Zomerbedverlaging Beneden IJssel

Transcriptie

1 Zomerbedverlaging Beneden IJssel Ontwerpbesluit projectplan Waterwet Datum mei 2013 Status Definitief

2

3 Zomerbedverlaging Beneden IJssel Ontwerpbesluit projectplan Waterwet Datum mei 2013 Status Definitief Kenmerk LW-AF

4 Inhoud 1 Projectbeschrijving Aanleiding, doelstelling en initiatief Beschrijving werken Zomerbedverlaging Relatie met andere projecten 20 2 Toetsing aan de hoofddoelstellingen van de waterwet a. voorkoming en waar nodig beperking overstromingen, wateroverlast en waterschaarste b. bescherming en verbetering van de chemische en ecologische kwaliteit van watersystemen c. vervulling van de maatschappelijke functies van het watersysteem 35 3 Wijze van uitvoering Uitvoering werken Zomerbedverlaging Milieueffectrapportage (m.e.r.) Planologische inpassing Overige noodzakelijke vergunningen en relevante besluiten Globale planning Overige uitvoeringsaspecten Calamiteiten of ongewoon voorval 47 4 Maatregelen (mogelijke) nadelige gevolgen Kunstwerken Natuur Scheepvaart Drinkwater en koelwater Recreatie en zwemwater Landbouw en wonen Hinderbeperkend werken Monitoring optreden mogelijke effecten Een loket voor planschade en nadeelcompensatie 51 5 Procedure Rijkscoördinatieregeling van toepassing Crisis- en herstelwet Gezamenlijke voorbereiding van besluiten 55 6 Evaluatie en monitoring Aanzet tot een monitorings- en evaluatieprogramma 56 7 Zienswijzen Contactpersoon uitvoering werken 58 8 Bijlagen en referenties 59 Bijlage A Afkortingen en begrippen 60 Pagina 4 van 72

5 Bijlage B Kaart projectgebied met kadastrale nummers 62 Bijlage C Milieueffectrapport 63 Bijlage D Deelrapport 1a ontwerp zomerbedvergraving 64 Bijlage E Deelrapport 1b Inventarisatie Constructies en Kunstwerken 65 Bijlage F Deelrapport 1e ontwerp uiterwaardmaatregelen 66 Bijlage G Deelrapport 2 Hydraulica en Morfologie 67 Bijlage H Deelrapport 3 Grondwater 68 Bijlage I Vergunning in het kader van de Natuurbeschermingswet 69 Bijlage J Ontheffing in het kader van de Flora- en faunawet 70 Bijlage K Achtergrondrapport D Inventarisatie Kabels & Leidingen 71 Bijlage L Beheer- en onderhoudsplan 72 Pagina 5 van 72

6 De Minister van Infrastructuur en Milieu besluit, gelet op artikel 5.4, eerste lid, van de Waterwet, het onderhavige projectplan Zomerbedverlaging Beneden-IJssel tot wijziging van het waterstaatswerk IJssel vast te stellen en uit te voeren in overeenstemming met het bepaalde in dit projectplan. Pagina 6 van 72

7 Pagina 7 van 72

8 1 Projectbeschrijving Ingevolge artikel 5.4, eerste lid van de Waterwet geschiedt de aanleg of wijziging van een waterstaatswerk door of vanwege de beheerder overeenkomstig een daartoe door hem vast te stellen projectplan. Op grond van het tweede lid van artikel 5.4 dient het plan tenminste een beschrijving te bevatten van het betrokken werk en de wijze waarop het wordt uitgevoerd, alsmede een beschrijving van de te treffen voorzieningen gericht op het ongedaan maken of beperken van de nadelige gevolgen van de uitvoering van het werk. Door de maatregelen beschreven in dit projectplan wordt het waterstaatswerk IJssel gewijzigd, de wijziging geschiedt op initiatief van Rijkswaterstaat als beheerder van de rivier de IJssel. In onderhavige document wordt een beschrijving gegeven van de werkzaamheden aan het waterstaatswerk IJssel, de wijze van uitvoering en den voorzieningen voor het ongedaan maken of beperken van nadelige gevolgen. 1.1 Aanleiding, doelstelling en initiatief Aanleiding van het project: Ruimte voor de Rivier De hoogwatersituaties van 1993 en 1995 hebben aangetoond dat de bescherming van het rivierengebied in Nederland blijvende aandacht vraagt, temeer omdat er rekening mee gehouden wordt dat de rivierafvoeren in de toekomst verder zullen toenemen. Op de korte termijn dient er daarom uitgegaan te worden van een toename van de maatgevende rivierafvoer tot m 3 /s bij Lobith. In de Planologische Kernbeslissing (PKB) Ruimte voor de Rivier, die vanaf 26 januari 2007 van kracht is, zijn door het Rijk doelstellingen opgenomen voor de veiligheid en de ruimtelijke kwaliteit van het rivierengebied. In de PKB Ruimte voor de Rivier is gekozen voor een trendbreuk in de wijze van bescherming tegen overstromingen, waardoor niet steeds zal worden gegrepen naar dijkversterking, maar zoveel mogelijk zal worden ingezet op maatregelen die de rivier meer ruimte geven en hoge waterstanden voorkomen. Met deze keuze is een gedeeltelijke herinrichting van het rivierengebied onontkoombaar. In de PKB Ruimte voor de Rivier is een samenhangend pakket aan maatregelen vastgelegd, om in 2015 te voldoen aan het vereiste veiligheidsniveau in het rivierengebied rond de Rijntakken. Dit niveau dient in overeenstemming te zijn met de maatgevende afvoer van m 3 /s bij Lobith. Dit waarborgen van de veiligheid is de hoofddoelstelling van de PKB. De tweede doelstelling is het leveren van een bijdrage aan het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit. In de PKB Ruimte voor de Rivier zijn vervolgens ruim 30 maatregelen vastgelegd in het zogenaamde Basispakket. Gezamenlijk moeten deze maatregelen er toe leiden dat de veiligheid vóór eind 2015 op het gewenste niveau wordt gebracht. De maatregelen uit het Basispakket worden weergegeven in Figuur 1-1. Pagina 8 van 72

9 Figuur 1-1 Basispakket maatregelen Ruimte voor de Rivier. Bron: Naast het bereiken van de hoogwaterveiligheid, heeft de PKB Ruimte voor de Rivier ook tot doel een bijdrage te leveren aan de verbetering van de ruimtelijke kwaliteit van het rivierengebied. Het project Zomerbedverlaging Beneden-IJssel draagt bij aan deze twee doelen Keuze voor Zomerbedverlaging is gemaakt in de PKB In de PKB Ruimte voor de Rivier zijn verschillende type maatregelen en locaties beoordeeld om de waterveiligheid langs de Nederlandse rivieren eind 2015 weer op het gewenste veiligheidsniveau te brengen. Bij de gemaakte keuzen voor de maatregelen bij de IJssel heeft een aantal overwegingen een rol gespeeld. Van belang bij de overwegingen is dat de combinatie van de relatief hoge taakstelling voor de lange termijn en de hoge ruimtelijke kwaliteit, het selecteren van maatregelen langs de IJssel tot een specifiek probleem maakt. Uit de PKB Ruimte voor de Rivier deel 4 en het bijbehorende MER is een aantal overwegingen te herleiden die een rol hebben gespeeld bij de keuze voor de Zomerbedverlaging Beneden-IJssel. In de strategische beleidskeuzen is opgenomen dat de huidige buitendijkse landschappelijke, geomorfologische, natuur- en cultuurhistorische waarden langs de IJssel zo min mogelijk mogen worden aangetast. In het Regionaal Ruimtelijk Kader (RRK) is de huidige kwaliteit van de gehele IJsselvallei, met name van het buitendijkse gebied, als hoog aangemerkt. Veel uiterwaarden zijn in dit RRK opgenomen als handhavingsgebied respectievelijk aanpassingsgebied (PKB deel 4, 2006). Daarnaast geldt dat een aantal uiterwaarden voor grote delen behoren tot de blijf-af -gebieden uit het Strategisch Kader Vogel- en Habitatrichtlijn (2003). Dit betekent dat buitendijkse, ruimtelijke maatregelen een overwegend negatief effect hebben op de geldende bescherming in het kader van de Vogel- en Habitatrichtlijn. Pagina 9 van 72

10 Een mogelijke maatregel die is beschouwd in het kader van de PKB is kribverlaging. De huidige kribben in de IJssel zijn relatief kort en laag. Daardoor draagt de mogelijkheid van kribverlaging weinig bij aan de verlaging van de toetspeilen. Ook zijn er weinig hydraulische obstakels in de rivier, waardoor het verwijderen van deze obstakels weinig effect zal hebben. Voor de maatregel zomerbedverlaging zijn verschillende mogelijkheden bekeken. Een zomerbedverlaging in het bovenstroomse deel zou leiden tot teveel negatieve effecten op de bodemligging van het rivierbed en de aanwezige infrastructuur zoals de kades. Een verlaging van het zomerbed van het benedenstroomse deel is een optie waarbij de gestelde taakstelling wordt behaald en de effecten worden beperkt (PKB deel 4, 2006). De zomerbedvergraving van de Beneden-IJssel heeft de voorkeur gekregen, boven andere mogelijkheden in de benedenloop van de IJssel, omdat daardoor relatief voordelig een relatief groot effect werd verkregen zonder de bestaande ruimtelijke waarden in de uiterwaarden aan te tasten Besluit tot wijziging basispakket van de PKB In de toelichting bij de PKB (pagina 64) was onderkend dat de zomerbedverlaging van ca. 22 kilometer zou kunnen leiden tot negatieve effecten op bepaalde habitattypen in Natura 2000-gebied Uiterwaarden IJssel. Dit wordt veroorzaakt door afname van inundatieduur, -frequentie en sedimentatie. Verwacht werd dat de negatieve effecten gemitigeerd konden worden door bestaande kades in de uiterwaarden (verder) te verlagen. Bij de uitwerking van de planstudie voor de zomerbedverlaging is gebleken dat de negatieve effecten groter waren dan verwacht en dat tevens sprake was van een verlaging van de grondwaterpeilen. Deze daling van de grondwaterpeilen kan een verplaatsing van een grondwaterverontreiniging bij het stationsgebied van Zwolle veroorzaken, waardoor enkele drinkwaterputten verontreinigd kunnen raken. Hiervoor zijn geen directe oplossingen voorhanden. Beperking van de drinkwaterwinning ter plekke is niet mogelijk vanwege de verwachte toename van de vraag naar drinkwater, het ontbreken van alternatieve putten, de hoge kosten voor de aanleg van dergelijke putten en de lange proceduretijd die daarmee gemoeid is. Door deze negatieve effecten is de zomerbedverlaging uit de PKB niet volledig uitvoerbaar. Dit heeft de Staatssecretaris op 21 november 2011 bericht aan de Tweede Kamer (Kamerstukken II 2011/12, , nr. 249). Een verkorte zomerbedverlaging van 7,5 kilometer is wel mogelijk (MER deel A, Royal HaskoningDHV 2013). Er is dan echter een aanvullende maatregel nodig om de beoogde waterstanddaling bij Zwolle te realiseren. Hiervoor zijn verschillende alternatieve maatregelen geanalyseerd (Kamerstukken II 2011/12, , nr. 60): 1. De aanleg van een volledige hoogwatergeul IJsseldelta-Zuid (maximale waterstanddaling door aanleg van dijken en een in- en uitlaat en verplaatsing van de Roggebotsluis in zuidelijke richting): Hiermee kan de restopgave ruimschoots worden gerealiseerd. Deze maatregel kan naar verwachting in 2019 gerealiseerd zijn. 2. De aanleg van een beperkte hoogwatergeul IJsseldelta-Zuid (minimaal halen van de benodigde restopgave aan waterstanddaling door de aanleg van dijken en een inen uitlaat en geen verplaatsing van de Roggebotsluis, maar plaatsing van extra spuikokers). Een voordeel van een beperkte hoogwatergeul ten opzichte van de Pagina 10 van 72

11 volledige hoogwatergeul is dat bij het definitieve ontwerp van de Roggebotsluis rekening kan worden gehouden met de beslissingen in het Deltaprogramma. Een beperkte hoogwatergeul past meer bij een adaptieve aanpak. Deze maatregel kan naar verwachting in 2017 gerealiseerd zijn. 3. Uiterwaardvergravingen: Uiterwaardvergravingen zijn niet nader uitgewerkt omdat deze de restopgave niet volledig realiseren en omdat de uitvoerbaarheid negatief wordt ingeschat. De uiterwaardvergravingen zijn zeer ingrijpend voor de landschappelijke en cultuurwaarde van het rivierengebied. 4. Dijkverhoging: Dijkverhoging kan gereed zijn tussen 2018 en 2025, onder andere afhankelijk van de relatie met andere dijkverbeteringen in het kader van het nieuwe Hoogwaterbeschermingsprogramma. De samenhang tussen de rivierverruimende maatregelen op de IJssel wordt bij dijkversterking verstoord. Dit betekent dat op termijn bovenstrooms van Zwolle maatregelen nodig zullen zijn. De levensduur van dijken bovenstrooms Kampen nemen af, doordat de waterstand stijgt of niet verder daalt. Op grond van de analyse van deze alternatieven is gekozen voor de beperkte hoogwatergeul IJsseldelta-Zuid als aanvullende maatregel. Door middel van een scopewijziging van de PKB worden de aangepaste maatregel (verkorte zomerbedverlaging) en de aanvullende maatregel (beperkte hoogwatergeul IJsseldelta-Zuid) opgenomen in het basispakket van de PKB en wordt de oorspronkelijke zomerbedverlaging hieruit verwijderd. Hiervoor wordt de binnenplanse wijzigingsprocedure uit de PKB gevolgd (ter inzage legging van het ontwerp-besluit, zes weken zienswijzentermijn, besluit en reactienota naar de Tweede Kamer, vaststelling besluit door Minister) Doelstelling Zomerbedverlaging Beneden-IJssel Met het besluit om in plaats van de volledige zomerbedverlaging een verkorte zomerbedverlaging uit te voeren, is de doelstelling voor de zomerbedverlaging aangepast. De opgave van de maatregel Zomerbedverlaging Beneden-IJssel is verwoord in onderstaande kader. Doelstelling Zomerbedverlaging Beneden-IJssel Een waterstandverlaging bij de maatgevende afvoer van 21 cm tussen rivierkilometer 979,0 en 980,0 bij Zwolle door een zomerbedvergraving in de Beneden-IJssel en het leveren van een bijdrage aan het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit in het projectgebied Doelstelling waterveiligheid vergraving zomerbed Met het (gewijzigd) vaststellen van de PKB is bepaald dat de maatregel in de Beneden-IJssel een vergraving van het zomerbed zal zijn. Na studie en overleg is aan de doelstelling van de zomerbedvergraving de randvoorwaarde opgelegd dat deze zonder onacceptabele effecten op de drinkwaterwinning moet plaatsvinden. De bestuurlijke afweging heeft geleid tot een zo groot mogelijke taakstelling zonder effecten op drinkwaterwinning. Dit is een verlaging van de Maatgevende Hoogwaterstand met 21 cm tussen rivierkilometer 979,0 en 980,0 bij Zwolle. Pagina 11 van 72

12 1.1.6 Doelstelling ruimtelijke kwaliteit inrichting uiterwaarden Met de maatregel Zomerbedverlaging Beneden-IJssel wil de initiatiefnemer een bijdrage leveren aan de ruimtelijke kwaliteit van dit gebied. Aan deze doelstelling is beoogd invulling te geven door: In de uiterwaarden meer ruimte te geven aan de natuurlijke dynamiek, waardoor bijzondere natuur- en landschapswaarden langs de Beneden-IJssel behouden blijven en worden versterkt; Het beleefbaar maken van de landschappelijke en ecologische waarden door de recreatieve toegankelijkheid te vergroten; De uiterwaardmaatregelen zodanig in te passen dat ze voortbouwen op de kenmerken en kernkwaliteiten van de Beneden-IJssel (Visie Ruimtelijke Kwaliteit Zomerbedverlaging, Bosch Slabbers, 2011, Ingezet is op het behoud van de kernkwaliteiten; behoud van openheid, cultuurlandschap en natuurlijk reliëf zijn hierbij bijzondere aandachtspunten Het Initiatief Er zijn twee typen maatregelen uitgewerkt vanuit de dubbele doelstelling voor het project Zomerbedverlaging Beneden-IJssel: 1. vergraving van het zomerbed; 2. uiterwaardmaatregelen voor ruimtelijke kwaliteit. Figuur 1-2 Kaart van het voornemen, vergraving en uiterwaardmaatregelen. Figuur 1-2 toont de ligging van de maatregel Zomerbedverlaging Beneden-IJssel. Een kaart van het gebied met kadastrale nummers is opgenomen in bijlage B. Voor het project Zomerbedverlaging Beneden-IJssel heeft de Staatssecretaris in september 2012 de projectbeslissing SNIP3 genomen; waarbij de Staatssecretaris beslist tot uitvoering van het project. Pagina 12 van 72

13 1.2 Beschrijving werken Zomerbedverlaging Werken zomerbedvergraving Door de rivier te verdiepen wordt meer ruimte gecreëerd voor de afvoer van rivierwater. Bij hoogwater komt de waterstand minder hoog ten opzichte van de situatie nu. Daarmee kan de rivier de vereiste waterhoeveelheid aan en op die manier aan de veiligheidseisen voldoen. Voor de zomerbedvergraving is een ontwerp gemaakt. In dit ontwerp zal het zomerbed van de IJssel over een lengte van ca 7,5 km worden verlaagd, tussen de Molenbrug bij Kampen en de Eilandbrug bij de monding van de IJssel. Het zomerbed wordt stroomafwaarts meer verlaagd dan stroomopwaarts. Het meest stroomopwaartse deel, de eerste stap, tussen rivierkilometer 992,9 996,3, wordt gemiddeld 1,8 m verlaagd (het oranje deel in Figuur 1-2). De tweede stap, tussen rivierkilometer 996,3 en 1000,6 (nabij de Eilandbrug), wordt met gemiddeld 2,3 m verlaagd (rode deel in Figuur 1-2). In Figuur 1-3 wordt de dwarsdoorsnede ter hoogte van Kampen gegeven. Zie paragraaf voor een beschrijving van de eisen waaraan het ontwerp voldoet. Het getrapte ontwerp van de vergraving beperkt de verlaging van de waterstand tijdens een representatieve gemiddelde zomerafvoer en daarmee de effecten op de omgeving. Hiermee is de maatregel het meest effectief. Deze maatregel heeft de minste nadelige bijwerkingen/effecten op de omgeving. Een vergraving van het zomerbed in de omgeving van Zwolle met dezelfde taakstelling zal een groter ongewenst effect hebben op de omgeving en dat is niet acceptabel. Figuur 1-3: Dwarsdoorsnee van de IJssel bij Kampen (km 995) met aanduiding van de Zomerbedverlaging (gestippeld) Het ontwerp van de vergraving is opgenomen in bijlage D. De gehanteerde uitgangspunten voor de vergraving, die onderbouwd zijn in bijlage D en E, zijn als volgt: De bodem wordt alleen vergraven op plaatsen waar de huidige bodemhoogte hoger is dan de ontwerp-bodemhoogte, dat betekent dat diepere delen niet worden opgevuld. Op basis van een geotechnische analyse is een contourlijn gedefinieerd waarbinnen de vergraving van het zomerbed zal plaatsvinden. Deze contourlijn ligt op een minimum afstand van 15 m ten opzichte van de kribben, dijken, kades en oevers om de stabiliteit van deze constructies te waarborgen. Als de bodem in de huidige situatie al dieper ligt dan de beoogde aanleg hoogte van de zomerbedverlaging, wordt er niet gegraven. Omdat de contourlijn de beoogde aanleghoogte volgt, kan het op deze locaties voorkomen dat de contourlijn dichterbij de kribben, kades en dijken ligt dan 15 meter. Hierdoor zal de stabiliteit van de constructies niet afnemen ten opzichte van de huidige conditie. Op veel plekken is een veel grotere afstand dan 15 m aangehouden. In de bochten is gekozen voor een smallere ontgravingcontour. De contour ligt aan de binnenbocht zijde minimaal 15 m uit de oever. Aan de buitenbocht zijde ligt de contour ongeveer op de locatie waar de geul op maximale diepte ligt. Dit betekent dat de overwegend diepe buitenbochten niet verder vergraven worden. Pagina 13 van 72

14 Op basis van geotechnische overwegingen vindt de vergraving vanaf de contourlijn plaats onder een helling van 1:7, of flauwer, naar de gewenste ontwerphoogte. Ter hoogte van rivier km 996,5 bevindt zich de archeologische vindplaats van een 15 de -eeuwse Kogge (zie paragraaf 3.6.5). De Kogge blijft niet op deze plek liggen en zal worden geborgen. In Bijlage D, het ontwerprapport en kaartrapport voor de zomerbedvergraving, staat een gedetailleerde beschrijving en onderbouwing van het ontwerp, waarbij verschillende kaarten zijn opgenomen met ligging, vorm en afmeting van het werk. Een aannemer kan het ontwerp verder optimaliseren binnen de eisen zoals deze in paragraaf staan beschreven. Bij een aanpassing van het ontwerp dient de aannemer altijd een aanvulling in te dienen op de ontgrondingsvergunning Werken uiterwaardmaatregelen Het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit gebeurt door in de uiterwaarden meer ruimte te geven aan natuurlijke dynamiek, waardoor bijzondere natuur- en landschapswaarden behouden blijven en worden versterkt. Daarbij is de insteek de landschappelijke en ecologische waarden ook beleefbaar te maken, door de recreatieve toegankelijkheid te vergroten. Tenslotte zijn de maatregelen passend bij de kernkwaliteiten van het landschap van de Beneden-IJssel. De ruimtelijke kwaliteit wordt verbeterd door uiterwaardmaatregelen in Scherenwelle, Koppelerwaard, Zalkerbosch, Bentinckswelle en de Vreugderijkerwaard. In deze uiterwaarden worden als onderdeel van dit initiatief de hierna beschreven maatregelen genomen. In Bijlage F is het ontwerprapport voor de uiterwaardmaatregelen opgenomen. Hierin staat een gedetailleerde beschrijving en onderbouwing van het ontwerp. Maatregelen Scherenwelle (zie Figuur 1-4) Wijziging van waterstaatswerk IJssel Lokaal verlagen zomerkade voor behoud bestaand kievitsbloemhooiland en ontwikkeling van nieuw kievitsbloemhooiland. Graven van laagtes en plaatsen van duiker in zomerkade voor kwaliteitsverbetering en uitbreiding bestaand rietmoeras. Aanleggen eenzijdig aangetakte nevengeul door opschonen en graven buitenste hank. Aanleggen natuurvriendelijke oevers langs nevengeul. Aanleggen natuurvriendelijke oevers langs twee plassen. Overige maatregelen Creëren kleine open plekken (zeer kleinschalig) om ontwikkeling kievitsbloemhooiland te stimuleren. Verwijderen wilgenopslag in rietmoeras en langs de hanken. Omvormen agrarisch beheer naar natuurbeheer. Uitbreiding zachthoutooibos in 2 robuuste kernen. Opschonen oeverzone IJssel door verwijderen struiken en ondergroei. Natuurvriendelijk inrichten van de ijsbaan. Pagina 14 van 72

15 Figuur 1-4 Inrichtingsplan Scherenwelle Pagina 15 van 72

16 Maatregelen Koppelerwaard (zie Figuur 1-5) Wijziging van waterstaatswerk IJssel Plaatsen stuw in sloot Koppelerwaard om lokaal water langer vast te houden t.b.v. kwaliteitsverbetering plasdrassituatie. Plaatsen van een kleine (roos)molen om extra water in het gebied te brengen. Figuur 1-5 Inrichtingsplan Koppelerwaard Maatregelen Zalkerbosch (zie Figuur 1-6) Wijziging van waterstaatswerk IJssel Maaiveldverlaging (gemiddeld 30 cm) t.b.v. plasdrassituatie. Reliëfvolgend bouwvoor verwijderen t.b.v. de ontwikkeling van stroomdalgrasland. Pilot: Stimuleren zandafzetting t.b.v. ontwikkeling stroomdalgrasland. Overige maatregelen Verwijderen graszoden t.b.v. de ontwikkeling van hardhoutooibos. Verwijderen bosjes en opgaande begroeiing op zomerkade en ter plekke van de maaiveldverlaging. Omvormen agrarisch beheer naar natuurbeheer voor die delen waar hardhoutooibos, stroomdalgrasland, natuurlijk grasland en plasdrassituaties worden gerealiseerd. Ontwikkelen hardhoutooibos. Realiseren graanakker (vanuit cultuurhistorie). Realiseren wandelroute door verbinden bestaande en nieuw aan te leggen paden. Pagina 16 van 72

17 Figuur 1-6 Inrichtingsplan Zalkerbosch Pagina 17 van 72

18 Figuur 1-7 Inrichtingsplan Bentinckswelle Pagina 18 van 72

19 Maatregelen Bentinckswelle (zie Figuur 1-7) Wijziging van waterstaatswerk IJssel Aanleggen tweezijdig aangetakte nevengeul Kwaliteitsverbetering plas-dras door introductie IJsselpeil Behouden van geïsoleerde plassen door aanleg grondwal. Overige maatregelen Realiseren wandelroute met nieuw aan te leggen paden Maatregelen Vreugderijkerwaard (zie Figuur 1-8) Wijziging van waterstaatswerk IJssel Kleinschalige maatregelen watergangen ter verbetering bestaand rietmoeras: aanbrengen van drie laagtes. Kleinschalig afplaggen ter verbetering kwaliteit bestaand stroomdalgrasland. Pilot: Stimuleren zandafzetting t.b.v. stroomdalgrasland. Overige maatregelen Verwijderen alle struiken en bomen binnen de aan te brengen laagtes. Pagina 19 van 72

20 Figuur 1-8 Inrichtingsplan Vreugderijkerwaard 1.3 Relatie met andere projecten Pagina 20 van 72

21 1.3.1 Andere initiatieven in de uiterwaarden Beneden-IJssel Naast de Zomerbedverlaging zijn er in de uiterwaarden van de Beneden-IJssel andere initiatieven die bijdragen aan de ruimtelijke kwaliteit van het gebied. Het in onderlinge samenhang uitwerken en uitvoeren van de maatregelen heeft een grotere waarde voor het halen van de ruimtelijke kwaliteitsdoelen en is efficiënter dan het afzonderlijke uitvoeren van de plannen. Bij het opstellen van de maatregelen in de uiterwaarden in de Beneden-IJssel heeft nadrukkelijk afstemming plaats gevonden met de andere initiatiefnemers. Het gaat om de volgende initiatieven en initiatiefnemers: Project IJsseldelta-Zuid (Rijkswaterstaat, programmadirectie Ruimte voor de Rivier); Inrichting Ecologische Hoofdstructuur (provincie Overijssel en gemeente Kampen); Kaderrichtlijn Water (waterschap Vallei en Veluwe in opdracht van Rijkswaterstaat Oost Nederland); Aanleg laarzenpad Zalk (gemeente Kampen); In die uiterwaarden waar vanuit de Zomerbedverlaging maatregelen worden genomen, zijn bij het ontwerp en de beschrijving van de inrichting, de bovenstaande initiatieven zoveel mogelijk meegenomen. In het voorliggende Projectplan Waterwet zijn de maatregelen beschreven welke onderdeel uitmaken van voorliggend initiatief. De uitwerking van de gezamenlijke initiatieven is gebundeld in één integraal inrichtingplan en voor het beheer van de betreffende uiterwaarden zijn afspraken gemaakt gericht op een samenhangend beheer Samenhang met andere projecten PKB Ruimte voor de Rivier In het kader van de PKB Ruimte voor de Rivier wordt naast de Zomerbedverlaging op dit moment ook gewerkt aan andere projecten langs de IJssel. Een overzicht van het gebied en de ontwikkelingen in de omgeving wordt gegeven in Figuur 1-9. Figuur 1-9 Ontwikkelingen in de omgeving Pagina 21 van 72

22 De belangrijkste projecten in de Beneden-IJssel in het kader van Ruimte voor de Rivier zijn: Project IJsseldelta-Zuid Als onderdeel van het project IJsseldelta-Zuid wordt een hoogwatergeul ( bypass ) bij Kampen gerealiseerd Dat project is herijkt wegens de aangepaste doelstelling van de Zomerbedverlaging. IJsseldelta-Zuid fase 1 wordt waarschijnlijk gerealiseerd tussen 2015 en Dat wil zeggen, de aanleg van de dijken t.b.v. de hoogwatergeul, de inrichting tussen de dijken, de Pagina 22 van 72

23 recreatievaargeul, het deels verleggen van de IJsseldijk, de aanleg van een recreatieschutsluis en een inlaatwerk in de nieuwe IJsseldijk, de inrichting van de Onderdijksewaard, de aanleg van de Reevedam en een aantal aanpassingen aan de Roggebotsluis en omgeving. De werkzaamheden voor de aanleg zijn naar verwachting in 2016 afgerond. Dijkverlegging Westenholte Om de IJssel bij Zwolle meer ruimte te geven, wordt de dijk bij de wijk Westenholte ongeveer 300 m landinwaarts verplaatst. In de nieuwe uiterwaard wordt een extra geul gegraven. Ook wordt de ruimtelijke kwaliteit van het gebied verbeterd en is in de plannen de aanleg van een landgoed tegen de dijk ter hoogte van de Zalkerveerweg opgenomen. Het bestemmingsplan is vastgesteld. De werkzaamheden voor de aanleg zijn naar verwachting eind 2015 afgerond. Uiterwaardvergraving Scheller en Oldeneler Buitenwaarden In Zwolle wordt ook rivierverruiming gerealiseerd door de aanleg van een aantal geulen in de Scheller en Oldeneler Buitenwaarden, net ten zuidwesten van Zwolle. Een deel van het gebied wordt voor natuur ingericht. Het bestemmingsplan is vastgesteld. De werkzaamheden voor de aanleg zijn naar verwachting eind 2015 afgerond. Voor zowel de dijkverlegging Westenholte als de uiterwaardvergraving Scheller en Oldeneler Buitenwaarden is de aanbestedingsprocedure afgerond. Aannemerscombinatie Ruimte voor de Rivier Zwolle (Van den Biggelaar en Ploegam) is momenteel bezig met de voorbereidende werkzaamheden voor de uitvoering, zoals het in detail uitwerken van het ontwerp en de planning. Daarna gaan de daadwerkelijke graafwerkzaamheden van start. Voor de IJsseldelta-Zuid (fase 1) heeft de Staatssecretaris in september 2012 de projectbeslissing SNIP3 genomen, gezamenlijk met de projectbeslissing SNIP3 voor de Zomerbedverlaging Beneden-IJssel. De gecombineerde aanbesteding met Zomerbedverlaging Beneden-IJssel start in Nadere Uitwerking voor het Rivierengebied Als uitwerking van de Vierde Nota Ruimtelijke Ordening Extra is in 1991 voor het rivierengebied de Nadere Uitwerking voor het Rivieren Gebied (NURG) vastgesteld. Naast het realiseren van nieuwe natuur, wordt ook een bijdrage geleverd aan het verhogen van de waterveiligheid, onder andere door het verminderen van de kans op overstromingen. De bijdrage aan de taakstelling van de NURG- projecten is in mindering gebracht op de taakstelling van de PKB Ruimte voor de Rivier. Langs de IJssel is het project Uiterwaardvergraving Welsummerwaarden en Fortmonderwaarden onderdeel van het NURG-programma. Ook voor dit project geldt dat de waterstandsverlaging in 2015 gerealiseerd dient te zijn Project Stroomlijn Door Rijkswaterstaat wordt in het hele rivierengebied sinds 2007 het project Stroomlijn uitgevoerd. Het project is erop gericht de doorstroomcapaciteit van de grote rivieren te herstellen en daarmee de waterstand te verlagen. Daartoe wordt een inhaalslag gemaakt met het vegetatiebeheer langs de rivieren. De stroombaan dient in principe glad te zijn. Voor de stroomluwe delen geldt in beginsel standstill. Pagina 23 van 72

24 Voor elke uiterwaard wordt een interventiebeeld te worden vastgesteld. Deze wordt in de nog op te stellen legger van de uiterwaarden opgenomen Sanering waterbodem Tussen km 1000,9 en km 1006 (daar waar de IJssel uitmondt in het Ketelmeer) is in het zomerbed van de IJssel bodemverontreiniging vastgesteld. Het Waterdistrict Twentekanalen-IJsseldelta heeft een saneringsvoorstel in 2 fasen voorgesteld aan het Bevoegd Gezag Inspectie Verkeer en Waterstaat. Fase 1 behelst de sanering van de vaargeul, in fase 2 wordt de resterende verontreiniging gesaneerd. De Inspectie Verkeer en Waterstaat heeft in 2005 aan het Waterdistrict een beschikking (goedkeuring) afgegeven onder de vigerende wetgeving van de Wet bodembescherming voor fase 1. Voorwaarde in de beschikking is, dat uiterlijk in 2015 begonnen dient te worden met fase 2. Pagina 24 van 72

25 2 Toetsing aan de hoofddoelstellingen van de waterwet Algemene conclusie toetsing doelstellingen Waterwet: De uitvoering van dit plan is in overeenstemming met de doelstellingen van de Waterwet De toepassing van de Waterwet is op grond van artikel 2.1 van de Waterwet gericht op: a. voorkoming en waar nodig beperking van overstromingen, wateroverlast en waterschaarste, in samenhang met b. bescherming en verbetering van de chemische en ecologische kwaliteit van watersystemen en c. vervulling van maatschappelijke functies door watersystemen. In dit hoofdstuk wordt beschreven op welke wijze de werken aan de doelstellingen van de Waterwet zijn getoetst en wat de uitkomsten zijn van deze toetsing. In iedere paragraaf wordt eerst de samenvattende conclusie gegeven, waarna de motivering van deze conclusie volgt. 2.1 a. voorkoming en waar nodig beperking overstromingen, wateroverlast en waterschaarste Door uitvoering van de maatregelen wordt een belangrijke bijdrage geleverd aan het voorkomen dan wel beperken van overstromingen. Door de realisatie van de Zomerbedverlaging dalen de hoogwaterstanden onder de maatgevende hoogwaterstand op de IJssel. Er wordt voldaan aan de door het Rijk opgelegde taakstelling van 21 cm waterstanddaling. De baggeropgave zal toenemen, waarvoor is voorzien in een baggerprogramma. Vanuit de optiek van wateroverlast en waterschaarste bestaan tegen de maatregelen geen bezwaren. De maatregelen voor de zomerbedverlaging Beneden-IJssel, zoals beschreven in hoofdstuk 1, zijn voor het aspect overstromingen, wateroverlast en waterschaarste getoetst aan de volgende (beleids)documenten: Beleidslijn Grote Rivieren (BGR); Beheer- en Ontwikkelplan voor de Rijkswateren (BPRW) ; Rivierkundig beoordelingskader (RBK) versie In de Beleidslijn Grote Rivieren (BGR) is onder andere het beleid geformuleerd dat de rivieren voldoende ruimte moeten hebben om ook op de langere termijn het water af te kunnen voeren. Het BPRW beschrijft het beheer van de rijkswateren voor de periode De uitvoering van de PKB Ruimte voor de Rivier uit 2007, waarin Zomerbedverlaging als maatregel is opgenomen, is één van de kernpunten van dit beheer. Het rivierkundig beoordelingskader is de handleiding voor de beoordeling van aanvragen van vergunningen in het kader van de projectplan Waterwet voor wat betreft rivierkundige effecten van ingrepen in de grote rivieren. Pagina 25 van 72

26 2.1.1 Voorkomen en waar nodig beperken van overstromingen Op basis van de uitkomsten van het rivierkundig onderzoek kan worden geconcludeerd dat het ontwerp van de Zomerbedverlaging, inclusief de inrichtingsmaatregelen in de uiterwaarden, voldoet aan de criteria conform het rivierkundig beoordelingskader. In Tabel 2.1, Tabel 2.2 en Tabel 2.3 zijn de resultaten van de toetsing aan het rivierkundig beoordelingskader voor de relevante aspecten samengevat Voorkomen wateroverlast en waterschaarste Binnendijks Bij hoge waterstanden wordt het IJsselpeil door de Zomerbedverlaging verlaagd, hierdoor neemt het risico op wateroverlast langs de IJssel doorgaans af. Bij Kampen treedt bij gemiddelde en lage waterstanden geen verlaging van het IJsselpeil op, maar wordt wel de aanwezige slecht doorlatende laag vergraven. Hierdoor wordt het contact tussen de IJssel en het grondwatersysteem vergroot. Afhankelijk van de lokale situatie (ontbreken klei- en veenlaag van circa 2-5 m dik binnendijks) kan dit mogelijk leiden tot een toename van grondwaterdruk, dit kan leiden tot wateroverlast (kan verschillen op wijkniveau). De lokale situatie in Kampen wordt gemonitord om eventuele toename van wateroverlast in kaart te brengen. De verwachting is dat de effecten op (grond)wateroverlast gering zullen zijn (zie ook Bijlage H). Voor gemiddelde situaties worden geen negatieve effecten op het waterbeheer verwacht als gevolg van de Zomerbedverlaging. De IJssel en uiterwaard onttrekken in de gemiddelde referentie situatie 117,8 Mm³/jaar (M=miljoen) uit het grondwatersysteem (stroomopwaarts van Zwolle) en infiltreert 67,6 Mm³/jaar (stroomafwaarts van Zwolle). Door het uitvoeren van de zomerbedverlaging wordt er 2,2 Mm³/jaar minder water aan het grondwatersysteem toegevoegd door de IJssel (deelgebied IJssel + uiterwaard). Dit wordt door het systeem opgevangen doordat het oppervlaktewatersysteem binnendijks 2,2 Mm³/jaar minder water afvoert (zie ook Bijlage H). Onder (extreme) laagwateromstandigheden wordt geen significante verlaging van oppervlaktewater- en grondwaterstanden berekend omdat de invloed van het IJsselmeer tot verder stroomopwaarts doorwerkt en het peil van het IJsselmeer niet verandert. De verandering in de waterbalans voor de omliggende polders is zo klein dat dit opgevangen kan worden met bestaande gemaalcapaciteit. Door de geringe daling van de grondwaterstand bestaat geen risico op extra inklinking van het veenweidegebied. Er is geen noodzaak op polderniveau het oppervlaktewatersysteem aan te passen. Buitendijks In de uiterwaarden vindt een verandering van het waterbeheer plaats, zoals beschreven in paragraaf De effecten op de gebruiksfuncties zijn beperkt en worden beschreven in paragraaf 2.3. Pagina 26 van 72

27 Tabel 2-1 Conclusies t.a.v. rivierkundig beoordelingskader hydraulische effecten Beoordeeld aspect Aspect 1.1: MHW stand op de as van de rivier Effect / voorwaarde MHW-verlaging minimaal 21 cm tussen rivier-km Conclusie Bij Zwolle (km 980) bedraagt de waterstanddaling minimaal 21 cm waarmee de maatregel voldoet aan de taakstelling. De waterstanddaling tijdens MHW varieert over de lengte van de ingreep. De maximale waterstanddaling vindt plaats bij rivierkilometer 991 en bedraagt ca. 41 cm. Ter hoogte van de stadsbrug te Kampen bedraagt de waterstanddaling ca. 19 cm. Benedenstrooms van Kampen (vanaf rivierkilometer 999) is de waterstanddaling als gevolg van de Zomerbedverlaging minder dan 1 cm. Bij het ontwerp van de maatregel is beheerruimte voor morfologisch onderhoud aangehouden, zodat met een onderhoudsfrequentie van gemiddeld eens per jaar de waterstanddaling continu aan de doelstelling blijft voldoen. Aspect 1.2: MHW stand buiten de as van de rivier Lokale effecten in de uiterwaarden De ingreep genereert een waterstanddaling in zowel de as van de rivier als in de uiterwaarden. De afname van de waterstand in de uiterwaarden kan door lokale opstuwingen afwijken van de afname van de waterstand in de as van de rivier. Echter, de waterstand als gevolg van deze lokale opstuwing is niet hoger dan in de referentiesituatie. Aspect 1.3: Afvoerverdeling bij MHW Aspect 1.4: Afvoerverdeling bij normaal hoogwater Een significante beïnvloeding kan gevolgen hebben voor de afvoerverdeling Een significante beïnvloeding kan gevolgen hebben voor de afvoerverdeling Er is geen sprake van een significante wijziging van de afvoerverdeling bij de IJsselkop. Er is geen sprake van een significante wijziging van de afvoerverdeling bij de IJsselkop.

28 Tabel 2-2 Conclusies t.a.v. rivierkundig beoordelingskader hinder of schade Beoordeeld aspect Aspect 2.1: Waterstanden en/of inundatiefrequentie van de uiterwaard Aspect 2.2: Stroombeeld in de uiterwaard Aspect 2.3: Stroombeeld in hoofdgeul bij de aan- en aftakking van nevengeul Aspect 2.4: Afvoerverdeling bij normaal hoogwater Aspect 2.5: Afvoerverdeling bij lage afvoeren Effect / voorwaarde Analyse waterstandsverschillen Analyse stroomsnelheidsverschillen Te grote dwarsstromingen kunnen hinder veroorzaken voor scheepvaart Een significante beïnvloeding kan gevolgen hebben voor de afvoerverdeling Een significante beïnvloeding kan gevolgen hebben voor de afvoerverdeling Conclusie De maximale waterstanddaling in de uiterwaarden bij een 1 per 10 jaar afvoergolf bedraagt ca. 44 cm en vindt plaats bij rivier-km 991. Ter hoogte van rivier-km 985 is de waterstanddaling tijdens een 1 per jaar afvoergolf groter dan tijdens een 1 per 10 jaar afvoergolf. Dit verschil in waterstanddaling wordt veroorzaakt door het meestromen, dan wel niet-meestromen van de uiterwaarden. Bij een hogere afvoer zullen de uiterwaarden meestromen. De grootste effectiviteit van de vergraving wordt bereikt wanneer het zomerbed bankfull staat. De frequenties waarmee de uiterwaarden in de nabijheid van de zomerbedvergraving inunderen neemt af. Voor Scherenwelle en de Koppelerwaard wordt door kadeverlaging in samenhang met andere maatregelen per saldo een positief effect bereikt voor de natuurwaarden. Het algemene stroompatroon van de uiterwaarden verandert niet als gevolg van de Zomerbedverlaging. Bovenstrooms neemt de stroomsnelheid in de uiterwaarden licht af. Bovenstrooms van de vergraving zal de stroomsnelheid toenemen, terwijl deze op het vergraven traject zelf zal afnemen. De locatie waar de stroomsnelheid vertraagd wordt, verschilt per afvoerconditie. De dwarsstroming van aan- en aftakkingen van nevengeulen op de hoofdgeul, bovenstrooms van de vergraving, zullen niet toenemen. De maatregel heeft geen invloed op de afvoerverdeling bij normaal hoogwater. De maatregel heeft geen invloed op de afvoerverdeling bij lage afvoeren.

29 Tabel 2.3: Conclusies t.a.v. rivierkundig beoordelingskader hinder of schade Beoordeeld aspect Aspect: 3.1: Aanzanding en erosie van het zomerbed (inclusief de oevers) Vergraving De maatregel Zomerbedverlaging leidt tot de volgende morfologische effecten en bijbehorende beheeropgaven: Er ontstaat een aanzandingsfront op de bovenstroomse rand van de zomerbedverlaging. Zonder verdere maatregelen vermindert de bijdrage aan de veiligheidstaakstelling in snel tempo. De opgave voor het veiligheidsonderhoud is gemiddeld m3 per jaar (+/- 50 %). Dit is mede afhankelijk van de afvoercondities van de IJssel. Bij hogere (piek) afvoeren wordt meer (en grover) sediment meegevoerd. Bij het uitblijven van een hoge afvoer zal er minder sediment dan gemiddeld neerslaan. Het fijne sediment zal tot afzetting komen in het Ketelmeer, gelijk aan de huidige situatie. Benedenstrooms (en mogelijk ook bovenstrooms) van de Zomerbedverlaging zal bodemerosie plaatsvinden. Om ongewenste erosie te voorkomen zal ca m3 per jaar gestort moeten worden. Aspect 3.2: Aanzanding en erosie van uiterwaard en nevengeulen Effect / voorwaarde Analyse stroomsnelheidsverschillen Analyse stroomsnelheidsverschillen Ter plaatse van de vergraving wordt geen verhoogd risico voor erosie verwacht, omdat de stroomsnelheid in de hoofdgeul in het traject van de zomerbedverlaging af neemt. Geen veranderingen.

30 2.2 b. bescherming en verbetering van de chemische en ecologische kwaliteit van watersystemen De Zomerbedverlaging heeft geen permanent effect op de fysisch-chemische waterkwaliteit. Tijdens de uitvoering zijn er beperkt negatieve effecten op fysischchemische KRW parameters. Dit heeft geen effect op de KRW ecologische kwaliteitselementen. De permanente effecten van de Zomerbedverlaging voor de ecologische kwaliteit worden als licht positief ingeschat. De maatregelen van de Zomerbedverlaging, zoals beschreven in hoofdstuk 1, zijn voor het aspect chemische en ecologische kwaliteit getoetst aan de volgende (beleids)documenten: Beheer- en Ontwikkelplan voor de Rijkswateren (BPRW) ; Nationaal Waterplan (NWP); Europese Kaderrichtlijn Water (KRW); Het BPRW beschrijft het beheer van de Rijkswateren voor de periode Rijkswaterstaat voert het beheer uit. Het BPRW is opgesteld binnen de kaders van Europese richtlijnen, nationale wetgeving en nationaal beleid waaronder het Nationaal Waterplan. Onderdeel van het BPRW is een gebiedsgericht programma waarin de beheeropgave is opgenomen van Waterbeheer 21e eeuw (WB21), de KRW en Natura In het BPRW is het toetsingskader waterkwaliteit als bijlage opgenomen. Indien er voor een initiatief een expliciete vergunningplicht bestaat, bijvoorbeeld op grond van de Waterwet, dan is een individuele beoordeling daarvan op grond van dit toetsingskader vereist. Het Nationaal Waterplan (NWP) beschrijft de maatregelen die in de periode genomen moeten worden om Nederland ook voor toekomstige generaties veilig en leefbaar te houden en de kansen die water biedt te benutten. In de KRW is voor rivieren en kanalen de doelstelling vastgelegd dat in 2015 het oppervlaktewater een goede chemische en ecologische kwaliteit heeft bereikt. De KRW eist ook dat de chemische en ecologische kwaliteit niet achteruit gaan. In het Besluit kwaliteitseisen monitoring water 2009 (Bkmw 2009) zijn ter implementatie van de KRW eisen gesteld waaraan de kwaliteit van het oppervlaktewater in beginsel moet voldoen. Rijkswaterstaat heeft het bereiken van de KRW-doelstellingen uitgewerkt in het BPRW Huidige situatie Aan de IJssel is het KRW-watertype R7 Langzaam stromende rivier/nevengeul op zand/klei toegekend. Het waterlichaam heeft de status van sterk veranderd waterlichaam. Ingrepen zoals bedijking, normalisatie en verdieping en behoeve van veiligheid, scheepvaart, landbouw, industrie, infrastructuur en wonen hebben ertoe geleid dat de IJssel niet meer in een natuurlijke staat verkeert. Maatregelen om die natuurlijke staat te herstellen zijn niet mogelijk zonder disproportionele schade aan genoemde belangen (Ministerie van Verkeer & Waterstaat, 2009). De fysisch-chemische waterkwaliteit in de IJssel wordt in de huidige situatie vooral bepaald door het aangevoerde rivierwater vanuit de Rijn. Van de prioritaire stoffen overschrijdt alleen de som PAK benzo(g,h,i)peryleen en indeno(1,2,3-c,d)pyreen de norm. De andere prioritaire stoffen voldoen aan de norm. Van de overige relevante Pagina 30 van 72

31 stoffen overschrijden koper, kobalt, thallium, zink en individuele PCB s de norm in dit waterlichaam. Indien bij koper, kobalt, thallium en zink met biologische beschikbaarheid en achtergrondconcentratie rekening wordt gehouden, is er geen sprake van normoverschrijding. Alleen voor individuele PCB s is ook na de tweedelijnsbeoordeling nog sprake van normoverschrijding (Ministerie van Verkeer & Waterstaat, 2009). De algemeen fysisch-chemische waterkwaliteitselementen zijn voor 2008 getoetst aan de GEP (Goed Ecologisch Potentieel) behorend bij R7-oppervlaktewaterlichamen (langzaam stromende rivier/nevengeul op zand/klei). Zuurstof, chloride, zuurgraad, temperatuur en stikstof voldoen aan de GEP. Alleen de parameter fosfor totaal voldoet niet aan de GEP. Voor in open verbinding met de IJssel staande plassen en (eenzijdig aangetakte) nevengeulen zal de waterkwaliteit in het algemeen overeenkomen met de waterkwaliteit van de IJssel. Belangrijk verschil is dat het water in die plassen niet stroomt en veel minder snel ververst wordt. Met name voor de gemeten fosfaatgehaltes geldt dat deze al niet voldoen aan de GEP voor stromend water type R7, eutrofiëring in de plassen kan daarom niet worden uitgesloten. De ecologische kwaliteit van de IJssel is, zoals voorgeschreven door de Europese Kaderrichtlijn Water, vastgesteld aan de hand van drie ecologische groepen: macrofyten, macrofauna en vis. Voor waterflora (met uitzondering van de deelmaatlat Macrofyten soortensamenstelling) voldoet de IJssel aan het GEP, maar voor macrofauna en vis is de toestand ontoereikend Chemische kwaliteit Permanente effecten Er zijn geen permanente effecten op de fysisch-chemische waterkwaliteit. Op het tracé van de Zomerbedverlaging bevinden zich geen verontreinigingen en bestaat er geen risico op vermenging met het IJsselwater. Benedenstrooms van de vergraving bevindt zich momenteel een verontreiniging. Volgens planning wordt uiterlijk in 2015 met de sanering begonnen (zie paragraaf 1.3.5). Een geringe daling van de waterstanden in bestaande nevengeulen leidt, door een sneller opwarmende waterkolom, tot een lichte verslechtering voor temperatuur, zuurstofgehalten en eutrofiëring in deze geulen, maar deze effecten zijn niet substantieel. In paragraaf 7.3 van bijlage C, MER deel B staan de effecten nader toegelicht. Er is geen effect op de kwaliteit van het water binnendijks. Aanvoer vanuit de IJssel en/of Ketelmeer kan de kwaliteit van het water in het watersysteem veranderen. De aanvoer van verontreinigingen met inlaatwater vanuit de IJssel is echter verwaarloosbaar ten opzichte van de lokale belasting vanuit de landbouw. Tijdelijke en periodieke effecten (uitvoering en onderhoud) Tijdens de uitvoerings- en onderhoudswerkzaamheden is er mogelijk een effect op doorzicht door vertroebeling. De effecten worde nader onderbouwd in de Passende beoordeling paragraaf 8.5 (bijlage I). Pagina 31 van 72

32 Als gevolg van de uitvoering (baggerwerkzaamheden)van de zomerbedverlaging zal er benedenstrooms van de baggerwerkzaamheden vertroebeling optreden. Het doorzicht kan lokaal zeer tijdelijk fors lager zijn dan onder normale omstandigheden. Als gevolg hiervan kan de zuurstofconcentratie tijdelijk afnemen. De vertroebeling duurt echter zo kort dat hier geen sprake is van een substantieel negatief effect op de KRW ecologische kwaliteitselementen Als gevolg van het terugstorten van sediment kan lokaal het doorzicht afnemen. Op basis van monitoring wordt tijdens de uitvoering en de beheerfase bepaald waar terug moet worden gestort. Terugstorten gebeurt in de beheerfase op de locatie waar voortschrijdende erosie wordt verwacht, bij rivier-km Terugstorten gebeurt ook bij rivier-km 992 als daar, tegen de verwachting in, terugschrijdende erosie optreedt. De genoemde locaties zijn indicatief. Indien een nog vast te stellen doorzichtnorm, door de waterkwaliteitsbeheerder voor aanvang van de uitvoering, gedurende twee weken wordt onderschreden, moet de aannemer zijn werkzaamheden stilleggen of aanpassen zodat de mate van vertroebeling en sedimentatie afneemt. De norm zal in de door de aannemer aan te vragen uitvoeringsvergunning worden opgenomen. Voor het vaststellen van de norm zal het doorzicht op de verschillende aangewezen locaties over de periode van een jaar gemeten worden. Er treedt geen eutrofiëring van het IJsselwater op als gevolg van de Zomerbedverlaging. Wanneer een waterbodem met veel fosfaten wordt vergraven, wordt opgewoeld en in suspensie komt kan eutrofiëring optreden. Hoewel de fosfaatconcentratie van de waterbodem van de IJssel hoog is, is er voldoende ijzer aanwezig om het fosfaat te binden. Op de bodem van de IJssel ligt grofvuil, waarbij het meeste vuil ligt in de buurt van steden, bruggen of op locaties waar wegen dicht bij de rivier komen. Voorafgaand aan het baggeren zal het gehele gebied worden onderzocht op de aanwezigheid van grofvuil en zullen grotere objecten verwijderd worden. Kleiner grofvuil kan in de baggerwerken worden opgenomen. De verantwoordelijkheid voor het verwijderen en afvoeren van het gevonden vuil ligt bij de aannemer, uitgangspunt is het grofvuil af te voeren naar een erkende verwerker of opslagplaats. Het materiaal wordt zorgvuldig verwijdert en afgevoerd en er worden geen effecten verwacht op de waterkwaliteit. De wijze van uitvoering zal moeten voldoen aan diverse eisen de vergunningen en besluiten in het kader van de zomerbedverlaging en algemene regels. Op deze wijze wordt er op toegezien dat de maatregelen op verantwoorde wijze worden uitgevoerd. Afhankelijk van de wijze van uitvoering kan een Watervergunning nodig zijn voor lozingsaspecten (zoals depots, retourwaterlozingen, etc.). Dit is afhankelijk van de wijze van uitvoering door de aannemer en zal in de uitvoeringsfase worden bepaald Ecologische kwaliteit Permanente effecten De permanente effecten van de Zomerbedverlaging voor de ecologische kwaliteit worden als licht positief ingeschat. Het graven van nieuwe nevengeulen en het herinrichten van bestaande nevengeulen leidt tot meer differentiatie van habitats en daarmee tot positieve effecten op de ecologische KRW-kwaliteitselementen overige Pagina 32 van 72

33 waterflora (macrofyten en fytobenthos), macrofauna en vissen. Met name de aanleg van oevers met flauw talud zorgt voor een geschikte vestigingsplaats voor oeverplanten. Daarvan profiteren ook macrofauna en vissen, die met de nevengeulen meer paaiplaatsen tot hun beschikking krijgen. Bij het ontwerp van de nevengeulen wordt aangesloten op de KRW-doelen in het gebied. De geringe waterstanddaling in bestaande nevengeulen en de daaraan gerelateerde verslechtering voor temperatuur, zuurstofgehalten en eutrofiëring leidt naar verwachting niet tot een lagere score op de KRW-kwaliteitselementen. In paragraaf 7.3 van bijlage C, MER deel B staan de effecten nader toegelicht. Tijdelijke effecten en periodieke effecten (uitvoering, baggerbeheer en onderhoud) Er is geen tijdelijk effect op de ecologische kwaliteit. De in paragraaf 2.2.2, chemische kwaliteit, beschreven tijdelijke effecten m.b.t. eutrofiëring en het effect op doorzicht door vertroebeling zijn ook van belang voor de ecologische kwaliteit. Het zomerbed zal periodiek op diepte moeten worden gehouden. De daarvoor benodigde werkzaamheden zijn vergelijkbaar met de baggerwerkzaamheden die worden uitgevoerd voor de Zomerbedverlaging, maar minder omvangrijk. Er is geen sprake van wezenlijke negatieve effecten op de chemische waterkwaliteit of op de ecologische toestand. Toetsingskader BPRW Overeenkomstig Bijlage 3 van de BPRW zijn voor de Zomerbedverlaging de relevante toetsingskaders doorlopen. Deel 1: toetsingskader algemeen Vindt de ingreep plaats binnen de begrenzing van het waterlichaam? Ja. De IJssel is aangewezen als KRW-oppervlaktewaterlichaam met watertype R7, Langzaam stromende rivier/nevengeul op zand/klei. Staat de ingreep op de lijst met ingrepen die in principe altijd toegestaan zijn of heeft de ingreep enkel positieve effecten op de ecologische kwaliteit? Nee Heeft de ingreep een negatief effect op de omvang van een geplande of al uitgevoerde KRW-maatregel? Nee. De ingreep sluit juist aan bij geplande KRW-maatregelen en is daarmee afgestemd. Deel 2: Toetsingskader per watertype Bij rivieren is het gehele gebied dat onder water staat bij de gemiddelde hoogste waterstand relevant voor de beoordeling met biologische maatlatten. Beslaat de ingreep 1% of meer van het ecologisch relevant areaal? Voor de IJssel zijn de arealen voor waterplanten, macrofauna en vis relevant. In totaal bedragen de ecologisch relevante arealen voor het oppervlaktewaterlichaam IJssel (bron: helpdeskwater): ha voor waterplanten ha voor oeverplanten Pagina 33 van 72