Startdocument Zorg & Veiligheid

Transcriptie

1 Startdocument Zorg & Veiligheid Aanleiding: Vanwege de landelijk maatschappelijke ontwikkelingen (van minder intramurale 1 zorg naar meer extramurale 2 zorg) willen de veiligheidspartners inspelen op de ontwikkelingen van de herbestemming bestaande bouwvoorraad. Brandweer Nederland gaat werken aan een visie over deze maatschappelijke ontwikkeling en een actieplan voor de komende periode. Vooruitlopend op een landelijke visie is Veiligheidsregio Zaanstreek-Waterland (VrZW) in 2015 al gestart met het ontwikkelen van een startdocument. Inleiding: Door de veranderende rol van de overheid met betrekking tot verantwoordelijkheidstoedeling zijn er wijzigingen doorgevoerd in de gezondheidszorg die invloed hebben op de woonfunctie wonen met zorg. De gemiddelde leeftijd van de bevolking stijgt en het beroep kunnen doen op verzorging in een gebruiksfunctie als een verzorgings-/of verpleeghuis of woonfunctie wonen met zorg, is afgenomen. Daarnaast is de tendens dat senioren langer zelfstandig willen blijven (thuis)wonen met de daarbij aangeboden keuzes van zorg uit de Wet maatschappelijk ondersteuning (Wmo). Ouderen die in het verleden op basis van de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) (= Wet langdurige zorg (Wlz) per 1 januari 2015) een zorgzwaartepakket (ZZP) indicatie 1 t/m 4 kregen kwamen in aanmerking voor een plaats in een verzorgingshuis of woonfunctie wonen met zorg. Dit is niet langer mogelijk omdat de zorg op basis van deze indicaties alleen nog in de thuissituatie wordt geboden (thuiszorg). Deze maatschappelijke ontwikkeling zorgt er voor dat er een afbouw plaats vindt van zorginstellingen en woonfunctie wonen met zorg (= woonfunctie waarbij aan de bewoners professionele zorg wordt verleend met een vanuit het zorgaanbod georganiseerde koppeling tussen wonen en zorg in een daarvoor bestemde en uitgeruste woonfunctie). De eigenaren van deze voormalige woon-zorgcomplexen, veelal woningcorporaties, zullen de woonfunctie wonen met zorg als individuele woonruimte gaan verhuren. Voor de bewoners die een zorgindicatie ZZP 1 t/m 4 hebben/krijgen is/wordt het wonen en zorg contractueel van elkaar gescheiden. Het staat bewoners vrij om de zorg in te kopen bij een zorginstelling naar eigen keuze. Inmiddels zijn door de transitie van het scheiden van wonen en zorg de woningcorporaties begonnen met het aanpassen van bouwwerken. Hierbij worden de aanpassingen voorgelegd aan het bevoegd gezag (gemeente) met het verzoek in te stemmen met bouwkundige-/ installatie technische en organisatorische veranderingen. De bevoegde gezagen leggen dergelijke verzoeken voor advies voor aan VrZW. 1 Hulp in instelling voor gezondheidszorg. Gevonden 20 oktober 2015 op 2 Thuiszorg; alle hulp buiten de muren van instellingen. Gevonden 20 oktober 2015 op

2 Geschiedenis: Met de inwerkingtreding van het Gebruiksbesluit op 1 november 2008 werd een verbijzondering van de woonfunctie geïntroduceerd. In dit model werd de woonfunctie o.a. verder opgesplitst met de sub-gebruiksfuncties: zorgclusterwoning, groepszorgwoning of ander woonfunctie voor zorg. Tevens werd een vorm van zorg opgenomen: 24 uur zorg, zorg op afroep en zorg op afspraak. Deze opsplitsing kwam tot stand met de partners 3 en was bedoeld om een eind te maken aan de problematiek omtrent minder zelfredzaamheid bij brand. Het uitgangspunt voor het bepalen van het brandveiligheidsniveau werd de woonvorm in plaats van minder zelfredzaam of permanent toezicht. Op basis van de gekozen woonvorm werd de noodzaak, bewakingsomvang en doormelding van een brandmeldinstallatie bepaald. Ook de aanwezigheid van een zusterpost of zorgcentrale en de verbinding via een professionele spreek-/luisterverbinding werd door de gekozen woonvorm bepaald. Met de komst van het Bouwbesluit 2012 is het bovenstaande overgenomen uit het Gebruiksbesluit en voortgezet. In bijlage A is te lezen welke begripsbepaling bij de functies horen en welk brandveiligheidsniveau met behulp van een brandmeldinstallatie vereist is. Probleemstelling: Bij een functiewijziging binnen de gebruiksfunctie woonfunctie van wonen met zorg naar andere woonfunctie nemen de minimaal wettelijk vereiste brandveiligheidsvoorzieningen in een bouwwerk dusdanig af dat de kans op slachtoffers en schade toeneemt 4. De reden van deze toename is te wijten aan het feit dat in de nieuwe functie een flink aantal voorzieningen niet meer vereist zijn én de bewoners er veelal vanuit gaan dat zij dezelfde hulp krijgen als in de vorige functie die het gebouw had. Voorbeeld: Bij de sub-gebruiksfunctie zorgclusterwoningen in een woongebouw kan bij de wijziging naar de sub-gebruiksfunctie andere woonfunctie voor zorg en ander woonfunctie, geen hoger niveau dan het Bouwbesluit 2012 bestaande bouw of het rechtens verkregen niveau worden gehandhaafd. Veelal zijn zorgclusterwoningen gebouwd waarbij toegangsdeuren van de wooneenheden uitkomen op een besloten gemeenschappelijke verkeersruimte of atrium. Omdat voor een woonfunctie geen zelfsluitende toegangsdeur van wooneenheden kan worden voorgeschreven bestaat er een verhoogd risico op rook-/warmte en branduitbreiding naar de besloten gemeenschappelijk verkeersruimte. De mogelijkheden voor een veilige ontvluchting van mede bewoners met de toegangsdeur op dezelfde besloten verkeersruimte neemt hierdoor sterk af. Door de aanwezigheid van een brandmeldinstallatie en een interne organisatie met BHV-ers kon snel en adequaat worden gehandeld om een blussing, redding en voorkoming van (rook)uitbreiding uit te voeren. Omdat er individueel en mogelijk door meerdere zorgaanbieders zorg wordt geboden zal er geen 24-uurs organisatie meer aanwezig zijn om adequaat te kunnen handelen. Bovenstaande betekend dat een woongebouw waarin voorheen een brandmeldinstallatie met doormelding naar de alarmcentrale brandweer aanwezig was deze niet langer vereist is. Er dienen dan wel één of meer rookmelders te worden voorgeschreven voor de woningen zoals dit ook voor nieuwbouwwoningen verplicht is. Dat betekend ook dat er geen interne organisatie meer aanwezig is die adequaat kan optreden bij een brandalarm. Dit laatste geldt overigens ook al voor de sub-gebruiksfuncties wonen met zorg op afroep en wonen met zorg op afspraak. De brandcompartimentering moet voldoen aan minimaal 20 minuten weerstand tegen branddoorslag en brandoverslag. Waar voorheen het gebruik voor bewoners door bouwkundige-/en installatie technische voorziening en organisatorische maatregelen in een juiste balans kon worden gehouden zal door de extramuralisering de brandveiligheid opnieuw uitgebalanceerd moeten worden. De veiligheid en daarbij behorende voorzieningenniveau zal meer afgestemd moeten worden op ouderen met een beperking en de mate van de zelfredzaamheid 5. Wanneer er sprake is van enkel een functiewijziging en geen verbouw is de wettelijke ondergrens voor het brandveiligheidsniveau het niveau voor bestaande bouw óf het eventuele van rechtens verkregen niveau 6. Veelal zijn de voorzieningen op deze niveaus van een lager 3 Zorgsector Aedes (VGN, Actiz en GGZ Nederland), VNG, NVBR, het ministerie van BZK en het ministerie van VWS. 4 Bron: Brandweeracademie & Nederlandse brandwonden Stichting. De invloed van vergrijzing op brandveiligheid. Deelrapport 1: de omvang van de problematiek april Deelrapport 2: de risicofactoren en oorzaken. 5 Bron: Brandweeracademie Brandveilig leven Toepassingen op de woonomgeving november 2014 De mate van zelfredzaamheid wordt bepaald door: - De mobiliteit van de persoon - De mate waarin de persoon inzicht heeft in een gevaarlijke situatie - De handelsbekwaamheid van de persoon bij gevaar. 6 Ministerie van BZK, Infoblad Het Bouwbesluit 2012 Verbouw en functiewijziging, april Startdocument Zorg & Veiligheid 2

3 niveau dan het niveau van voorzieningen uit de oude gebruiksfunctie van het object. Ook bij verbouw zal in de meeste gevallen verwezen worden naar een rechtens verkregen niveau. Op grond van het Bouwbesluit 2012 artikel 6.21 lid 1 geldt dan wel dat een besloten ruimte waardoor een vluchtroute voert tussen de uitgang van een verblijfsruimte en de uitgang van de woonfunctie een of meer rookmelders heeft die voldoen aan en zijn geplaatst volgens de primaire inrichtingseisen als bedoeld in NEN Inmiddels erkennen de diverse brancheorganisaties en veiligheidspartners dat bij de veranderingen in woongebouwen met besloten gemeenschappelijke verkeersruimten er een verhoogd risico op slachtoffers ontstaat. Dit blijkt o.a. uit de toename van branden waarbij senioren zijn betrokken en enkele recente branden zoals in Nijmegen en Etten-Leur. Start VrZW: Gezien dat de veranderingen nu al plaats vinden wil VrZW op korte termijn al bijdragen aan het bevorderen van het (brand)veiligheidsbewustzijn en een advisering in maatwerk op basis van een risicogerichte benadering. Om het brandveiligheid niveau op een adequaat niveau te houden, waarbij de kans op slachtoffers en schade niet fors toeneemt, zal VrZW in de advisering op de risicogerichte manier kijken naar de functie van het bouwwerk en de mate van vluchtveiligheid 7 van de aanwezige bewoners. Deze benadering biedt de mogelijkheid om de kans op ontstaan van brand en dus de kans op slachtoffers bij brand te minimaliseren. In bijlage 1 zijn bouwkundige, installatietechnische en organisatorische opties benoemd alsmede aspecten vanuit het creëren van betere veiligheidscultuur en beïnvloeding van gedrag die hierin kunnen bijdragen. VrZW is van mening dat het minimale brandveiligheidsniveau Bouwbesluit niet overal toereikend is voor de langer thuis wonende senior met een zorgindicatie ZZP 1 t/m 4. Het advies richt zich op de verzorgings-/of verpleeghuizen of woonfuncties wonen met zorg die getransformeerd worden naar woongebouwen met inpandige gemeenschappelijke verkeersruimten (grootste risicogroep). Om een acceptabel niveau van brandveiligheid te realiseren boven het minimale niveau Bouwbesluit 2012 zullen de mogelijkheden benoemd onder in bijlage 2 maatwerkvoorzieningen, per situatie, met de belanghebbende partners worden besproken om gezamenlijk een passende oplossing uit te werken VrZW wil de samenwerking met de GHOR Amsterdam-Amstelland intensiveren op dit gebied. Door een gezamenlijke aanpak kan beter gebruik gemaakt worden van elkaars informatie, kennis en netwerk. Dit sluit aan bij de ontwikkelingen en de projecten Geen Nood Bij Brand (GNBB) en Naar een betere brandveiligheid in de zorg (Nbbz) 8. VrZW treed op als adviseur van de gemeenten in geval van transformatie van de bouwvoorraad. De gemeenten beoordelen of een verandering van een gebruiksfunctie binnen het bestemmingsplan past. Daarnaast zou het wenselijk kunnen zijn om vanuit het maatschappelijk domein een advies te krijgen of vermindering van woningen met zorg aansluit op de vergrijzing in gemeenten en o.a. bij het toewijzen van een zorgindicatie om in aanmerking te komen voor een geschikte zorgwoning. Daarnaast is het van belang dat een woonfunctie minimaal voldoet aan het Bouwbesluit 2012 niveau bestaande bouw. Dit is het onderste brandveiligheidsniveau wat van toepassing is. De bevoegde gezagen hebben een handhavingsplicht om dit in stand te houden. 7 Bron: IFV Basis voor brandveiligheid. De onderbouwing van brandveiligheid in gebouwen september Vanuit het programma Nbbz is het voornemen om o.a. in samenwerking met veiligheidsregio s en GHOR te onderzoeken op welke wijze de ontwikkelingen van extramuralisering in de zorg en brandveiligheid gestimuleerd kan worden. Tevens wordt gekeken of GNBB geïntegreerd kan worden in de zorgcontinuïteit bij zorginstellingen. Startdocument Zorg & Veiligheid 3

4 Ontwikkelingen: Al enkele jaren wordt er gewerkt aan een andere methode van bewustwording, gedrag, eigen verantwoordelijkheid en het vergrote van de zelfredzaamheid van burgers, bedrijven en instellingen. De brandweer richt zich steeds meer op het voorkomen van incidenten, in plaats van alleen het bestrijden. Hiervoor zijn diverse projecten in het land gestart en lopende. Voor woonsituaties is het boekwerk Brandveilig Leven: Toepassing op de woonomgeving in november 2014 door de Brandweeracademie beschikbaar gesteld. Dit handboek geeft inhoudelijk en praktische aspecten van de nieuwe brandweertaak en worden nader toegelicht. Het doel van deze publicatie is om kennis op het gebied van brandveilig leven onder andere via brandweeronderwijs te verspreiden en zo de implementatie van brandveilig leven binnen de brandweer te ondersteunen. In 2013 is landelijke het project Geen Nood Bij Brand 2.0 gestart. Dit project richt zich op de brandveiligheid in zorginstellingen, verbeteren van de veiligheidscultuur en verhogen van de bewustwording bij raden van bestuur, directieleden, medewerkers en bewoners. De brandweer als regisseur en expert tijdens een veiligheidsexpeditie zal brandveiligheid niet meer vanuit regelgerichte standpunten dicteren maar risicogericht adviseren. Alle lagen uit de organisaties en gebruikers worden hierbij betrokken en wordt een zelfregulerende verbetering van de brandveiligheid beoogt. Bovenstaande methode zal de komende jaren een steeds belangrijkere werkwijze worden om te werken aan een veilige woon-, leef-en werkomgeving. VrZW heeft in het Regionaal Risicoprofiel Zaanstreek-Waterland als één van de zeven maatschappelijke thema s gebouwde omgeving het crisistype branden in kwetsbare objecten uitgewerkt. Met dit thema ligt de focus op de verminderde zelfredzaamheid van senioren. Referentie: - Uitvoeringsprogramma Zelfredzaamheid 2015 (VrZW) - Netwerkdag Regionaal Risicoprofiel 2015 (VrZW) - Roadshows Veiligheid 2015 (VrZW) - Netwerkdag Zorg & Veiligheid, gehouden op 16 juni 2015 (VrZW) - Opdracht project RemBrand Brandveiligheid is coproductie 9 (Brandweer NL) - Landelijk project Geen Nood Bij Brand (GNBB) (Brandweer NL) - Programma Naar een betere brandveiligheid in de zorg (Nbbz) (Zorgbranche) - Initiatieven vanuit de visie Brandveilig Leven 9 Enkele conclusies uit RemBrand: - Voorzie alle verblijfsruimten van een gekoppelde rookmelder. - Pas zo nodig aanvullende domotica toe. - Ruimte (huiskamer/keuken) bij een alarm direct verlaten en voordeur sluiten. - Bij alarm en aanwezig in slaapkamer: direct vluchten (via natte cel) naar verkeersruimte en voordeur sluiten. - Vluchten niet neer mogelijk: slaapkamer deur dichthouden, waarschuwen waar u bent, laag bij de grond blijven eventueel slaapkamer ventileren. Startdocument Zorg & Veiligheid 4

5 Bijlage 1: Voor het voorkomen op de kans van het ontstaan van brand en de kans op slachtoffers bij brand kunnen ter ondersteuning en verbetering diverse opties worden ingezet en toegepast. Wat zijn mogelijkheden die door betrokkenen gedaan kunnen worden onder te verdelen in de volgende aspecten: - Bouwkundig (B) - Installatietechnisch (I) - Organisatorisch (O) - Veiligheidscultuur (V) (optioneel) - (brand)veilig gedrag (G) (optioneel) De laatste twee aspecten zijn niet algemeen bekend en gebruikt. Verhuurder: Bij gemeenschappelijk besloten inpandige verkeersruimten - Rookdetectie en alarmering (I) - Noodverlichting (verticaal maar ook horizontaal) (I) - Ontsluiting naar openbaar gebied (B) Binnen de woning: - Brandcompartimentering (specifieke aandacht aan scheiding met gemeenschappelijk verkeersruimte) (I, V, G) - Mobiel watermistsysteem (I, V) - Rookmelders in alle verblijfsruimte in de woning (I, V, G) - CO detectie in de woning (I, V, G) - Toegangsdeur woning zelfstuitend (I, V. G) - Aanbieden van professionele intercominstallatie (I, O, G) - Aanbieden van domotica (I, O, V, G) - Aanbieden kookbeveiliging (O, V, G) Onderhoud/toezicht: - Huurcontract met verplicht onderhoud op gasgestookte installaties zoals CV, geiser (O, V) - Huurcontract met verplichting aanwezigheid/onderhoud van CO en rookdetectie (O, V) - Omgeving inzetten i.h.k.v. burenparticipatie (I, O, V, G) - Huismeester installeren (I, O, V, G) Maatwerk: - Mogelijkheden creëren voor stalling en laden van scootmobielen (B, I, V) - Bekijken mogelijkheden woningsprinklers (I, V) Gebruiker: - Gedrag, bewustwording, handeling perspectief i.v.m. afname zelfredzaamheid (O, V, G) - Krijgt gebruiker mantelzorg en zo ja van wie. - Toepassen brandveilige inrichting/inventaris (bijvoorbeeld brandveilig matras bij een roker, gebruik elektrische deken, toepassen tijdschakelaar op apparatuur) (I, V, G) - Beperking van inrichtingsmaterialen in gemeenschappelijk verkeersruimten (O, V, G) - Hoe om te gaan met stallen en laden scootmobielen (O, V, G) - Bewonerscommissie met voorlichtende rol voor nieuwe bewoners (O, V, G) - Mobiel watermistsysteem (I, V) Startdocument Zorg & Veiligheid 5

6 Zorgverlener: - Veiligheidscultuur organisatie (O, V, G) - Brandveiligheidsbewustzijn en juist gedrag bij uitvoerende zorgverlener (O, V, G) - Zorgvisie en kwaliteitsbeleid aanbieden veiligheidspakket (O, V, G) - Voorlichting, instructie (internet, flyers, woningcheck) (O, V, G) - Omgeving inzetten i.h.k.v. burenparticipatie (I, O, V, G) Gemeente: - Regisseur op aansluiting van vraag en aanbod voor voorzieningen wonen met zorg (O, V, G) - Ondersteunen in maatwerk en mogelijk subsidiëren projecten (O, V, G) - Vanuit Wmo verbeteren brandveiligheid, CO detectie, rookmelder, domotica (O, V, G) - Voorlichting (internet, flyers, woningcheck) (O, V, G) - Omgeving inzetten i.h.k.v. burenparticipatie (O, V, G) Veiligheidsregio: - Adviseur Brandveilig Leven (O, V, G) - Adviseren in maatwerk en hanteren van een risicogerichte benadering (O, V, G) - Voorlichting, instructie (internet, flyers, woningcheck) (O, V, G) - Organiseren ontruimingsoefening (O, V, G) - Omgeving inzetten i.h.k.v. burenparticipatie (O, V, G) Verzekeraar: - Korting op verzekeringspremie bij certificaat politiekeurmerk veilig wonen (O, V) - Aanbieden/verhuren van brandveiligheidsmiddelen/pakketten (O, V) - Projecten financieel stimuleren (bijvoorbeeld woningsprinklers) (O, V) - Mobiel watermistsysteem (I, V) Verhuurder en zorgverlener: - All-inclusive woonzorgcomplex (O, V, G) - Woonzorgabonnement (O, V, G) Startdocument Zorg & Veiligheid 6

7 Bijlage 2: Maatwerkvoorzieningen De 8 voor Zorg en Veiligheid, bij een risicogerichte benadering: 1) Om de zelfredzaamheid van bewoners, die zich buiten de wooneenheid bevinden dan waar de brandhaard is ontstaan te bevorderen adviseert VrZW de woningcorporatie om de toegangsdeuren van woningen te voorzien van een zelfsluitende deurconstructie. 2) Om de zelfredzaamheid van bewoners, die zich in de woning bevinden waar ook de brandhaard is ontstaan, te bevorderen adviseert VrZW de woningcorporatie om alle verblijfsruimten binnen de woning te voorzien van onderling gekoppelde rookmelders overeenkomstig de NEN ) Om de vluchtveiligheid binnen de woningen en in de gemeenschappelijk verkeersruimten te vergroten, adviseert VrZW de woningcorporatie om voor bewoners een mogelijkheid te bieden voor een veilige stalling van scootmobielen. 4) Om de veiligheid van de bewoners te vergroten, adviseert VrZW de woningcorporatie om de aanwezigheid en het onderhoud van gasgestookte installaties, CO-detectie en rookdetectie structureel te regelen en te borgen. 5) Om de reactiviteit op het signaal van rookmelders te vergroten adviseert VrZW in samenwerking met zorgverleners, gemeenten, bewoners en familie domotica toe te passen die afgestemd is op de individualiteit van de bewoners. 6) Bespreek in samenwerking met de GHOR en zorgverleners de mogelijkheden om met bewoners via E-learning 10 aandacht te laten besteden aan veiligheidsbewustzijn en gedrag. 7) Bespreek met zorgorganisaties de mogelijkheden om zorgverleners een signaalfunctie te laten vervullen als er spraken is van onveilige materialen en apparatuur of onveilig gebruik van apparatuur. Aansluitend kan VrZW vanuit het project (brand)veilig Leven een huisbezoek met de bewoner en familie voorstellen. 8) Onderzoek de mogelijkheden welke hulp een bewonerscommissie en/of omwonende van een wooncomplex met inpandige verkeersruimten kunnen bieden ingeval van een calamiteit. VrZW adviseert om samen met bewoners, bewonerscommissies, zorgverleners en gemeenten een pilot te starten. 10 Bijvoorbeeld door toepassen van de cursus van NIVEO Ontruimen voor cliënten. Startdocument Zorg & Veiligheid 7

8 Bijlage A: Begripsbepalingen in het Bouwbesluit 2012: - woonfunctie: gebruiksfunctie voor het wonen. - wooneenheid: gedeelte van een woonfunctie voor kamergewijze verhuur, dat bestemd is voor afzonderlijke bewoning; - woonfunctie voor zorg: woonfunctie waarbij aan de bewoners professionele zorg wordt verleend met een vanuit het zorgaanbod georganiseerde koppeling tussen wonen en zorg in een daarvoor bestemde en uitgeruste woonfunctie; - woongebouw: gebouw of gedeelte daarvan met uitsluitend woonfuncties of nevenfuncties daarvan, waarin meer dan een woonfunctie ligt die is aangewezen op een gemeenschappelijke verkeersroute; Bouwbesluit 2012: Bijlage I. brandmeldinstallatie Brandmeldinstallaties Gebruiksoppervlakte Hoogste vloer van de gebruiksfunctie gemeten boven het meetniveau Omvang van de bewaking, volgens NEN 2535 Doormelding volgens NEN 2535 Certificaat als bedoeld in artikel 6.20, zesde lid Groter dan [m²] Hoger dan [m] 1 Woonfunctie a woonfunctie voor zorg 1 zorgclusterwoning voor zorg op afroep, in een woongebouw 2 zorgclusterwoning voor 24-uurs zorg niet in een woongebouw 3 zorgclusterwoning voor 24-uurs zorg in een woongebouw 4 groepszorgwoning voor zorg op afspraak 5 groepszorgwoning voor zorg op afroep 6 groepszorgwoning voor 24-uurs zorg 7 andere woonfunctie voor zorg Gedeeltelijk Volledig Gedeeltelijk ja ja Volledig Volledig Volledig ja ja b andere woonfunctie Startdocument Zorg & Veiligheid 8