Milieuprogramma vastgesteld door het college van Gedeputeerde Staten van Fryslân op 30 november 2010

Transcriptie

1 Milieuprogramma vastgesteld door het college van Gedeputeerde Staten van Fryslân op 30 november

2 1 Inleiding 1.1 Aanleiding en status Milieu en duurzaamheid zijn dynamische werkvelden: de ontwikkelingen volgen elkaar in steeds hoger tempo op. Het Frysk Miljeuplan is daarom een flexibel provinciaal milieubeleidsplan. Het schetst de hoofdlijnen van het provinciaal milieubeleid en stelt de provincie daarmee in de gelegenheid makkelijk in te spelen op de ontwikkelingen die zich in de maatschappij voordoen. De hoofdlijnen van het milieubeleid én de actuele ontwikkelingen vormen de basis voor jaarlijks op te stellen uitvoeringsprogramma s. Deze uitvoeringsprogramma s worden via de reguliere plannng & control-cyclus ter besluitvorming voorgelegd aan Provinciale Staten. 1.2 Doelstellingen provinciaal milieubeleid Hoofddoelstelling van het Frysk Miljeuplan is om alle schadelijke onttrekkingen en toevoegingen aan het Friese leefmilieu in 2030 te hebben uitgebannen. Deze hoofddoelstelling is voor de planperiode vertaald in drie doelstellingen: 1. In 2015 voldoet het Friese fysieke leefmilieu aan alle geldende wettelijke normen; 2. In de planperiode komen we gemaakte bestuurlijke afspraken na om een hogere kwaliteit van het Friese leefmilieu na te streven dan vastgelegd in wettelijke normen; 3. In 2011 inventariseren we of we, bovenop wettelijke normen en bestuurlijke afspraken, in Fryslân aanvullende (bijzondere) milieukwaliteiten nodig hebben voor een duurzame ontwikkeling. Is dit het geval, dan werken we dit in 2011 verder uit in een aanvullend normenkader (dit is een aanvulling op het Fries normenkader zie bijlage 1). In bijlage 1 is het Fries normenkader opgenomen. Dit normenkader geeft een overzicht van de wet- en regelgeving en de bestuurlijke afspraken die schuilgaan achter doelstellingen 1 en 2. De bijlage geeft ook aan wat de huidige stand van zaken is. 1.3 Uitvoeringssporen In het Frysk Miljeuplan noemen we drie uitvoeringssporen waarlangs we de doelstellingen voor de planperiode willen realiseren, te weten: 1. slim milieubeheer 2. ruim baan voor duurzame innovaties 3. bouwen aan een duurzame samenleving. Ieder uitvoeringsspoor levert een bijdrage aan de realisatie van elk van de verschillende doelstellingen. Ter illustratie: om de tweede doelstelling (nakomen van bestuurlijke afspraken) te realiseren, hebben we zowel de uitvoeringssporen slim milieubeheer, als ruim baan voor duurzame innovaties, als bouwen aan een duurzame samenleving nodig. Onderstaand schema brengt de samenhang tussen de doelstellingen en de uitvoeringssporen in beeld. De mate waarin de uitvoeringssporen bijdragen aan de doelstellingen, verschilt. Dit verschil is uitgedrukt in de dikte van de pijlen. 2

3 1.4 Status en opbouw milieuprogramma Voorliggend milieuprogramma vormt de schakel tussen het Frysk Miljeuplan en de jaarlijkse uitvoeringsprogramma s. In de hoofdstukken 2 t/m 4 van dit milieuprogramma vertalen we, per uitvoeringsspoor, de doelstellingen uit het Miljeuplan in beoogde resultaten voor de planperiode. Verder geven we aan met welke activiteiten we deze resultaten nastreven en wat de kosten van deze activiteiten zijn. 3

4 2 Uitvoeringsspoor 1: slim milieubeheer 2.1 Inleiding Met slim beheer willen we: datgene wat schoon is, schoon houden; de laatste milieuknelpunten oplossen; eventuele nieuwe knelpunten in een vroeg stadium signaleren en aanpakken. We leveren met slim beheer maatwerk: we geven ruimte waar het kan en zijn streng waar het moet. We hanteren daarbij het uitgangspunt dat niet alleen de overheid, maar ook andere partijen verantwoordelijk zijn voor een schoon milieu. 2.2 Beoogde resultaten In onderstaande tabellen geven we een overzicht van de resultaten die we via het uitvoeringsspoor slim milieubeheer beogen te realiseren. Ook geven we aan op welke wijze we de voortgang in beeld gaan brengen (meetwijze). 4

5 Blok 1 Aanpak laatste knelpunten Streefwaarde Thema 1 Te realiseren Meetwijze Nulmeting Geluid Bodemsanering Waterbodemkwaliteit De provincie pakt i.s.m. gemeenten alle regionale en lokale knelpunten op het gebied van geluidhinder, op. De provincie zorgt ervoor dat alle bodemsaneringslocaties met humane spoed vóór 2015 zijn gesaneerd dan wel worden beheerst. De provincie streeft ernaar dat de bodemsaneringslocaties met ecologische spoed of spoed vanwege verspreidingsricico s vóór 2015 zijn gesaneerd. Dit conform het convenant bodemontwikkelingsbeleid en aanpak. De provincie zorgt ervoor dat alle bodemsaneringslocaties met humane spoed vóór 2015 zijn gesaneerd dan wel worden beheerst. De provincie streeft ernaar dat de bodemsaneringslocaties met ecologische spoed of spoed vanwege verspreidingsricico s vóór 2015 zijn gesaneerd. Dit conform het convenant bodemontwikkelingsbeleid en aanpak. Percentage opgeloste regionale en lokale knelpunten. Aantal gesaneerde of beheerste bodemverontreiniging. Aantal gesaneerde of beheerste bodemverontreiniging. 10% 20% 40% 60% 80% 10 humane aanwezig. 25 overige aanwezig. 10 humane aanwezig 25 overige aanwezig 5 humane gesaneerd of beheerst. 5 humane gesaneerd of beheerst 5 humane gesaneerd of beheerst. 5 overige gesaneerd of beheerst. 5 humane gesaneerd of beheerst 5 overige gesaneerd of beheerst 1 De gebruikte kleuren in de tabel geven een indicatie van de huidige stand van zaken en zijn overgenomen uit bijlage 1 bij dit milieuprogramma. 10 overige gesaneerd of beheerst. 10 overige gesaneerd of beheerst 10 overige zijn gesaneerd of beheerst. 10 overige zijn gesaneerd of beheerst 5

6 Blok 2 Schoon houden wat schoon is Thema 1 Te realiseren Meetwijze Nulmeting 2010 Lucht Externe veiligheid Alle 20 inrichtingen in Fryslân die de luchtkwaliteit van Fryslân mogelijkerwijs negatief beïnvloeden, én waarvan de provincie bevoegd gezag is, voldoen aan de wettelijke vereisten inzake luchtkwaliteit. Het plaatsgebonden risico (PR) wordt nergens in Fryslân overschreden. Friese burgers hebben via de Risicokaart inzicht in de risico s die zich in Fryslân voordoen. Percentage bedrijven dat voldoet aan de wettelijke vereisten. Het aantal situaties waarin sprake is van een overschrijding van het plaatsgebonden risico. Percentage van de risicosituaties dat volledig en actueel is ingevoerd in het Register Risicosituaties Gevaarlijke Stoffen (RRGS). Streefwaarde % 100% 100% 100% 100% Nog nader in beeld te brengen 100% 100% 100% 100% Percentage van de kwetsbare objecten dat volledig en actueel is ingevoerd in het Informatiesysteem Overige Ramptypen (ISOR). Geluid De provincie brengt de geluidbelasting in beeld van alle provinciale wegen met een jaarintensiteit van 3 miljoen voertuigen of meer. De provincie neemt maatregelen om de geluidbelasting van woningen aan provinciale wegen met een jaarintenstiteit van 3 miljoen voertuigen of meer én een geluidbelasting > 63 db, te verlagen. De provincie neemt maatregelen om de geluidbelasting op urgente locaties in het kader van stads- en dorpsvernieuwing, te verlagen. De provincie neemt maatregelen om de geluidbelasting in alle stiltegebieden te waarborgen. Percentage wegen met een jaarintensiteit van 3 miljoen voertuigen of meer, waarvan de geluidbelasting in beeld is gebracht. Percentage wegen met een jaarintensiteit van 3 miljoen voertuigen of meer en een geluidbelasting > 63 db, waar de provincie maatregelen heeft genomen. Percentage locaties stads- en dorpsvernieuwing waar de provincie maatregelen heeft genomen. Percentage stiltegebieden waar de provincie maatregelen heeft genomen. 30% 100% 100% 100% 100% 0% 0% 25% 50% 75% 10% 20% 40% 60% 80% 60% 70% 90% 90% 90% 1 De gebruikte kleuren in de tabel geven een indicatie van de huidige stand van zaken en zijn overgenomen uit bijlage 1 bij dit milieuprogramma. 6

7 Lucht Externe Veiligheid Chemische waterkwaliteit Grondwater Ecologische waterkwaliteit Bodemsanering Geluid Verzuring 2.3 Activiteiten De hierboven genoemde beoogde resultaten streven we na met verschillende activiteiten. De activiteiten zijn in onderstaande tabel opgesomd. De tabel vermeldt ook welke rol de provincie in betreffende activiteit speelt, en welk budget aan de activiteit gekoppeld is. Ten slotte is voor elke activiteit in beeld gebracht voor welk thema s een bijdrage wordt geleverd aan de ambitie om schadelijke onttrekkingen en/of toevoegingen te voorkomen (hoofddoelstelling Miljeuplan ). Activiteit Uitwerking Rol Budget Thema Wet bodembescherming. Aanpak werkvoorraad. Wet bodembescherming. Informatievoorziening. Bodemvisie. Wet bodembescherming. Bedrijvenregeling Externe veiligheid. Wegwerken van ongeveer 35 ernstig en urgente gevallen van bodemsanering in de provincie. Deze taak is gericht op het beschikbaar stellen van relevante bodeminformatie aan de samenleving zoals makelaars en Kadaster. Geeft op provinciaal niveau invulling aan het bodembeleid, anders dan sanering. Saneringen waarvoor de provincie bevoegd gezag is voldoen aan de wettelijke normen. Verlenen van subsidie ter stimulering van saneringen op bedrijventerreinen. Deze taak is gericht op het beheersbaar maken en houden van milieurisico s Is wettelijke opdracht aan provincies en grotere gemeenten. Op gemeente Leeuwarden na is dit een provinciale taak. Doeluitkering Rijk. Wettelijke taak ,- Van wettelijke taak afgeleide taak. Vloeit voort uit het Bodemconvenant. Doeluitkering Rijk Wettelijke taak - Door het ministerie van Infrastuctuur en Milieu gedelegeerde bevoegdheid. Is gedecentraliseerde taak vanuit het ministerie van Infrastructuur en Milieu. Begroting van het ministerie van Infrastructuur en Milieu Doeluitkering Rijk 7

8 Activiteit Uitwerking Rol Budget Thema Wet geluidhinder. Wet ammoniak en veehouderij. MER-advisering. Handhavingssamenwerking. Handhavingsbeleid. Doorvertaling landelijke milieuwet- en regelgeving. Wet milieubeheer. Inventarisatie en actualisatie vergunningen. Monitoring voortgang milieubeleid. Bestuurlijk overleg en afstemming. Wegwerken van alle regionale en (in samenwerking met gemeenten) lokale knelpunten op het gebied van geluidhinder. Reguleren van de ammoniakemissie in daarvoor gevoelige natuurgebieden. Deze taak is gericht op de kwaliteit van MER-procedures waar de provincie bij betrokken is. Deze taak is gericht op coördinatie van de handhaving op milieubeleid in onze provincie (o.a. Fries Milieuoverleg). Zal in de toekomst overgaan in interbestuurlijk toezicht. Implementatie van handhavingsbeleid zoals in het Miljeuplan verwoord (meer verantwoordelijkheid bij bedrijfsleven en gericht ingrijpen waar dit niet werkt). Provincie speelt adequaat in op landelijke regelgeving. Fries bedrijven waarvan de provincie bevoegd gezag is, voldoen aan wettelijke normen. Vergunningenbestand (IPPC en BREF 1 ) is op orde. Geeft inzicht in de mate waarin het beleid werkt en de mate waarin we onze doelstellingen halen. Adequate samenwerking in Noordelijk en IPO-verband. Wettelijke taak. Doeluitkering Rijk. Wettelijke taak ,- Van wettelijke taak afgeleide taak. Van wettelijke taak afgeleide taak. Van wettelijke taak afgeleide taak. Van wettelijke taak afgeleide taak , , , ,- Wettelijke taak ,- Van wettelijke taak afgeleide taak. Van wettelijke taak afgeleide taak. Van wettelijke taak afgeleide taak , , ,- TOTAAL ,- 1 IPPC: Integrated Pollution Prevention And Control; BREF: Best available technique REFerence documents. 8

9 3 Uitvoeringsspoor 2: ruim baan voor duurzame innovaties 3.1 Inleiding Vanuit het provinciaal milieubeleid initiëren, stimuleren en faciliteren we de ontwikkeling, demonstratie en (grootschalige) toepassing van duurzame innovaties. Hiermee willen we bereiken dat voorraden in de leefomgeving op een verantwoorde wijze worden benut (duurzaam voorraadbeheer) en productieprocessen zodanig worden ingericht dat schadelijke toevoegingen aan de leefomgeving worden vermeden (duurzaam ketenbeheer). 3.2 Beoogde resultaten In onderstaande tabellen geven we een overzicht van de resultaten die we via het uitvoeringsspoor ruim baan voor duurzame innovaties beogen te realiseren. Ook geven we aan op welke wijze we de voortgang in beeld gaan brengen (meetwijze). Ruim baan voor duurzame innovaties Streefwaarde 1 Thema Te realiseren Meetwijze Nulmeting Water Zand, grind en klei Fossiele energiedragers 1 Verminderen van de afhankelijkheid van gebiedsvreemd water in natuurgebieden (verdrogingsbestrijding). Stimuleren van het hergebruik van in provincale werken vrijkomende grondstoffen door werk met werk te maken. Een reductie van de CO 2- uitstoot van Mton per jaar door het afremmen van de toepassing van fossiele brandstoffen. Aantal hectare natuurgebied waarin de afhankelijkheid van gebiedsvreemd water is verminderd. Percentage van in provinciale werken vrijkomende grondstoffen dat in andere provinciale werken wordt hergebruikt ha natuurgebied wordt beïnvloed door gebiedsvreemd water Wordt in het kader van het project Grip op grond in beeld gebracht Uitvoering van drie pilotprojecten. Afronden en evalueren pilotprojecten. Structureel verankeren in werkproces. 50 % 75 % Mton CO 2 -reductie 4-5 Mton CO Mton CO Mton CO Mton CO Mton CO 2 Vanuit het Frysk Miljeuplan levert de provincie in veel gevallen slechts een bijdrage aan het realiseren van de beoogde streefwaarden. De daadwerkelijk realisatie van deze streefwaarden hangt voor een belangrijk deel af van de inzet van uiteenlopende maatschappelijke partijen. 9

10 Ruim baan voor duurzame innovaties (vervolg) Streefwaarde 1 Thema Te realiseren Meetwijze Nulmeting Meststoffen en verzuring Samen met de convenantspartijen uitvoering geven aan de (landelijke) Uitvoeringsagenda Duurzame Veehouderij 2. De provincie Fryslân richt zich hierbij op: het vergroten van het Percentage integraal duurzame stallen 3 2,6% (NL) 5% Oplopend percentage (afhankelijk van nadere afspraken met de convenantspartijen Uitvoeringsagenda Duurzame Veehouderij) Oplopend percentage afhankelijk van nadere afspraken met de convenantspartijen Uitvoeringsagenda Duurzame Veehouderij Oplopend percentage afhankelijk van nadere afspraken met de convenantspartijen Uitvoeringsagenda Duurzame Veehouderij Mineralen aantal integraal Percentage Nog niet in 100% (fosfaat) duurzame stallen 3 ; landbouwgrond waarop beeld gebracht het minimaliseren van Vitale bodem sprake is van een emissies naar het evenwichtsbemesting. milieu; het zoveel mogelijk sluiten van de voermest kringloop op een zo laag mogelijk schaalniveau. Biodiversiteit Het instandhouden en duurzaam gebruiken van biodiversiteit door draagvlak te creeren bij, en handelingsperspectief te bieden aan burgers, bedrijven en overheden. De natuurwaarde (verhoudingsgetal natuurkwaliteit/ oppervlakte) 2 18% (in NL, cijfer voor Fryslân nog te bepalen) Stand-still (handhaven Friese NW) Stand-still (handhaven Friese NW) Stand-still (handhaven Friese NW) Stand-still (handhaven Friese NW) 1 Vanuit het Frysk Miljeuplan levert de provincie in veel gevallen slechts een bijdrage aan het realiseren van de beoogde streefwaarden. De daadwerkelijk realisatie van deze streefwaarden hangt voor een belangrijk deel af van de inzet van uiteenlopende maatschappelijke partijen. 2 Verschillende partijen ondertekenden op 19 mei 2009 een gezamenlijke uitvoeringsagenda die moet leiden tot een duurzame veehouderij in Nederland binnen 15 jaar. Dat is een veehouderij met behoud van concurrentiekracht, met respect voor mens, dier, milieu en omgeving. Het IPO heeft de overeenkomst op 25 januari 2010 ondertekend. 3 Integraal duurzame stallen zijn gedefinieerd als stal- en houderijsystemen waarin verschillende duurzaamheidskenmerken in onderlinge samenhang zijn verbeterd ten opzichte van de regulier toegepaste stallen of systemen. Het gaat om stallen en houderijsystemen die het dierenwelzijn extra verbeteren door het toepassen van maatregelen die verder gaan dan de wettelijke welzijnsnormen, daarnaast tenminste voldoen aan andere maatschappelijke randvoorwaarden en wettelijke eisen voor milieu, diergezondheid en arbeidsomstandigheden én economisch haalbaar zijn. 10

11 Ruim baan voor duurzame innovaties (vervolg) Streefwaarde 1 Thema Te realiseren Meetwijze Nulmeting Broeikasgassen Op innovatieve wijze invulling geven aan het terugdringen van de emissie van broeikasgassen. Ambitieniveau (conform IPO-model uit te drukken in een cijfer 1, 2 of 3. Hierbij staat 1 voor actief (laag), 2 voor voorlopend (middel) en 3 voor innovatief (hoog)). Nog niet in beeld gebracht voorlopend voorlopend innovatief innovatief Afval Samen met gemeenten burgers en bedrijven inspireren en uitdagen om de hoeveelheid huishoudelijk afval in Fryslân in 2013 met 25% verminderen. Aantal tonnen huishoudelijk afval Geur Beperken van geurgehinderden. Aantal geurgehinderden in Fryslân (Onderzoek GGD Fryslân) Licht Provinciale wegen worden niet verlicht tenzij de verkeers- of sociale veiligheid daar aanleiding toe geeft. Aantal km. innovatieve verlichting afgezet tegen totale aantal kilometers weg in provinciaal beheer (in procenten) ton (inschatting; tbv montoring nader bepalen) 5% 10% 25% 25% 39% geen meting geen meting geen meting 25% Provincie heeft totaal 530 km. weg in beheer 13,4 km. betreft dynamisch dimbare verlichting (=2,5%) Wordt begin 2011 vastgelegd in de beleidsnotite openbare verlichting. Wordt begin 2011 vastgelegd in de beleidsnotite openbare verlichting. Wordt begin 2011 vastgelegd in de beleidsnotite openbare verlichting. Wordt begin 2011 vastgelegd in de beleidsnotite openbare verlichting km. betreft statisch dimbare verlichting (=16,5%) 1 2 Het niveau van donkerte blijft in Fryslân minimaal gelijk. Achtergrondhelderheid (magnitudes per vierkante boogseconde) 20,5-20,8 20,5-20,8 20,5-20,8 20,5-20,8 20,5-20,8 Vanuit het Frysk Miljeuplan levert de provincie in veel gevallen slechts een bijdrage aan het realiseren van de beoogde streefwaarden. De daadwerkelijk realisatie van deze streefwaarden hangt voor een belangrijk deel af van de inzet van uiteenlopende maatschappelijke partijen. De optimale natuurwaarde (NW) is 100%. In Nederland bedroeg de NW in % en in %. 11

12 Ruim baan voor duurzame innovaties (vervolg) Streefwaarde 1 Thema Te realiseren Meetwijze Nulmeting Synthetische verbindingen Zeldzame aardmetalen (zoals iridium en neodymium) Metalen 1 Uitvoeren van een pilotproject gericht op het verbouwen van biologische alternatieven voor synthetische verbindingen als grondstof voor verpakkingen (cradle-to-cradle). In kaart brengen van de problematiek en het uitvoeren van een pilotproject gericht op het beperken van de toepassing van nieuw gewonnen, zeldzame aardmetalen. Samenwerking op gang brengen en houden met afvalbranche en metaal verwerkende bedrijven (c.q. branches) gericht op 100% hergebruik van metalen. Pilotproject uitgevoerd? Probleemschets opgesteld en pilotproject uitgevoerd? Percentage metaal in huishoudelijk en bedrijfsafval dat hergebruikt wordt. Nee Nee Nog niet in beeld gebracht Marktverkenning uitgevoerd. Problematiek in kaart gebracht. In beeld brengen huidige situatie. Pilotproject geformuleerd en gestart. Pilotproject geformuleerd. Branche afspraken vastleggen. Uitvoering pilotproject. Uitvoering pilotproject. Branche afspraken uitvoeren. Pilotproject afgerond. Pilotproject afgerond. Vanuit het Frysk Miljeuplan levert de provincie in veel gevallen slechts een bijdrage aan het realiseren van de beoogde streefwaarden. De daadwerkelijk realisatie van deze streefwaarden hangt voor een belangrijk deel af van de inzet van uiteenlopende maatschappelijke partijen. 100% 12

13 3.3 Activiteiten De hierboven genoemde beoogde resultaten streven we na met verschillende activiteiten. De activiteiten zijn in onderstaande tabel opgesomd. De tabel vermeldt ook welke rol de provincie in betreffende activiteit speelt, en welk budget aan de activiteit gekoppeld is. Ten slotte is voor elke activiteit in beeld gebracht voor welke thema s een bijdrage wordt geleverd aan de ambitie om schadelijke onttrekkingen en/of toevoegingen te voorkomen (hoofddoelstelling Miljeuplan ). Een deel van de genoemde activiteiten komt voort uit convenantsafspraken. Welke convenanten dit zijn en hoe de voortgang hiervan is, is weergegeven in bijlage 1. In het kader van de convenanten worden ook activiteiten uitgevoerd die niet vanuit het milieubeleid worden aangestuurd. Omdat ook deze activiteiten van belang zijn voor het realiseren van de doelstellingen van het provinciaal milieubeleid, wordt vanuit het milieubeleid ook over de voortgang van deze activiteiten gerapporteerd (zie bijlage 1). In deze paragraaf gaan we niet inhoudelijk op de betreffende convenanten in; ze worden als een totaalpost in het onderstaande overzicht genoemd. Het vermijden van ongewenste toevoegingen en onttrekkingen aan het milieu sluit naadloos aan bij een aantal werkwijzen/methoden die duurzaamheid als centraal uitganspunt nemen, zoals The Natural Step (zie ook: en Cradle-to-cradle. In dit milieuprogramma is een verzameling projecten opgenomen die van dergelijke werkwijzen/methoden uitgaan. Omdat de concrete invulling van deze projecten sterk afhankelijk is van de inbreng vanuit de Friese samenleving, zijn ze als een totaalpost in onderstaand overzicht opgenomen. Een andere initiatief op het gebied van duurzaamheid dat goed aansluit bij de doelstellingen van het provinciaal milieubeleid, is De Groene Zaak (zie ook: De Groene Zaak is een branche-overstijgende vertegenwoordiging van Nederlandse duurzaam ondernemende bedrijven. De Groene Zaak wil de verduurzaming van de Nederlandse economie en het Nederlandse ondernemingsklimaat versnellen en werkt daarbij nauw samen met overheden. De provincie Fryslân en de Groene Zaak werken gezamenlijke projecten uit. Ook deze projecten zijn (om dezelfde reden als in het geval van The Natural Step) als een verzameling in het overzicht opgenomen. 13

14 Water Zand, grind en klei Zout Fossiele energiedragers Zeldzame aardmetalen Mineralen (fosfaat) Vitale bodem Biodiversiteit Broeikasgas-sen Meststoffen en verzuring Afval Geur Licht Synthetische verbindingen Metalen Onttrekkingen Toevoegingen Taak Resultaat Rol Budget Projecten ter uitvoering van convenanten en andere bestuurlijke afspraken. Realisatie convenantafspraken en andere bestuurlijke afspraken Provincie is convenantpartner ,- Projecten op basis van een duurzame benadering, zoals The Natural Step of Cradle-to-cradle. In- en externe projecten die duurzaamheid als centraal uitgangspunt nemen en zo het verminderen van schadelijke onttrekkingen en toevoegingen aan het leefmilieu, combineren met economische en sociale ontwikkeling. Provincie is initiator en stimulator. Realisatie van het project is verantwoordelijkheid van partijen die in de projecten willen participeren ,- Stimuleren van duurzaam ondernemen, onder andere door samenwerking met De Groe- ne Zaak. Samenwerkingsprojecten gebaseerd op de business principles van De Groene Zaak. Provincie is samenwerkingspartner in deze projecten ,- Middelengenerator milieu en duurzaamheid. Vergroting van beschikbare financiele middelen (buiten provinciale begroting). Provincie is initiatiefnemer en uitvoerder ,- Stimuleren duurzame interne bedrijfsvoering Provincie werkt als een duurzame organisatie en vervult een voorbeeldfunctie. Dit project is vooral gericht op het verduurzamen van de eigen bedrijfsvoering en vervullen van een voorbeeldfunctie op dat gebied ,- Projecten gericht op het realiseren van een reductie van de hoeveelheid huishoudelik afval met 25%, onder meer via het cradle-tocradle-principe. Het resultaat is dat de hoeveelheid huishoudelijk afval in Fryslân met 25% vermindert. Provincie is initiator en stimulator, realisatie van het project is verantwoordelijkheid van partijen die in de projecten willen participeren ,- 14

15 Water Zand, grind en klei Zout Fossiele energiedragers Zeldzame aardmetalen Mineralen (fosfaat) Vitale bodem Biodiversiteit Broeikasgas-sen Meststoffen n verzuring Afval Geur Licht Synthetische verbindingen Metalen Onttrekkingen Toevoegingen Taak Resultaat Rol Budget Duurzaam vooraadbeheer in gebieden. Bestuurlijke innovatie Op regionaal niveau processen zodanig inrichten dat deze optimaal op elkaar zijn afgestemd qua gebruik van resstoffen, energie en water. Ontwikkelen van mogelijkheden voor mattschappelijke ecosysteemdiensten, met name in de landbouw. Bij initiatieven om over te stappen op duurzaamheid treden belemmeringen op in de sfeer van regelgeving. Hierdoor lopen innovatieve trajecten vast. Deze activiteit is erop gericht deze belemmeringen op regionaal niveau weg te nemen. Provincie is initiator en stimulator. Realisatie van de projecten is een verantwoordelijkheid van partijen die in de projecten willen participeren. Wordt in nauwe samenwerking met NLTO en Nij Bosma Zathe uitgewerkt. Provincie is initiatiefnemer en uitvoerder, samen met andere overheden. NB: Dt probleem wordt in provincieland breed ervaren en er is een voorstel voor een gezamenlijke aanpak in de maak in IPO-verband. Mogelijk is dit een tijdlijk probleem dat over enkele jaren is opgelost , ,- TOTAAL ,- 15

16 4 Uitvoeringsspoor 3: bouwen aan een duurzame samenleving 4.1 Inleiding We realiseren onze lange termijn doelstelling (in 2030 zijn schadelijke toevoegingen en onttrekkingen uitgebannen) niet alleen met slim milieubeheer en de ontwikkeling van duurzame innovaties. Er is een structurele maatschappelijk bewustwording en gedragsverandering nodig: op allerlei schaalniveaus moeten besluiten worden genomen die én ecologisch, én sociaal, én economisch verantwoord zijn. Duurzame besluitvorming omvat (veel) meer dan het fysieke leefmilieu alleen, maar is in onze ogen wel een onmisbaar instrument om onze milieudoelstelling te realiseren. Vanuit het provinciaal milieubeleid stellen we maatschappelijke partijen daarom in staat om duurzame besluitvorming in praktijk te brengen. We zetten daarbij in op het ontwikkelen en uitwisselen van kennis en beogen zo een verandering in houding en gedrag te realiseren. 4.2 Beoogde resultaten In onderstaande tabellen geven we een overzicht van de resultaten die we via het uitvoeringsspoor bouwen aan een duurzame samenleving beogen te realiseren. Ook geven we aan op welke wijze we de voortgang in beeld gaan brengen (meetwijze). 16

17 Bouwen aan een duurzame samenleving Streefwaarde 1 Thema Te realiseren Meetwijze Nulmeting Onttrekkingen: water; Zand, grind en klei; fossiele energiedragers; zeldzame aardmetalen; mineralen; vitale bodem; biodiversiteit. Toevoegingen: broeikasgassen; meststoffen en verzuring; afval; geur; licht; synthetische verbindingen; en metalen. Onttrekkingen: water; Zand, grind en klei; fossiele energiedragers; zeldzame aardmetalen; mineralen; vitale bodem; biodiversiteit. Toevoegingen: broeikasgassen; meststoffen en verzuring; afval; geur; licht; synthetische verbindingen; en metalen. De beoogde resultaten van uitvoeringsspoor 3 (bouwen aan een duurzame samenleving) zijn gelijk aan de beoogde resultaten van uitvoeringsspoor 2. In AANVULLING hierop bevat uitvoeringsspoor 3 een aantal procesgerichte activiteiten. Deze activiteiten richten zich op het toepassen van sturingsfilosofieën die duurzaamheid centraal stellen. We voorzien hierin een prominente rol voor het Cradle-to-cradle principe. Een uitwisseling van kennis en ervaringen ten aanzien van duurzaam ondernemen door lerende netwerken van bedrijven en instellingen binnen zeven branches, te weten: landbouw, zorg, recreatie, metaal/elektro, bouwnijverheid, transport en openbaar bestuur. Het aantal actieve lerende netwerken. Het percentage bedrijven binnen priotaire branches dat in de gelegenheid is gesteld deel te nemen aan het lerende netwerk. 1 Drie lerende netwerken opgestart. n.v.t. 100% (voor drie branches) Drie lerende netwerken opgestart en daarnaast nog drie lerende netwerken actief. 100% (voor zes branches) 1 lerend netwerk opgestart en daarnaast nog zes lerende netwerken actief. 100% (voor zeven branches) Zeven lerende netwerken actief. 100% (voor zeven branches) 1 2 Een bijdrage leveren aan een verandering van kennis, houding en gedrag ten aanzien van duurzaamheid bij Friese burgers. Ecologische voetafdruk 2 van de Friese burger (in hectare). 4,0 3,9 3,8 3,6 3,4 Vanuit het Frysk Miljeuplan levert de provincie in veel gevallen slechts een bijdrage aan het realiseren van de beoogde streefwaarden. De daadwerkelijk realisatie van deze streefwaarden hangt voor een belangrijk deel af van de inzet van uiteenlopende maatschappelijke partijen. Als alle bruikbare ruimte op aarde verdeeld wordt over alle mensen en de natuur voldoende ruimte krijgt om zichzelf te herstellen, dan zou elke bewoner gemiddeld recht hebben op 1,8 hectare (cijfers 2001). 17

18 4.3 Activiteiten De hierboven genoemde beoogde resultaten streven we na met verschillende activiteiten. De activiteiten zijn in onderstaande tabel opgesomd. De tabel vermeldt ook welke rol de provincie in betreffende activiteit speelt, en welk budget aan de activiteit gekoppeld is. Ten slotte is voor elke activiteit in beeld gebracht voor welk thema s de activiteit invulling geeft aan de ambitie om schadelijke onttrekkingen en/of toevoegingen te voorkomen (hoofddoelstelling Miljeuplan ). Dit uitvoeringsspoor richt zich, meer nog dan de voorgaande twee, op de samenleving als geheel. We zijn voor de concrete invulling van activiteiten dan ook sterk afhankelijk van samenwerking met maatschappelijke partijen. Initiatieven vanuit de samenleving bepalen, binnen de focus van het Frysk Miljeuplan, de inhoud van de activiteiten. De inzet vanuit de provincie is vooral gericht op het initiëren en faciliteren van andere partijen. Een transitie naar een duurzame samenleving vraagt om vernieuwende initiatieven. Veel van de activiteiten in dit uitvoeringsspoor zullen daarom ook in het teken staan van verkennen en experimenteren. Als provincie geven we de ruimte om leerervaring op te doen. We accepteren dat experimenten ook kunnen mislukken. Ook niet geslaagde experimenten leveren kostbare informatie en ervaring op. 18

19 Water Zand, grind en klei Zout Fossiele energiedragers Zeldzame aardmetalen Mineralen (fosfaat) Vitale bodem Biodiversiteit Broeikasgas-sen Meststoffen n verzuring Afval Geur Licht Synthetische verbindingen Metalen Onttrekkingen Toevoegingen Taak Resultaat Rol Budget Opzetten Fries jeugdpanel als ideeëngenerator en klankbord. Opzetten duurzaamheidsnetwerken met scholen (basis, voortgezet, MBO,HBO). Opzetten maatschappelijke duurzaamheidsdenktank. Initiatief, scouting, sponsoring en adoptie, opzetten van Learning Journeys. Verkenning mogelijkheden stimuleren awareness Friese consumenten. Verkenningen mogelijkheden decentrale energie in Fryslân. Er is een jeugdklankbord waarmee initiatieven kunnen worden afgestemd. Via scholen worden de doelstellingen van duurzaamheid onder de aandacht gebracht en verder uitgewerkt. Bundeling van denkkracht in Fryslân op het gebied van duurzaamheid. Goede initiatieven worden in de schijnwerpers gezet en geholpen zich verder te ontwikkelen. Friese consumenten zijn zich meer bewust van de impact van eigen gedrag op duurzaamheid Zicht op mogelijkheden om Fryslân deels zelfvoorzienend te laten zijn op het gebied van energie. Provincie is initiatiefnemer bij het opzetten. Is het panel gerealiseerd, dan is provincie afnemer. Provincie neemt initiatief en werkt dit samen met scholen verder uit. De scholen brengen het in de praktijk. Provincie neemt initiatief en is één van de participanten in het netwerk. Provincie neemt initiatief maar laat verdere invulling over aan de samenleving. Provincie neemt initiatief en werkt e.e.a. verder uit met maatschappelijk middenveld (bijvoorbeeld Friese Milieufederatie). Provincie is initiatiefnemer om de mogelijkheden in kaart te brengen. Uitwerking is aan de samenleving (er wordt nauw samengewerkt met het Programma duurzame energie , , , , , ,- 19

20 Water Zand, grind en klei Zout Fossiele energiedragers Zeldzame aardmetalen Mineralen (fosfaat) Vitale bodem Biodiversiteit Broeikasgas-sen Meststoffen n verzuring Afval Geur Licht Synthetische verbindingen Metalen Onttrekkingen Toevoegingen Taak Resultaat Rol Budget Opzetten lerende netwerken. Opzetten en onderhouden van een aanvullend normenkader Fryslân. Met lerende netwerken worden voorlopers in de samenleving gestimuleerd elkaar te helpen of anderen over de streep te trekken. Dit normenkader geeft nadere invulling aan de ambitie om schadelijke onttrekkingen en toevoegingen uit te bannen. Met het aanvullend normenkader brengen we ook de voortgang van het provinciaal milieu- en duurzaamheidsbeleid in beeld. De provincie treedt hier op als regionale aanjager en verbinder. Deze taak valt bij Rijk en gemeenten tussen wal en schip, maar kan wel zeer succesvol zijn. Voorbeelden van toepassing zijn de zorgsector en de scheepsbouw. Daarnaast wordt met Urgenda gewerkt aan het opzetten van een regionaal netwerk dat duurzame ontwikkeling in de samenleving aanjaagt. Provincie is initiatiefnemer en eigenaar van het aanvullend normenkader , ,- TOTAAL ,- 20