Actief arbeidsmarktbeleid voor en na de staatshervorming

Transcriptie

1 Federale Overheidsdienst Financiën - België Documentatieblad 73e jaargang, nr. 2, 2e kwartaal 2013 Actief arbeidsmarktbeleid voor en na de staatshervorming (*) Axel MATHOT Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen (SERV) (*) Met dank aan Katrijn Vanderweyden voor de informatie en suggesties. 15

2 Documentatieblad 73e jaargang, nr. 2, 2e kwartaal

3 Actief arbeidsmarktbeleid voor en na de staatshervorming Inhoudsopgave 1 Inleiding 19 2 Belgisch arbeidsmarktbeleid vóór de staatshervorming Omschrijving van het actief arbeidsmarktbeleid Analyse van het Belgische actief arbeidsmarktbeleid vóór staatshervorming Uitgaven per maatregelencategorie en overheidsniveau Opsplitsing naar doelgroep Arbeidsmarktbeleid in verhouding tot totale overheidsuitgaven Evolutie van het actief arbeidsmarktbeleid 28 3 Een nieuwe bevoegdheidsverdeling voor het actief arbeidsmarktbeleid Welke middelen worden overgeheveld? Uitgangspunten institutioneel akkoord voor aanvangsjaar Concrete bedragen op basis van gegevens Impact op bevoegdheden actief arbeidsmarktbeleid Welke beleidsmogelijkheden voor de volgende jaren? Principes Hypothetisch voorbeeld middelenevolutie Voldoende middelen voor verderzetten beleid? 41 4 Besluit 44 5 Bibliografie 46 17

4 Documentatieblad 73e jaargang, nr. 2, 2e kwartaal

5 Actief arbeidsmarktbeleid voor en na de staatshervorming 1 Inleiding De bevoegdheden voor het arbeidsmarktbeleid in België zijn momenteel verdeeld tussen de federale overheid, de gewesten en de gemeenschappen. De federale overheid is bevoegd voor het arbeidsrecht en de sociale zekerheidsaspecten waaronder de werkloosheidsuitkeringen en de werkloosheidsvergoeding met bedrijfstoeslag (het vroegere brugpensioen). Bovendien heeft de federale overheid de residuaire bevoegdheid waardoor ze bevoegd is voor alles wat niet expliciet aan de gewesten of gemeenschappen overgedragen is. De gemeenschappen zijn bevoegd voor de vorming en opleiding van werkzoekenden en werkenden. De gewesten ten slotte hebben de taak om werklozen te begeleiden naar werk of werkenden te helpen bij hun zoektocht naar nieuw werk. Op het eerste gezicht lijkt dit een duidelijke taakverdeling. Toch is de voorbije jaren gebleken dat deze bevoegdheidsverdeling niet altijd de gewenste mogelijkheden bood om een arbeidsmarktbeleid te voeren dat overeenkomt met de specifieke behoeften van de regionale arbeidsmarkt. De zesde staatshervorming voorziet een belangrijke wijziging in deze bevoegdheidsverdeling. Daarbij is de keuze gemaakt om niet te raken aan de basisregels van het arbeidsrecht of de federale organisatie van de sociale zekerheidsuitkeringen. Er was een brede consensus dat eventuele wijzigingen aan het arbeidsrecht of sociale zekerheidsuitkeringen gericht op een beter arbeidsmarktbeleid moeten gebeuren op federaal niveau. In dit artikel bekijken we eerst de maatregelen die de verschillende Belgische overheden momenteel nemen in het kader van hun arbeidsmarktbeleid. Hierbij ligt de nadruk op de budgettaire invalshoek, namelijk de kostprijs van de maatregelen (deel 2). Vervolgens gaan we in op de middelenoverdracht en de gevolgen die die de zesde staatshervorming voorziet op het arbeidsmarktbeleid en hoe dit de positie van de verschillende overheden in het arbeidsmarktbeleid wijzigt (deel 3.1). Ten slotte gaan we na hoe de nieuw toegekende middelen verder zullen evolueren in de tijd en hoe dit zich verhoudt tot de evolutie die de uitgaven gekend hebben in het verleden (deel 3.2). 19

6 Documentatieblad 73e jaargang, nr. 2, 2e kwartaal Belgisch arbeidsmarktbeleid vóór de staatshervorming In dit deel brengen we het Belgisch arbeidsmarktbeleid van de voorgaande jaren in kaart. Daarbij spitsen we ons toe op de uitgaven die de verschillende Belgische overheden doen en gedaan hebben voor het actief arbeidsmarktbeleid. 2.1 Omschrijving van het actief arbeidsmarktbeleid Als referentiekader voor het arbeidsmarktbeleid vertrekken we van het concept van actief arbeidsmarktbeleid dat sinds de jaren 90 centraal staat in het discours van internationale instellingen zoals de oeso en de Europese Commissie. Eurostat catalogeert overheidsmaatregelen als arbeidsmarktbeleid voor zover het gaat om openbare tussenkomsten op de arbeidsmarkt met als doel de efficiënte werking te garanderen en onevenwichtigheden te corrigeren (Eurostat 2006). Voor de internationale vergelijkingen van Eurostat en de oeso wordt een beperking toegevoegd door te stellen dat het moet gaan om maatregelen die gericht zijn op groepen van personen met moeilijkheden op de arbeidsmarkt: werklozen, tewerkgestelde personen die het risico lopen onvrijwillig hun baan te verliezen, en inactieve personen die willen intreden op de arbeidsmarkt (risicogroepen). De internationale statistieken houden dus geen rekening met de uitgaven die een ruimere draagwijdte hebben. Zo vallen de structurele rsz-kortingen niet onder de Europese definitie, evenmin als de activeringsmaatregelen voor o udere werknemers, lastenverminderingen voor de lage lonen of betaald educatief verlof. Deze maatregelen zijn immers niet specifiek gericht op de risicogroepen. In een meer moderne benadering van een actief a rbeidsmarktbeleid is het echter logisch dat ook deze maatregelen deel uitmaken van het arbeidsmarktbeleid. Een modern arbeidsmarktbeleid heeft immers niet enkel tot doel om mensen naar de arbeidsmarkt te leiden, maar ook om de mensen die zich al op de arbeidsmarkt bevinden permanent te faciliteren en ondersteunen bij het maken van loopbaankeuzes (Leroy 2011). Een strikte definitie van het actief arbeidsmarktbeleid houdt geen rekening met de arbeidsmarktdienstverlening. In het kader van dit artikel worden de uitgaven hiervoor wel meegenomen als actief arbeidsmarktbeleid. 20

7 Actief arbeidsmarktbeleid voor en na de staatshervorming Voor de maatregelen gericht op groepen van personen met moeilijkheden op de arbeidsmarkt en de arbeidsmarktdienstverlening, vertrekken we van de publities van Eurostat over de Labour Market Policy (cijfers vanaf 2007 tot en met 2010 (1). Om de maatregelen in kaart te brengen die niet specifiek gericht zijn op risicogroepen, baseren we ons op de indicatoren die de federale overheid toevoegt aan het nationaal hervormingsprogramma. Bij de indicatoren voor het actief arbeidsmarktbeleid (indicatorenset R ) is er een tabel opgenomen die de overheidsuitgaven opneemt van alle Belgische overheden voor het arbeidsmarktbeleid (inr 14) (2). Daarbij wordt de methodologie van Eurostat gevolgd, maar worden ook de maatregelen opgenomen die zich niet specifiek richten tot personen met moeilijkheden op de arbeidsmarkt. Ook al is het opzet van deze statistiek om alle Belgische overheidsuitgaven met betrekking tot het arbeidsmarktbeleid op te lijsten, hij geeft geen volledig overzicht. Zo worden de meeste fiscale uitgaven niet opgenomen en zijn uitgaven voor betaald educatief verlof noch de rzs/rszppo-kortingen voor de gesco s opgenomen als arbeidsmarktmaatregel. Een bijkomende moeilijkheid is dat de tabel momenteel enkel gegevens opneemt voor de jaren 2006 tot en met Aangezien het vandaag de meest volledige oplijsting van overheidsmaatregelen voor het arbeidsmarktbeleid is, vertrekken we van deze gegevens voor onze budgettaire analyse. Daarvoor werd de tabel wel bijgewerkt tot en met 2011 en werden ook de uitgaven opgenomen voor het betaald educatief verlof, de rzs/ rszppo-kortingen voor gesco s, de jongerenbonus en de stage- en startbonus. Aangezien niet alle cijfers voor 2011 al gekend zijn, gaat het in beperkte mate om ramingen. Ten slotte houden we ook rekening met belangrijke fiscale uitgaven die door de federale overheid beschouwd worden als fiscale uitgaven voor het tewerkstellingsbeleid. Het gaat om de fiscale uitgaven voor pwa, dienstencheques, het belastingkrediet voor lage activiteitsinkomens, belastingvermindering voor overuren evenals de vermindering van de bedrijfsvoorheffing voor ploegenarbeid en overwerk. Een laatste bemerking is dat deze cijfers lager zijn dan de overheidsuitgaven voor tewerkstelling en opleiding van de verschillende regionale overheden die cerpe jaarlijks publiceert. Een eerste reden hiervoor is dat cerpe zich baseert op begrotingscijfers, terwijl de inr14 statistiek (en ook de gegevens van Eurostat) de effectieve uitgaven oplijst. Een tweede reden is dat de cerpe ook de administratiekosten van de gewestelijke bemiddelings- en opleidingsinstanties meeneemt, terwijl deze geen deel uitmaken van het actief arbeidsmarktbeleid. 1 Zie bijvoorbeeld Eurostat Daarbij hebben we wel gen rekening gehouden met de federale administratiekosten (categorie 1.2 binnen de Labour market services). In eerste instantie omdat administratiekosten volgens de mathodologie van Eurostat geen deel uitmaken van het actief arbeidsmarkt belid. Bovendien zijn in de statistieken van Eurostat enkel de federale adminisratiekosten meegenomen, en niet de administraitekosten van de regionale arbeidsmarktdienstverleners

8 Documentatieblad 73e jaargang, nr. 2, 2e kwartaal 2013 Uitgaande van deze definitie van het arbeidsmarktbeleid, bedragen de Belgische overheidsuitgaven voor arbeidsmarktbeleid 23,2 mld in Daarvan wordt 7,5 mld aangewend voor het passief arbeidsmarktbeleid, namelijk w erkloosheidsuitkeringen en werkloosheid met bedrijfstoeslag ( brugpensioen). Omdat dit deel van het arbeidsmarktbeleid integraal een federale overheid blijft, gaan we hier niet verder op in. De maatregelen voor het actief arbeidsmarktbeleid bedroegen in België in 2011 dus 15,7 mld ( 23,2 mld verminderd met 7,5 mld). 2.2 Analyse van het Belgische actief arbeidsmarktbeleid vóór staatshervorming Uitgaven per maatregelencategorie en overheidsniveau De maatregelen voor het actief arbeidsmarktbeleid kunnen we opdelen in vijf groepen: 1. Arbeidsmarktdiensten: dit is de dienstverlening die geleverd wordt om het matchingsproces tussen vraag en aanbod te faciliteren (bijvoorbeeld de arbeidsbemiddelingsdiensten van de vdab en forem). 2. Beroepsopleiding: het verder betalen van werkloosheidsuitkeringen aan personen die beroepsopleidingen volgen (vrijstellingen beroepsopleiding), aanbieden van beroepsopleidingen door regio s, opleidingscheques 3. Flexibilisering: loopbaanonderbreking/tijdskrediet, collectieve arbeidsduurvermindering, fiscale uitgaven voor ploegenarbeid en overwerk 4. Tewerkstellingsstimuli: activering van werkloosheidsvergoedingen, rsz-kortingen, inkomensgarantie-uitkering, integratie l eefloners (art 60/61 ocmw), dienstencheques, tewerkstellingspremie 50+, inschakelingspremies voor personen met een handicap, startersleningen 5. Directe jobcreatie: dac, gesco, sociale economie, sociale maribel, doorstromingsprogramma s, sine 22

9 Actief arbeidsmarktbeleid voor en na de staatshervorming Deze indeling komt grotendeels overeen met de indeling die de Europese Commissie sinds de jaren 90 hanteert om het actief arbeidsmarktbeleid op te volgen door middel van de statistieken over Labour Market Policies (lmp). Wel hebben we de maatregelen voor begeleide werkgelegenheid en rehabilitatie (categorie 5 van de lmp) herverdeeld naar tewerkstellingsstimuli ( ondersteuningspremies voor personen met een handicap) en naar directe jobcreatie (overige maatregelen sociale economie). Dit leidt tot een meer heldere analyse en is bovendien beter vergelijkbaar met de indeling die in andere Europese landen gehanteerd wordt. De categorie 7 van de lmp (stimuli voor het oprichten van een onderneming) voegen we samen met de andere tewerkstellingsstimuli. Voor onze analyse groeperen we de maatregelen ook per overheid. Daarbij voegen we de maatregelen van de Vlaamse Gemeenschap en het Vlaams Gewest samen (vl). De uitgaven van het Waals Gewest, de Franstalige Gemeenschap en de Duitstalige Gemeenschap worden ook samengevoegd (wa). Aangezien de totale uitgaven van de Duitstalige Gemeenschap beperkt zijn tot 10 mln, gaat het voornamelijk om het Waals Gewest en de Franstalige Gemeenschap. Ten slotte worden de maatregelen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest opgenomen onder de kolom bhg. Het gaat enkel om de eigen gewestmaatregelen. De gemeenschapsuitgaven van Vlaanderen en de Franstalige gemeenschap die gebeuren voor de Brusselse inwoners, zijn opgenomen bij Vlaanderen of Wallonië aangezien ze niet afgezonderd kunnen worden. Tabel 1: Overheidsmaatregelen voor actief arbeidsmarktbeleid, opgesplitst naar type maatregel en overheid (2011, mln) FED VL WA BHG Totaal % arbeidsmarktdiensten % beroepsopleiding % flexibilisering % tewerkstellingsstimuli % directe jobcreatie % Totaal % van actief arbeidsmarktbeleid 84 % 8 % 6 % 2 % Bron: NHP (INR14, RSZ, RVA, WSE, begrotingsdocumenten, fiscale uitgaven, algemene gegevensbank, eigen berekingen Een eerste vaststelling is dat het gros van de maatregelen (84 %) voor het actief arbeidsmarktbeleid in 2011 door de federale overheid worden genomen. Momenteel wordt het actief arbeidsmarktbeleid dus voornamelijk bepaald door federale maatregelen. 23

10 Documentatieblad 73e jaargang, nr. 2, 2e kwartaal 2013 Tabel 1 geeft ook aan dat de maatregelen voor beroepsopleiding voor de helft voor rekening van de federale overheid zijn: 454 mln op een totaal van 923 mln. Dit is opmerkelijk omdat de beroepsopleiding expliciet een taak is van de Gemeenschappen. Dit heeft enerzijds te maken met het stelsel van betaald educatief verlof dat nog federaal is ( 84 mln), anderzijds met de werkloosheidsvergoedingen die betaald worden aan werklozen die een ( beroeps)opleiding volgen ( 370 mln). Een derde vaststelling is dat meer dan de helft (57 %) van het Belgisch actief arbeidsmarktbeleid gaat naar tewerkstellingsstimuli. De directe jobcreatie volgt op de tweede plaats met 21 %. Indien we de verdeling per overheid analyseren blijkt dat er belangrijke verschillen zijn in de manier waarop de verschillende overheden een actief arbeidsmarktbeleid voeren. Grafiek 1: Opdeling van maatregelen voor actief arbeidsmarktbeleid per overheid in België (2011) Bron: NHP (INR14), RSZ, RVA, WSE, begrotingsdocumenten, fiscale uitgaven, eigen berekeningen Het hoge aandeel van de tewerkstellingsstimuli in de totale Belgische arbeidsmarktmaatregelen, is louter het gevolg van het feit dat 67 % van het federale actief arbeidsmarktbeleid bestaat uit tewerkstellingsstimuli. Momenteel (vóór de staatshervorming) zijn de tewerkstellingsstimuli op regionaal niveau beperkt. Voor Vlaanderen gaat het om 8 % en voor Wallonië om 3 % van hun respectievelijke uitgaven. Bij de gewesten ligt de nadruk duidelijk bij de directe jobcreatie. Dat is in het bijzonder het geval voor Wallonië (69 %) en het Brussels Hoofdstedelijk 24

11 Actief arbeidsmarktbeleid voor en na de staatshervorming Gewest (67 %). Het gaat voornamelijk om de ape (Aide à la promotion de l emploi) in Wallonië en de financiering van de acs (Agents conventionnels subventionnés) in Brussel. De tegenhanger van ape en acs in Vlaanderen is het gesco stelsel. Het verschillend aandeel in directe jobcreatie heeft in belangrijke mate te maken met de keuzes die de verschillende gewesten gemaakt hebben met betrekking tot deze vormen van tewerkstelling. De Vlaamse overheid betaalde in mln voor de gesco s, wat 15 mln meer is dan de trekkingsrechten die het ontvangt van de federale overheid. In Wallonië bedraagt dat verschil 365 mln en ook het Brussels Hoofdstedelijk Gewest betaalt voor de acs 139 mln meer dan de trekkingsrechten die het ontvangt. Het relatief lage aandeel van de arbeidsmarktdiensten in Wallonië (10 %), is ook opvallend. Vlaanderen kent een werkloosheidsgraad die duidelijk lager is dan de Waalse werkloosheidsgraad, maar besteedt proportioneel meer aandacht aan de arbeidsmarktdienstverlening (18 %). Hoewel dit niet noodzakelijk betekent dat er een causaal verband is tussen beide, is het wel duidelijk dat Vlaanderen de voorbije jaren op dit vlak inspanningen heeft geleverd, bijvoorbeeld door de sluitende aanpak (3) en sluitend maatpak (4) Opsplitsing naar doelgroep Het actief arbeidsmarktbeleid richt zich tot verschillende doelgroepen. Zo maken de statistieken een onderscheid tussen de maatregelen bedoeld voor enerzijds de risicogroepen (zie 2.1) en anderzijds de (overige) werknemers. Voor de risicogroepen maken we in dit artikel een onderscheid tussen de werklozen enerzijds en de overige risicogroepen anderzijds. De maatregelen gericht op de werklozen zijn bijvoorbeeld de doelgroepkortingen, het activeringsbeleid en de dienstencheques. De maatregelen voor de overige risicogroepen hebben voornamelijk betrekking op sociale economie maar ook op maatregelen voor bedrijven in herstructurering (deze maatregelen kunnen betrekking hebben op werklozen, maar door de specificiteit ervan maken we het onderscheid met de andere werklozen). Het actief arbeidsmarktbeleid in ruime zin, zoals wij het hanteren in dit artikel, omvat echter ook de maatregelen voor werknemers die niet beschouwd worden als risicogroepen. Het gaat voornamelijk om de structurele lastenverminderingen, tijdskrediet, loopbaanonderbreking, fiscale stimuli voor ploegenarbeid en overuren. Deze maatregelen groeperen we onder de noemer niet-risicogroepen. 3 Beheersovereenkomst VDAB : Iedere werkzoekende heeft recht op een aangepast en gratis aanbod gericht op duurzame tewerkstelling, met inbegrip van de toegang tot gratis beroepsopleiding. 4 In het kader van het Vlaams werkgelegenheidsplan van 2010 is besloten om een meer flexibele benadering te hanteren waardoor men nu spreekt van sluitend maatpak in plaats van sluitende aanpak. 25

12 Documentatieblad 73e jaargang, nr. 2, 2e kwartaal 2013 Grafiek 2: Verdeling van maatregelen voor actief arbeidsmarktbeleid naar doelgroep per overheid (2010) Uit Figuur 2 komt naar voor dat 41 % van de Belgische arbeidsmarktmaatregelen specifiek gericht zijn op risicogroepen (37 % werklozen + 4 % overige risicogroepen). 59 % van de maatregelen heeft dus betrekking op de niet-risicogroepen, namelijk personen die aan het werk zijn en van wie de arbeidssituatie niet per definitie onzeker of moeilijk is. Dit heeft echter te maken met de federale maatregelen die voor 69 % gericht zijn op deze werknemers. Het gaat dan om de structurele lastenverlagingen ( 4,1 mld), flexibiliseringsmaatregelen ( 2,1 mld en voornamelijk de fiscale uitgaven voor ploegenarbeid van 1 mld en het tijdskrediet/loopbaanonderbreking voor 0,6 mld), de sociale maribel ( 1,0 mld) en de lastenverlaging voor lage lonen ( 0,7 mld). Uitgaande van de huidige bevoegdheidsverdeling is het logisch dat de gewesten voornamelijk maatregelen nemen voor de risicogroepen. Voor elk van de gewesten gaat het om 90% of meer van het totaal. Toch zijn er belangrijke verschillen tussen de gewesten. Figuur 2 geeft aan dat Vlaanderen relatief veel meer uitgaven doet voor de sociale economie ( overige risicogroepen ) dan de twee andere gewesten. In Vlaanderen gaat 30 % van de middelen voor het actief arbeidsmarktbeleid naar deze doelgroep, terwijl het voor Wallonië om 13 % gaat en in het Brussels Hoofdstedelijk gewest om 7 %. Zowel in Wallonië als het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zijn de maatregelen meer gericht op de werklozen, aangezien beide een beleid voeren gericht op directe jobcreatie (zie figuur 1). 26

13 Actief arbeidsmarktbeleid voor en na de staatshervorming Arbeidsmarktbeleid in verhouding tot totale overheidsuitgaven Een andere indicator voor het actief arbeidsmarktbeleid is het aandeel van de maatregelen in de totale overheidsuitgaven van de betreffende overheid. Tabel 2: maatregelen AAMB in verhouding tot overheidsuitgaven ( mln) FED VL WA actief arbeidsmarktbeleid overheidsuitgaven (verhoogd met RSZ-kortingen en fisc. uitg.) actief arbeidsmarktbeleid/overheidsuitgaven 19% 5% 6% Bron: NHP (INR14), RSZ, RVA, WSE, begrotingsdocumenten, fiscale uitgaven, algemene gegevensbank, eigen berekeningen Tabel 2 geeft aan dat het actief arbeidsmarktbeleid niet alleen in absolute termen in belangrijke mate door de federale overheid bepaald en betaald wordt, maar ook in relatieve termen. De federale maatregelen komen overeen met 19 % van de finale federale overheidsuitgaven verhoogd met rsz-kortingen en fiscale uitgaven. Dit betekent niet dat de federale overheid 19 % van haar uitgaven besteedt aan het actief arbeidsmarktbeleid. De federale maatregelen bestaan immers voor 4,1 mld (31 %) uit effectieve uitgaven, voor het overige gaat het om rsz-kortingen ( 7,4 mld of 57 % van de totale federale maatregelen) en fiscale uitgaven ( 1,6 mld of 12 %). Dit zijn geen uitgaven, maar minderontvangsten. Indien we echter deze minderontvangsten optellen bij de overheidsuitgaven, vormen de federale maatregelen 19 % van deze verhoogde federale overheidsuitgaven. Bij de gewesten gebeurt er geen verhoging, omdat alle maatregelen bestaan uit effectieve uitgaven. Een tweede vaststelling is dat Vlaanderen proportioneel gezien het kleinste deel van zijn totale uitgaven besteedt aan het actief arbeidsmarktbeleid. Vlaanderen besteedt 5 % van zijn overheidsuitgaven aan het actief arbeidsmarktbeleid, terwijl het in Wallonië om 6 % gaat. Dit heeft voornamelijk te maken met de keuze van Wallonië om extra inspanningen te leveren voor directe jobcreatie (zie ook Figuur 1). Het percentage bij het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is niet opgenomen omdat deze vergelijking niet relevant is. Zowel voor Vlaanderen als voor Wallonië worden de arbeidsmarktmaatregelen afgezet tegen de gecombineerde gemeenschaps- en gewestuitgaven, terwijl dat niet mogelijk is voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. 27

14 Documentatieblad 73e jaargang, nr. 2, 2e kwartaal Evolutie van het actief arbeidsmarktbeleid Ten slotte geven we een indicatie van de evolutie van de actieve arbeidsmarktmaatregelen in het recente verleden. Tabel 3: Gemiddelde jaarlijkse groei van arbeidsmarktmaatregelen in periode FED VL WA BHG Totaal arbeidsmarktdiensten 4,70% 21,20% 8,90% 8,50 % beroepsopleiding 1,60% 5,50% 4,40% 7,40% 3,40 % flexibilisering 10,90% 10,80 % tewerkstellingsstimuli 6,10% 6,20 % directe jobcreatie 7,60% 3,40% 2,60% 5,50% 5,50 % Totaal 6,90% 4,70% 4,30% 6,20% 6,50 % Bron: NHP (INR14), RSZ, RVA, WSE, begrotingsdocumenten, fiscale uitgaven, eigen berekeningen Voor de analyse van de evolutie hebben we bij de regio s enkel rekening gehouden met de evolutie van de arbeidsmarktmaatregelen met een zekere omvang. Daarom zijn er geen evolutiepercentages voor de regionale maatregelen voor flexibilisering of voor tewerkstellingsstimuli opgenomen. Een eerste vaststelling is dat de totaliteit van de actieve arbeidsmaatregelen gemiddeld toegenomen zijn met 6,5 % tussen 2007 en Dit is meer dan de evolutie van de primaire Belgische overheidsuitgaven in die periode (5,5 %, zie nbb, 2013). Indien we deze groei uitsplitsen per overheid, zien we dat de dynamiek van de gewestelijke uitgaven lager was dan die van de federale overheid. Dit heeft voornamelijk te maken met de flexibiliseringsmaatregelen die de federale overheid de voorbije jaren uitgebreid heeft. De toename was de voorbije jaren het minst groot in Wallonië. De verklaring hiervoor is dat de maatregelen voor directe jobcreatie in Wallonië minder snel toegenomen zijn dan in de andere gewesten. Dit belet echter niet dat Wallonië proportioneel het meest uitgeeft voor de directe jobcreatie (zie Figuur 1). Bovendien is het belangrijk te vermelden dat Wallonië in zijn Marshall-plan een aantal arbeidsmarktmaatregelen heeft opgenomen die nog niet (integraal) tot uiting komen in de cijfers van Als we de evolutie per arbeidsmarktmaatregel bekijken blijkt dat de flexibiliseringsmaatregelen het meest toegenomen zijn. Dit heeft voornamelijk te maken met een sterke toename van de fiscale uitgaven voor overwerk en ploegenarbeid van de federale overheid. Deze zijn toegenomen van 717 mln in 2007 tot mln in

15 Actief arbeidsmarktbeleid voor en na de staatshervorming De uitschieters naar beneden zijn de maatregelen voor beroepsopleiding. Deze zijn gemiddeld toegenomen met slechts 3,4 %. De oorzaak voor deze relatief geringe groei ligt bij de federale overheid waar deze maatregelen slechts met 1,6 % toenamen. 29

16 Documentatieblad 73e jaargang, nr. 2, 2e kwartaal Een nieuwe bevoegdheidsverdeling voor het actief arbeidsmarktbeleid In dit deel gaan we na welke middelen overgeheveld zullen worden voor het arbeidsmarktbeleid en hoe het landschap van het actief arbeidsmarktbeleid hierdoor wijzigt. Ten slotte gaan we na welke budgettaire mogelijkheden de regio s op termijn zullen hebben om hun actief arbeidsmarktbeleid verder uit te bouwen. Voor een meer uitgebreide bespreking van de overheveling van bevoegdheden op zich, verwijzen we naar het artikel van Luc Simar in dit tijdschrift. 3.1 Welke middelen worden overgeheveld? In dit eerste onderdeel gaan we na welke middelen overgeheveld zullen worden omwille van de staatshervorming. De verdere evolutie van deze middelen komt aan bod in deel Uitgangspunten institutioneel akkoord voor aanvangsjaar De zesde staatshervorming leidt tot een overheveling van een heel aantal bevoegdheden voor het (actief) arbeidsmarktbeleid. Hiervoor zullen ook middelen overgeheveld worden. Bij de bespreking van deze bevoegdheidsoverdracht ligt de nadruk meestal op de enveloppe werk zoals opgenomen in de bijlage van het institutioneel akkoord. De situatie is echter complexer. Concreet zal de nieuwe financieringswet via vier verschillende mechanismes middelen voorzien voor de financiering van de overgehevelde arbeidsmarktbevoegdheden: een enveloppe voor de bevoegdheden opgenomen in de begrotingssynthese van het institutioneel akkoord onder de noemer werk (enveloppe werk) 60 % van de fiscale uitgaven voor dienstencheques gebeurt via een dotatie (enveloppe fiscale uitgaven) het resterende gedeelte van de fiscale uitgaven voor dienstencheques gebeurt via de fiscale autonomie (regionale opcentiemen). middelen om de gewesten toe te laten een autonoom beleid te voeren voor de vrijstellingen van beschikbaarheid in geval van studiehervatting of het volgen van (collectieve) beroepsopleidingen (middelen voor vrijstellingen beroepsopleiding) (5) Momenteel is het nog niet duidelijk hoe deze envoppe zal geoperationaliseerd worden. Aangezien de gewesten hierdoor extra bevoegdheden zullen kunnen uitoefenen, wijzen we deze middelen in ieder geval toe aan de gewesten.

17 Actief arbeidsmarktbeleid voor en na de staatshervorming In theorie kan men ook een deel van de nieuwe solidariteitsbijdrage toewijzen als financieringsbron voor de overgehevelde bevoegdheden. De solidariteitsbijdrage zal na de staatshervorming immers deels berekend worden op basis van de e nveloppe werk en fiscale uitgaven. Het nieuwe solidariteitsmechanisme komt echter in de plaats van het huidige solidariteitsmechanisme en zorgt niet voor bijkomende middelen. De nieuwe bevoegdheden worden dus niet gefinancierd via het solidariteitsmechanisme. De middelen voor vrijstellingen beroepsopleiding waarover de gewesten kunnen beschikken worden niet geconcretiseerd in het institutioneel akkoord. In dit artikel gaan we er van uit dat de middelen waarover de gewesten kunnen beschikken overeen komen met de uitgaven die momenteel voorzien worden per gewest. Voor de drie andere financieringsbronnen voorziet het akkoord dat de middelen bepaald worden op basis van de geraamde uitgaven van het aanvangsjaar. Deze zullen onvermijdelijk afwijken van de bedragen die opgenomen zijn in de begrotingssynthese van het institutioneel akkoord, aangezien die een voorlopige raming van de uitgaven van 2011 betreft, en niet een voorafbeelding van de uitgaven in het aanvangsjaar waarop de nieuwe financieringswet van kracht zal worden. Voor de enveloppe werk zullen de middelen berekend worden op basis van 90 % van de uitgaven. Voor de financiering van de fiscale uitgaven (zowel de enveloppe als de regionale opcentiemen) zal de middelenoverdracht bepaald worden op basis van de totaliteit van de uitgaven. In een tweede stap zullen de enveloppe werk, de enveloppe fiscale uitgaven en de regionale opcentiemen over de regio s verdeeld worden op basis van de nieuwe verdeelsleutel personenbelasting (6). In de huidige financieringswet wordt er al een verdeelsleutel personenbelasting gebruikt om de federale middelen te verdelen tussen de gewesten. Aangezien een deel van de fiscale uitgaven overgeheveld worden, wijzigt het aandeel van de personenbelasting per gewest in beperkte mate, en dus ook de verdeelsleutel. Tabel 4: Verdeelsleutel PB na staatshervorming nieuwe verdeelsleutel PB Vlaanderen 63,23% Wallonië 28,29% Brussel 8,48% Bron: Algoed Voor de regionale opcentiemen gaat het om het regionale aandeel in de personenbelasting, wat in beperkte mate zal afwijken van de verdeelsleutel personenbelasting. Gemakshalve maken we hier abstractie van. 31

18 Documentatieblad 73e jaargang, nr. 2, 2e kwartaal 2013 Aangezien de enveloppe werk slechts 90 % bedraagt van de overgehevelde uitgaven én de aanwending per gewest niet overeenkomt met de verdeelsleutel personenbelasting voor alle overgehevelde bevoegdheden, is het onvermijdelijk dat de toegekende middelen verschillen van de uitgaven die momenteel toegewezen kunnen worden aan de drie gewesten. Het institutioneel akkoord voorziet echter dat er een budgettaire neutraliteit moet zijn in het aanvangsjaar. Hiervoor wordt een egaliseringscorrectie voorzien. De e galiseringscorrectie komt in het aanvangsjaar overeen met het verschil tussen de nieuwe gewestelijke middelen enerzijds en de verwachte uitgaven per gewest anderzijds (7) waardoor er in principe een budgettaire neutraliteit is in het aanvangsjaar. Het institutioneel akkoord voorziet echter dat deze budgettaire neutraliteit enkel gegarandeerd wordt indien er geen bijkomende inspanningen van de regio s nodig zijn voor de sanering van de overheidsfinanciën. Paragraaf 4.14 van het akkoord stelt dat de referentiebedragen en parameters nog kunnen worden aangepast in de mate dat er van de deelentiteiten een bijkomende inspanning gevraagd wordt voor de sanering van de openbare financiën. Indien dat gebeurt, kunnen de middelen vanaf het aanvangsjaar nog lager zijn ( minder dan 90 % voor de enveloppe werk of minder dan 100 % voor de overige financieringsbronnen) zonder dat dit bijgepast wordt door de e galiseringscorrectie. In dat geval zal er geen sprake meer zijn van budgettaire neutraliteit in het aanvangsjaar. Rekening houdend met de moeilijke budgettaire situatie van de federale overheid lijkt het onvermijdelijk dat een deel van de inspanningen doorgeschoven wordt naar de gewesten en gemeenschappen op basis van paragraaf 4.14 van het institutioneel akkoord. Aangezien er momenteel nog geen informatie is over de inspanning die van de regio s gevraagd zal worden, wordt hiervan in dit artikel abstractie gemaakt Concrete bedragen op basis van gegevens 2011 In de begrotingssynthese van het institutioneel akkoord wordt een raming opgenomen van de uitgaven voor de overgehevelde bevoegdheden in In de nieuwe financieringswet zullen deze bedragen geactualiseerd worden voor het aanvangsjaar (2015 per hypothese). Momenteel is het onmogelijk om hiervoor een accurate raming te hanteren. Eerder dan een vooruitberekening te maken op basis van de laatst gekende cijfers, kiezen we ervoor om de impact van de staatshervorming weer te geven op basis van de beschikbare cijfers van Daarbij vertrekken we niet van de ramingen die opgenomen zijn in het institutioneel akkoord, maar van geactualiseerde cijfers op basis van effectieve uitvoeringsgegevens. 32 De belangrijkste financieringsstroom zal bestaan uit de enveloppe werk. Tabel 5 geeft de uitgaven voor 2011 en de opsplitsing van de uitgaven per gewest voor de bevoegdheden gefinancierd via de enveloppe werk. Pro memorie geven 7 Het institutioneel akkoord voorziet een globale egaliseringscorrectie voor de totaliteit van de bevoegdheden, maar dit kan analytisch opgesplitst worden in een egaliseringscorrectie per onderdeel, zoals het arbeidsmarktbeleid.

19 Actief arbeidsmarktbeleid voor en na de staatshervorming we ook de bedragen uit de begrotingssynthese van het akkoord. Onze eigen raming is louter een actualisering van de gegevens die in de begrotingssynthese opgenomen zijn. De enige afwijking is dat we geen rekening houden met de uitgaven voor het win-win aanwervingsplan. Omdat dit plan afliep in 2012, zullen hiervoor geen middelen overgedragen worden. Deze correctie geeft dus een betere voorafspiegeling van de effectieve uitgaven en verdeling per gewest in Omwille van de vergelijkbaarheid met de begrotingssynthese hebben we pro memorie ook de bedragen inclusief win-win aanwervingsplan opgenomen. Tabel 5: Uitgaven 2011 voor overgehevelde bevoegdheden arbeidsmarkt ( mln) Akkoord eigen ram. VL WA BHG totaal doelgroepkortingen 687,3 763,1 54,00% 31,80% 14,20% oudere werknemers 338,0 348,0 60,20% 23,10% 16,70% jonge werknemers (incl. risicogroepen) 145,0 162,0 63,60% 27,50% 8,90% langdurig werklozen 155,0 206,4 35,20% 49,40% 15,40% overige doelgroepkortingen 49,3 46,7 57,20% 33,90% 8,90% specifieke sectoren 33,1 34,0 63,70% 16,00% 20,30% onthaalouders 14,2 13,9 76,40% 22,60% 1,10% Kunstenaars 14,3 15,4 41,30% 14,80% 43,80% overige specifieke sectoren 4,6 4,8 98,50% 0,80% 0,70% banenplannen 1.018, ,40 43,20% 48,00% 8,80% Gesco RSZ 291,5 294,3 23,40% 61,10% 15,60% Gesco RSZPPO 240,9 318,3 45,00% 50,90% 4,00% Gesco Trekkingsrechten 485,8 484,8 54,00% 38,20% 7,80% RVA (excl. winwin) 225,8 287,6 46,60% 44,40% 9,00% oude werklozen 28,7 38,2 76,70% 19,90% 3,40% Individuele beroepsopleiding 47,9 47,5 66,90% 27,70% 5,40% langdurig werklozen excl DSP, excl winwin 122,3 175,7 37,20% 52,00% 10,80% pm langdurig werklozen excl DSP, incl winwin ,3 37,20% 52,00% 10,80% Doorstromingsprogramma s 24,6 24,1 27,30% 60,60% 12,10% overige RVA 2,3 2,1 44,30% 51,00% 4,70% Rest 1.972, ,60 58,60% 28,80% 12,50% activering leefloners (art 60/61) 138,7 235,3 42,80% 32,40% 24,80% controle beschikbaarheid 38,0 40,1 39,90% 46,50% 13,70% PWA (beambten en werking) 35,0 32,2 50,50% 42,70% 6,80% betaald educatief verlof 83,9 83,9 65,30% 23,80% 10,90% loopbaanonderbreking 79,0 89,5 66,60% 29,10% 4,30% Loopbaanonderbreking onderwijs 82,0 44,4 75,30% 21,40% 3,30% dienstencheques 1.444, ,7 61,00% 27,40% 11,60% overige 71,95 59,5 47,40% 41,50% 11,10% Fiscaal 54,3 54,25 100,00% 0,00% 0,00% 1ste pakket sociale economie 19,3 15,9 55,70% 34,30% 10,00% Totaal 4.010, ,7 53,6% 34,9% 11,5% Totaal inclusief winwin 4.326, ,3 52,0% 36,5% 11,5% Bron: Institutioneel akkoord, antwoord op parlementaire vraag van 5 maart 2012, RSZ, RVA, WSE, RSZPPO, eigen berekeningen 33

20 Documentatieblad 73e jaargang, nr. 2, 2e kwartaal 2013 De geactualiseerde raming is 261 mln of 7 % hoger dan de voorlopige ramingen die in het institutioneel akkoord zelf opgenomen zijn ( mln versus mln). Dit heeft voornamelijk te maken met een onderschatting in het institutioneel akkoord van de doelgroepkortingen, de activering van de rva-uitkeringen en leefloners, de fiscale uitgaven voor dienstencheques en de banenplannen (de rszppo-kortingen voor de gesco s). Hieruit blijkt duidelijk dat de ramingen aanzienlijk kunnen afwijken van de effectieve uitgaven. Aangezien de middelenoverdracht bepaald zal worden op basis van een uitgavenraming, dreigt hier een gevaar van een onevenwichtige uitgangssituatie indien deze raming niet accuraat genoeg gebeurt. Indien de staatshervorming in 2011 van start zou gegaan zijn en de raming van het institutioneel akkoord als raming zou gediend hebben, zouden de gewesten 261 mln te weinig middelen ontvangen hebben, zonder dat dit expliciet als een inspanning van de gewesten beschouwd zou worden. Een accurate raming dient dus een belangrijk aandachtspunt te zijn bij de uitwerking van de financieringswet. De enveloppe werk ingeschreven in de nieuwe financieringswet komt overeen met 90 % van de geraamde uitgaven. Uitgaande van de gegevens van 2011 gaat het om een globale enveloppe van mln (90 % van mln). Deze enveloppe wordt over de gewesten verdeeld op basis van de nieuwe verdeelsleutel personenbelasting (zie Tabel 4). De egaliseringscorrectie komt overeen met het verschil tussen de geraamde uitgaven en de toegekende middelen per gewest. Tabel 6 geeft de bedragen op basis van de gegevens van Voor de fiscale uitgaven (waarvan de fiscale uitgaven voor dienstencheques deel uitmaken) voorziet het institutioneel akkoord dat deze overdracht voor 40 % gefinancierd wordt door regionale opcentiemen (8) en voor 60 % door middel van een enveloppe fiscale uitgaven. In 2011 (inkomsten 2010) bedroegen de fiscale uitgaven voor de dienstencheques 200 mln. 80 mln zou dus gefinancierd worden via de regionale opcentiemen en 120 mln door de enveloppe fiscale uitgaven. Net zoals voor de enveloppe werk worden deze middelen over de gewesten verdeeld op basis van de nieuwe verdeelsleutel personenbelasting. De financiering van de fiscale uitgaven (zowel de enveloppe als regionale opcentiemen) wordt echter niet beperkt tot 90 % zoals het geval is voor de enveloppe werk. De middelen zullen overeenkomen met de totale uitgaven. In de mate dat de verdeelsleutel van de personenbelasting afwijkt van het huidige gebruik per gewest wordt een overgangscorrectie voorzien om de budgettaire neutraliteit in het aanvangsjaar te garanderen (zie Tabel 6). Over de middelen vrijstellingen beroepsopleiding is er nog geen duidelijkheid. De hoogte noch de omvang van het bedrag per gewest is geëxpliciteerd. Bovendien kennen we de huidige verdeling van deze uitgaven per gewest niet. Het totale bedrag van de uitgaven hiervoor in 2011 is echter wel gekend, 322 mln. We gaan ervan uit dat de aanwending ervan per gewest overeenkomt met de aanwending van de uitgaven die in de enveloppe werk inbegrepen zijn. 8 Paragraaf 4.2 van het institutioneel akkoord. 34

21 Actief arbeidsmarktbeleid voor en na de staatshervorming Een tweede hypothese die we aanhouden is dat de federale enveloppe overeen zal stemmen met de totale uitgaven hiervoor. De dotaties die de gewesten momenteel ontvangen voor de trekkingsrechten van de gesco s worden na de staatshervorming opgenomen in de enveloppe werk. Het gaat dus niet om extra middelen of bijkomende uitgaven. Om te weten welke nieuwe bijkomende middelen de gewesten zullen ontvangen voor de overgehevelde bevoegdheden, moeten de bestaande dotaties in mindering gebracht worden. Aangezien hiervoor de gewesten vandaag al uitgaven voorzien, mogen deze uitgaven ook niet meegeteld worden om te zien welke extra uitgaven de staatshervorming tot gevolg zal hebben voor de gewesten. Tabel 6: Raming van overgehevelde uitgaven en mideelen voor arbeid in 2011 ( mln) totaal VL WA BHG Enveloppe werk (1) uitgaven middelen (90% / verdeelsleutel PB) egaliseringscorrectie (uitgaven min middelen) fiscale autonomie (2) uitgaven middelen (verdeelsleutel PB) egaliseringscorrectie (uitgaven min middelen) enveloppe fiscale uitgaven (3) uitgaven middelen (verdeelsleutel PB) egaliseringscorrectie (uitgaven min middelen) enveloppe studies (4) uitgaven middelen (effectieve uitgaven) schrappen trekkingsrechten GESCO (5) totaal arbeidsmarktbeleid (6 = ) totaal VL WA BHG nieuwe uitgaven nieuwe middelen ,00% 54,00% 34,20% 11,80% ,00% 63,60% 27,60% 8,80% egaliseringscorrectie Bron: Institutioneel akkord, antwoord op parlementaire vraag van 5 maart 2012, RSZ, RVA, WSE, RSZPPO, eigen berekeningen Indien we vertrekken van de gegevens van 2011 (exclusief win-win aanwervingsplan) leidt de bevoegdheidsoverdracht voor werk tot mln bijkomende uitgaven door de gewesten. Hiervoor zou de nieuwe financieringswet via enveloppes en fiscale autonomie mln bijkomende middelen toekennen. Het verschil tussen beide bedragen wordt gecompenseerd door de egaliseringscorrectie ( 427 mln). 35

22 Documentatieblad 73e jaargang, nr. 2, 2e kwartaal 2013 Indien we kijken naar de verschillende gewesten, valt het op dat Vlaanderen een negatieve egaliseringscorrectie zal hebben. Ook al is de enveloppe werk beperkt tot 90% van de uitgaven, toch zou Vlaanderen meer middelen ontvangen voor de nieuwe bevoegdheden ( mln) dan er momenteel uitgaven gebeuren in Vlaanderen voor deze materies ( mln). Omwille van de budgettaire neutraliteit zal er dus een negatieve overgangscorrectie toegepast worden in het aanvangsjaar. Bij de andere gewesten gaat het om een positieve overgangscorrectie. Concreet zou de financiering van de Waalse arbeidsmarktbevoegdheden voor 401 mln of 27% gefinancierd worden door de egaliseringscorrectie en voor het Brussels Hoofdstedelijk gewest zou het om 167 mln gaan, wat overeenkomt met 33% van de overgehevelde bevoegdheden. De impact ervan voor de jaren naar het aanvangsjaar komen aan bod in deel Impact op bevoegdheden actief arbeidsmarktbeleid In deel 2.2 hebben we een overzicht gegeven van de maatregelen voor het actief arbeidsmarktbeleid per overheid. De vraag is hoe dit landschap wijzigt door de bevoegdheidsoverdracht. De overgehevelde bevoegdheden voor werk betreffen voor 96 % maatregelen die onder het actief arbeidsmarktbeleid vallen. De enige uitzonderingen zijn de fiscale uitgaven voor binnenscheepvaart ( 54 mln), de middelen voor de controle van de beschikbaarheid ( 40 mln), de overgehevelde uitgaven voor de werking van de pwa ( 32 mln) en het ervaringsfonds ( 5 mln). Deze maatregelen zullen overgeheveld worden, maar kunnen niet onder de noemer actief arbeidsmarktbeleid gecatalogiseerd worden. Alle andere overgehevelde bevoegdheden maken deel uit van het actief arbeidsmarktbeleid. Op basis van de gegevens van 2011 gaat het om een globaal bedrag van mln (97 % van het totaal van de overgehevelde bevoegdheden die mln bedragen. Zoals blijkt uit Tabel 7 wijzigt hierdoor de bevoegdheidsverdeling voor het actief arbeidsmarktbeleid aanzienlijk. Tabel 7: Aandeel Gewesten in actief arbeidsmarktbeleid vóór en na staatshervorming (silmulatie op basis van gegevens 2010; mln) vóór STH na STH FED Gew. % Gew FED Gew. % Gew arbeidsmarktdiensten % % beroepsopleiding % % flexibilisering % % tewerkstellingsstimuli % % directe jobcreatie % % Totaal % % Bron: Institutioneel akkoord, antwoord op parlementaire vraag van 5 maart 2012, RSZ, RVA, WSE, RSZPPO, eigen berekningen 36

23 Actief arbeidsmarktbeleid voor en na de staatshervorming Het aandeel van de gewesten in het actief arbeidsmarktbeleid neemt door de staatshervorming toe van 16 % naar 43 %. Momenteel vallen alle uitgaven voor de arbeidsmarktdiensten al onder de regionale bevoegdheden. Hier wijzigt er dus niets. Doordat de middelen voor de individuele beroepsopleidingen, het betaald educatief verlof en de middelen die verband houden met de vrijstelling van beschikbaarheid voor studies overgeheveld worden, zal de federale overheid geen bevoegdheden meer hebben voor beroepsopleiding terwijl momenteel deze bevoegdheid min of meer gelijk verdeeld is over beide beleidsniveaus. De overheveling voor flexibiliseringsmaatregelen heeft een beperkte impact aangezien enkel een overheveling van de loopbaanonderbreking voorzien is. Voor de tewerkstellingsstimuli voorzien de gewesten momenteel verhoudingsgewijs weinig uitgaven (1 % van de totale Belgische maatregelen). Doordat het doelgroepenbeleid, de activeringsmaatregelen en de dienstencheques overgeheveld worden, neemt het aandeel van de gewesten toe tot 34 %. In absolute termen gaat het om mln, veruit het grootste deel van de overgehevelde bevoegdheden. Dit betekent echter niet dat de regio s de belangrijkste actor worden. De algemene tewerkstellingsstimuli (structurele lastenverminderingen en de werkbonus) zijn het zwaartepunt van de Belgische tewerkstellingsstimuli, en deze blijven een federale bevoegdheid. De directe jobcreatie wordt na de staatshervorming voornamelijk een gewestelijke aangelegenheid. Door de regionalisering van de rsz- en rszppo kortingen voor de gesco s worden de gewesten volledig geresponsabiliseerd voor het systeem van de gesco s. De federale overheid blijft via de sociale Maribel ( 964 mln) wel voor een belangrijk deel van de directe jobcreatie bevoegd. Het spreekt voor zich dat na de staatshervorming de gewesten andere klemtonen kunnen leggen, waardoor het landschap verder zal wijzigen. Zo lijkt het aannemelijk dat de gewesten andere keuzes zullen maken voor de gesco s (directe jobcreatie). De federale financiering van sociale lasten van de gesco s is momenteel een stimulans om deze vorm van tewerkstelling verder uit te bouwen (Wallonië en Brussel) of minstens te behouden (Vlaanderen). Doordat de gewesten na de staatshervorming volledig geresponsabiliseerd worden voor de gesco s zal dat niet meer het geval zijn. De nieuwe bevoegdheidsverdeling zal dus geen budgettaire hinderpaal meer zijn om deze middelen anders in te zetten (9). 9 Het vervangen van de GESCO s door bijvoorbeeld reguliere arbeidsplaatsen (via subsidies) zou tot gevolg hebben dat de België minder uitgaven voorziet voor het actief arbeidsmarktbeleid volgens de internationale statistieken. Dit geeft aan dat ook hier het interpreteren van statistieken en vergelijkingen met andere landen met de nodige omzichtigheid moet gebeuren. 37

24 Documentatieblad 73e jaargang, nr. 2, 2e kwartaal 2013 Door de staatshervorming zullen in ieder geval de regio s het voortouw nemen betreffende het arbeidsmarktbeleid voor de risicogroepen. Momenteel is dat al het geval voor de overige risicogroepen (sociale economie), maar na de staatshervorming zal dat ook het geval zijn voor de maatregelen gericht op de werklozen. Tabel 8: Verdeling van actief arbeidsmarktbeleid naar doelgroep per overheid, voor en na staatshervorming (2011) Werkl Het institutioneel akkoord voorziet dat zowel de enveloppe werk als de enveloppe fiscale uitgaven gekoppeld worden aan de evolutie van de inflatie en voor 70 % aan de evolutie van de economische groei. Deze beperkte koppeling aan de economische groei is niet bedoeld om de middelen voor de arbeidsmarktbevoegdheden minder snel te laten evolueren dan de nomivoor STH overige risico niet risico groepen Werkl na STH overige risico niet risico groepen Federaal 68% 11% 98% 14% 6% 88% gewesten 32% 89% 2% 86% 94% 12% Totaal 100% 100% 100% 100% 100% 100% Bron: Institutioneel akkoord, antwoord op parlementaire vraag van 5 maart 2012, RSZ, RVA, WSE, RSZPPO, eigen berekneingen De maatregelen van het actief arbeidsmarktbeleid gericht op werklozen worden door de staatshervorming grotendeels een gewestelijke bevoegdheid (86 %). Het resterende deel voor de federale overheid heeft voornamelijk te maken met de inkomensgarantie uitkering voor werklozen die deeltijds het werk hervatten. Vanuit dit perspectief heeft de staatshervorming alvast een meer homogene bevoegdheidsverdeling tot gevolg. De arbeidsmarktmaatregelen gericht op niet risicogroepen wordt in beperkte mate overgeheveld naar de gewesten en gemeenschappen, maar blijft ook na de staatshervorming voornamelijk een federale bevoegdheid. 3.2 Welke beleidsmogelijkheden voor de volgende jaren? In dit onderdeel gaan we na hoe de middelen verder evolueren na het aanvangsjaar en hoe deze zich verhoudt tot de evolutie van de uitgaven in het recente verleden Principes 38

25 Actief arbeidsmarktbeleid voor en na de staatshervorming nale economische groei. Deze beperking dient als compensatie voor het feit dat de regionale opcentiemen sneller zullen evolueren dan de economische groei. De bijkomende ontvangsten die hiervan het gevolg zijn noemt men de elasticiteitsbonus (zie Algoed 2013). Aangezien het institutioneel akkoord beoogt om de middelenevolutie aan de gewesten gelijke tred te laten houden met de nominale economische groei, net zoals momenteel het geval is, moest deze elasticiteitsbonus gecompenseerd worden door de andere middelen minder snel te laten evolueren dan de economische groei. Daarom worden de enveloppes werk en fiscale uitgaven slechts voor 70 % gekoppeld aan de economische groei. Het percentage van 70 % moet gezien worden in de globale budgettaire evenwichten die de onderhandelaars moesten bewaken. De logica van het nieuwe akkoord houdt dus in dat arbeidsmarktbevoegdheden na het aanvangsjaar deels gefinancierd worden met opbrengsten uit de opcentiemen. Het deel van de fiscale uitgaven voor dienstencheques dat rechtstreeks via de opcentiemen gefinancierd wordt, zal in functie van deze inkomsten evolueren. Omwille van de elasticiteitsbonus zouden deze sneller moeten evolueren dan de economische groei, maar dit moet zich nog bevestigen in de realiteit. Naast de enveloppes en de opbrengsten uit de opcentiemen speelt de evolutie van de egaliseringscorrectie een belangrijke rol. Deze egaliseringscorrectie zal de eerste tien jaren nominaal constant blijven, om vervolgens jaarlijks met 10 % af te nemen. In de mate dat het gaat om een positieve egaliseringscorrectie ( Wallonië en Brussels Hoofdstedelijk Gewest) zal dit een negatieve impact hebben op de middelenevolutie. Vanaf het jaar dat de egaliseringscorrectie vermindert, is dat evident. Maar ook de eerste tien jaren is er een beperkt negatief effect. De egaliseringscorrectie blijft immers nominaal constant, waardoor de effectieve groeivoet van de totale middelen voor de overgehevelde bevoegdheden ( enveloppes en egaliseringscorrectie) minder groot is dan de groeivoet van de enveloppes op zich. Voor Vlaanderen geldt het omgekeerde (zie ook verder bij 3.2.2). Ten slotte is het mogelijk dat de inspanning die van de gewesten en gemeenschappen gevraagd zou worden voor de sanering van de overheidsfinanciën, de groeivoeten verder beperkt. Het is dus mogelijk dat de koppeling aan de economische groei nog minder zal zijn dan 70 %. Omdat hierover nog geen beslissing genomen is, houden we er in dit artikel geen rekening mee Hypothetisch voorbeeld middelenevolutie De logica van het institutioneel akkoord houdt in dat de elasticiteitsbonus voldoende zou moeten zijn om de enveloppes werk en fiscale uitgaven aan te vullen zodat de globale middelen evolueren aan het tempo van de nominale 39