond de vliegbasis Leeuwarden als gevolg van de komst van een opvolger van de F16. Om tijdig en goed op dit soort ontwikkelingen in te kunnen spelen laten wij in de planperiode regelmatig onderzoeken welke maatschappelijke ontwikkelingen in dit verband voor Fryslân van belang zijn en welke gevolgen deze voor onze provincie hebben. 2.3 Wat gaan we daaraan doen? Wij zetten, zoals gezegd, in op slim milieubeheer. Centraal in deze aanpak staat de dialoog met de maatschappij. Wij stellen ons daarin op als regisseur van een schone provincie. In overleg met betrokkenen en rekening houdend met wederzijdse 15

16 verantwoordelijkheden, bepalen wij of en, zo ja, welke instrumenten we inzetten. Deze aanpak leidt er zonder twijfel toe dat er in veel gevallen andere keuzes worden gemaakt dan in het verleden. In het ene geval geeft een generiek instrument het beste resultaat, in een ander geval werkt een situatiespecifieke aanpak beter. De essentie is hoe dan ook dat we maatwerk leveren. Dit werken we hieronder verder uit Vergunningverlening, toezicht en handhaving Een belangrijke ontwikkeling ten aanzien van vergunningverlening, toezicht en handhaving, is de invoering van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo). Invoering van de Wabo vindt op z n vroegst per 1 juli 2010 plaats. De Wabo leidt uiteindelijk tot de overdracht van een groot aantal provinciale taken naar gemeenten. IPPC- en BRZO-taken blijven, omwille van de voor deze taken benodigde kwaliteit en continuïteit, vooralsnog bij de provincie. Na genoemde overdracht hebben wij geen directe invloed meer op de invulling van een groot deel van onze huidige taken. We blijven ons echter inspannen om de doelstellingen die we in deze paragraaf formuleren ten aanzien van vergunningverlening, toezicht en handhaving te behalen. We gaan hierover in gesprek met de Friese gemeenten. De huidige maatschappij verlangt van de provinciale overheid dat ze niet alleen de geldende wet- en regelgeving op een juiste manier toepast, maar bovenal dat ze ondernemers optimaal bedient. Slim milieubeheer betekent een verschuiving van reguleren naar faciliteren, van corrigeren van overtreders naar het bevorderen van naleefgedrag van vergunninghouders. Begrippen als self-compliance en risicogericht toezicht spelen in het slim milieubeheer een belangrijke rol. We willen dat bedrijven (inrichtingen) en initiatiefnemers (activiteiten) hun werkzaamheden zodanig uitvoeren, dat de milieudruk, hinder en veiligheid aan de daarvoor gestelde normen voldoen. We leveren daarmee een belangrijke bijdrage aan de basiskwaliteit. In de planperiode komen er vanuit de rijksoverheid meer algemene regels. Er vindt daardoor een verschuiving plaats van vergunningverlening naar toezicht en handhaving. We spelen hierop in door maatwerk te leveren: we geven ruimte waar het kan en zijn streng waar het moet. We stellen bedrijven in de gelegenheid om zelf hun bedrijfsvoering zodanig in te richten dat Fryslân schoon blijft. Wij zoeken met deze bedrijven actief naar kansen voor verdere duurzame ontwikkeling (zie ook hoofdstukken 3 en 4). Aan de andere kant confronteren we bedrijven die deze aanpak niet kunnen of willen hanteren, met toezicht en handhaving. In eerste instantie om na te gaan of er onduidelijkheden zijn of dat er extra hulp nodig is. Mocht een bedrijf willens en wetens de milieunormen met voeten treden, dan aarzelen we niet om duidelijke en adequate sancties te treffen. De invoering van de bestuurlijke boete en de bestuurlijke strafbeschikking versterkt onze mogelijkheden daartoe. In geval van toezicht en handhaving zetten we de ingezette lijn van risicogericht toezicht voort. Door de komst van meer algemene regels, leggen we hierin meer nadruk op de opsporing van illegale en andere ongewenste situaties. Met onze handhavingstrategie sturen we op maximale naleving. We monitoren het effect van ons 16

17 toezicht, zodat we onze inzet optimaal kunnen richten op geconstateerde knelpunten. Daarmee ontstaat een verbinding tussen de beleids- en de uitvoeringscyclus en kunnen we effectiever sturen op het behalen van onze beleidsdoelen. Een en ander werken we uit in de integrale nota handhaving. De effectiviteit en efficiëntie van ons toezicht proberen we verder te vergroten door toepassing van ketenbenadering, administratief toezicht, vernieuwend toezicht en een versterkte samenwerking met bijv. Wetterskip Fryslân, de Belastingdienst en het Openbaar Ministerie. Bij bovengenoemde rolopvatting past een klantgerichtere en transparantere dienstverlening. We zorgen er voor dat de administratieve lasten voor bedrijven niet hoger zijn dan strikt noodzakelijk. Bedrijven kunnen straks terecht bij één (digitaal) loket. Verder richten we een elektronische front-office in en hanteren we een zaakgericht werkwijze. Voorlichting speelt een belangrijke rol in onze nieuwe werkwijze. Het zal duidelijk zijn dat onze toekomstige bedrijfsbezoeken een ander karakter hebben dan de traditionele toezicht- en handhavingbezoeken. We verwachten dat veel bedrijven in eerste instantie hulp nodig hebben bij het op een juiste wijze interpreteren van de regels. Maar de mogelijkheden van de provinciale vergunningverleners reiken verder dan het toelichten van regelgeving. Vergunningverleners en toezichthouders hebben door hun contacten met bedrijven en burgers een vooruitgeschoven positie. In de planperiode benutten vergunningverleners en toezichthouders deze positie om op te treden als een volwaardige accountmanager, waarin ze een rol als bruggenbouwer, verbinder, coördinator en voorlichter combineren. Deze rol beperkt zich overigens niet tot slim milieubeheer, maar biedt ook uitgelezen kansen invulling te geven aan de ambities ten aanzien van duurzame innovaties (zie hoofdstuk 3) en een duurzame samenleving (hoofdstuk 4). Daar waar vergunningverlening en handhaving mogelijkheden bieden om bestaande knelpunten op te lossen of nieuwe knelpunten te voorkomen, benutten we deze mogelijkheden optimaal. Binnen de wettelijke mogelijkheden die daarvoor open staan gaan we in de planperiode in ieder geval: een kader ontwikkelen voor de lokale aanpak van de bestaande knelpunten op het gebied van geur, geluid en lucht; een vergunningenbeleidskader ontwikkelen voor het nuttig en duurzaam gebruik van de bodem voor opslag van afvalstoffen, koude/warmte opslag, en de winning van delf- en grondstoffen (zie ook hoofdstuk 3); een beleidsplan opstellen waarin we aangeven hoe we invulling geven aan de bevoegdheden in het kader van de Luchtvaartwet die het Rijk eind 2009 heeft overgedragen aan de provincie; bij vergunningverlening en toezicht een duurzame bedrijfsvoering stimuleren binnen de bedrijven waarvoor wij bevoegd gezag zijn. We richten ons daarbij met name op energiegebruik, grondstoffen(her)gebruik, en vervoer; onderzoeken hoe we het instrument vergunningverlening kunnen optimaliseren om duurzame innovaties te bevorderen (zie ook hoofdstuk 3); 17

18 lobbywerk verrichten in Den Haag en Brussel om ruimte te creëren voor duurzame innovaties in bestaande en nieuwe wet- en regelgeving (zie ook hoofdstuk 3). Vergunningverlening, toezicht en handhaving levert een essentiële bijdrage aan de drie beoogde resultaten van slim milieubeheer (schoon houden wat schoon is, aanpakken van resterende knelpunten, nieuwe knelpunten signaleren en aanpakken). In onderstaande paragrafen beschrijven we wat we hier, in aanvulling op vergunningverlening, toezicht en handhaving, aan doen Schoon te houden wat schoon is Informatie- en Kennispunt In ons slim milieubeheer gaan we uit van een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Om hieraan invulling te kunnen geven moeten burgers, bedrijven en instellingen allereerst na kunnen gaan wat onder schoon wordt verstaan (zie ook paragraaf 2.2.1). Ook moeten ze kunnen opzoeken hoe schoon een willekeurige plek in onze provincie is. En ten slotte moet er handelingsperspectief zijn: burgers en bedrijven moeten weten wat ze kunnen doen om de milieukwaliteit te behouden of zelfs te verbeteren, en hoe dit kan samengaan met economische voordelen. Om hierin te voorzien, richten we een informatie- en kennispunt op dat eenvoudig te benaderen is voor alle Friese burgers, bedrijven en instellingen. Hierin bundelen we alle gegevens over de kwaliteit van het Friese leefmilieu. Waar deze nog niet compleet zijn, vullen we de bestaande gegevens aan. Bij het oprichten van het Informatie- en Kennispunt haken we aan bij de provinciale programmatische aanpak die zich richt op versterking van de Friese kennisinfrastructuur. Verdere integratie met ruimtelijke planvorming Ruimtelijke planvorming kan grote invloed hebben op de kwaliteit van het leefmilieu. In de planperiode realiseren we daarom een verdergaande integratie van milieubeleid met ruimtelijke planvorming. Hierbij hoort een nog betere afstemming met andere provinciale beleidsvelden, en een betere afstemming met planvorming door gemeenten en Wetterskip Fryslân. We nemen hierin een proactieve rol aan. Een uitgelezen instrument om in de planvorming rekening te houden met milieueffecten is de milieueffectrapportage (MER). We zullen de mogelijkheden die het MERinstrumentarium biedt om vorm te geven aan duurzame ontwikkeling, in de planperiode optimaal benutten. Daarnaast gaan we het MER-instrumentarium inzetten om gezondheidsaspecten expliciet mee te wegen in de besluitvorming. Met name bij de aanleg van nieuwbouwwijken, nieuwe wegen of industriële activiteiten brengen we de effecten op lucht, geluid en geur in beeld. Hiervoor gebruiken we de GES (Gezondheidseffectscreening Stad & Milieu)-methode. 18

19 Het MER-instrumentarium bestaat uit de besluit-mer en de plan-mer 1. Hoewel de provincie in veel gevallen bevoegd gezag is voor het beoordelen van de kwaliteit van milieueffectrapportages, ligt de verantwoordelijkheid voor het opstellen van een MER bij de initiatiefnemer. Dit past goed bij ons uitgangspunt van gedeelde verantwoordelijkheid. Juist in de voorbereiding van plannen worden beslissingen genomen die uiteindelijk grote milieueffecten hebben. De plan-mer-procedure is een hulpmiddel om al in deze voorbereidingsfase de milieueffecten van een plan integraal en expliciet in kaart te brengen. De plan-mer brengt ook alternatieve beleidskeuzes in beeld. De plan-merprocedure geeft structuur aan het proces en draagt zo bij aan een goede ondersteuning en onderbouwing van de keuzes. Zeker wanneer de plan-mer extra argumenten oplevert die pleiten voor een bepaalde keuze. Maar de plan-mer biedt meer mogelijkheden. Met het afwegingskader voor duurzame ontwikkeling (dat onderdeel uitmaakt van het MER-instrumentarium) kunnen naast de milieueffecten, ook de sociale en economische effecten in kaart gebracht worden op zowel de korte als de lange termijn. Op deze manier is het een belangrijk hulpmiddel voor een duurzaam ontwerp van plannen en projecten. Versterking samenwerking met lokale overheden Vanzelfsprekend werkt de provincie samen met andere overheden in de provincie, zoals gemeenten, Wetterskip Fryslân, de Dienst Landelijk Gebied, en de regionale politie. Wij roepen in de planperiode een overleg in het leven waarin we ons met deze medeoverheden richten op omgevingsbeleid. Hierbij hoort wat ons betreft een goede bestuurlijke inbedding en een slagvaardige ambtelijke structuur. De milieuproblemen waar we nu en in de nabije toekomst mee te maken hebben, zijn complex en vragen om een integrale aanpak. Hoewel er al verschillende op zich zelf goed functionerende overlegstructuren zijn, zijn deze overlegstructuren naar onze mening uiteindelijk te sectoraal van karakter om te voorzien in de benodigde integrale aanpak. We kijken daarom kritisch naar de noodzaak om bestaande overleggen te laten voortbestaan. Het is niet onze bedoeling een extra overlegstructuur op te richten. We streven naar een eenduidige werkwijze van provincie en gemeenten. Hiermee sluiten we aan bij recente landelijke ontwikkelingen, zoals het Activiteitenbesluit, de Wabo en de vorming van regionale omgevingsdiensten. Met name de bundeling van vergunningverlening, toezicht en handhaving in een regionale uitvoeringsdienst biedt goede mogelijkheden om hierover nadere en concrete afspraken te maken. In de planperiode richten we ons dan ook nadrukkelijk op de totstandkoming van een regionale uitvoeringsdienst. We nemen daarin, op verzoek van de Friese gemeentebesturen, het voortouw. Er is sprake van een groeimodel. Levensvatbaarheid, 1 In 2010 wordt de MER-regelgeving ingrijpend gewijzigd. De voorgestelde wijzigingen leiden tot meer flexibiliteit en aanzienlijk minder procedurele verplichtingen. 19

20 maatwerk per gemeente en afstand tot de klant zijn belangrijke randvoorwaarden. Uiteindelijk moet sprake zijn van een omgevingsdienst die voor alle samenwerkende partners meerwaarde heeft. Overdracht van de interbestuurlijke toezichtbevoegdheid aan de provincie Invoering van de Wabo betekent dat de toezichthoudende rol van de provincie, het interbestuurlijk toezicht (IBT), wordt verbreed tot de handhaving van de fysieke leefomgeving. Ook deze handhavingstaken zijn daardoor voortaan onderwerp van overleg in het Fries Handhavingsoverleg (FHO). In een uitvoeringsnotitie werken we uit hoe we het interbestuurlijk toezicht uitvoeren. Daarnaast werken we, als vervolg op het hernieuwde bestuurlijk toezicht, de mogelijkheden van horizontaal en integraal toezicht verder uit met betrokkenen. Hierbij gaan we ook in op de wijze waarop we omgaan met de verschillende rollen die we als provinciale overheid hebben. Maatwerk in de samenwerking met andere provincies en Rijk Als provincie overleggen we regelmatig met andere provincies en het Rijk. In de planperiode spannen we ons in om meer rendement uit deze overleggen te halen. Dit kan bestaan uit een andere invulling van bestaande overleggen, maar ook uit het terugdringen van het aantal overleggen en/of de frequentie ervan. Wat ons betreft staan de overleggen met andere provincies en het Rijk in het teken van de vraag hoe Fryslân een schone provincie kan zijn en blijven. Naar ons idee kunnen deze overleggen concretere en slagvaardigere uitkomsten opleveren als ze zich richten op specifieke situaties, in plaats van op algemene problemen en een uniforme aanpak daarvan. Dit brengt het gesprek op de mogelijkheid om af te wijken van algemene regels als deze voor de specifieke situatie te streng of niet van belang zijn. Uit de samenwerking met de twee andere Noordelijke provincies kunnen we meerwaarde halen door gezamenlijk op te trekken richting Den Haag en Brussel, bijvoorbeeld in het kader van de uitvoering van het Energieakkoord Noord-Nederland. Ook in de overleggen met andere provincies en het Rijk pleiten we dus voor maatwerk. Overigens betekent dit ook dat we bereid zijn om een voortvarende rol te spelen in het gezamenlijk oplossen van problemen die (mede) voor Fryslân relevant zijn (zie paragraaf en 2.2.3) Resterende knelpunten We streven naar een schoon Fryslân. In de planperiode zetten we daarom sterk in op het oplossen van de resterende knelpunten. We richten ons daarbij primair op de knelpunten die op provinciaal niveau zijn op te lossen. De resterende knelpunten zijn vaak dusdanig complex dat een generieke aanpak geen oplossing biedt. Ook hier kiezen we daarom voor maatwerk. We maken van elk knelpunt (of groep van aan elkaar gerelateerde knelpunten) een goede analyse: Wat is er aan de hand? Wie zijn er betrokken? Waarom is het knelpunt nog niet aangepakt? Hoe kan het probleem alsnog opgelost worden? Op basis van deze analyse bepalen we met alle betrokkenen welke maatregelen genomen worden en formuleren we oplossingen voor 20

21 belemmeringen (zoals financiën). We werken hierbij projectmatig en pakken soortgelijke gevallen zoveel mogelijk tegelijk en in samenhang op. Hoewel ons uitgangspunt is om alle resterende knelpunten op te lossen, is het denkbaar dat we dit in de planperiode niet volledig realiseren. Knelpunten die niet in de planperiode worden opgelost (bijvoorbeeld omdat het milieurendement niet opweegt tegen de investering) zetten we op een lijst. Zo is in ieder geval bekend welke milieurisico s in Fryslân resteren. Natuurlijk willen wij ook graag de knelpunten oplossen die op (inter)nationaal niveau spelen. Dit zijn echter problemen die we niet alleen kunnen oplossen. We beseffen echter tegelijk dat Fryslân soms mede veroorzaker is van deze problemen. Vanuit ons streven naar duurzame ontwikkeling, willen we daarom een zo groot mogelijke bijdrage aan de oplossing leveren. Ook hierin werken we samen met, onder andere, collegaprovincies en het Rijk Nieuwe knelpunten Het milieubeleid richt zich niet alleen op het oplossen van bestaande knelpunten, maar ook op het signaleren en aanpakken van (potentiële) nieuwe knelpunten. Dit begint bij het structureel monitoren van de kwaliteit van het Friese leefmilieu (zie paragraaf 2.3.2). Een structurele monitoring maakt het mogelijk snel in te grijpen als een nieuw knelpunt dreigt te ontstaan. In geval van een dreigend nieuw knelpunt, analyseren we het probleem, definiëren we in overleg met betrokken partijen oplossingen en voeren we deze uit. Ook hiervoor geldt dat het om meer gaat dan slim milieubeheer alleen: ook via de uitvoeringssporen ruim baan voor duurzame innovaties (hoofdstuk 3) en bouwen aan een duurzame samenleving (hoofdstuk 4) werken wij aan het oplossen van (potentiële) nieuwe knelpunten. 21

22 22

23 3 Ruim baan voor duurzame innovaties 3.1 Wat verstaan we onder duurzame innovaties? Met de nota Fryslân duurzaam richten we ons op een duurzame ontwikkeling. Hierin spelen duurzame innovaties een belangrijke rol. Duurzame innovaties zijn vernieuwende activiteiten die niet alleen voordelen bieden aan individuele bedrijven en consumenten, maar vooral ook fors bijdragen aan de sociale, ecologische en economische ontwikkeling van de maatschappij. Fryslân duurzaam richt zich op de ontwikkeling, de demonstratie én de brede toepassing van duurzame innovaties. Fryslân duurzaam is een koepelnota. Uitvoering vindt plaats in enkele programma s en via de reguliere lijnactiviteiten van de provinciale organisatie, waaronder het provinciaal milieubeleid. Het provinciaal milieubeleid levert op de volgende wijze een bijdrage aan het stimuleren van de ontwikkeling en toepassing van duurzame innovaties: via het spoor slim milieubeheer garandeert het provinciaal milieubeleid de basiskwaliteit van het Friese leefmilieu, zodat deze een basis vormt voor de ontwikkeling, demonstratie en brede toepassing van duurzame innovaties; via het spoor ruim baan voor duurzame innovaties werkt de provincie met enkele specifieke branches samen aan de ontwikkeling, demonstratie en brede toepassing van duurzame innovaties; via het spoor ruim baan voor duurzame innovaties ontwikkelt het provinciaal milieubeleid bestuurlijke innovaties die bestaande belemmeringen voor de ontwikkeling, demonstratie en brede toepassing van duurzame innovaties wegnemen. In dit hoofdstuk beschrijven we wat we vanuit het provinciaal milieubeleid ten aanzien van duurzame innovaties willen bereiken (paragraaf 3.2) en hoe we dit gaan doen (paragraaf 3.3). 3.2 Wat willen we bereiken? Bij milieuproblemen gaat het om schadelijke onttrekkingen óf om schadelijke toevoegingen aan het milieu. Als we vanuit milieuperspectief naar duurzame innovaties kijken, dan zijn duurzame innovaties gericht op het vermijden van schadelijke onttrekkingen of toevoegingen aan het milieu. Vaak hangen toevoegingen en onttrekkingen met elkaar samen. Een ritje in een auto bijvoorbeeld vraagt om brandstof die we uit de leefomgeving hebben gehaald en zet deze brandstof om in verbrandingsproducten de we tijdens de rit uitstoten (aan de leefomgeving toevoegen). 23

24 Met het milieubeleid willen we de ontwikkeling, demonstratie en (grootschalige) toepassing van duurzame innovaties zoveel mogelijk stimuleren en ondersteunen. Economische ontwikkeling zien wij als een belangrijk aangrijpingspunt om milieudoelen te realiseren. Investeren in duurzame innovaties levert milieurendement op, maar biedt ook uitgelezen economische kansen voor de Friese samenleving. Vanuit milieuperspectief bekeken willen we bereiken dat: Voorraden in de leefomgeving op een verantwoorde wijze worden benut (schadelijke onttrekkingen worden vermeden). Dit noemen we duurzaam voorraadbeheer. Productieprocessen zodanig worden ingericht dat schadelijke toevoegingen aan de leefomgeving worden vermeden. Dit duiden we aan met duurzaam ketenbeheer. Ter ondersteuning van de toepassing van duurzame innovaties willen we: Bestuurlijke innovaties ontwikkelen: slimme manieren om om te gaan met (milieu)wet- en regelgeving en financiën, zodanig dat deze de toepassing van duurzame innovaties stimuleren en niet remmen. In lijn met de nota Fryslân duurzaam kiezen we hierbij voor een integrale aanpak. We werken bij de uitwerking en uitvoering dan ook zeer nauw samen met andere beleidsvelden (zoals water, verkeer en vervoer, ruimtelijke ordening, economie, recreatie en toerisme) en relevante programma s (zoals duurzame energie, duurzame landbouw, ruimtelijke kwaliteit) uit Fryslân duurzaam Duurzaam voorraadbeheer Het voorkomen van schadelijke onttrekkingen aan het milieu, noemen we duurzaam voorraadbeheer. We vatten het begrip voorraad hierbij ruim op. Uiteraard gaat het om delfstoffen zoals steenkool, olie, gas, uranium, fosfaat, koper, aluminium, etc. In de leefomgeving zijn echter ook andere voorraden waar we een beroep op doen of die we aantasten. Schoon water en een vitale bodem zijn hier voorbeelden van. Ook de soortenrijkdom is een voorraad. Hoe meer soorten, hoe sterker de draagkracht van een ecosysteem. In de planperiode besteden we vanuit duurzaam voorraadbeheer in het bijzonder aandacht aan: toepassing van afval als grondstof gebruik van de bodem en de ondergrond winning van delfstoffen in onze provincie (zout, zand, grind en schelpen) natuur als leverancier van ecosysteemdiensten (biodiversiteit, donkerte, stilte) energie (verder uitgewerkt in Fryslân geeft energie, Programmaplan duurzame energie) water (verder uitgewerkt in Wiis mei wetter, Waterhuishoudingsplan Fryslân ) In Fryslân is niet elk onderwerp een probleem. Traditionele energiewinning komt in onze provincie bijvoorbeeld nauwelijks voor. Aan de andere kant kunnen we door te 24

25 investeren in lokaal opgewekte duurzame energie, wel een belangrijke bijdrage leveren aan het oplossen van een aantal mondiale milieuproblemen. Op die manier is verantwoord voorraadbeheer een belangrijk onderdeel van duurzame innovatie Duurzaam ketenbeheer Het voorkomen van schadelijke toevoegingen aan de leefomgeving duiden we aan met duurzaam ketenbeheer. De sleutel voor het vermijden van schadelijke toevoegingen aan de leefomgeving ligt vaak in het procesontwerp. Duurzaam ketenbeheer is te realiseren door: zuinigheid: minder materialen en energie gebruiken het sluiten van kringlopen: recycling en hergebruik substitutie: eindige materialen en energiebronnen vervangen door andere, die langdurig of zelfs eindeloos beschikbaar zijn innovatie: op geheel andere, originele manieren voorzien in de behoeften van mensen Duurzaam ketenbeheer is recentelijk sterk in de belangstelling komen te staan onder de noemer cradle-to-cradle. Wij zien cradle-to-cradle als een inspirerend, veelbelovend en kansrijk concept om een duurzame ontwikkeling te realiseren. We zetten daarom in op de toepassing van dit concept in de Friese samenleving. Cradle-to-Cradle Cradle-to-Cradle is een nieuwe kijk op duurzaam ontwerpen, uitgebracht in een boek van William McDonough en Michael Braungart 'Cradle-to-Cradle: Remaking the Way We Make Things'. De kern van Cradle-to-Cradle ligt in het concept; afval is voedsel. Het concept gaat er van uit dat alle gebruikte materialen na hun leven in het ene product, nuttig kunnen worden ingezet in een ander product. Hierbij mag geen sprake zijn van kwaliteitsverlies en moeten alle restproducten hergebruikt kunnen worden of milieuneutraal zijn. De kringloop is dan compleet... en afval is voedsel. Duurzame ontwikkeling wordt wel omschreven als de ontwikkeling waarbij de huidige generatie in haar noden voorziet, zonder de mogelijkheden daartoe voor de volgende generatie te beperken. De Cradle-to-Cradle-filosofie gaat verder en wil voorzien in onze eigen noden, maar ook de toekomstige generaties van méér mogelijkheden voorzien. Het motto daarbij is probeer goed te zijn in plaats van minder slecht! De drie basisregels van Cradle-to-Cradle zijn: afval = voedsel zon is de energiebron respect voor diversiteit 25

26 3.2.3 Bestuurlijke innovaties Wet- en regelgeving vormen soms een belemmering voor de ontwikkeling, demonstratie en toepassing van duurzame innovaties. Zo is de Nederlandse afvalregelgeving zodanig opgesteld dat lang niet alle afvalstromen als reststof kunnen worden ingezet. Natuurlijk is dit begrijpelijk omdat sommige toepassingen van reststoffen milieurisico s met zich meebrengen. Tegelijk geldt dit lang niet voor alle reststoffen en toepassingen. We willen daarom veel genuanceerder omgaan met weten regelgeving dan nu het geval is. Bijvoorbeeld door een soepele of versnelde toepassing van wet- en regelgeving, eventueel aangevuld met een stringentere toepassing in geval van niet-duurzame initiatieven. In het verlengde hiervan denken we ook aan regellichte zones: zones waarin minder regels gelden voor duurzame toepassingen. Slimme manieren om om te gaan met wet- en regelgeving, zodanig dat deze geen belemmering meer vormen voor duurzame innovaties, duiden we aan met de term bestuurlijke innovaties. Bestuurlijke innovaties kunnen behalve een juridisch, ook een financieel karakter hebben. Puntsgewijs richten we ons in de planperiode op de volgende bestuurlijke innovaties: het verminderen van de regeldruk en andere barrières voor bedrijven en instellingen om zo duurzame innovaties de ruimte te geven; helder en consistent lange termijn beleid, zowel wat betreft (toekomstige) eisen aan producten en processen, als wat betreft de maatregelen om ontwikkeling en invoering daarvan te stimuleren; het, als overheid, stellen van heldere, strenge eisen aan producten en processen die niet aan vereisten van duurzaamheid voldoen; het ontwikkelen van nieuwe financiële constructies die het gemakkelijker maken duurzame innovaties te ontwikkelen, te demonstreren en/of toe te passen. 3.3 Wat gaan we daarvoor doen? Duurzaam voorraadbeheer en duurzaam ketenbeheer Duurzaam voorraad- en ketenbeheer zijn twee zijden van dezelfde medaille. We werken ze dan ook in samenhang met elkaar uit. Om tot resultaten te komen hebben we het bedrijfsleven hard nodig. In de planperiode gaan we daarom actief op zoek naar ondernemers die concreet uitvoering willen geven aan duurzaam voorraadbeheer en duurzaam ketenbeheer. We zien onszelf als een samenwerkingspartner die stimuleert en faciliteert. We leggen verbindingen tussen bedrijven, overheden en instellingen, zodat maatschappelijke coalities ontstaan die werk maken van duurzame ontwikkeling. Kennis is een cruciale factor in het realiseren van een duurzaam voorraad- en ketenbeheer. In de ontwikkeling en overdracht van kennis spelen de Friese kennisinstellingen een centrale rol. Er kan gedeeltelijk worden voortgebouwd op de resultaten die Friese kennisinstellingen in het verleden al hebben bereikt. We sluiten bij 26