JAARVERSLAG 2012 BEWEGING. Noorderstraat 151b, 9611 AD Sappemeer

Transcriptie

1 JAARVERSLAG 2012 BEWEGING Noorderstraat 151b, 9611 AD Sappemeer

2 2 Lefier jaarverslag 2012

3 INHOUDSOPGAVE VOORWOORD BESTUUR PROFIEL VAN DE ORGANISATIE IDENTITEIT EN STRATEGISCH PERSPECTIEF LEFIER ALS KLANTCORPORATIE - PRESTATIES LEFIER ALS VASTGOEDCORPORATIE - PRESTATIES LEFIER ALS WIJKREGISSEUR - PRESTATIES LEFIER EN HAAR MEDEWERKERS BESTUUR, TOEZICHT, MEDEZEGGENSCHAP FINANCIËN EN BEDRIJFSVOERING...72 JAARREKENING KERNGEGEVENS GECONSOLIDEERDE JAARREKENING ENKELVOUDIGE JAARREKENING OVERIGE GEGEVENS (INCLUSIEF ACCOUNTANTSVERKLARING) BIJLAGEN VESTIGINGEN VAN LEFIER Lefier jaarverslag

4 VOORWOORD BESTUUR In dit jaarverslag leest u hoe wooncorporatie Lefier zich in 2012 heeft ingespannen voor het waarmaken van haar doelstellingen, welke ontwikkelingen zich daarbij hebben voorgedaan en welke resultaten de corporatie heeft behaald. Op dit verslagjaar kan ik slechts beschouwend terugkijken, aangezien ik in november 2012 ben aangetreden als bestuurder. Tijdens mijn kennismakingsperiode met de Lefierorganisatie heb ik gezien hoe niet alleen de omgeving van woningcorporaties, maar vooral ook Lefier zelf in het verslagjaar in beweging was en moest inspelen op verandering. Het was een turbulent jaar voor Lefier; allereerst een jaar waarin onze medewerkers ongeacht de wisselingen op bestuursgebied, hard gewerkt hebben aan het open en draaiende houden van onze organisatie, met resultaten waarover we tevreden mogen zijn. Tegelijkertijd was het een jaar waarin Lefier als gevolg van de bestuurscrisis in 2011 het vertrouwen herwinnen moest van interne partijen en belanghebbenden. En het was het jaar waarin Lefier zich liet onderzoeken door een kritische visitatiecommissie. Tot aan november werd Lefier bestuurd door interim-bestuurders. Dit was het gevolg van de ingreep in de top van Lefier waarbij de vierhoofdige raad van bestuur in 2011 op non-actief werd gezet, en de laatste twee bestuursleden pas in 2012 uit hun functie van bestuurders zijn ontheven. Op basis van alle inzichten die tijdens de bestuurscrisis verkregen zijn, is in 2012 besloten de meerhoofdige bestuursstructuur om te zetten naar één verantwoordelijk bestuurder voor Lefier, met directeuren voor de bedrijfsonderdelen. Deze interne ontwikkeling heeft zijn uitwerking gehad op Lefier, zowel op onze medewerkers als extern. Ook de wereld om ons heen is volop in beweging. De buitenwereld vraagt om een herbezinning op de rol en taken van woningcorporaties en de regio waarin Lefier actief is maakt deze vraag nog urgenter. Net als onze collega-corporaties hebben we te maken met krimp, een ongunstige woningmarkt en veranderende overheidsbepalingen. In de huidige kabinetsplannen heeft de regering nieuwe inzichten geformuleerd over taakstelling en werkterrein van woningcorporaties. Ook wordt de komende jaren een stevige financiële bijdrage verwacht in de vorm van een verhuurdersheffing. Deze herzieningen vereisen een verandering en een vernieuwing van de Lefierorganisatie. Daarom moeten we in de periode die voor ons ligt prioriteiten stellen en keuzes maken. In de eerste plaats is het zaak het werk af te maken na de fusie en onze schaalvergroting te benutten voor schaaloptimalisatie. Enerzijds vanuit het oogpunt van verzilvering van de schaalvoordelen en het vergroten van de slagvaardigheid en dienstverlening van onze woningcorporatie. Anderzijds is het belangrijk dat we samen gaan ervaren dat we bij één organisatie werken. Wij zijn het jaar geëindigd met een positief operationeel resultaat. Hierdoor voldoen we aan de eisen van toezichthouder CFV en waarborgfonds WSW. Een deel van de begrote plannen hebben we niet uitgevoerd. In dit verband zijn de dalende woningverkopen evenals de dalende woningwaarde aanleiding tot zorg. Ondanks die merkbare trend heeft Lefier een gezond operationeel resultaat. In 2012 is circa 58 miljoen geïnvesteerd, en ook in de toekomst wil Lefier een investerende corporatie blijven. In de weergave van onze financiële cijfers is in het verslagjaar een belangrijke wijziging doorgevoerd. Wij hebben ervoor gekozen om onze waardering van het vastgoed te presenteren op basis van de marktwaarde in verhuurde staat, in plaats van op basis van de bedrijfswaarde. Deze keuze past veel 4 Lefier jaarverslag 2012

5 beter bij onze rendementssturing. Het is van belang voor de financiering en door de waardering op basis van vastgoed is Lefier vergelijkbaar met andere grotere corporaties en commerciële verhuurders. Het effect van deze nieuwe wijze van waardering is boekhoudkundig erg groot. De wijziging in de waarderingsgrondslagen, gekoppeld aan noodzakelijke administratieve wijzigingen, leidt samen met de ongunstige markt tot enerzijds een enorme groei van het eigen vermogen (tot circa 1,4 miljard), anderzijds tot een negatief resultaat van circa 187 miljoen. Veranderende marktomstandigheden zullen voortaan fluctuaties in de jaarresultaten veroorzaken. Zij laten immers de prijsbeweging in de vastgoedmarkt zien. Met het in gang zetten van een aantal verbetertrajecten leggen we de fundering voor een ander Lefier. Zo is in het verslagjaar gestart met het gericht uitwerken van het klantperspectief, afbakening van de strategische opgaven, het formuleren van een explicieter, beter portefeuillebeleid en een efficiëntere aansturing binnen de organisatie. Dit komt tot uiting in de lopende trajecten voor organisatieontwikkeling, een nieuw Strategisch Plan en de inrichting van één primair systeem voor de optimalisering van onze bedrijfsvoering. Voor de toekomst blijft Lefier zich primair richten op de essentie van volkshuisvesting: leveren van betaalbaar, bereikbaar en kwalitatief wonen. In aansluiting op de geschetste ontwikkelingen zullen wij onze opdracht vanuit de samenleving effectief, efficiënt en duurzaam dienen te realiseren. Daarom zal Lefier de komende jaren de juiste wegen zien te vinden om meer met minder beschikbare middelen te doen. In dit voor Lefier ingrijpende verslagjaar hebben we kunnen steunen op de enthousiaste en gemotiveerde houding en inzet van onze medewerkers en de vele vrijwilligers en bewoners die zich actief inzetten voor wonen en leefbaarheid in ons werkgebied. Hiervoor willen wij allen zeer hartelijk danken. Tot slot richten wij een dankwoord aan onze toezichthouders, samenwerkingspartners en belanghebbenden, die samen met Lefier ervoor zorgen dat wij onze brede visie op volkshuisvesting kunnen waarmaken. Ik wens u veel leesplezier. Lex de Boer bestuurder Lefier Lefier jaarverslag

6 1 PROFIEL VAN DE ORGANISATIE 1.1 Identificatiegegevens Lefier is een wooncorporatie in Noord-Nederland die op 1 januari 2009 is ontstaan door fusie van de corporaties In (Groningen), Volksbelang (Hoogezand) en Wooncom (Emmen/Stadskanaal/Borger- Odoorn). Tabel 1 Identificatiegegevens Lefier Naam verslaggevende rechtspersoon Stichting Lefier Adres Noorderstraat 151b Postcode 9611 AD Plaats Sappemeer Telefoonnummer (0598) Btw-identificatienummer NL B01 Nummer Kamer van Koophandel Internetpagina Locaties van Lefier Vestigingsplaats Lefier Hoogezand-Stadskanaal Hoogezand en Stadskanaal Lefier ZuidoostDrenthe Emmen Lefier StadGroningen Groningen Ontwikkelbedrijf Sappemeer De Kern Sappemeer 1.2 Ons werkgebied Het werkgebied van Lefier is omvangrijk en divers. Het bestaat uit (kleine) dorpen, dorpskernen, kleinere en middelgrote gemeenten en een grote stad. 1.3 Kernactiviteiten Het statutaire werkgebied van Lefier omvat de volgende gemeenten: Bellingwedde, Menterwolde, Pekela, Reiderland, Scheemda, Stadskanaal, Veendam, Vlagtwedde, Winschoten, Appingedam, Bedum, De Marne, Delfzijl, Eemsmond, Loppersum, Ten Boer, Winsum,Groningen, Grootegast, Haren, Hoogezand-Sappemeer, Leek, Marum, Slochteren, Zuidhorn, Aa en Hunze, Assen, Midden-Drenthe, Noordenveld, Tijnaarlo, Borger-Odoorn, Coevoerden, Emmen, Hoogeveen, Meppel, Westerveld en de Wolden. Lefier is ondergebracht in een stichting. Volgens de statuten heeft de Stichting Lefier tot doel uitsluitend werkzaam te zijn op het gebied van volkshuisvesting in het omschreven werkgebied. Dit doel wil Lefier onder andere bereiken door: a. voeren van bestuur over en samenwerken met andere gemeenten en gevestigde rechtspersonen die ook werkzaam zijn in het belang van de volkshuisvesting; b. bevorderen van de samenhang tussen en de afstemming in beleid en activiteiten van de rechtspersonen waarover de stichting het bestuur voert; c. bouwen, verkrijgen, in stand houden, verhuren, vervreemden en amoveren van woningen; d. al hetgeen te verrichten wat met de vorige punten verband houdt of daarvoor nuttig kan zijn. 6 Lefier jaarverslag 2012

7 1.4 Structuur van Lefier Juridische structuur Juridisch bestaat de top van Stichting Lefier uit een raad van bestuur en een raad van commissarissen. Deelnemingen Lefier werkt voor het realiseren van haar doelen ook via deelname in andere bedrijven of organisaties. Van diverse deelnemingen is Stichting Lefier (mede)bestuurder. Dat wil zeggen dat de raad van bestuur van Lefier direct of indirect bestuurlijk verantwoordelijk is voor het functioneren van de deelnemingen. Hieruit volgt weer dat de raad van commissarissen van de stichting toezicht houdt op de raad van bestuur. Een overzicht van de deelnemingen van Lefier is opgenomen als bijlage bij de jaarrekening, evenals een specifiek overzicht van de financiën van de deelnemingen in het boekjaar Organogram 1 Juridische structuur Lefier Overzicht juridische structuur per 31 december 2012 stichting Lefier 69,7% 99,5% 33,3% 0,02% 10,3% 50,0% 100,0% V.O.F. Pleiaden CV Hoogezand 4 SRRG Pandgarant B.V. Woningnet N.V. N.V. Groninger monumentenf onds N.V. Wonen Boven Winkels Lefier Holding B.V. 100,0% 50,0% 33,3% 100,0% Stichting Usus (bestuurlijk) Stichting Farkas (bestuurlijk) De Monden B.V. Emmermeer ontwikkeling B.V. Vierwaarde B.V. IN ontwikkeling B.V. 50,0% V.O.F. IN Ter Steege 66,7% V.O.F. Tasmantoren Organisatiestructuur Lefier is een wooncorporatie met een decentraal organisatiemodel. De organisatie bestaat uit drie woonbedrijven, Ontwikkelbedrijf en Kern. Het uitgangspunt is: Lokaal wat kan, centraal wat moet. Drie woonbedrijven De woonbedrijven Hoogezand-Stadskanaal, ZuidoostDrenthe en StadGroningen vormen het zwaartepunt van de organisatie. Zij geven in hun werkgebied zelfstandig en binnen de gestelde kaders van Lefier invulling aan hun beleid, bedrijfsvoering en volkshuisvestelijke activiteiten. De directeuren van de woonbedrijven leggen verantwoording af aan de bestuurder van Lefier. Ontwikkelbedrijf Het Ontwikkelbedrijf werkt rechtstreeks voor de drie woonbedrijven die zowel klant als opdrachtgever voor het Ontwikkelbedrijf zijn. De woonbedrijven geven opdrachten in de zin van projectontwikkeling Lefier jaarverslag

8 en realisatie, en (deels) voor planmatig onderhoud. De meeste medewerkers van het Ontwikkelbedrijf zijn decentraal in de woonbedrijven gehuisvest. Via het Ontwikkelbedrijf wil Lefier belangrijke voordelen behalen op het gebied van bedrijfsvoering, professionalisering, marktpositie en flexibiliteit. Het streven is de samenwerking tussen woonbedrijven en Ontwikkelbedrijf zodanig in te richten dat meerwaarde ontstaat. De Kern De Kern, het centrale gedeelte van Lefier, heeft voor de Lefierorganisatie een dienende, ondersteunende en coördinerende taak. In dit bedrijfsonderdeel zijn de afdeling Finance & Control, het bestuurssecretariaat en enkele corporate adviseursfuncties ondergebracht. De Kern bewaakt centraal de financiën en de bedrijfsvoering en ondersteunt de organisatie op het gebied van informatisering, personeel & organisatie, communicatie en inkoop. In de Kern krijgt het corporate beleid vorm evenals het integrale strategische beleid. Organogram 2 Organisatiestructuur Lefier 1.5 Samenwerkingsrelaties Horizontale dialoog Lefier heeft een aantal belanghebbenden (stakeholders) benoemd die voor de organisatie belangrijk zijn bij het uitvoeren van haar maatschappelijke en volkshuisvestelijke doelstellingen, en hecht als woningcorporatie sterk aan een goede samenwerking in haar lokale omgeving. Een belanghebbende is elke persoon, groep of organisatie die belang heeft bij Lefier en het effect van haar inspanningen ondervindt, en die zelf ook invloed kan uitoefenen op de organisatie, producten en diensten van de corporatie. Bestuur, woonbedrijven, Ontwikkelbedrijf, Kern en de raad van commissarissen hebben regelmatig op verschillende niveaus en werkterreinen contact met diverse belanghebbenden (zie het overzicht in tabel 2) om de opdracht en (maatschappelijke) doelen van Lefier te kunnen behalen. Overlegvormen Gedurende het jaar komen tijdens formeel en informeel overleg met belanghebbenden allerlei onderwerpen op het gebied van volkshuisvesting en de opgaven voor Lefier aan de orde. De concrete invulling van de gesprekspunten is beschreven bij meerdere thema s in de hoofdstukken 3, 4 en 5. Ook worden de belanghebbenden betrokken bij beleid en de totstandkoming van het Lefiervizier, de kaderbrief van Lefier. Aandeel bij visitatie Meerdere belanghebbenden hebben in 2012 een belangrijk aandeel gehad in de visitatie van Lefier. Zij zijn door de visitatiecommissie gevraagd naar hun mening over diverse aspecten van Lefier als 8 Lefier jaarverslag 2012

9 woningcorporatie. Mede op basis van deze informatie heeft de commissie een beeld gekregen van het functioneren en de prestaties van Lefier (zie ook hoofdstuk 7, paragraaf Visitatie). De betrokken belanghebbenden zijn in november geïnformeerd over de uitslag van de visitatie. Aansluitend is actie ondernomen om het visitatierapport in de reguliere besprekingen met de belanghebbenden op de agenda te plaatsen. Beoordeling belanghebbenden Het visitatierapport maakt duidelijk dat de relatie die Lefier met haar belanghebbenden onderhoudt, positief wordt gewaardeerd. Lefier onderkent het belang van deze beoordeling en zal in en voor de toekomst de inhoudelijke dialoog en de goede relatie die er nu is verder optimaliseren. Tabel 2 Belangrijke partners/belanghebbenden van Lefier Categorie Organisaties Bewonersvertegenwoordiging Lefier Groningen, De Koepel, Huurdersraad Hoogezand-Sappemeer, Deelnemers Noordelijk Overleg Lefier: Grobos, Stuurgroep Huurdersbelangen Huurdersfederatie ZuidoostDrenthe; Bewonersorganisaties wijken en dorpen. Overheid Gemeenten: Groningen (diensten: OCSW, Sozawe, ROEZ), Emmen, Borger-Odoorn, Stadskanaal, Hoogezand-Sappemeer; Ministeries Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) en Financiën; Centraal Fonds Volkshuisvesting; Waarborgfonds Sociale Woningbouw; Provincies Groningen en Drenthe. Maatschappelijke opvang/zorg/welzijn Wijkverbanden Veiligheid Onderwijs Overige woningcorporaties Branchevereniging Woningcorporaties Overige Tangenborgh (zorg); Icare/Compleet wonen; Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA); Zorggroep Meander (zorg); Welstad (onderdeel van de welzijnsgroep Tinten ); Kwartier Zorg & Welzijn; OGGz (Openbare Geestelijke Gezondheidszorg Groningen) en Lentis (geestelijke gezondheidszorg); Novo/De Zijlen (opvang kinderen/volwassenen met een verstandelijke beperking); Baanvak (re-integratiebedrijf); Stamm CMO (kenniscentrum/adviesbureau sociale sector in en buiten Drenthe). Emmen Revisited (in het samenwerkingsverband: dorp- en wijkteams, stuurgroep); Mooi Blijven Wonen Groningen. Politie Rijksuniversiteit Groningen; Hanzehogeschool Groningen; Stenden Hogeschool (onderwijsconglomeraat Noord-Nederland); Alfa College (ROC) voor Noord- en Oost-Nederland); Noorderpoort (regionaal opleidingscentrum in Noord-Nederland); VCOG (Vereniging voor Christelijk Onderwijs Groningen). De Huismeesters; Nijestee; Patrimonium; Domesta; Woonservice; Woonzorg BCM; Steelande wonen; Participatie in Het Vitale Noorden. Aedes; Vereniging Toezichthouders Woningcorporaties; Kences. VNO-NCW; Rabobank; Lefier jaarverslag

10 Categorie Organisaties Bouwend Nederland; MKB; Noordelijke regieraad bouw; Kwaliteitscentrum Woningcorporaties Huursector (KWH) Prestatieafspraken/Lokaal Akkoorden Woningcorporaties zijn volgens het Besluit Beheer Sociale Huursector (BBSH) werkzaam op het gebied van de volkshuisvesting en leveren een bijdrage aan zes verantwoordingsvelden c.q. prestatievelden, namelijk: huisvesten van de doelgroep, kwaliteit van de woningen, betrekken van bewoners bij beleid en beheer, financiële continuïteit, leefbaarheid, wonen en zorg. De invulling en uitvoering ervan gebeurt vaak in een samenspraak tussen gemeenten en woningcorporaties. Lokaal verankerd De woonbedrijven van Lefier zijn lokaal verankerd. Daarom heeft elk woonbedrijf in het eigen werkgebied met gemeenten en collega-corporaties (zie tabel 3) op verschillende niveaus afspraken vastgelegd over de prestaties die zij zullen leveren. De overeenkomsten, die meestal een aantal jaren bestrijken, worden afgesloten onder de noemer Prestatieafspraken of Lokaal Akkoord. Aan sommige samenwerkingsverbanden nemen ook bewonerscommissies of andere partijen deel. Tabel 3 Overzicht samenwerkingsverbanden Lefier/gemeenten/collega-woningcorporaties/anderen Partners Overeenkomst Doel/inhoud Lefier Hoogezand Lefier, gemeente Hoogezand- Sappemeer, Steelande wonen Lefier, gemeente Hoogezand- Sappemeer, Steelande wonen, Kwartier Zorg & Welzijn en een bewonerscommissie Lefier Stadskanaal Lefier, gemeente Stadskanaal, BCM Stadskanaal Prestatieafspraken Wijkvernieuwing Gorecht-West Lokaal Akkoord Stadskanaal Lefier ZuidoostDrenthe Lefier, gemeente Lokaal Akkoord Emmen, Domesta, Emmen Woonservice Drenthe Lefier ZuidoostDrenthe Lefier, gemeente Emmen Revisited Emmen, Domesta, (ER) Woonservice en bewoners- Afspraken over onder andere woningvoorraad, wijkgericht werken en bijzondere doelgroepen. Met een integrale wijkaanpak de leefbaarheid bevorderen, waardoor bewoners meer betrokken zijn bij hun wijk, en bewoners ondersteunen op maatschappelijk gebied. Realiseren dat bewoners in de wijk plezierig en met een veilig gevoel wonen en leven. Bevat onder meer afspraken over de transformatieopgave, werken aan een schone en veilige leefomgeving, tegengaan van woonoverlast, bevorderen van burgerparticipatie en versterken van zelfredzaamheid van inwoners. Kwaliteit van wonen in de gemeente Emmen verbeteren. Prestaties/tegenprestaties zijn geformuleerd; organisatorisch en financieel wordt naar afstemming gezocht. Partijen pakken opgaven gezamenlijk op en zijn daarbij elkaars preferred partners. Jaarlijks wordt een programma opgesteld met specifieke opgaven die in dat jaar worden opgepakt. Een samenwerkingsverband van verschillende partijen, die ieder op hun eigen manier bijdragen aan een goede leefomgeving in de wijken/dorpen van de gemeente Emmen. Het samenwerkingsverband is geen organisatie, maar een denk- 10 Lefier jaarverslag 2012

11 Partners Overeenkomst Doel/inhoud verenigingen en werkwijze die alle partners delen. Lefier, gemeente Borger-Odoorn, Woonservice Prestatieafspraken Lefier, gemeente Borger-Odoorn DOP Nieuw-Buinen Lefier StadGroningen Lefier, gemeente Nieuw Lokaal Groningen, Nijestee, Akkoord (NLA) 2.0 De Huismeesters, Mensen maken Steelande wonen, stad! Patrimonium Kwaliteit van wonen in de gemeente Borger-Odoorn verbeteren. In deze overeenkomst is onder andere de sociaalmaatschappelijke inzet van Lefier beschreven bij integrale wijkontwikkeling en leefbaarheid. Dit zijn geen formele prestatieafspraken. In het NLA worden stadsbreed voor de corporatiesector op basis van marktonderzoek afspraken gemaakt over de totale inzet. De afspraken hebben een bandbreedte en zijn niet in een aandeel per corporatie uitgewerkt, met uitzondering van de inzet voor het programma Bouwjong. Activiteiten De inspanningen van de woonbedrijven die volgen uit de prestatieafspraken/ Lokaal Akkoorden zijn beschreven in hoofdstuk 4 (paragraaf 4.3 Investeringsopgaven) en hoofdstuk 5 (paragraaf 5.2 Prestatieafspraken Vitale buurten). Monitoring De diverse prestatieafspraken en Lokaal Akkoorden worden regelmatig gezamenlijk door de deelnemende partners geëvalueerd, ofwel in werkgroepen of op managementniveau. Op deze manier wordt ook de voortgang van projecten die invulling geven aan de afspraken bewaakt. Zo nodig worden gezamenlijk de gemaakte afspraken bijgesteld of er worden nieuwe afspraken gemaakt. Lefier jaarverslag

12 2 IDENTITEIT EN STRATEGISCH PERSPECTIEF Lefier is een maatschappelijk betrokken, daadkrachtige organisatie die dicht bij haar huurders en partners staat. Om dit niet alleen te kunnen waarborgen, maar ook te versterken zijn de strategische uitgangspunten voor het behalen van de beoogde doelen in 2012 opnieuw geformuleerd. Tevens is een nieuwe koers in voorbereiding. 2.1 Missie, visie, kernwaarden Lefier werkte in 2012 op basis van de missie, visie en kernwaarden zoals geformuleerd bij de fusie. Tabel 4 Identiteit Lefier Missie Lefier biedt wonen met karakter; wij organiseren in ons werkgebied goed en actief wonen van mensen. Goed wonen houdt in: zorgen voor een optimale kwaliteit van woning en woonomgeving. Actief wonen betekent dat zelfbepaling van mensen de essentie is bij wonen en samen leven. Wij stimuleren een actieve samenleving waarin mensen de regie hebben over hun woonomstandigheden, eigen keuzes maken en daarvoor verantwoordelijkheid dragen. Visie Lefier is een wooncorporatie met een positief mensbeeld. Ieder mens heeft talenten en verdient kansen en prikkels om mee te doen in onze samenleving en de regie te voeren over zijn of haar eigen leven. Leven in een kansrijke omgeving helpt mensen mogelijkheden te benutten. Daarom leveren wij een belangrijke bijdrage aan het ontwikkelen en uitbouwen van leef- en woonklimaten die de bewoners inspireren, stimuleren, en kansen en perspectieven bieden. Wij initiëren of werken mee aan ontwikkelingen die een bijdrage leveren aan een inspirerende woonomgeving. Wij investeren in maatschappelijke voorzieningen, kwetsbare groepen kunnen op onze bijzondere aandacht rekenen en we stellen voldoende goede en betaalbare huisvesting beschikbaar. Wij voelen ons verantwoordelijk en willen een rol van betekenis vervullen in die wijken, buurten, dorpen, steden en kernen waar we een permanente factor zijn en waar we woningen hebben, of waar een beroep op onze inzet wordt gedaan. Wij investeren in nieuwe ontwikkelingen, samenwerkingsverbanden en methodieken om inhoud te geven aan onze brede visie op de volkshuisvesting. Wij zijn transparant over onze inzet en onze keuzes. Kernwaarden Doelgericht, maatschappelijk verbonden en integer. 2.2 Strategisch perspectief Sinds haar oprichting in 2009 heeft Lefier zich als woningcorporatie in Noord-Nederland met een heldere visie op de kaart gezet. Het strategisch beleid van de corporatie sluit daar op aan en beschrijft de doelen die de organisatie wil behalen, passend bij de missie, visie en kernwaarden. In 2011 heeft Lefier voor de begroting en het jaarplan 2012 haar strategische uitgangspunten aangescherpt. Herijking strategische opgave In de loop van de jaren is gebleken dat het overkoepelend Twintigpuntenplan, dat bij de fusie het kader vormde voor het handelen van Lefier, onvoldoende concrete aanknopingspunten bood voor strategische sturing. Ook de 7 strategische thema s die in de beginjaren als leidraad dienden bij het waarmaken van doelstellingen gaven in de praktijk onvoldoende richting aan de activiteiten. Als antwoord hierop hebben bestuur en directeuren in 2011 de strategische opgaven herijkt. Op basis van interne wensen en ontwikkelingen in de woningsector zijn de 7 strategische thema s 12 Lefier jaarverslag 2012

13 herleid en geherformuleerd tot 3 strategische uitgangspunten die overzichtelijk en werkbaar zijn. In de volgende paragraaf zijn de 3 strategische uitgangspunten met de ambities voor 2012 samengevat. In de hoofdstukken 3, 4 en 5 volgt verantwoording op de geleverde prestaties Drie strategische uitgangspunten Denk- en werkkader Volgens het bestuursbesluit van januari 2012 vormen de nieuwe strategische uitgangspunten sinds het verslagjaar het dagelijkse denk- en werkkader van Lefier. Bij elk uitgangspunt zijn verscherpte ambities benoemd (zie de tabellen 5, 6 en 7). De drie strategische uitgangspunten zijn: 1. Tevreden klanten: Lefier als klantcorporatie; 2. Goede woningen: Lefier als vastgoedcorporatie; 3. Vitale buurten, wijken en dorpen: Lefier als wijkregisseur. Waardenstelsel De nieuwe strategische uitgangspunten hebben een logische volgorde en onderlinge samenhang op basis van een waardenstelsel. Bovendien vullen ze elkaar aan. Vanuit het waardenstelsel worden ook dilemma s besproken, opdat een afgewogen oordeel kan ontstaan. De gedachte achter het waardestelsel is als volgt: de basis van het waardenstelsel is de klant. Klanten geven de Lefierorganisatie bestaansrecht; een positieve klantwaardering is voor het (voort)bestaan van Lefier van groot belang. de tweede waarde is het vastgoed van Lefier. Het aanbod van aantrekkelijke woningen in prettige woonomgevingen heeft een positief effect op de klant en draagt bij aan de noodzakelijke financiële continuïteit van de organisatie. goede woningen en tevreden klanten zijn van belang voor de derde waarde: vitale buurten, wijken en dorpen waar het plezierig wonen is. Bij het realiseren hiervan richt Lefier zich op sociale cohesie, leefbaarheid en dorps-/wijkgericht werken met bewoners. Tabel 5 Eerste strategische uitgangspunt van Lefier TEVREDEN KLANTEN: LEFIER ALS KLANTCORPORATIE Inhoud Lefier stuurt op de gewenste klanttevredenheid en legt daarover verantwoording af. Wij leveren onze klanten de diensten en producten die passen bij hun vraag en garanderen een goede dienstverlening. Mensen kunnen op ons vertrouwen. Klanten wier verwachtingen we overtreffen, zijn onze beste ambassadeurs. Ambities Een goede klantwaardering met een waarderingscijfer van minimaal een 7. Een eigentijds klantconcept en via meerdere kanalen (post, telefoon, website, ) goed bereikbaar zijn voor de klant. Klantprocedures die een snelle en adequate afhandeling van klantvragen garanderen. Klanten zijn welkom op ons kantoor; zo nodig gaat een medewerker van Lefier op huisbezoek. Goede, stabiele kwaliteit van onze woningen en dienstverlening. Huisvesting bieden aan mensen die door financiële en/of andere omstandigheden moeilijk tot geen toegang hebben tot de woningmarkt (jongeren, ouderen en gehandicapten). Lefier jaarverslag

14 Tabel 6 Tweede strategische uitgangspunt van Lefier GOEDE WONINGEN: LEFIER ALS VASTGOEDCORPORATIE Inhoud De strategische opgaven evenals het strategisch opgavenbeleid blijven bij Lefier onder lokaal beheer. Centraal regelen we het vermogen en de financiële risicoafdekking. Onze investeringscapaciteit zetten we in voor lokale en regionale opgaven. Ambities Voldoende goede en betaalbare huisvesting beschikbaar stellen die aansluit bij de marktvraag (zowel huur- als koopwoningen) met daarnaast een vastgoedportefeuille die nu en op langere termijn aansluit bij de behoeften van onze klant (van jongerenhuisvesting tot levensloopbestendige woningen). Voor de komende jaren met de gemeenten concreet onze investeringsopgaven benoemen, zodat toetsing en verantwoording mogelijk is. Een woonbedrijfoverschrijdend portfoliobeleid en vermogensbeheer voeren en zo een ieder daadwerkelijk (gelijke) kansen bieden binnen ons werkgebied (waar we bezit hebben). Met andere woorden: geld verdienen waar het kan, om uit te kunnen geven waar het moet. Optimalisering van het financiële rendement van ons vastgoed en doelmatig en passend opereren binnen onze volkshuisvestelijke doelstellingen, onder meer door sturen op rendement en benoemen van de prijskwaliteitverhouding en de basiskwaliteit van ons vastgoed. Flexibiliteit inbouwen; bijvoorbeeld binnen de formatie van het Ontwikkelbedrijf toewerken naar 30% flexibiliteit. Als maatschappelijke onderneming ook een maatschappelijk verantwoorde organisatie zijn, met volop aandacht voor duurzaamheid (people, planet, profit). Bij de bestaande voorraad focussen op duurzaamheidvraagstukken, gericht op kostenbesparingen en verbetering van indirect rendement. In ons opgavenbeleid meebewegen met de krimp waar deze zich manifesteert. Kritisch kijken naar de ontwikkelingen in het particulier woningbezit en de invloed daarvan op een mogelijke waardedaling van ons bezit. Werken aan waardebehoud en waardestijging van ons vastgoed. Tabel 7 Derde strategische uitgangspunt van Lefier VITALE BUURTEN, WIJKEN EN DORPEN: LEFIER ALS WIJKREGISSEUR Inhoud Lefier stuurt op de gewenste leefbaarheid, vitaliteit en waardeontwikkeling in haar woongebieden en legt daarover verantwoording af. Wij zijn lokaal verankerd, in gesprek met onze bewoners en werken vanuit een heldere visie op wijken, buurten, dorpen, steden en kernen. Wonen is meer dan een dak boven je hoofd. Het omvat ook samenleven, deelnemen aan de maatschappij en je eigen woon- en leefsituatie bepalen. Mensen willen leefbaarheid: een fijn huis, een veilige buurt met voldoende voorzieningen in een kansrijke omgeving. Leefbaarheid maken bewoners zelf en met elkaar. Wij geloven in de ontwikkelkracht van mensen. Sociale samenhang en een actieve opstelling van bewoners bevorderen het ontstaan van vitale gemeenschappen. Waar nodig dragen wij daaraan bij, door activering van bewoners en/of ondersteuning van initiatieven. Ambities In samenspraak met bewoners een veilige, kansrijke en inspirerende woonomgeving creëren en onderhouden, met goede en betaalbare woningen. Bewoners zijn onze partners. Zij zijn voor ons een belangrijke bron van inspiratie, kennis en ervaring. Samen met bewoners en lokale belanghebbenden keuzes maken voor de ontwikkeling en het leefbaar maken van buurt, wijk en dorp. Investeren in een prettige, duurzame woonomgeving met goede (basis)voorzieningen, en een actieve rol spelen bij het oplossen van woonoverlast. Bewoners en andere belanghebbenden uitnodigen tot een constructieve dialoog en met open vizier met hen samenwerken aan gedeelde doelen. Hierbij steeds duidelijk maken waar onze grenzen liggen in wat we willen of kunnen. Transparant zijn over onze keuzes en de middelen voor de realisatie van de afgesproken doelen. Met stakeholders (gemeente, zorg-, welzijn-, onderwijs- en bewonersorganisaties) willen we ketensamenwerking realiseren, aangezien partijen samen sterker zijn dan één alleen: 1+1=3. Wij gaan de samenwerking aan onder twee voorwaarden: de initiatieven betreffen wonen in ons werkgebied en andere partijen leveren ook een bijdrage. Waar het moet het voortouw nemen in samenwerkingsprocessen in buurt, wijk en dorp. Waar nodig en gewenst is Lefier verbindingsstation of deelnemer: integraal en daadkrachtig naar andere stakeholders. Bij 14 Lefier jaarverslag 2012

15 VITALE BUURTEN, WIJKEN EN DORPEN: LEFIER ALS WIJKREGISSEUR samenwerking maken we steeds de afwegingen: wat doen we zelf, wat doen we samen met partners, wat gaan we faciliteren? Adequate bewonersparticipatie organiseren en hierbij passende moderne werkvormen gebruiken die tenminste aansluiten bij de participatienorm van het Kwaliteitscentrum Woningcorporaties Huursector (KWH). Een visie ontwikkelen op de aanwezigheid van voorzieningen in de regio. We werken actief samen met maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven om van onderop invulling te geven aan de planning van voorzieningen. Ons sterk maken voor het behoud c.q. verkrijgen van voldoende woonfaciliteiten en een kansrijke omgeving en mede daarvoor ons portfoliobeleid en vermogensbeheer inzetten. Actief met onze bewoners in gesprek gaan en met pilotprojecten allerlei vormen van zelforganisatie stimuleren en ondersteunen. Een bijdrage leveren aan de vorming van regionale leefbaarheidfondsen (zoals het Groninger Gemeenschapsfonds) vanwege het emancipatorische perspectief ervan. 2.3 Nieuw Strategisch Plan Tot en met 2012 was te zien dat de Lefierbrede fusievoordelen nog onvoldoende gerealiseerd waren. Lefier was grotendeels een samenvoeging van drie apart opererende woonbedrijven met daarnaast een centraal georganiseerd Ontwikkelbedrijf. Om de voordelen van de fusie beter te verzilveren en om tijdig te anticiperen op de grote ontwikkelingen die de sector raken, heeft het bestuur in het verslagjaar besloten tot het opstellen van een nieuw Strategisch Plan (zie ook hoofdstuk 7, paragraaf Activiteiten bestuur - Doelstellingen, strategie en randvoorwaarden). Lefier jaarverslag

16 3 LEFIER ALS KLANTCORPORATIE - PRESTATIES Eerste strategische uitgangspunt: Tevreden klanten Lefier als klantcorporatie. Als klantcorporatie stuurt Lefier op de gewenste klanttevredenheid. Wij bieden onze klanten producten en diensten die passen bij hun vraag, en een goede dienstverlening. Klanten kunnen op ons vertrouwen. 3.1 Klanttevredenheid Onze ambitie: een goede klantwaardering met een waarderingscijfer van minimaal een Klanttevredenheidsonderzoek Om te weten of klanten tevreden zijn over de diensten en producten van de woningcorporatie, laat Lefier regelmatig klanttevredenheidsonderzoeken uitvoeren. Hiermee kan de klantbeleving gemeten, begrepen en bevorderd worden. De resultaten van onderzoek geven de medewerkers van Lefier weer nieuwe handvatten voor verbetering van de service. De woonbedrijven maakten tot aan 2013 gebruik van verschillende bureaus en methodes voor het toetsen van kwaliteit en klanttevredenheid. In 2013 zal Lefierbreed gezocht worden naar een gezamenlijke werkwijze voor het meten van diverse kwaliteitsaspecten van producten en diensten. KWH-klanttevredenheidsonderzoek Bij de woonbedrijven Hoogezand-Stadskanaal en ZuidoostDrenthe is, evenals in voorgaande jaren, een klanttevredenheidsonderzoek uitgevoerd door het Kwaliteitscentrum Woningcorporaties Huursector (KWH). In dit onderzoek worden steeds meerdere aspecten van dienstverlening onder de loep genomen. Op basis van de resultaten beoordeelt het KWH of het woonbedrijf in aanmerking komt voor een van de keurmerken: een KWH-Huurlabel of een Gouden KWH-Huurlabel. De twee onderzochte woonbedrijven scoorden in het verslagjaar op een aantal punten lager dan in 2011, maar op andere punten weer hoger (zie tabel 8). Ze kregen gemiddeld als waarderingscijfer een ruime 7. Hoogezand behaalde net te weinig punten om een Huurlabel in de wacht te slepen, Stadskanaal continueerde haar Gouden KWH-Huurlabel. In 2013 maakt het KWH bekend voor welk Huurlabel Lefier ZuidoostDrenthe in aanmerking komt. Tabel 8 Resultaten klanttevredenheidsonderzoek Kwaliteitscentrum Woningcorporaties Huursector KWH-Huurlabel 2012 Lefier Hoogezand In 2011 is een nulmeting gedaan, maar er werd geen huurlabel toegekend Lefier Stadskanaal In 2011 in bezit van het Gouden KWH- Huurlabel De nulmeting in 2011 leverde een keurige score op, maar op 2 punten net te laag voor een label, met name op telefonische bereikbaarheid. Deze punten zijn in 2012 verbeterd, maar nog niet geheel volgens de KWH-norm. In het laatste kwartaal zijn verbeteracties ingezet. Hierdoor steeg de score tot enkele punten onder de norm. De gemiddelde totaalscore was 7,4. Het woonbedrijf behaalde geen label in Actie in 2013: verbeteracties om het KWH-Huurlabel te halen. Het Gouden KWH-Huurlabel is nog geldig. In 2012 werd voor het eerst gemeten volgens de KWH 2.0-methodiek. Hierdoor is geen directe vergelijking met andere jaren mogelijk. De score bij communicatie & informatievoorziening (6,7) was lager dan in 2011, ook bij klachtenbehandeling (6,8). De scores bij huur opzeggen, woning zoeken en nieuwe woning waren daarentegen hoog: respectievelijk een 8,8, een 8, en een 8,1. Actie in 2013: verbeteracties, met name bij de online dienstverlening. 16 Lefier jaarverslag 2012

17 KWH-Huurlabel 2012 Lefier ZuidoostDrenthe In 2011 in Klantbeleving is gedurende het hele verslagjaar gemeten en informatievoorziening in bezit van het oktober. Bij klanttevredenheid was de score 7,6; bij communicatie& informatie : 7,3. Gouden KWHhuurlabel van het Gouden Huurlabel. Bij informatievoorziening was de score lager, omdat de Bij klachten behandelen was de score een 5,9 (6,8 in 2011); deze score is onder de norm website niet gebruiksvriendelijk genoeg is. De waardering voor woning zoeken, nieuwe woning, huur betalen en onderhoud was hoger dan in 2011, voor reparatie lager. Bij klantcontact was de score een 7,3; bij verhuizen een 8, en bij onderhoud een 8,0. In 2013 wordt bekend welk KWH-Huurlabel dit woonbedrijf krijgt. Actie in 2013: communicatie via verbeteren, met name bij de klachtenafhandeling Klachtenprocedures Eerstelijns klachtenbehandeling Wie een klacht heeft of ontevreden is over Lefier kan dit melden via een klachtenprocedure. De woonbedrijven hanteren hierbij elk min of meer een eigen werkwijze (zie tabel 9). Na het binnenkomen van een melding tracht elk woonbedrijf de klacht zo goed mogelijk af te handelen naar tevredenheid van de klant. Alle woonbedrijven proberen de procedures zo laagdrempelig mogelijk in te richten, zodat klanten gemakkelijk hun klacht of probleem kenbaar kunnen maken. Lefier hanteert de stelregel dat elke klacht een kans biedt tot verbetering. Tweedelijns commissies Wanneer de huurder/klager niet tevreden is over de klachtafhandeling door het woonbedrijf, kan hij/zij een officiële klacht indienen bij een onafhankelijke tweedelijns commissie. Hiervoor zijn per regio onafhankelijke commissies ingesteld: geschillencommissies en de Klachtencommissie Gezamenlijke Corporaties Groningen. Ook kan de klager voor de afhandeling van een geschil een beroep doen op de Huurcommissie. Deze commissie informeert, adviseert en doet uitspraak over huurprijs, onderhoud en servicekosten van huurwoningen, zowel voor huurders als verhuurders. Tabel 9 Klachtenprocedures Lefier Eerstelijns klachtenprocedures Lefier Hoogezand-Stadskanaal Een klacht kan gemeld worden bij de klachtencoördinator, telefonisch, schriftelijk (per of post), of met een klachtenformulier (via de woonwinkel of te downloaden via de website). De klachtencoördinator stuurt een ontvangstbevestiging naar de huurder en neemt de klacht in behandeling; de klager krijgt binnen 2 weken een inhoudelijke reactie. Lefier ZuidoostDrenthe Een klacht kan rechtstreeks gemeld worden bij de eigen interne klachtencommissie van het woonbedrijf: per post, telefonisch, of via de website (klachtenformulier). De klager krijgt een ontvangstbevestiging en binnen 10 dagen een inhoudelijke reactie. Lefier StadGroningen Een klacht kan telefonisch gemeld worden, of in een persoonlijk gesprek in de woonwinkel, bij een huismeester of een buurtbeheerder, of schriftelijk (per post of ), of met een klachtenformulier (via de woonwinkel of via de website). Samen met de klager wordt bepaald hoe de klacht wordt afgehandeld. Tweedelijns klachtenprocedures Huurder kan een klacht indienen bij de: Gezamenlijke Geschillencommissie (werkt voor meerdere woningcorporaties in Middenen Noord-Oost-Groningen en onderzoekt geschillen tussen huurder en Lefier Hoogezand-Stadskanaal); Huurcommissie. Huurder kan een klacht indienen bij: Regionale Geschillen Commissie (onderzoekt geschillen tussen huurder en Lefier ZuidoostDrenthe); Huurcommissie. Huurder kan een klacht indienen bij: Klachtencommissie Gezamenlijke Corporaties Groningen (onderzoekt geschillen tussen huurder en Lefier StadGroningen); Huurcommissie. Lefier jaarverslag

18 3.1.3 Eerstelijns meldingen en afhandeling klachten in 2012 Organisatiebreed is het aantal ingediende klachten bij Lefier gedaald. Bij woonbedrijf ZuidoostDrenthe bijvoorbeeld werden in het verslagjaar 47 klachten gemeld tegenover 125 in Ook landelijk is een daling van klachten zichtbaar (met 0,3%). Voor de afname van klachten bij Lefier is geen harde verklaring te geven. Mogelijk is het aantal lager door de heldere klachtenprocedures en de toegenomen deskundigheid van medewerkers bij het juist afhandelen van problemen of klachten. Ook geeft de continue verbetering van de informatievoorziening de klant meer duidelijkheid en minder reden tot indienen van klachten. Aard van de klachten De eerstelijns klachten varieerden van ontevredenheid over medewerkers tot onderhoudsklachten (los van de gewone reparatieverzoeken) waarover huurders niet direct gehoor vonden bij Lefier. Lefier Hoogezand bijvoorbeeld kreeg klachten over het centrale collectieve verwarmingssysteem in twee seniorenflats; bij vestiging Stadskanaal kwamen klachten binnen over tekortkomingen in de oplevering van de nieuwbouw in Maarsstee. Bij Lefier ZuidoostDrenthe werden gemiddeld 4 klachten per maand ingediend. Van het totale aantal (47) zijn 8 klachten in behandeling genomen. De afhandeling van klachten vergde (door de aard ervan) meer tijd en energie dan in Tweedelijns meldingen en afhandeling klachten in 2012 Geschillencommissies In het verslagjaar hebben ook de tweedelijns commissies een aantal klachten over Lefier behandeld: Bij de Gezamenlijke Geschillencommissie voor Midden- en Noord-Oost-Groningen is één klacht ingediend over Lefier Stadskanaal. Dit geschil betrof vooral houding en gedrag: er was een conflict ontstaan tussen enkele bewoners en Lefiermedewerkers. De zaak was in 2012 nog niet afgerond. Bij de Regionale Geschillen Commissie (RCG) zijn 5 zaken ingediend over Lefier ZuidoostDrenthe. De geschillen betroffen overlast door handelwijze van het woonbedrijf, verwijderen van asbest uit een tuin, achterlaten van de tuin na verhuizing, vergoeding voor overlast en een vergoeding voor wateroverlast in de tuin. Bij 3 zaken heeft een zitting plaatsgevonden. Bij één zitting werd de huurder in het gelijk gesteld; bij de tweede is de klacht (overlast) ongegrond verklaard en de derde zitting over vergoeding wateroverlast in de tuin heeft nog geen uitkomst opgeleverd. De Klachtencommissie Gezamenlijke Corporaties Groningen ontving over Lefier StadGroningen 10 klachten van 6 huurders (één huurder diende 5 klachten in). Van de 10 waren 6 klachten ontvankelijk en 4 niet ontvankelijk. Eind 2012 ontving de commissie nog een klacht; deze wordt in 2013 behandeld. Huurcommissie Voor Lefier ZuidoostDrenthe heeft de Huurcommissie 1 verzoek uit 2011 tot huurverlaging behandeld en ongegrond verklaard. In 2012 zijn 3 verzoeken van huurders voor huurverlaging ingediend, waarvan er 2 middels een zitting ongegrond zijn verklaard. Verder is een bezwaar ingediend over betalen van een servicekostenafrekening. De zitting hierover is in januari Een eigentijds klantconcept Onze ambitie: een eigentijds klantconcept en via meerdere kanalen goed bereikbaar zijn voor de klant, met klantprocedures die een snelle, adequate afhandeling van klantvragen garanderen. 18 Lefier jaarverslag 2012

19 3.2.1 Webportal Ter verbetering van de communicatie met huurders/klanten en andere belanghebbenden is een Lefierbrede webportal (een nieuwe website) evenals een huurdersportaal Groningen in voorbereiding. De voortzetting van deze werkzaamheden is in het derde kwartaal van 2012 tijdelijk stilgelegd. De samenvoeging van de verschillende werkprocessen en ICT-systemen van Lefier in één gezamenlijk webportal bleek complex en vroeg meer voorbereiding. Hierdoor is het live gaan van het webportal en het huurdersportaal uitgesteld en doorgeschoven naar De Stuurgroep van het project werkt verschillende scenario s uit en onderzoekt daarbij op welke onderdelen de online communicatie met huurders gerealiseerd kan worden. Het webportal zal naar aanleiding van de uitkomsten herzien worden Klantprocessen Lefier heeft zich ingezet voor verbetering van de klantprocessen om de dienstverlening aan bewoners c.q. klanten te optimaliseren. Binnen elk woonbedrijf zijn hiervoor acties uitgevoerd. Activiteiten Bij Lefier Hoogezand volgden de medewerkers de training klantgericht schrijven. Dit is een jaarlijks terugkerende training. Lefier ZuidoostDrenthe werkte aan de vormgeving van het principe de klant keuze bieden, met inzet van klantenpanels en bewonersparticipatie; dit geldt voor producten, diensten en beleid. Bij Lefier StadGroningen is de werkbelasting onderzocht van de medewerkers die verantwoordelijk zijn voor het afhandelen van klantvragen. Het woonbedrijf streeft ernaar dat elke klantvraag wordt opgepakt door de ter zake deskundige medewerker. Ook de verbetering van de samenwerking binnen het team heeft in het verslagjaar veel aandacht gekregen. 3.3 Huisvesting van bijzondere doelgroepen Onze ambitie: huisvesting bieden aan mensen die door financiële en of andere omstandigheden moeilijk tot geen toegang hebben tot de woningmarkt Kwetsbare doelgroepen Kwetsbare doelgroepen kunnen bij Lefier op bijzondere aandacht rekenen, bijvoorbeeld mensen met een lichamelijke of psychische beperking, met financiële of sociale problemen. Lefier investeert samen met haar maatschappelijke partners in diverse maatschappelijke voorzieningen voor de huisvesting van bijzondere doelgroepen. De woonbedrijven streven ernaar mensen van jong tot oud bij het wonen de juiste ondersteuning te geven, zodat ze zo lang mogelijk zelfstandig kunnen blijven wonen. De prestaties van Lefier op dit gebied zijn beschreven in hoofdstuk 5, paragraaf Wonen-zorg-welzijn/maatschappelijke partners Huisvesting statushouders Evenals de collega-woningcorporaties verzorgt Lefier jaarlijks de huisvesting van statushouders ofwel verblijfsgerechtigden. Dit gaat in samenspraak met de gemeenten die elk halfjaar een taakstelling krijgen voor het huisvesten van deze bijzondere doelgroep. Nieuwe toewijzingsprocedure De procedure voor de huisvesting van statushouders is met ingang van 1 oktober 2012 door het Lefier jaarverslag

20 ministerie van BZK aangepast. Voortaan wijst het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) een kandidaat (of kandidaten) toe aan een gemeente. Vervolgens regelt de gemeente de huisvesting van de verblijfsgerechtigden, samen met de woningcorporaties. Deze nieuwe toewijzingsprocedure beoogt een versnelling en verbetering van het huisvestingsproces en een bevordering van de integratie van statushouders. Toewijzing in 2012 De toewijzing van woonruimte aan statushouders verliep volgens de afspraken met gemeenten (zie tabel 10). In het verslagjaar liep het aanbod van statushouders achter bij de afspraken. Tabel 10 Huisvesting statushouders 2012 Taak Realisatie Toelichting Lefier Hoogezand Er was nog een achterstand van 7 toewijzingen over Lefier Stadskanaal 0 0 In voorgaande jaren is bovenmatig voldaan aan de vraag. Lefier ZuidoostDrenthe Emmen Borger-Odoorn Lefier StadGroningen In 2012 is besloten dat statushouders in Groningen zelf een woning kunnen zoeken via WoningNet. 3.4 Dienstverlening Onze ambitie: Goede, stabiele kwaliteit van onze woningen en dienstverlening Huur-/betalingsachterstanden Gedurende het verslagjaar werd duidelijk dat de doelgroepen van Lefier steeds meer getroffen werden door recessie en lastenverzwaring waardoor mensen hun huur niet konden betalen. Lefier spant zich voortdurend sterk in om te anticiperen op deze ontwikkeling. Zo is op diverse manieren door de woonbedrijven gewerkt aan beheersing van de huurachterstanden. Er werden acties ingezet ter ondersteuning van bewoners bij het betalen van hun huur. Lefierbreed zal in 2013 inspanning verricht worden om de prestaties minimaal op het niveau van 2012 te houden en liefst nog te verbeteren. Dat is een flinke uitdaging gezien de onzekere tijden. Tabel 11 Overzicht huur-/betalingsachterstanden Lefier per Totale huurachterstand in % van huren en vergoedingen Lefier Hoogezand 1,7% Lefier Stadskanaal 2,8% Lefier ZuidoostDrenthe 2,7% Lefier StadGroningen 4,8% Activiteiten Bij Lefier Hoogezand werden achterstanden veelal op tijd gesignaleerd en huurders met een huurachterstand werden persoonlijk bezocht. Dit bleek effectiever dan het sturen van brieven. Lefier Stadskanaal continueerde een strak incassobeleid en investeerde in het onderhouden van goede contacten met welzijnsorganisaties, bewindvoerders en andere hulporganisaties. 20 Lefier jaarverslag 2012

21 Tevens werden de financiële voorwaarden voor het sluiten van een huurovereenkomst aangescherpt. Deze vestiging sloot in maart een samenwerkingsovereenkomst met Stichting Welstad om gezamenlijk mogelijke problemen van huurders vroegtijdig te signaleren en op te lossen. Lefier ZuidoostDrenthe startte met de afdeling Schuldhulp van gemeente Emmen een pilot voor de sanering van huurachterstanden. Huurders met een huurachterstand konden in de woonwinkel van het woonbedrijf met een medewerker van de afdeling Schuldhulp de persoonlijke situatie doorspreken en naar een oplossing zoeken. Van de 24 huurders met betalingsachterstand die Lefier had uitgenodigd voor ondersteuning, werden er 8 doorverwezen naar de afdeling Schuldhulp. Bij deze 8 mensen liep de achterstand niet verder op en is een stabiele situatie ontstaan. De pilot loopt door in De evaluatie heeft aangetoond dat het project een succes is. Lefier StadGroningen heeft als reactie op de in 2012 gewijzigde Incassowet haar incassoproces herijkt en aangescherpt. Met de nieuwe werkwijze kan nog strakker dan voorheen gestuurd worden op voorkomen van achterstanden. Huurders worden tijdig geïnformeerd over achterstand en mogelijkheden om betalingsafspraken te maken. Hierdoor kon in meerdere gevallen het overdragen van dossiers aan de deurwaarder voorkomen worden. Actieplan 2013 In 2013 maken de woonbedrijven gezamenlijk een actieplan waarmee Lefierbreed een structureel lagere huurachterstand te realiseren valt Ontruimingen Elke ontruiming is er één te veel, is de stelregel van Lefier. De woonbedrijven spannen zich daarom via proactief en reactief beleid in het aantal huisuitzettingen ieder jaar verder terug te dringen. Vergeleken met 2011 is het aantal ontruimingen bij Lefier in 2012 gedaald (zie tabel 12). Het aantal ontruimingen door huurschuld is gedaald. Dit resultaat vloeit voort uit de beheersmaatregelen die Lefier hanteert bij preventie en/of regelen van betalingsachterstanden en de samenwerking daarbij met instanties en hulpverleningsorganisaties. Ook woonoverlast gaf minder vaak aanleiding tot ontruiming. Dit resultaat is eveneens mede te danken aan de samenwerkingsverbanden waarin Lefier en partners problemen bij wonen trachten te voorkomen of op te lossen (zie ook hoofdstuk 5, paragraaf Woonoverlast). Pilot gemeente Groningen Het verzoek van gemeente Groningen tot een bijdrage aan de kosten voor de Groningse Kredietbank (GKB) voor de financiering van een pilot ter voorkoming van huisuitzettingen is in eerste instantie afgewezen. De bijdrage van corporaties is al fors, zowel financieel als qua geleverde capaciteit. De vraag om een bijdrage is nu voorgelegd aan het Bestuurlijk Overleg van het Noordelijk Overleg Lefier. Tabel 12 Ontruimingen bij Lefier in 2012 Aangezegd Ontruimd Toelichting Lefier Hoogezand Er waren 11 ontruimingen door huurschuld; 1 door overlast. Verloop overige aangezegde ontruimingen: 10 huurders leverden vlak voor de ontruiming hun sleutels in; 28 huurders betaalden of alsnog, of er kwam een betalingsregeling. Lefier Stadskanaal (2011: 17) Lefier ZuidoostDrenthe (2011: 32) De 12 ontruimingen waren het gevolg van huurschuld. Verloop overige aangezegde ontruimingen: 8 huurders leverden voor de ontruiming hun sleutel in; 59 ontruimingen zijn voorkomen, vooral dankzij een strak incassobeleid en de goede samenwerking met instanties. Het aantal is binnen de gestelde norm van 34 ontruimingen per jaar. Er waren 9 ontruimingen door huurschuld en 8 ontruimingen op basis van overlast. Lefier jaarverslag

22 Aangezegd Ontruimd Toelichting Lefier StadGroningen - 23 Ontruimd zijn 2 boxen, 1 BOG-pand en 5 studenteneenheden; opnieuw een daling van het aantal ontruimingen vergeleken met voorgaande jaren Verhuurbaarheid De leegstand was in het verslagjaar om diverse redenen hoger dan begroot (zie tabel 13). Huurderving Lefierbreed was de huurderving vooral groot bij huurwoningen in de vrije sector. De begroting voor de vrije-sectorhuurderving voor 2013 wordt gemaakt op basis van ervaringscijfers en marktgegevens. Tabel 13 Leegstand/verhuurbaarheid bij Lefier in 2012 Begroot Leegstand Toelichting Lefier Hoogezand 0,59%. gemiddeld 0,99% van jaarhuur Lefier Stadskanaal 10 dagen gemiddeld 10,5 dagen Lefier ZuidoostDrenthe norm: 13 dagen De stijging van de leegstand komt met name doordat de woningen die bestemd waren voor de verkoop langer leeg stonden, met name door de herstructurering van de wijk Gorecht-West en door het complex Begeleid Wonen. De daling van de gemiddelde leegstand vloeide voort uit de nieuwe werkwijze van het woonbedrijf bij woningbemiddeling; de gemiddelde leegstand in 2011 was 13,4 dagen. 15,9 dagen De overschrijding had vier oorzaken: de registratie van leegstand bij projecten is veranderd, asbest in woningen gaf extra dagen leegstand, het verhuren van kleine seniorenwoningen met 1 slaapkamer verliep moeizaam en er was een toename van mutaties hoger dan ( dikke mutaties ). Lefier StadGroningen 3% 3,78 % De leegstand was met name hoger dan begroot, doordat de verkoop van 122 woningen in het Hunzerheem verschoven is van 2012 naar Activiteiten Lefier vestiging Stadskanaal is gestart met een vernieuwde werkwijze woningbemiddeling. Er worden extra inspanningen gedaan voor het opnieuw verhuren van leegstaande woonruimte, bijvoorbeeld door woningzoekenden te bellen en direct afspraken te maken. De complexen in Stadskanaal die moeilijk verhuurbaar waren, worden in 2013 nader onder de loep genomen. Lefier ZuidoostDrenthe hoopte door het geven van betere informatie het aantal weigeringen van woningen terug te dringen. Ook werden diverse acties ingezet om huurders te vinden voor de kleine seniorenwoningen. De extra inspanningen hebben nog onvoldoende opgeleverd. Eind 2012 zijn de woningzoekenden zonder opties actief benaderd. Doelstelling voor 2013: met alle nieuwe woningzoekenden persoonlijk contact opnemen, de inschrijving met hen doornemen en indien nodig de inschrijving direct aanpassen. Bij Lefier StadGroningen is in 2011 een Task Force Vrije sector ingesteld. Via deze commissie is meer kennis ontstaan over markt, verkoop en verhuur. In 2012 heeft de Task Force zich gericht op het verhuren van de nog leegstaande (niet eerder verhuurde) vrije-sectorwoningen aan de Korrezoom en de complexen Tasman Toren en Kop van Oost. Dit heeft geleid tot een dalende trend bij de huurderving. Ook parkeervoorzieningen die Lefier op basis van gemeentelijk beleid realiseerde bij nieuwbouwcomplexen waar nog geen betaald parkeren is ingevoerd, bleken moeilijk verhuurbaar. De Task Force blijft zich inspannen om de woningen ook bij mutatie opnieuw te verhuren. Verder zal het verhuren van het nieuwbouwcomplex De Componist, dat vanaf maart 2013 wordt 22 Lefier jaarverslag 2012

23 opgeleverd, actief aangepakt worden Passend huisvesten In het kader van zorgen voor passende huisvesting volgens de Europese norm zijn de volgende activiteiten uitgevoerd: Bij Lefier Hoogezand-Stadskanaal is de toewijzing van huurwoningen uitgevoerd binnen de Europese norm voor toewijzing. Bij Lefier ZuidoostDrenthe is 92,57% van de 848 huurcontracten toegewezen aan woningzoekenden met een inkomen lager dan Bij een controle van de huurcontracten over de periode tot en met augustus bleek dat bij 8 huurcontracten de inkomensgegevens en het formulier Schatting Huishoudinkomen ontbraken. Die zijn alsnog opgevraagd. Lefier StadGroningen heeft aan de norm voldaan. Het komt in een stad zelden voor dat mensen met een te hoog inkomen een woning krijgen toegewezen Mutaties Overschrijding mutatiebudget Het aantal mutaties was Lefierbreed lager dan begroot (zie tabel 22). Toch is het mutatiebudget bij Lefier Hoogezand-Stadskanaal overschreden. Dat komt vooral doordat 18 uit te plaatsen bewoners uit te slopen woningen in Gorecht-West (Hoogezand) te zijner tijd terugkeren naar de nieuwbouw. Zij verhuizen tijdelijk naar een wisselwoning. De kosten voor het opknappen van wisselwoningen (inclusief vervanging van keukens) drukten op het mutatiebudget. Bij vestiging Stadskanaal waren meerdere oorzaken voor de overschrijding van het budget, zoals planmatig onderhoud dat niet was uitgevoerd, bewoners met een lange woonduur met zelfaangebrachte voorzieningen, en nee -zeggers tegen verbeterprojecten. Bij Lefier ZuidoostDrenthe nam het aantal dikke mutaties (kosten hoger dan ) toe, maar de mutatiekosten bleven binnen de begroting. Tabel 14 Mutaties bij Lefier in 2012 Begroot aantal mutaties Lefier Hoogezand Lefier Stadskanaal Lefier ZuidoostDrenthe Lefier StadGroningen Reëel aantal mutaties Lefier jaarverslag

24 4 LEFIER ALS VASTGOEDCORPORATIE - PRESTATIES Tweede strategische uitgangspunt: Goede woningen Lefier als vastgoedcorporatie. De strategische opgaven evenals het strategisch opgavenbeleid blijven bij Lefier onder lokaal beheer. Centraal regelen we het vermogen en de financiële risicoafdekking. Onze investeringscapaciteit zetten we in voor lokale en regionale opgaven. Lefier kende in 2012 een redelijke dynamiek in de vastgoedportefeuille. Circa 1% van de voorraad is vernieuwd (sloop/nieuwbouw) en ongeveer 2,5% is verbeterd. Iets meer dan 0,5% is verkocht. Desalniettemin waren we niet in staat alle plannen volgens prognose uit te voeren. Ook waren de woonbedrijven noodgedwongen terughoudender bij de besluitvorming. Tevens werden de besluitvormingsprocessen bij (nieuwbouw)projecten aangescherpt en gedurende het jaar is de 70%- verkoopeis bij nieuwbouwprojecten met koopwoningen strikt gevolgd. Oorzaken stagnatie Dat de plannen minder snel te realiseren waren dan voorzien, had verschillende oorzaken. Zo hebben de ontwikkelingen op bestuursgebied (zie hoofdstuk 7, paragraaf Verslag intern toezicht 2012) ertoe bijgedragen dat de focus een deel van het jaar op het intern handelen gericht was en minder op de ambities. Verder zorgden externe ontwikkelingen, zoals de gewijzigde en aangescherpte regelgeving, voortgaande negatieve ontwikkelingen in de woningmarkt en een dalende woningwaarde, voor vertraging. Voor een deel van haar productie was Lefier afhankelijk van het consumentenvertrouwen en dat was minder groot in Het grote aanbod koopwoningen en de onzekerheid van kopers hebben geleid tot een substantieel lagere realisatie bij de verkoop van bestaand bezit. Risicobeheersing Er zijn forse inspanningen gedaan om voldoende inzicht in de financiën en het risicobeheer te krijgen. Processen en systemen zijn aangepast en de deskundigheid is vergroot. Voor verdere realisatie van deze inspanningen wil de organisatie het proces van plannen en begroten beter stroomlijnen, zodat gewerkt kan worden met een meer realistische prognose. Ondanks de ongunstige omstandigheden heeft Lefier ook in 2012 stevig aan haar portefeuille gewerkt en daarbij resultaten behaald die naar tevredenheid zijn. 4.1 Kwaliteit van ons bezit Onze ambitie: voldoende goede en betaalbare huisvesting beschikbaar stellen die aansluit bij de marktvraag (zowel huur- als koopwoningen) met daarnaast een vastgoedportefeuille die nu en op langere termijn aansluit bij de behoeften van onze klant (van jongerenhuisvesting tot levensloopbestendige woningen) Basiskwaliteit De woonbedrijven hebben in 2012 met een gezamenlijk project inzichtelijk gemaakt en omschreven wat zij verstaan onder basiskwaliteit, ofwel wat de minimale kwaliteit moet zijn van alle woningen van Lefier. Als volgende stap wordt nu de basiskwaliteit vertaald in planmatig onderhoud, dagelijks onderhoud en klachtenonderhoud. In 2013 wordt het project afgerond. Daarna zijn de nieuwe afspraken over de basiskwaliteit leidend bij de onderhoudswerkzaamheden. 24 Lefier jaarverslag 2012

25 Woonkwaliteitonderzoeken Bij Lefier vestiging Stadskanaal heeft de Woon Advies Commissie (WAC) woonkwaliteitonderzoeken uitgevoerd onder bewoners van nieuwbouwprojecten. In 2011 zijn 4 projecten getoetst in Stadskanaal en wederom vier in Voor het onderzoek heeft het WAC de bewoners gevraagd naar hun mening over de toegankelijkheid, veiligheid, indeling van de woning en de woonomgeving. In 2012 zijn de 8 onderzoeksrapporten aangeboden aan Lefier. Het gemiddelde waarderingscijfer van bewoners voor de nieuwbouw van Lefier is een 7, Planmatig onderhoud Lefier heeft de basis gelegd voor de sturing van planmatig onderhoud via conditiemetingen. Met deze werkwijze ontstaat meer inzicht in de kwaliteit van het bezit. Activiteiten Het Ontwikkelbedrijf heeft in het verslagjaar voor het uitvoeren van planmatig onderhoud de eerste stappen gezet tot verbetering van de processen. In de administratieve verwerking zijn de eerste resultaten inmiddels zichtbaar: er is een beter en actueler beeld van hetgeen Lefier realiseert in verhouding tot haar plannen. Dit maakt een betere bewaking en beheersing van de uitvoering mogelijk. In 2013 staan de aanpak en de uitvoering van de processen op het programma. Lefier Hoogezand-Stadskanaal heeft in de begroting voor 2013 een post opgenomen voor planmatig onderhoud aan bedrijfsonroerend goed in Hoogezand en Stadskanaal. Voor dit vastgoed zal in de begroting 2014 een budget worden gereserveerd op basis van een goed onderbouwde meerjarenonderhoudsbegroting. Verder heeft dit woonbedrijf voor de aansturing van het Ontwikkelbedrijf de noodzakelijke voorwaarden verscherpt, namelijk de mogelijkheid tot het verstrekken van een duidelijke en volledige opdracht en het op één lijn brengen van de begroting van woonbedrijf en Ontwikkelbedrijf. Lefier ZuidoostDrenthe heeft niet het volledige begrote budget voor planmatig onderhoud in 2012 ingezet. Door herinspectie van woningen zijn werkbeurten vervallen (gepland werk bleek niet nodig te zijn) of doorgeschoven (gepland werk was in 2012 nog niet nodig). Overige werkzaamheden voor planmatig onderhoud zijn voorbereid, weggezet en uitgevoerd in Lefier StadGroningen realiseerde nagenoeg de uitvoering van de jaarschijf 2012 (de begrote werkzaamheden voor planmatig onderhoud). De gereserveerde bedragen voor niveauverbetering werden zeer beperkt aangesproken doordat een aantal geplande niveauverbeteringsprojecten niet is uitgevoerd. Dit woonbedrijf heeft voor het eerst de begroting voor het nieuwe jaar opgesteld met het beleidssimulatieprogramma Vabi. Ook is veel energie gestopt in de ontwikkeling en uitwerking van het thema Integraal Onderhoud. Vanuit de afdelingen Planmatig en Dagelijks Onderhoud is bekeken waar in de toekomstige samenwerking efficiency- en effectiviteitslagen gemaakt kunnen worden Veiligheid van ons bezit Plan van Aanpak Veiligheid De woonbedrijven van Lefier hebben in gezamenlijkheid met de coördinator Veiligheid van het Ontwikkelbedrijf een Plan van Aanpak Veiligheid opgesteld, dat is goedgekeurd door het bestuur van Lefier. In dit plan is vastgelegd dat Lefier de noodzakelijke maatregelen zal treffen om nu en in de toekomst de fysieke veiligheid van haar huurwoningen op een aanvaardbaar niveau te brengen en te houden. Als aanvaardbaar veiligheidsniveau hanteert Lefier voortaan het volgende kader: minimaal wet- en regelgeving, aangevuld met de eisen vanuit onze zorgplicht als verhuurder voor zover deze is gedefinieerd door de rijksoverheid en/of is terug te vinden in jurisprudentie. Bij afwezigheid hiervan hanteren we de gangbare richtlijnen en/of onafhankelijke adviezen. Risico-inventarisatie en -evaluatie Lefier jaarverslag

26 De bestuurder heeft in december de coördinator Veiligheid opdracht gegeven een risico-inventarisatie en een risico-evaluatie uit te voeren bij de woonbedrijven. Hiermee wordt achterhaald welke maatregelen nodig zijn om te kunnen voldoen aan het geformuleerde veiligheidsniveau. De analyse mondt uit in een plan van aanpak om risico s op het gewenste veiligheidsniveau te brengen, rekening houdend met de urgentiegraad van de risico s. Veiligheidsvraagstukken 2012 Woonbedrijf ZuidoostDrenthe werd met een asbestsituatie en een risico op koolmonoxidevergiftiging geconfronteerd en woonbedrijf StadGroningen met asbestproblemen. Activiteiten Lefier ZuidoostDrenthe: - Er is asbest verwijderd samen met de uitvoer van gepland projectmatig onderhoud aan stijgleidingen, in totaal bij 245 flats. Gelet op de in de zomer ontstane situatie bij het Kanaleneiland in Utrecht heeft het woonbedrijf de reguliere aanpak aangescherpt in samenwerking met onder andere GGD en TNO. In 75 flats (fase 1 in 2012) zijn geen asbestbesmettingen aangetroffen. In de Vissershoekflat aan de Oude Meerdijk (Emmen) zijn de onderhoudswerkzaamheden niet geheel in 2012 afgerond. - In de Nicolai-flats in Emmermeer werd een risico op koolmonoxidevergiftiging ontdekt, door de aanwezigheid van een open verbrandingstoestel en een mechanische ventilatie in de woningen. Om het risico acuut weg te halen, zijn de stekkers van de mechanische ventilatie verwijderd. De bewoners reageerden over het algemeen rustig op de situatie. Zij krijgen een aanbod voor centrale verwarming als structurele verbetering. De werkzaamheden worden in 2013 uitgevoerd. Lefier StadGroningen werd enkele malen geconfronteerd met asbest in woningen, met name bij woningverbeteringsprojecten. Daarbij bleek dat de impact van zo n ontdekking op bewoners groot is. Mede daardoor is het een noodzaak de asbestinventarisatie en het beleid rond asbest op alle punten in orde te hebben. Hiermee zijn medewerkers van het woonbedrijf in het verslagjaar gestart, samen met de coördinator Veiligheid van het Ontwikkelbedrijf. Dit traject loopt door in Het doel is risico s rond asbest voldoende in beeld te hebben en mogelijke risico s te kunnen beheersen Huurbeleid - betaalbare woningen Huurverhoging 5%-regeling Het kabinet Rutte heeft in 2012 een wetsvoorstel gedaan tot een extra huurverhoging voor huishoudens met een inkomen boven van maximaal 5% bovenop de normale huurverhoging van 2,3%. Het doel ervan is doorstroming te bevorderen van de hogere inkomens en middeninkomens, zodat meer sociale huurwoningen beschikbaar komen voor lagere inkomensgroepen. Aanvankelijk zou deze extra huurverhoging ingaan op 1 juli 2012, maar deze gaat nu officieel pas in op 1 juli Woningcorporaties konden in 2012 al wel via een bepaalde constructie van deze nieuwe mogelijkheid gebruikmaken om het scheefhuren te ontmoedigen. Lefier heeft ervoor gekozen de huurverhoging 5%-regeling in 2012 niet toe te passen, alleen de normale huurverhoging van 2,3%. In 2013 wordt het invoeren van de 5%-regeling in een breder perspectief van het huurbeleid binnen Lefier bekeken. 26 Lefier jaarverslag 2012

27 Activiteiten Binnen Lefier is gestart met de invoering van een gewijzigde portefeuillesturing. Hiermee wordt ook het huurbeleid een vast onderdeel van de planning- en controlcyclus, zodat beter (bij)sturen op het optimaliseren van de huurinkomsten mogelijk wordt. Lefier ZuidoostDrenthe heeft een pilot uitgevoerd met toepassing van meer huurprijsdifferentiatie en het opheffen van de maximale huurprijswijziging van 45 bij een mutatie. In 2012 zijn 94 mutaties geweest waarbij het huurprijsverschil tussen de zittende en nieuwe huurder hoger was dan 45. De resultaten zijn weergegeven in tabel 15. In dit overzicht zijn de grote mutaties en eventuele verbeteringen niet meegenomen. Tabel 15 Pilot huurprijsdifferentiatie Lefier ZuidoostDrenthe - resultaten huurprijsdifferentiatie 2012 Mutaties Aantal Oud (max. 45) Realisatie Extra Regulier , , ,60 Pilot , , , ,64 Lefier StadGroningen heeft zich toegelegd op de optimalisering van huurinkomsten. Er is een werkgroep gestart die op complexniveau de maximale huurprijs gaat bepalen. Hierbij wordt gekeken naar de verhouding tussen de woningen in de categorieën goedkoop, betaalbaar en vrije sector, en naar de aansluiting ervan bij de stedelijke behoefte. Tevens wordt onderzocht waar verdienmogelijkheden liggen, zodat het woonbedrijf op andere plekken geld kan investeren, of een lagere huurprijs kan aanbieden. Definitieve besluitvorming heeft niet plaatsgevonden, omdat het kabinet Rutte II in het najaar met het plan kwam om het geldende woningwaarderingsysteem af te schaffen Servicekosten In het servicekostenbeleid wordt vastgelegd voor welke voorzieningen een huurder extra betaalt, naast de huur. Hieronder vallen bijvoorbeeld voorzieningen als schoonmaak, een huismeester, (glas)verzekeringen, glazen wassen, buitenverlichting en het gebruik van gemeenschappelijk ruimtes. De woonbedrijven hebben over de servicekosten overleg gevoerd met bewonerscommissies en bewoners, en daarnaast intern diverse activiteiten ontplooid. Activiteiten Lefier Hoogezand heeft veel energie gestoken in het op orde krijgen van de afrekening van de servicekosten. Uitgangspunt is: huurders betalen voor hetgeen ze krijgen. Gemaakte kosten voor schoonmaak, energieverbruik algemene ruimte en andere kosten in complexen zijn per woning berekend en vergeleken met de betaalde voorschotten voor servicekosten. In juni is naar elke huurder een pro forma afrekening over 2011 verzonden. In veel gevallen zouden huurders moeten bijbetalen. Dat hoefde over 2011 nog niet, maar wel werd het voorschot voor 2012 aangepast. Ook is de praktijk van de servicekosten gescand. Daarnaast zijn Lefiermedewerkers met complex- en flatcommissies in overleg om samen goed de kosten in het oog te houden. Het is de bedoeling dat er afspraken komen over het niveau en de frequentie van schoonmaakwerkzaamheden en het al dan niet laten branden van algemene verlichting. Lefier ZuidoostDrenthe heeft vanwege het servicekostenbeleid de wet- en regelgeving geïnventariseerd evenals de ervaringen van haar medewerkers in de praktijk van alle dag. Hierbij is gebleken dat medewerkers veel vragen van klanten krijgen over de soorten servicekosten, het proces, de verantwoordelijkheden en de uitvoering. Als antwoord hierop is een werkgroep voor beleid ingericht. Daarnaast is een uitgebreidere werkgroep geformeerd, met inbreng van de Huurdersfederatie, die vanuit de praktijk op vragen reageert. Lefier jaarverslag

28 Lefier StadGroningen heeft zich toegelegd op het zorgvuldig beantwoorden van vragen van klanten over servicekosten. In 2013 zal de aandacht nog meer op dit onderwerp gericht zijn. Uitgangspunt bij alle afrekeningen is transparantie en tijdigheid. Er zijn voorbereidingen getroffen om vóór 1 juli 2013 alle afrekeningen te kunnen versturen. Daarnaast zijn diverse rapportages gemaakt voor een zorgvuldige bewaking van de voortgang van het proces. Dankzij deze rapportages is goed in beeld wat nog aangepast en verbeterd moet worden. De interne voorbereiding moet in 2013 zijn uitwerking krijgen. 4.2 Duurzaamheid Onze ambitie: wij willen als maatschappelijke onderneming ook een maatschappelijk verantwoorde organisatie zijn, met volop aandacht voor duurzaamheid (people, planet, profit). Bij de bestaande voorraad focussen we op duurzaamheidvraagstukken, gericht op kostenbesparingen en verbetering van indirect rendement. Lefier wil en moet de organisatie, haar producten en diensten verder verduurzamen. Niet alleen vanwege regelgeving of afspraken met belanghebbenden (stakeholders), maar ook vanuit haar doelstellingen als maatschappelijke organisatie. Duurzaam handelen moet de verbindende factor worden in het toekomstbestendig en succesvol uitvoeren van het beleid. Plan van Aanpak Duurzaamheid Duurzame ontwikkeling is een maatschappelijk vraagstuk. In aansluiting hierop heeft het Ontwikkelbedrijf voor Lefier een Plan van Aanpak Duurzaamheid opgesteld als uitgangspunt voor de verankering van duurzaamheid binnen Lefier. Na goedkeuring van het plan door het bestuur is het duurzaamheidtraject in gang gezet binnen de Lefierorganisatie. Er werd een platform Duurzaamheid ingericht voor het uitvoeren van het traject zoals beschreven in het Plan van Aanpak. Het platform werd samengesteld uit een representatieve diagonale vertegenwoordiging van de bedrijfsonderdelen en functionele gebieden van Lefier. Ook de in- en externe communicatie over het duurzaamheidtraject van Lefier ging van start. De leden van het platform hebben het traject uitgevoerd volgens de DIA-methode van Bureau Hunesus. DIA staat voor Duurzame Innovatie Aanpak. Uit een verkenning op de managementdag op 9 november en de enquête over duurzaamheid die tijdens het traject onder de medewerkers is uitgevoerd, kwam duidelijk naar voren dat iedereen binnen Lefier graag verdere stappen wil zetten. Hiervoor heeft het platform concrete voorstellen gedaan in de eindrapportage van het DIA-traject. Geïntegreerde aanpak duurzaamheid Het bestuur heeft besloten de conclusies en aanbevelingen uit de eindrapportage van de DIA over te nemen. Het is de bedoeling dat in de toekomst in plaats van losse bestaande initiatieven een geïntegreerde aanpak van duurzaamheid gerealiseerd wordt binnen Lefier. Ook is intern afgesproken dat duurzaamheid een prominente plek krijgt in het nieuwe Strategisch Plan. Voor de inbedding hiervan wordt een adviesprogramma voorbereid Niveauverbetering Sociaal Statuut Ingrijpende Woningverbetering Lefier Stadskanaal heeft in december 2012 het Sociaal Statuut Ingrijpende Woningverbetering ondertekend, samen met huurdersorganisatie De Koepel uit Stadskanaal. Dit statuut is opgesteld om de positie van huurders zo goed mogelijk te beschermen. In het document zijn de rechten en verplichtingen van de huurders en Lefier gedurende het verbeteringsproces duidelijk vastgelegd. Het statuut is ingegaan op 1 januari Lefier en De Koepel hebben geconcludeerd dat een beleidsmatige, generale afspraak wenselijk is over 28 Lefier jaarverslag 2012

29 alle complexen en huurwoningen waar Lefier ingrijpende woningverbetering gaat uitvoeren. Sociaal Statuut Niveauverbetering Lefier StadGroningen heeft in overleg met de Stuurgroep Huurdersbelang Lefier StadGroningen een Sociaal Statuut Niveauverbetering opgesteld. Dit statuut, dat op 22 december 2011 is ondertekend, is ingegaan op 1 januari Het bevat de rechten en plichten van huurders en Lefier bij de niveauverbetering van een woning. Het Sociaal Statuut geeft huurders de zekerheid dat er zorgvuldig met hun belangen wordt omgegaan. Een goede communicatie tussen Lefier en huurders in de wijk is daarbij een voorwaarde. Het betrekken van huurders bij de planvorming en uitvoering zal daaraan bijdragen. Jaarlijks zal de inhoud geëvalueerd en zo nodig bijgesteld worden. Activiteiten Lefier vestiging Hoogezand is in september aan de Schaepmanstraat/Dreeslaan in Hoogezand gestart met het verbeteren van 60 huurwoningen. Vooraf konden bewoners in een al eerder opgeknapte modelwoning de geplande verbeteringen bekijken. Bewoners zijn enthousiast, 95% doet mee. De woningen worden aangepast aan de eisen van de tijd, en functioneler en energiezuiniger gemaakt. Alleen de kosten voor het energiezuiniger maken van de woningen zijn gedeeltelijk doorberekend in een huurverhoging. Vóór de zomer van 2013 zullen alle woningen opgeknapt zijn. Lefier vestiging Stadskanaal heeft voor de wijkvernieuwing Maarsstee 44 woningen verbeterd. In 2012 hebben 30 huurders ingestemd met de verbetering; hun woningen zijn aangepast. Er waren 38 woningen begroot. Bij Lefier ZuidoostDrenthe zijn 171 aanvragen voor comfortverbetering binnengekomen. Bewoners kunnen drie individuele verbeteringen aanvragen: cv-installatie, doucheverbetering (standaard en vergroot) en isolatieglas. Van het totale aantal aanvragen voor comfortverbetering zijn er 112 in de huur verwerkt. Een deel van de aanvragen is afgewezen omdat huurachterstand was ontstaan. Daarnaast is een aantal aanvragen niet uitgevoerd, omdat de verbetering technisch niet uitvoerbaar was of omdat er geen sprake was van een verbetering maar van een onderhoudsklacht. Verder kon een aantal verbeteringen niet uitgevoerd worden door weersomstandigheden (isolatieglas) of door aanwezigheid van asbest (doucheverbetering). Lefier StadGroningen had een forse opgave op het gebied van niveauverbetering. In de investeringsbegroting waren 606 woningen opgenomen die verbeterd en opgeleverd dienden te worden. De opgave was tamelijk complex en verdeeld over een aantal behoorlijk omvangrijke projecten. In totaal zijn 451 woningen verbeterd en is 74% van de opgave gerealiseerd. Door schuiven konden ook projecten die niet begroot waren, uitgevoerd worden om de aanwezige capaciteit ten volle te benutten. De niveauverbetering Noorderbinnensingel met 96 woningen is in 2012 in uitvoering gegaan met een beperkt maatregelenpakket. Deze werkzaamheden hadden voornamelijk te maken met onderhoud en niet met investeringen of toevoegen van extra kwaliteit. Verder zijn minder studenteneenheden verbeterd, omdat deze eenheden achteraf gezien al het niveau hadden zoals beoogd met het uitvoeren van de werkzaamheden binnen de verbetering Energiebesparing en EPA-projecten In het beleid van Lefier nemen energiebesparende maatregelen een belangrijke plaats in. Enerzijds vanuit maatschappelijk oogpunt, anderzijds met het oog op het realiseren van een goede kwaliteit van de woningen. Bovendien willen de woonbedrijven de woonlasten voor huurders graag zo laag mogelijk houden, met name de energierekening. Het verbeteren van de energieprestatie van woningen gebeurt via EPA-projecten (Energie Prestatie Advies) en energiebesparende werkzaamheden waarmee woningen naar een hoger energielabel gebracht kunnen worden. Daarnaast zoeken we samenwerking met collega-corporaties, bouwbedrijven, energiemaatschappijen en overheid om te komen tot een Green Deal. Met deze Green Lefier jaarverslag

30 Deal, de Stroomversnelling, willen we corporatiewoningen aanpassen zodat ze energienotaloos zijn. In 2012 zijn hiervoor de eerste verkenningen gestart, en we verwachten in 2013 overeenstemming te bereiken. De uitvoering van energiebesparende maatregelen gaat vaak in combinatie met woningverbetering. In het verslagjaar zijn Lefierbreed minder woningen dan begroot energiezuiniger gemaakt. Daar lagen uiteenlopende redenen aan ten grondslag. Activiteiten Lefier vestiging Hoogezand voerde EPA uit bij woningverbetering in de Schaepmanstraat en Dreeslaan in Gorecht-West. Twee projecten zijn niet uitgevoerd: - het project aan de D. Curtius- en Klompéstraat heeft vertraging opgelopen, doordat overleg met Essent gaande is over het verbeteren van een collectief warmtesysteem in complex t Hoogholt (144 woningen). Zodra er overeenstemming is, starten de werkzaamheden. Dit project is opgenomen in de begroting van bij een deel van de 26 woningen aan de Noordbroeksterstraat bleek meer werk nodig te zijn dan begroot voor aanpassing naar het gewenste energielabel C. Deze werkzaamheden zijn uitgesteld omdat de geplande dakvernieuwing niet noodzakelijk was en de woningen op andere delen technisch beter bleken te zijn dan verwacht. Over enkele jaren wordt de situatie opnieuw bekeken. De bewoners zijn hierover ingelicht. Lefier vestiging Stadskanaal heeft in het kader van EPA 162 woningen verbeterd en verhoogd naar minimaal energielabel C. Begroot waren 210 woningen. Lefier ZuidoostDrenthe heeft 320 woningen aangepast van energielabel F en G naar energielabel C. Dit waren er 34 minder dan gepland, omdat niet overal 70% instemming van bewoners werd behaald en de kosten per woning onevenredig hoog waren. In het project Ecocredo ecologisch bouwen, economisch wonen met 12 energieneutrale woningen zijn de energieprestaties nauwlettend gevolgd. Samen met de partners uit het Lokaal Akkoord Emmen is de pilot zonneboilers voorbereid. Met dit duurzaamheidproject is invulling gegeven aan de gezamenlijke duurzaamheidambitie. Het woonbedrijf heeft het energiebeleidsplan geëvalueerd. Hierbij bleek dat een aantal doelstellingen niet is gehaald, enerzijds vanwege de fusie en bijbehorende organisatieveranderingen, anderzijds door tussentijds gewijzigd beleid en/of bestuursbesluiten. De doelstelling op verhuren we minimaal woningen met een label C of hoger is al ruimschoots gerealiseerd. Lefier StadGroningen heeft door uitvoering van energiemaatregelen bij 388 woningen het energielabel verbeterd (bij 228 jongereneenheden in de Van Heemskerckstraat, 23 eenheden in diverse jongerencomplexen, 84 woningen aan de Surinamestraat, 23 woningen in Lewenborg en 30 woningen aan de Van Royenlaan). Een groot project voor energielabelverbetering bij woningen in Paddepoel liep vertraging op ten opzichte van de planning in de begroting. De werkzaamheden staan nu gepland voor 2013 en Investeringsopgaven Onze ambitie: voor de komende jaren met de gemeenten concreet onze investeringsopgaven benoemen, zodat toetsing en verantwoording mogelijk is Prestatieafspraken met gemeenten De investeringsopgaven zijn onderdeel van de prestatieafspraken/lokaal Akkoorden met gemeenten. In hoofdstuk 1 (paragraaf 1.5.2) zijn de formele samenwerkingsverbanden van Lefier met gemeenten en overige woningcorporaties op een rij gezet, met de bijbehorende intenties (zie tabel 3 Overzicht samenwerkingsverbanden Lefier/Gemeenten/collega-woningcorporaties/anderen). 30 Lefier jaarverslag 2012

31 Activiteiten Lefier Hoogezand-Stadskanaal Lefier Hoogezand werkte volgens de met gemeente Hoogezand-Sappemeer vastgelegde prestatieafspraken Lefier Stadskanaal volgde de afspraken die met gemeente Stadskanaal zijn afgesloten in het Lokaal Akkoord In aansluiting op de afspraken wordt in Hoogezand vanuit wijkvisies structureel samengewerkt aan de leefbaarheid en het welzijn van bewoners in woonwijken. Hierbij werken gemeente, Lefier en zorg- en welzijnorganisaties intensief samen. In Gorecht-West (Hoogezand) is een pilot gaande vanuit het beleidsstuk samen aanpakken. - Lefier Hoogezand stelt samen met de gemeente een woonvisie op. Omdat Lefier als uitgangspunt heeft geformuleerd dat wonen meer is dan een dak boven je hoofd, worden ook zorgpartijen bij het formuleren van de visie betrokken. - Er vond periodiek bestuurlijk overleg met de gemeente plaats, variërend van 3 tot 5 keer. - In Hoogezand is voor de eerste twee fases van de wijkvernieuwing Gorecht-West, samen met bewoners, een nieuw stedenbouwkundig plan ontwikkeld. - In Stadskanaal is gestart met de bouw van woningen aan de Boslaan in Onstwedde. - In Stadskanaal en Hoogezand worden alle woningaanpassingen in de woningen van Lefier in beeld gebracht. Zo kan op termijn de vraag naar aangepaste woningen beter worden afgestemd op het aanbod. Activiteiten Lefier ZuidoostDrenthe Volgend uit het Lokaal Akkoord Emmen heeft het woonbedrijf de volgende activiteiten uitgevoerd: - Het experiment verleiden particulieren tot aanpak woningen door energiebesparingen met inzet van de modelwoning Angelslo is gestrand. In dit project heeft Lefier meegedacht en expertise ingezet voor de aansturing van aannemers. - De werkgroep Accommodatiebeleid is samengesteld. Afgesproken is dat gemeente Emmen het accommodatiebeleid opstart en de corporaties hierin volgen. - De werkgroep Energie heeft als gezamenlijke activiteit het aanbieden van zonneboilers opgezet. - Gemeente Emmen heeft in samenspraak met de corporaties Lefier, Domesta en Woonservice de Woonvisie opgesteld. Vooral de rollen van de partijen zijn duidelijker neergezet inclusief de rol van de gemeente. Het uitvoeringsprogramma op visie- en wijkniveau is vereenvoudigd om discussie in de dorpen en wijken te vermijden. In de Woonvisie vragen de particuliere voorraad en maatschappelijk vastgoed extra aandacht. Lefier heeft zich bij de partijen aangesloten en bekijkt waar versterking van elkaars inzet mogelijk is. - Er is een nieuwe vorm opgezet voor de voortgangsrapportage van Lokaal Akkoord Emmen. Dit leidt tot beter sturen op de uitvoering van de afspraken. In het managementoverleg Lokaal Akkoord wordt de voortgang bewaakt en van hieruit geïntervenieerd waar nodig. - Lefier wilde in lijn met het Lokaal Akkoord Emmen invulling geven aan het fonds Herstructurering; dit is echter onvoldoende uit de verf gekomen. - Op de valreep van 2012 is besloten tot herijking van het Lokaal Akkoord in verband met maatschappelijke ontwikkelingen en de financiële situatie van de partners. Volgend uit de Prestatieafspraken met gemeente Borger-Odoorn heeft Lefier in Nieuw- Buinen een intensief traject doorlopen met buurt en gemeente, om te komen tot een stedenbouwkundig plan met bijbehorende financiering. De hoofdlijnen van de ontwikkeling staan vast en de eerste gesprekken met bewoners, over het vinden van een nieuwe plek, zijn gestart. Activiteiten Lefier StadGroningen Lefier StadGroningen heeft een flink aandeel gehad in de uitwerking van de afspraken die gemaakt zijn binnen het Nieuw Lokaal Akkoord (zie tabel 16). Ook heeft dit woonbedrijf nog 30 huurappartementen voor bijzondere doelgroepen gebouwd, en verder maatschappelijk vastgoed en bedrijfsonroerend goed. Lefier jaarverslag

32 Tabel 16 Lefier StadGroningen - Nieuw Lokaal Akkoord (NLA) Lefier StadGroningen Prestaties 2012 voor Nieuw Lokaal Akkoord Afspraken NLA Gerealiseerd door Lefier Aandeel Lefier Nieuwbouw jongeren: 250 tot 500 zelfstandige eenheden/jaar 151 appartementen in de Groenling aan het Wielewaalplein. 151/500 = 30% Nieuwbouw gezinswoningen: 150 tot 250 woningen/jaar, huur en koop samen 4 appartementen Borneoplein. 4/250 = 2% Nieuwbouw seniorenwoningen: 75 tot 150 gelijkvloerse woningen/jaar, dichtbij voorzieningen, huur en koop samen 43 appartementen naast sporthal Lewenborg; 25 appartementen de Componist (Helpman). 68/150 = 45% Sloop: 150 tot 250 matige woningen/jaar geen - Verkoop: 150 tot 250 sociale huurwoningen/jaar 59 59/250 = 24% Duurzame kwaliteitsverbetering: 800 tot 1000 woningen/jaar /1000 = 45% 4.4 Krimp en waardebehoud Onze ambities: in ons opgavenbeleid meebewegen met de krimp waar deze zich manifesteert; kritisch kijken naar de ontwikkelingen in het particulier woningbezit en de invloed daarvan op een mogelijke waardedaling van ons bezit; werken aan waardebehoud en waardestijging van ons vastgoed. Portefeuillestrategie Krimp, inclusief de daaruit voortvloeiende maatregelen, is bij Lefier een belangrijk bespreekpunt bij het opstellen van de portefeuillestrategie. Lefier ZuidoostDrenthe bijvoorbeeld heeft als antwoord op de krimp in haar werkgebied besloten tot verdunning in de herstructureringsgebieden; het woonbedrijf is van plan om in Nieuw-Weerdinge en Nieuw-Buinen aanzienlijk minder woningen te bouwen in vergelijking met sloop. Pilot Stichting Waardebehoud onroerend goed Lefier Hoogezand-Stadskanaal is een van de deelnemers in de pilot Waardebehoud onroerend goed. Deze pilot, die in 2012 van start is gegaan en uniek is voor Nederland, is opgezet als antwoord op de negatieve effecten van de krimp in Oost-Groningen. In dit gebied zijn door de verslechterde economie meer woningen en bedrijfspanden dan er vraag is, waardoor panden leeg komen te staan. Leegstand heeft een negatieve uitstraling op de directe omgeving en het omliggend vastgoed en is van invloed op de leefbaarheid. Krimp is vaak te herkennen aan vastgoed dat niet of slecht onderhouden wordt. Door dit vastgoed uit de markt te nemen of te transformeren, verdwijnt niet alleen het probleem maar ontstaat tegelijkertijd een kans. Het doel van de pilot is particuliere panden met een negatieve invloed op de omgeving uit de markt te nemen of te verbeteren, zodat de omgeving uit de neerwaartse spiraal komt. Naast Lefier nemen, VNO-NCW Noord, Acantus, gemeente Stadskanaal, gemeente Vlagtwedde, Provincie Groningen en Rabobank Zuid en Oost Groningen deel aan de pilot. Gezamenlijk hebben zij een fonds opgericht voor het verwerven en transformeren van panden. In het belang van de pilot zijn vanuit de stichting Waardebehoud onroerend goed in 2012 al meerdere huisbezoeken uitgevoerd. Op basis van huisbezoeken worden business cases opgesteld, waarmee helder wordt wat het fonds Waardebehoud onroerend goed per casus zal ondernemen. 32 Lefier jaarverslag 2012

33 4.5 Projectontwikkeling Onze ambitie: flexibiliteit inbouwen, bijvoorbeeld binnen de formatie van het Ontwikkelbedrijf toewerken naar 30% flexibiliteit. De tendens tot dalende investeringsvolumes, die zich in 2011 manifesteerde, heeft zich ook in 2012 voortgezet, ondanks hardgemaakte afspraken tijdens de begrotingopbouw. Lefierbreed is het productievolume aanzienlijk lager geweest ten aanzien van de begroting. Vooral de onderhoudsbegroting en het investeringstempo van de projecten zijn ver achtergebleven bij begroting en prognoses Analyse projectontwikkeling In 2012 zijn projecten bewust uitgesteld of inhoudelijk aangepast. Ontwikkelbedrijf en woonbedrijven hebben gezamenlijk geïnventariseerd wat de oorzaken zijn van de teruggelopen prestaties bij de projectontwikkeling. Oorzaken Uit de analyse kwam naar voren dat diverse projecten om uitlopende oorzaken niet volgens de planning zijn verlopen. Bij sommige projecten ging het om financiële redenen (door een te magere kwaliteit van de begroting of door budgettaire problemen van het woonbedrijf). Soms was de oorzaak volkshuisvestelijk of marktgerelateerd van aard, of gerelateerd aan het vastgoed. Ook is gebleken dat binnen Lefier de kennis over het eigen vastgoed niet altijd voldoende is. Daarnaast speelde de onzekere markt als factor mee. Tevens zijn er zeer opvallende uitkomsten gesignaleerd bij de aanbestedingen van de projecten. Vanwege de marktomstandigheden worden nagenoeg al de projecten van Lefier aanbesteed. In een aantal gevallen liggen de inschrijfbedragen substantieel onder de door vooraf gestelde budgetten. Dat leidde enerzijds tot tevredenheid over de lagere kosten, maar anderzijds tot de zorg over de positie en continuïteit van de betrokken bouwbedrijven. Korte- en langetermijnacties Op basis van de analyse zijn zowel korte- als langetermijnacties ingezet. Het Ontwikkelbedrijf heeft bij een aantal projecten de voortgang en de inzet van al ontwikkelde concepten onderzocht, met het oog op het streven naar optimalisatie van processen, het terugdringen van faalkosten en het beheersen van risico s. Het betrof concepten die al standaard in de markt waren gezet en concepten die Lefier zelf al bij eerdere projecten heeft toegepast. Er is gewerkt aan het vergroten van het realiteitsgehalte van de begroting, rekening houdend met de verslechtering van de markt en het drukkend effect ervan op het investeringsvolume. De momenten van formele besluitvorming en aanbesteden zijn als pilot voor een aantal projecten omgedraaid om meer gevoel te krijgen bij de huidige markt. Hierdoor kunnen bij volgende projecten budgetten realistischer ingeschat worden. De proceskwaliteit bij vastgoedprojecten is uitvoerig besproken met het oog op het vergroten van de doelmatigheid ervan. Geconstateerd is dat een effectievere inrichting van de samenwerking tussen Ontwikkelbedrijf en de woonbedrijven nodig is. Om een doorlopende en stabiele projectenstroom te garanderen voor de periode 2015 en verder, is duidelijkheid nodig over de (financiële) ruimte voor wijzigingen in de portefeuille. In het nog verder uit te werken nieuwe Strategisch Plan voor Lefier en binnen de organisatieontwikkeling zullen voorstellen tot verbetering van de projectontwikkeling worden opgenomen. Lefier jaarverslag

34 4.5.2 Betrouwbaarheid meerjarenproductie Activiteiten Lefier ZuidoostDrenthe heeft vanuit de projectontwikkeling op verschillende momenten aandacht besteed aan de langetermijnproductie: - eind maart zijn de 22 lopende projecten met een quick scan gespiegeld aan het investeringsstatuut. Een aantal projecten bleek niet geheel aan bepaalde eisen te voldoen. Op basis van de bevindingen is in lopende projecten bijgestuurd om de afwijking van het investeringsstatuut te verkleinen dan wel op te heffen. Afwijkende projecten zijn bij faseovergangen voorgelegd aan de raad van commissarissen. - Bij het opstellen van de begroting is stilgestaan bij de projectenportefeuille voor de komende 3 jaar en per project is de hardheid geduid. - Door onduidelijkheid over de gevolgen van het Regeerakkoord is in het vierde kwartaal besloten een herbezinningsperiode voor de projectontwikkeling in te voeren tot eind februari Bij Lefier StadGroningen zijn verbeteringen aangebracht in het proces dat leidt naar projectopdrachten. Dankzij de komst van een projectmanager binnen het woonbedrijf wordt beter gestuurd op planning en prestatie Voortgang projecten Activiteiten Lefier Hoogezand-Stadskanaal heeft een aantal projecten herzien of herontwikkeld op basis van de situatie op de woningmarkt en de marktvraag. Bij vestiging Stadskanaal is de centrumontwikkeling van Musselkanaal definitief van de baan. Bij Lefier ZuidoostDrenthe is de projectontwikkeling niet volgens planning verlopen. Sommige projecten liepen vertraging op. Bij een aantal projecten vond herontwikkeling plaats op basis van de marktsituatie. Hierbij is sterker gestuurd op marktvraag en geld. De projectontwikkeling betrof in 2012 alleen de lopende projectinitiatieven. - Het woonbedrijf richtte zich op het onder controle krijgen van de bestaande projectenlijst (zoals in voorgaande jaren al ingezet) en het realiseren van de geplande aantallen in de jaren 2012, 2013 en Bij 20 nieuwbouwprojecten is de insteek verkend: projecten in de realisatiefase lopen door, de projecten in de ontwikkelfase worden opgepakt met de ontwikkelbesluitkaders als kaderstellende criteria. Een aantal projecten ligt stil: dit is een noodzakelijke ingreep. - In afwachting van het Lefierbrede overleg en de keuze over de wensportefeuille heeft Lefier ZuidoostDrenthe bewust terughoudendheid betracht bij het nemen van nieuwe projectinitiatieven. Eind 2012 is deze gereserveerdheid versterkt door de onduidelijkheid over de gevolgen van landelijke ontwikkelingen. In de laatste maanden van 2012 is veel energie gestopt in het informeren van de partners van het woonbedrijf. - De geplande productie van de jaarschijf 2012 is niet gehaald. De wijziging van productie in het woonbedrijf in relatie tot de dekking van het Ontwikkelbedrijf en liquiditeitsplanning was onderwerp van gesprek en is dat nog steeds. - Ruim 30 projecten voor nieuwbouw, sloop en verbetering zijn in uitvoering geweest, inclusief 3 grote herstructureringsgebieden in Emmer-Compascuum, Nieuw-Weerdinge en Nieuw-Buinen. - Verschillende projecten zijn financieel afgewikkeld en daarmee formeel beëindigd. Lefier StadGroningen heeft, in het kader van nieuwbouw en verbeterprojecten, het project herstelwerk installaties verbeterproject Studentenbuurt begin 2012 afgerond. In januari 2013 is het project geëvalueerd. Geconcludeerd is dat het project vlekkeloos verlopen is. Dit is te danken aan de uitstekende samenwerking tussen alle partijen: het woonbedrijf en het Ontwikkelbedrijf van Lefier en de aannemer. Enkele nieuwbouw- en verbeterprojecten zijn doorgeschoven naar 2013 en sommige zijn geschrapt. 34 Lefier jaarverslag 2012

35 4.5.4 Resultaten nieuwbouwprojecten Activiteiten Lefier Hoogezand-Stadskanaal Vestiging Hoogezand: - Het woonbedrijf heeft de revitalisering van het gebied De Pleiaden in Woldwijck, Hoogezand, afgerond. Het laatste onderdeel, de woontoren met 35 sociale huurwoningen en een gezondheidscentrum, is rond de zomer opgeleverd. Alle woningen zijn bewoond. Sinds 2009 is De Pleiaden aangepakt samen met verschillende partners; eerder al werd de supermarkt uitgebreid en een complex met 19 woningen opgeleverd en werden een nieuw wijkcentrum en commerciële ruimtes gebouwd. Lefier voerde regie op de uitvoering van het project. - Voor 2 braakliggende terreinen in het Margrietpark in Sappemeer zijn nieuwbouwplannen ontwikkeld. Op de terreinen aan de Narcissenstraat en Popko Bielstraat komen 70 woningen: 60 rijwoningen en 10 twee-onder-een-kapwoningen in de sociale huur. De plannen zijn aan de wijkbewoners gepresenteerd. Lefier heeft geluisterd naar hun wens om woningen te bouwen voor gezinnen met kinderen. De bouw start in de zomer van De gemeenteraad van Hoogezand en de raad van commissarissen van Lefier hebben de financiële onderbouwing van de grondexploitatie voor de wijkvernieuwing Gorecht-West goedgekeurd. Het concrete startsein tot de fysieke wijkvernieuwing is gegeven door het verzenden van sloopbrieven naar de eerste 46 huishoudens. Vestiging Stadskanaal: - Er werden 29 nieuwbouwwoningen opgeleverd: in de wijk Maarsstee 24 sociale huurwoningen (fase A) en in Onstwedde, aan de Boslaan, 5 woningen: 2 vrije-sectorwoningen en 3 sociale huurwoningen. Het begrote aantal nieuwbouwwoningen was 138. Wijkvernieuwing Maarsstee Fase B is stilgelegd door een verschil van mening tussen gemeente en Lefier over het stedenbouwkundig plan. De ontwikkeling van het centrumplan Musselkanaal is gestopt. - In december is de multifunctionele accommodatie (MFA) in Stadskanaal-Noord opgeleverd (1500 m2 maatschappelijk vastgoed). Activiteiten Lefier ZuidoostDrenthe Dit woonbedrijf breidt zijn portefeuille de komende jaren uit met 2 multifunctionele centra (in Borger en Emmer-Compascuum). De uitvoering hiervan verloopt volgens schema. De geplande 19 koopwoningen zijn niet gerealiseerd door het ontbreken van marktpotentie. De herstructurering in Emmer-Compascuum is voor het dorp zichtbaar van de grond gekomen door de start van verschillende projecten voor nieuwbouw en renovatie. De ontwikkeling van Nieuw-Weerdinge is in 2012 intensief van start gegaan. Ook hier zijn met buurt en gemeente de contouren voor de toekomst uitgewerkt. De voortgang van het project is afhankelijk van besluitvorming door Lefier. Activiteiten Lefier StadGroningen Dit woonbedrijf had een forse taak op het gebied van nieuwbouw: sociale huurwoningen, koopwoningen, maatschappelijk vastgoed, bedrijfsonroerend goed en parkeerplaatsen. De nieuwbouw voor woningen was begroot op 290 woningen, waarvan 151 jongerenwoningen en 20 eenheden voor zorginstellingen. Al de begrote woningen zijn in uitvoering genomen; in totaal zijn er 239 opgeleverd. Hiermee is in % van de begroting gehaald. In het eerste kwartaal van 2013 zijn 48 woningen opgeleverd en naar verwachting in het tweede kwartaal de laatste 10 koopwoningen. In totaal komt de opgave dan op 297. Er worden 7 woningen meer opgeleverd dan begroot, omdat deze per abuis niet in de begroting waren opgenomen. Met deze aantallen wordt de begroting volledig gerealiseerd. Bij het nieuwbouwcomplex aan de Korrezoom zijn bij de oplevering scheuren geconstateerd aan de balkons. Er is overleg gaande met de aannemer om de scheuren te herstellen. Het herstel is zeer ingrijpend, zowel qua kosten als qua maatregelen. Daarom zijn partijen, naast het voorbereiden van Lefier jaarverslag

36 het herstel, met elkaar in gesprek over de schuldvraag en wie de kosten betaalt. Waarschijnlijk wordt medio 2013 gestart met de herstelwerkzaamheden. Maatschappelijk vastgoed: in het project de Componist is voor de Groningse Schoolvereniging (GSV) een school inclusief een gymzaal en SKSH kinderopvang gerealiseerd, en voor NOVO dagopvang en 30 huurappartementen; 100% van het begrote aantal eenheden is gerealiseerd. Bedrijfsonroerend goed: binnen een project in Lewenborg met huurwoningen zijn als aanvulling op de winkelvoorraad in het centrum van de wijk 3 units gebouwd en opgeleverd. In de Oosterparkwijk zijn 2 winkelunits gebouwd voor een supermarkt zodat er een tweepolige winkelstructuur in de wijk blijft. Hiermee is 100% van het begrote aantal eenheden gerealiseerd. Parkeerplaatsen: voor 2012 waren 103 parkeerplaatsen begroot, 104 zijn gerealiseerd. In het eerste kwartaal van 2013 zijn 35 extra parkeerplaatsen opgeleverd die begroot hadden moeten zijn. Hiermee is 134% gerealiseerd. 4.6 Woonbedrijfoverschrijdend portfoliobeleid/vermogensbeheer Onze ambitie: een woonbedrijfoverschrijdend portfoliobeleid en vermogensbeheer voeren, en zo eenieder daadwerkelijk (gelijke) kansen bieden binnen ons werkgebied (waar we bezit hebben). Met andere woorden: geld verdienen waar het kan, om uit te kunnen geven waar het moet Vastgoedsturing Professionalisering Ter verbetering van de vastgoedsturing is Lefier gestart met een eenduidige inrichting van portefeuille-, asset- en property management. Hierbij wordt diverse ondersteunende software ingezet. De Lefierorganisatie wil duidelijker de samenhang tussen maatschappelijke doelstellingen, de toekomstige wensportefeuille en de financiële beperkingen inzichtelijk maken. Voor de verdergaande professionalisering van vastgoedsturing is tevens intern het gesprek gestart over het beleggen van rollen en verantwoordelijkheden. Woningcarthotheek Al lange tijd is er binnen Lefier behoefte aan een up-to-date woningcartotheek. Woonbedrijf ZuidoostDrenthe heeft deze wens actief opgepakt. De prikkel daartoe was het opstellen van een Programma van Eisen voor het nieuw te ontwikkelen Lefierbrede primair systeem. De inventarisatie van de elementen die we voor Lefier willen registreren is in 2012 afgerond en Lefierbreed afgestemd. Registratie energielabeling De huidige kwaliteit van de registratie van de EPA-energielabeling van het vastgoed is na controle onvoldoende gebleken. Daarom is binnen Lefier gestart met het in beeld brengen van omvang en oorzaak van de fouten in het systeem. Woonbedrijf ZuidoostDrenthe heeft een quick scan gemaakt van het kwaliteitsniveau (volledigheid en actualiteit) van de huidige gegevens. Deze quick scan wordt de basis voor het nog op te stellen projectplan voor het actualiseren van gegevens voor de ingebruikname van een nieuwe primair systeem. Kwaliteitsniveaus Lefierbreed is gesproken over de hantering van verschillende kwaliteitsniveaus. Belangrijke kaders zijn de bouwbesluiten en de kritische prestatie-indicatoren uit het beleidssimulatieprogramma Vabi. De niveaus worden getoetst aan de kennis over het vastgoed. 36 Lefier jaarverslag 2012

37 4.6.2 Verkoop De verkoop van bestaand bezit is Lefierbreed voor het eerst sinds jaren substantieel achtergebleven bij de begroting. Er zijn 178 woongelegenheden minder verkocht dan begroot (zie tabel 17). Dit houdt vooral verband met de crisis op de woningmarkt. Daarnaast zijn de verkoopcijfers mede lager doordat de verkoop van het Hunzerheem in Groningen nog niet gerealiseerd is. Tabel 17 Verkoopresultaten Lefier in 2012 Begroot Verkocht Toelichting Lefier Hoogezand-Stadskanaal Minder verkoop omdat de woningmarkt door de crisis vastzat. Ook nam het regelen van de financiering bij sommige kopers veel tijd in beslag. Lefier ZuidoostDrenthe Er werd gewerkt aan het (per saldo) verkleinen en kwalitatief vernieuwen van de vastgoedportefeuille. De ontwikkeling ervan is in grote lijnen conform de planning verlopen. Voor de langere termijn is er de zorg of de gewenste krimp van de portefeuille door verkoop realistisch is met het huidige verkoopbeleid. In afwachting van keuzes binnen Lefier is niet verder ingezet op bijsturing van verkoopaantallen. Eerst zullen principiële keuzes gemaakt worden voor vastgoedsturing, onder andere via de beleidsachtbaan, zodat keuzes ook op lange termijn het gewenste resultaat hebben. Lefier StadGroningen Verkoop Hunzerheem is verschoven naar 2013 (122 eenheden). Maatregelen Verschillende acties zijn ingezet om de verkoop van bestaand bezit te verbeteren. Het Hunzerheem wordt in 2013 verkocht. Waar het nodig en mogelijk was, zijn verkoopbevorderende maatregelen genomen. Verder zal in het nieuwe Strategisch Plan de hoeveelheid te verkopen woningen opnieuw worden bepaald. Op basis hiervan zal Lefier haar verkoopvijver opnieuw vaststellen Sloop Tabel 18 Sloopwerkzaamheden Lefier in 2012 Begroot Gesloopt Toelichting Lefier Hoogezand Lefier Stadskanaal 94 verhuureenheden 90 verhuureenheden Woningen in Onstwedde (aan de Landlaan en de Boslaan), in Musselkanaal (Schoolstraat) en in Maarsstee. Garages: 11. Lefier ZuidoostDrenthe niets 208 De sloop was gepland voor 2011, maar is doorgeschoven naar studenteneenheden 2 woningen In het project Semsstraat, als overloop vanuit garages Vanuit de grondbank in project Westerstraat (Emmen). Lefier StadGroningen garageboxen Voermanstraat door strategiewijziging; 24 woningen in de Bandoengstraat door vertraging. Lefier jaarverslag

38 4.7 Rendement Onze ambitie: optimalisering van het financiële rendement van ons vastgoed, en doelmatig en passend opereren binnen onze volkshuisvestelijke doelstellingen, onder meer door sturen op rendement en benoemen van de prijs-kwaliteitverhouding en de basiskwaliteit van ons vastgoed. In het verslagjaar is de Lefierbrede afstemming over het rendement voorzichtig van start gegaan. Het direct rendement wordt onder andere bepaald door de waarde van het vastgoed van Lefier, en geeft aan hoe de woningcorporatie presteert op woninggebied, hoeveel zij verdient aan haar woningen. Er is besloten hierbij te werken met de Aedex. Over 2012 heeft Lefier op basis van Aedex-cijfers een totaal rendement behaald van minus 8%. Het direct rendement bedroeg 2,5%, en het indirect rendement minus 10,2%. 38 Lefier jaarverslag 2012

39 5 LEFIER ALS WIJKREGISSEUR - PRESTATIES Derde strategische uitgangspunt: Vitale wijken, buurten en dorpen Lefier als wijkregisseur. Lefier stuurt op de gewenste leefbaarheid, vitaliteit en waardeontwikkeling in haar woongebieden. We zijn lokaal verankerd, in gesprek met onze bewoners en werken vanuit een heldere visie op buurten, wijken en dorpen. Leefbaarheid maken mensen zelf en met elkaar. Waar nodig dragen wij bij aan het ontstaan van sociale samenhang en een actieve opstelling van bewoners, zodat vitale gemeenschappen ontstaan. We doen dit door activering van bewoners en/of ondersteuning van initiatieven. 5.1 Participatie Onze ambitie: in samenspraak met bewoners een veilige, kansrijke en inspirerende woonomgeving creëren en onderhouden, met goede en betaalbare woningen. Bewoners zijn onze partners en voor ons een belangrijke bron van inspiratie, kennis en ervaring Participatiebeleid Wettelijke voorschriften Bewonerscommissies en huurdersorganisaties hebben tegenover Lefier als verhuurder een aantal rechten: informatierecht, overlegrecht, adviesrecht en agenderingsrecht. Huurdersorganisaties hebben verder nog instemmingsrecht over het servicekostenbeleid. Bewonerscommissies mogen meedenken over specifieke onderwerpen die hun eigen woonomgeving betreffen. Al deze rechten zijn vastgelegd in de Wet Overleg Huurders Verhuurders. Op deze wettelijke voorschriften is het participatiebeleid van Lefier gebaseerd. In het verslagjaar hebben de woonbedrijven nieuwe denkbeelden ontplooid over participatie. Ontwikkeling participatievormen Lefier Hoogezand-Stadskanaal stelde een nieuw participatiebeleidsplan op, waarin een visie op participatie, de kaders en richtlijnen (onder andere op basis van de Overlegwet) zijn beschreven, evenals de betekenis van participatie van bewoners- en huurdersorganisaties voor woonbedrijf en medewerkers. Lefier ZuidoostDrenthe was intern met de andere woonbedrijven en de Kern van Lefier, en met de Huurdersfederatie in gesprek over de rol en de positie van de huurdersorganisaties. De Overlegwet geeft kaders aan voor de status van huurdersorganisaties, maar de onderliggende denkbeelden passen niet bij de manier waarop het woonbedrijf tegen partnerschap aankijkt. Het gesprek hierover is actueel geworden sinds het Noordelijk Overleg Lefier (NOL), het overlegorgaan van de Lefierbrede huurdersorganisaties, ook intern nadenkt over de verdeling van onderwerpen die Lefierbreed en regionaal bij huurdersorganisaties op de agenda staan. Na Lefierbrede afspraken, onder andere tussen NOL en Lefier, kan overleg over een nieuw convenant en een participatiereglement plaatsvinden. Lefier StadGroningen heeft een nieuw participatiemodel ontwikkeld. Met dit model wil het woonbedrijf intensiever en breder met huurders in contact komen en hen optimaal betrekken bij beheer en beleid. Het nieuwe participatiemodel gaat uit van een huurdersvertegenwoordiging die met name procesbewaker is. Het model is ingericht op het niveau van de stad, van de wijk/buurt en van de straat/flat. Eind 2012 heeft Grobos (Groninger Bewonersoverleg Studentenhuisvesting) ingestemd met het nieuwe model; de Stuurgroep Huurdersbelang heeft Lefier het voordeel van de twijfel gegeven. In nauw overleg met beide groepen is een opbouwtraject opgezet voor de implementatie van het nieuwe model. Voor het traject is een projectleider aangetrokken. De poging om van een huurdersadviesgroep advies te krijgen over werving en selectie van de leden voor de Klanten Advies Raad (KAR), de gesprekspartner op bedrijfsniveau, is door onvoldoende animo Lefier jaarverslag

40 vastgelopen. In 2013 staat de werving van leden voor de KAR opnieuw op het programma. Inzet social media Lefier ZuidoostDrenthe startte de pilot Facebook in Nieuw-Weerdinge om te zien of Facebook een gewenste toevoeging is op de bestaande communicatiemiddelen met bewoners. Op Facebook is een pagina aangemaakt over Nieuw-Weerdinge. Aan de invulling ervan doen Lefiermedewerkers van verschillende afdelingen actief mee. In april 2013 had de pagina 100 likes. Het ministerie van BZK, gemeente Borger-Odoorn en Lefier ZuidoostDrenthe hebben een ibook laten maken met het verhaal van Nieuw-Buinen. In oktober is het ibook online gegaan ( Bewoners als partners Samen met Lefier hebben bewoners en bewonerscommissies evenals voorgaande jaren een belangrijke rol gespeeld bij het realiseren van een prettige woonomgeving. Veel activiteiten en verbeteringen in dorpen, buurten, wijken of complexen kwamen tot stand op initiatief van of samen met commissies en bewoners. Lefier faciliteert en ondersteunt bewoners voortdurend bij het doen van verbetervoorstellen. Activiteiten Lefier vestiging Hoogezand In de zomer is het project Pimp je Portiek gestart (naar een idee van collega-corporatie Nijestee). Portiekflatbewoners kregen de kans hun portiek op te knappen, te pimpen. Bewoners met een portiek aan de Johannes Vermeerstraat reageerden enthousiast. Zij lieten hun ideeën uitwerken door een kunstenaar, die in het portiek schilderijen van Van Gogh, Gauguin, Cuyp, Botticelli en Vermeer op de muur kopieerde. Doel van het verbeterproject is om het portiek als verlengde te zien van de woning en netjes te houden. Een belangrijk subdoel is het bevorderen van het contact tussen bewoners. Begin 2013 wordt een portiek aan de Scheepstimmerman gepimpt. Activiteiten Lefier vestiging Stadskanaal In het project Borderbetegeling Utrechtselaan, Marklaan, Kempenlaanflats heeft het woonbedrijf samen met bewoners het terrein rond de flats opgeruimd en toonbaar gemaakt. In de Belgiëlaan werden bewoners in staat gesteld te inventariseren hoe tevreden ze zijn over wonen en waar eventuele onvrede ligt. Bij de omgeving van de flatjes aan de Westerparallelstraat is het groen en grijs opnieuw ingericht; bij de Wilhelminalaan en Prins Hendriklaan is het groen opnieuw ingericht. Activiteiten Lefier ZuidoostDrenthe Bij de Kerspellaanflat in Emmen is een project Veiligheid woonomgeving gerealiseerd in samenwerking met de bewonerscommissie. Om drugsdealing en hangjongeren bij de flat te weren, is de groenvoorziening aangepakt en gesnoeid. Hierdoor is meer zicht op de omgeving ontstaan. In 2013 zal nog verlichting aangebracht worden. In oktober organiseerde het woonbedrijf een opschoondag bij de Weytackersflat in Angelso. De bewonerscommissie had aangegeven dat er het laatste jaar veel zwerfafval rond de flat lag dat niet verwijderd werd. Vervolgens hebben bewoners, commissie en Buurtsupport (die het schoonmaakmateriaal beschikbaar stelde) de omgeving flink opgeruimd; 2 mensen vervulden hierbij hun maatschappelijke stage. Het was een positieve dag, waarbij Lefier de catering regelde. Activiteiten Lefier StadGroningen In elke wijk is een wijkdriehoek actief, bestaande uit een of meer huismeesters en/of buurtbeheerders, een bewonersconsulent en een wijkconsulent. Zoveel mogelijk in participatie met bewoners maken ze plannen en ondernemen ze actie om buurten en complexen, schoon, heel en veilig 40 Lefier jaarverslag 2012

41 te houden. Enkele voorbeelden: Het binnenterrein van de Lissabonstraat, een belangrijke ontmoetingsplaats in dit complex, is ingericht naar de wensen van de bewoners (jongeren). Het woonbedrijf organiseerde hiervoor bewonersavonden, waarbij een afvaardiging van de bewoners ideeën over de inrichting kenbaar kon maken. Er zijn afspraken gemaakt over een gedeeltelijke verantwoordelijkheid voor bewoners om het binnenterrein in goede staat te houden en elkaar aan te spreken op verkeerd gedrag. Bewoners kregen bijvoorbeeld bezems zodat ze daadwerkelijk in actie konden komen. Uiteindelijk ontstond gezamenlijk een gedragen plan voor het binnenterrein. Een aantal bewoners is nog steeds samen actief als bewonersvertegenwoordiging. Het woonomgevingsplan Paddepoel werd opgezet om verloedering en vernieling van achtertuinen en brandgangen in Paddepoel Zuidwest aan te pakken en de bewoners te betrekken bij het onderhouden van hun tuinen en gangen. In samenspraak met de bewoners is bekeken wat wenselijk en haalbaar was. Er werd gekozen voor schuttingen, nieuwe bestrating, aanpak van de rioleringsproblemen en opsplitsing van de brandgangen. Alle werkzaamheden zijn nagenoeg uitgevoerd. De bewoners zijn erg enthousiast; de buurt ziet er veel verzorgder uit, de brandgangen zijn geen doorlooproute meer en de klachten over vernielingen zijn duidelijk afgenomen. Een vakman van Lefier controleert nog de door bewoners aangebrachte bouwwerken in achtertuinen. Onderhoud tuinen en tussenhagen in West-Indische buurt: vanuit de wijkdriehoek is een procedure opgezet waarbij de buurtbeheerders bewoners aanschrijven die hun hagen niet onderhouden. De weken erna wordt vervolgens gekeken of werkzaamheden worden uitgevoerd. Als dit niet het geval is, worden vervolgstappen gezet totdat de bewoners hun taak hebben afgerond. Daarnaast is er een plan in voorbereiding waarmee Lefier de bewoners aanbiedt de hagen te onderhouden. Bij de bewoners die hiervoor kiezen gaan dan de servicekosten omhoog Bewonerscommissies en huurdersorganisaties als partners Onze ambitie: bewoners en andere belanghebbenden uitnodigen tot een constructieve dialoog en met open vizier met hen samenwerken aan gedeelde doelen. Hierbij steeds duidelijk maken waar onze grenzen liggen in wat we willen of kunnen. Transparant zijn over onze keuzes en de middelen voor de realisatie van de afgesproken doelen. Lefier heeft zowel structureel als informeel overleg met huurdersorganisaties over uiteenlopende zaken rondom wonen. Activiteiten Lefier Hoogezand-Stadskanaal heeft periodiek overleg, één keer per zes weken, met de Huurdersraad en huurdersorganisatie De Koepel. Tussentijds is regelmatig informeel overleg. Lefier vestiging Stadskanaal organiseerde in april met de Woonbond en huurdersorganisatie De Koepel een relatiedag. Op deze dag zijn ongeveer 50 afgevaardigden van bewonersorganisaties, zoals wijkraden, bij elkaar gekomen om te praten en te leren over belangenbehartiging. Het woonbedrijf laat zich voortdurend inspireren en beïnvloeden door de bewonersorganisaties. Een relatiedag is daar een mooie gelegenheid voor. Bij Lefier ZuidoostDrenthe vond regionaal overleg plaats met de Huurdersfederatie. Met diverse huurdersverenigingen in de wijken en dorpen werd structureel overleg gevoerd en tussendoor informeel. Met bewonerscommissies vond overleg plaats bij projecten of bijzondere situaties, bijvoorbeeld bij de ontdekking van asbest in woningen. Lefier StadGroningen had regelmatig overleg met de Stuurgroep Huurdersbelang Lefier StadGroningen. De Stuurgroep heeft een signalerende rol, maar handelt ook zaken af (zie ook paragraaf over het participatiemodel). Lefier jaarverslag

42 5.1.4 KWH-Participatielabel KWH Lefier laat de kwaliteit van de bewonersparticipatie regelmatig meten door het Kwaliteitscentrum Woningcorporaties. Het KWH bekijkt onder andere of en hoe bewoners/huurders worden betrokken bij beleid, of zij invloed hebben op zaken die over wonen, woonomgeving en leefbaarheid gaan, of Lefier bewoners/huurders en -organisaties voldoende middelen en ondersteuning biedt. De resultaten van de meting worden weergegeven in een eindrapport. Wanneer op minimaal twee onderdelen van de meting een 7 of hoger is behaald en op geen enkel onderdeel een cijfer lager dan een 6, wordt het KWH-participatielabel toegekend. Dit keurmerk voor excellente participatie wordt afgegeven voor de duur van 3 jaar. Alle woonbedrijven van Lefier, op vestiging Hoogezand na, waren in 2012 in het bezit van het KWH- Participatielabel. Tabel 19 Kwaliteit bewonersparticipatie KWH-Participatielabel Lefier Hoogezand geen meting verricht geen meting verricht Stadskanaal ja ja, het label van 2011 is nog geldig ZuidoostDrenthe eind 2011 is het label behaald ja, het label van 2011 is nog geldig StadGroningen ja meting is verricht, de uitslag volgt in Prestatieafspraken vitale buurten Onze ambitie: met stakeholders (gemeente, zorg-, welzijn-, onderwijs- en bewonersorganisaties) willen we ketensamenwerking realiseren, aangezien partijen samen sterker zijn dan één alleen: 1+1=3. Wij gaan de samenwerking aan onder twee voorwaarden: de initiatieven betreffen wonen in ons werkgebied en andere partijen leveren ook een bijdrage. De woonbedrijven hebben op verschillende manieren invulling gegeven aan de totstandkoming van vitale buurten. Activiteiten Lefier vestiging Hoogezand Samen met bewoners en gemeente wordt in 2013 een Cruyff Court gerealiseerd in Gorecht-West in Hoogezand. Met verschillende acties en met ondersteuning van Lefier zijn de bewoners in 2012 gestart met de inzameling van geld voor de financiering van het evenement. Waar mogelijk levert het woonbedrijf graag een bijdrage aan de activering van jongeren in de werkgebieden. In het verslagjaar werd het theaterproject Spring! ondersteund, zowel financieel als organisatorisch. In Spring! werkten met name jongeren die wel een steuntje in de rug kunnen gebruiken, aan een theaterproductie onder leiding van het Noord Nederlands Toneel (NNT). Na maandenlang intensief repeteren werd de productie in het weekend van 23 tot 25 maart drie keer opgevoerd in de buitenlucht, bij het leegstaande pand van het Aletta Jacobs College aan de Erasmusweg. Veel (werkloze) vrijwilligers hebben een bijdrage geleverd bij het maken van decorstukken, kostuums en voor andere zaken. De uitvoeringen waren zeer succesvol: de 500 zitplaatsen waren bij elke voorstelling bezet. Lefier heeft de groep jongeren geadopteerd om ze verder in het zadel te helpen. Activiteiten Lefier ZuidoostDrenthe Emmen Revisited is een samenwerkingsverband van verschillende partijen, die ieder op hun eigen manier bijdragen aan een goede leefomgeving in de wijken en dorpen in de gemeente Emmen. In het verslagjaar kwam de toegevoegde waarde van het samenwerkingsverband ter discussie te staan door 42 Lefier jaarverslag 2012

43 problemen in de werksfeer. Dit was, in combinatie met de maatschappelijke ontwikkelingen van minder overheid, meer burger en de groeiende kracht van bewoners, de aanleiding voor een zoektocht naar herziening van de samenwerking in de nieuwe versie ER 2.0. De situatie is verbeterd, maar nog steeds kwetsbaar. Het woonbedrijf heeft besprekingen met de gemeentes Borger-Odoorn en Emmen bijgewoond over de komst van windmolenparken en eventuele verdiensten hiervan voor de bewoners. Er is gewerkt aan nieuwe wijk- en dorpsprogramma s, onder ander voor Bargermeer-Meerveld, Klazienaveen Nieuw-Dordrecht, Nieuw-Buinen, Zwartemeer, Roswinkel, Nieuw-Weerdinge, Emmermeer, Angelslo, Bargeres en Emmerhout. Activiteiten Lefier StadGroningen In wijken en buurten wordt gewerkt conform de afspraken van het Nieuw Lokaal Akkoord (NLA). Het woonbedrijf heeft samen met gemeente Groningen en de Groningse corporaties de afspraken van het NLA onder de loep genomen voor een herijking. De vraag was: hoe kunnen we dezelfde prestaties blijven leveren met minder geld? De notitie Stedelijke vernieuwing op uitnodiging is besproken met de mensen die in het kader van het Nieuw Lokaal Akkoord een rol vervullen in de stedelijke aanpak. Wat de impact hiervan is, zal nog moeten blijken. Dit onderwerp staat op de agenda voor Leefbaarheid Onze ambitie: samen met bewoners en lokale belanghebbenden keuzes maken voor de ontwikkeling en het leefbaar maken van buurt, wijk en dorp. Investeren in een prettige, duurzame woonomgeving met goede (basis)voorzieningen en een actieve rol spelen bij het oplossen van woonoverlast. Leefbaarheid bestaat vooral uit wonen in een prettige en veilige omgeving, met de mogelijkheid om thuis of in de buurt gebruik te maken van (eenvoudige) zorg-, welzijn- en gemakdiensten Prettige duurzame leefomgeving Activiteiten Lefier Hoogezand-Stadskanaal Beide vestigingen hebben de eerste stappen gezet naar Welzijn Nieuwe Stijl. Door de bezuinigingen in de welzijnssector en de gevolgen van het regeringsbeleid voor woningcorporaties moet er op een andere manier gekeken worden naar leefbaarheid en welzijn in woonwijken. De uitgangspunten worden nog meer: eigen kracht van bewoners benutten, maatschappelijke en welzijnsorganisaties moeten efficiënter samenwerken, activiteiten moeten meer zijn gericht op resultaat. Vestiging Hoogezand heeft deelgenomen aan werkconferenties georganiseerd door de sociale partners. Doel ervan was de uitgangspunten van Welzijn Nieuwe Stijl eigen te maken, zodat die in 2013 verder geëffectueerd kunnen worden. Vestiging Stadskanaal is in Musselkanaal gestart met de pilot Gewoon doen!. Volgens de acht bakens van Welzijn Nieuwe Stijl wordt gewerkt aan een nieuw samenwerkingsmodel. Initiatiefnemers zijn gemeente Stadskanaal, stichting Welstad, Zorggroep Meander, de politie en Lefier. Het doel is om bewoners van Musselkanaal intensiever te betrekken bij het verbeteren van hun eigen woon- en leefomgeving. Activiteiten Lefier ZuidoostDrenthe Het woonbedrijf heeft zijn visie op Sociaal Maatschappelijke Inzet opgesteld, om daarmee de inzet op het gebied van leefbaarheid gerichter te kunnen sturen. Dat was nodig, gezien de grote variatie en versnippering van inspanningen, zowel in uren als in financiële middelen. De externe ontwikkelingen en de daarmee gepaard gaande bezuinigingen dwingen Lefier tot het kritischer kijken naar de besteding van financiële middelen voor sociaal-maatschappelijke doelen. Het uitgangspunt is nu: Lefier jaarverslag

44 zoveel mogelijk en het juiste doen, en het door ons gewenste rendement halen uit de inzet van de middelen. De visie Sociaal Maatschappelijke Inzet is met een directiebesluit vastgesteld, met positief advies van de Huurdersfederatie. Over de herschikking van middelen zijn intern al enkele gesprekken gevoerd. De keuze zal vallen op een heldere aanpak die in balans is met de begrotingsplanning. De invoer van een nieuw instrument voor het meten van maatschappelijk rendement is uitgesteld en zal samenlopen via de jaarlijkse planvorming in het Lefiervizier De inventarisatie van mogelijke instrumenten is gereed. Activiteiten Lefier StadGroningen De wijkopgave werd getoetst in het proces van het strategisch opgavenbeleid (SOB). In de wijkopgave zijn alle sociaal-maatschappelijk activiteiten opgenomen; deze worden in lijn gebracht met de problemen die gesignaleerd zijn in de wijkanalyses. De sociaal-maatschappelijke activiteiten moeten een bijdrage leveren aan het oplossen van gesignaleerde problemen. Dit is de eerste stap om bij dergelijke activiteiten het maatschappelijk rendement ervan inzichtelijk te maken. Het werken aan en zorg dragen voor de leefbaarheid in wijken, buurten en complexen wordt aan de ene kant gestuurd vanuit wijkvisies en wijkopgave, en aan de andere kant door signalen van huurders en Lefiermedewerkers die met huurders werken aan leefbaarheid. De meeste vraagstukken over leefbaarheid worden opgepakt door het team Woon- en wijkbeheer Wijkbeheer - wijkontwikkeling - wijkvernieuwing Activiteiten Lefier Vestiging Hoogezand In Gorecht-West (Hoogezand) werkt een sociaal team (het GW-team) aan het sociale klimaat in de wijk. In het sociaal team zitten vertegenwoordigers van de gemeente, Kwartier Zorg & Welzijn, Lefier en andere maatschappelijke organisaties. Ze werken samen aan een goed woon- en leefklimaat. Het is een pilot voor een nieuwe wijze van integraal samenwerken. De wijk Gorecht-West wordt de komende 12 jaar vernieuwd, de voorbereidingen zijn in voorgaande jaren in gang gezet. Vanuit een integrale samenwerking en onder supervisie van Bureau Wijkvernieuwing, werken bewoners, Kwartier Zorg & Welzijn, gemeente Hoogezand-Sappemeer en Lefier samen aan een nieuwe wijk. De wijkvernieuwing is in 2012 voortgezet met de volgende activiteiten: - In maart zijn de eerste 46 bewoners van te slopen woningen schriftelijk op de hoogte gesteld van de sloop en de procedure daarbij; 18 bewoners komen na de wijkvernieuwing terug naar de nieuwe woningen. Zij verhuizen begin 2013 naar een tijdelijke wisselwoning in Gorecht-West. Voor de andere bewoners is definitieve andere woonruimte gezocht en gevonden. Op één na zijn alle huishoudens geherhuisvest, de laatste huurder tekent begin 2013 een nieuw huurcontract. De sloop start in het tweede kwartaal van 2013, iets later dan verwacht. - Vanaf medio 2012 zijn drie werkateliers georganiseerd waarin stedenbouwkundige, wijkbewoners, Lefier en gemeente gezamenlijk hebben gewerkt aan het stedenbouwkundige plan voor fase 1 en 2 van de wijkvernieuwing. In januari 2013 is het definitieve ontwerp gepresenteerd aan de bewoners. De architect gaat ook werkateliers inzetten bij het ontwerpen van de woningen. Activiteiten Lefier vestiging Stadskanaal Wijkaanpak Stadskanaal, een samenwerkingsverband van Lefier, gemeente Stadskanaal en collegacorporatie BCM, is in het najaar van 2011 geëvalueerd en begin 2012 stopgezet door de gemeente. Het gewenste resultaat was niet gehaald. Lefier blijft betrokken bij de wijkontwikkeling (wijkvisies en wijkschouwen). De wijk Maarsstee: - Lefier Stadskanaal werkt samen met de gemeente en het Bewonersplatform Maarsstee aan een uniek project in Noord-Nederland. Vanaf het voorjaar 2013 krijgen bewoners de regie over de klachtenafhandeling en meer zeggenschap over het uit te voeren groen- en grijsonderhoud in de 44 Lefier jaarverslag 2012

45 wijk. In de voorbereiding en de afstemming van dit initiatief is veel tijd gestopt. - Net als in 2011 zijn samen met het Bewonersplatform Maarstee 2 kennismakingsbijeenkomsten georganiseerd voor bewoners van de nieuwbouw. Zij konden met elkaar kennismaken en met vertegenwoordigers van organisaties die actief zijn in de wijk. Zo n bijeenkomst biedt bewoners naast een kennismaking met hun nieuwe woonomgeving ook de gelegenheid mee te denken en te praten over hun wijk. De opkomst was beide keren hoog. - Voor de wijkvernieuwing Maarsstee zijn de laatste 24 nieuwbouwwoningen van fase A opgeleverd. Ook zijn 30 woningen verbeterd. Lefier vierde deze mijlpalen met een groot wijkfeest op de Burendag in september. Het was een feest voor en door bewoners. Voor de wijk Maarswold is de interne analyse voor het samenstellen van de wijkvisie afgerond. In het najaar is de Kijk op de Wijk gepresenteerd aan bewoners. In 2013 draagt Lefier actief bij aan de uitvoering van het nog vast te stellen programma en de projectenagenda in Maarswold. Vanwege herstructurering zijn 10 huurders uitgeplaatst en verhuisd naar een wisselwoning of een definitieve nieuwe woning. In totaal zijn 137 nazorggesprekken gevoerd met bewoners die door herstructurering zijn uitgeplaatst. Het doel ervan is: toetsen wat bewoners van de service en dienstverlening van Lefier vinden. Nazorggesprekken bieden de mogelijkheid om achter de voordeur te zien hoe het gaat. Voor sommige bewoners werden financiële of maatschappelijke instanties ingeschakeld voor het realiseren van ondersteuning. Voor Musselkanaal is in het najaar van 2011 de toekomstvisie op dit lintdorp vastgesteld. Hierin staat onder andere dat Lefier de aankomende jaren een plan maakt voor de Florawijk, en graag samen met bewoners. Hiertoe worden de huurders per straat uitgenodigd om mee te praten over hun woning, de buurt en het samen leven, onder de noemer Samen aan tafel. In het najaar hebben de bewoners een uitnodiging ontvangen en in december hebben de eerste gesprekken Samen aan tafel plaatsgevonden. Naar verwachting zijn alle gesprekken in 2013 afgerond, waarna een programma wordt opgesteld. Activiteiten Lefier ZuidoostDrenthe Bij Lefier ZuidoostDrenthe zijn de wijkbeheerders steeds meer in de wijken te vinden en de netwerkoverleggen worden goed bezocht. Zaken op dorps- of wijkniveau worden afgestemd in wijken dorpsteams waarin ook bewoners deelnemen. Op de faciliteiten die het woonbedrijf in de wijken biedt, reageerden de huurders enthousiast. - In mei zijn de plantjesmarkten met succes gehouden. - Het uitleenpunt voor gereedschap in Nieuw-Buinen loopt goed. Veel mensen maken er gebruik van. De aanpak van de wijkvernieuwing van Nieuw-Buinen is beschreven voor kennisdeling en levert zo tegelijkertijd publiciteit op voor Lefier. De partners van Aanpak Nieuw-Buinen hebben het samenwerkingsverband geëvalueerd. De partners zijn: Lefier, gemeente Borger-Odoorn, Welzijnsgroep Andes, Vereniging voor dorpsbelangen Nieuw- Buinen, ondernemersvereniging Borger-Odoorn, GGZ Drenthe, GGD Drenthe, zorgaanbieder Tangenborgh /De Wanne, politie Drenthe en Bureau Jeugdzorg Drenthe. De 3 belangrijkste conclusies/aanbevelingen op basis van de evaluatie luiden als volgt: - de huidige werkwijze op operationeel niveau is krachtig en slagvaardig. De registratie, procedures en het zichtbaar maken van resultaten kunnen nog verbeterd worden. Hierdoor zal de efficiency toenemen, wordt overlap voorkomen en wordt beter zichtbaar wat gedaan moet worden. - het dorpsteam heeft een belangrijke scharnierfunctie tussen fysiek en sociaal en tussen bestuur en uitvoering. Om de inzet van het dorpsteam tot een succes te maken, moeten de organisaties zorgen voor een adequate samenstelling van het team en duidelijke afspraken maken over taken en verwachtingen, ook ten aanzien van de dorpscoördinator. - het uitvoeringsplan van het Dorps Ontwikkelings Programma (DOP) kan geactualiseerd en aangescherpt worden, op basis van de resultaten, de signalen uit het werkveld en de aanbevelingen van de evaluatie. Lefier jaarverslag

46 Activiteiten Lefier StadGroningen Alle wijkteams hebben zich actief ingezet in de wijken zoals afgesproken in het Nieuw Lokaal Akkoord. De teams bestaan uit vertegenwoordigers van organisaties uit het maatschappelijk middenveld (ook belanghebbenden) en bewoners. Met elkaar zorgden zij voor een prettige en leefbare wijk waarin ruimte is voor eigen initiatief en het nemen van verantwoordelijkheid. Er werd stevig samengewerkt met goed resultaat. Het woonbedrijf betrekt structureel de bewoners bij elk project in de wijk, zowel bij de voorbereiding als de uitvoering en de evaluatie. Mensen laten zich zeer tevreden uit over deze werkwijze. De wijkconsulenten hebben veel contact gehad met bewoners en bewonersvertegenwoordigers. Veel zaken werden gezamenlijk opgepakt en uitgevoerd, vanuit de wijkteams of vanuit Lefier. Een aantal lopende projecten in het kader van de krachtwijkenaanpak is voortgezet (Jasmijn Werkt, Stee in Stad en het Floreshuis). De positieve punten van deze aanpak worden opgenomen in de reguliere werkzaamheden. De jaarlijkse wijkstemdag in de Korrewegwijk is succesvol verlopen; 336 bewoners hebben gestemd en hun voorkeur uitgesproken voor de uitvoer van plannen in de wijk. Deze methodiek is effectief: er ontstaat veel draagvlak en bewoners zijn actief. Bovendien is het steeds een gezellige dag, waarbij op leuke projecten wordt gestemd die daadwerkelijk worden uitgevoerd. De partners van het Nieuw Lokaal Akkoord hebben gezamenlijk het essay Stedelijke vernieuwing op uitnodiging (KEI en Nicis) omarmd. Het betreft een pleidooi voor een kleinschalige bottom-up aanpak van buurten en wijken met ruimte en ondersteuning voor initiatieven van belanghebbenden, in plaats van grote programma s waarin wijken integraal worden aangepakt Woonoverlast Activiteiten Bij Lefier vestiging Stadskanaal werpt het samenwerkingsproject Woonoverlast nog steeds zijn vruchten af. Het is in 2009 op projectmatige basis gestart, samen met de gemeente, stichting Welstad en de politie, onder de regie van Centrum voor Jeugd, Gezin en Veiligheid (CJGV), om de woonoverlast aan te pakken. In 2012 is de werkwijze geëvalueerd. Hierbij is gebleken dat de integrale aanpak succesvol is. Van de 78 overlastsituaties in 2009 resteren er nog 16. De projectorganisatie is opgeheven en de aanpak wordt structureel voortgezet. Lefier ZuidoostDrenthe heeft in totaal 213 overlastmeldingen geregistreerd. Er zijn bij meer overlastzaken juridische stappen ondernomen. Overlast gaf in 8 gevallen aanleiding tot ontruiming van de woning; 1 huurder is vertrokken na een aantal brieven van de advocaat, zonder dat een vonnis is gehaald. Veel overlastmeldingen gaan over groen en grijs. Structureel wordt menskracht ingezet om de overlast in wijken en buurten te beperken. In overlastzaken zoekt het woonbedrijf steeds meer naar een oplossing in samenwerking met partners. Er zijn gesprekken gaande met collega-corporaties, gemeente en andere instanties die betrokken zijn bij het Woonkansbeleid. Via deze mogelijkheid kunnen mensen toch nog een woning bewonen ondanks eerdere problemen met een verhuurder. Wel onder strikte voorwaarden bij een andere verhuurder om herhaling van overlast te voorkomen. Lefier StadGroningen: - De overlastprocedure werd aangescherpt. Dat betekent dat het woonbedrijf nu directer met zowel de overlastmelder als de overlastveroorzaker in contact treedt. Hierbij wordt aangegeven welke stappen bewoners zelf moeten zetten en wat Lefier voor ze kan betekenen. - Overlast wordt op een nieuwe manier geregistreerd. Uit het klanttevredenheidsonderzoek van 2011 bleek dat het informeren over vervolgstappen en doorlooptijd onvoldoende was. In het nieuwe proces is het geven van informatie geborgd. Het gevolg is dat er sneller en eenduidiger gereageerd kan worden op overlastmeldingen, overlastdossiers sneller doorlopen worden en er helderheid is over wat Lefier wel en niet kan doen bij het oplossen van overlast. - Verschillende huurpanden van Lefier StadGroningen hebben in 2012 forse schade opgelopen door 46 Lefier jaarverslag 2012

47 twee flinke branden in de binnenstad. In beide gevallen brak brand uit door kortsluiting in hennepkwekerijen in huurpanden. Lefier zorgde voor opvang van de gedupeerde omwonenden en waar nodig voor tijdelijke vervangende woonruimte, totdat de beschadigde woningen opgeknapt waren. Er wordt een strikt beleid gevoerd ten aanzien van hennepkwekerijen. Huurders die worden betrapt op het telen van wiet worden uit hun woning gezet. Zij komen de eerste jaren daarna niet meer in aanmerking voor een huurwoning van een woningcorporatie in Groningen Basisvoorzieningen/maatschappelijk vastgoed Activiteiten Lefier vestiging Hoogezand heeft na kritisch doorlichten van de plannen voor een multifunctioneel dorpscentrum in Westerbroek geconstateerd dat het plan in de oorspronkelijke opzet onhaalbaar is. In overleg met gemeente Hoogezand-Sappemeer en de dorpsvereniging is besloten het centrum niet te realiseren. De bouwkosten konden grotendeels worden gedekt, maar de jaarlijkse exploitatie van het centrum was niet rond te krijgen. Als alternatief heeft Lefier toegezegd mee te zullen denken over en mee te betalen aan het opknappen van het dorpsgebouw t Aalmanshuus. De dorpsvereniging werkt aan een verbeterplan. Lefier vestiging Stadskanaal heeft in het najaar van 2012 de multifunctionele accommodatie Noordstee voor de wijk Stadskanaal-Noord opgeleverd. Het is een prachtig gebouw geworden met voorzieningen voor wijkbewoners. Kinderopvang Catalpa, stichting Welstad, voetbalvereniging SPW en Wijkraad-Noord hebben er een plek gekregen. Lefier is eigenaar van het gebouw en heeft ook de ontwikkeling van het vastgoed voor de kinderopvang voor haar rekening genomen. De gemeente heeft de financiering van de rest gedaan. In januari 2013 is het gebouw feestelijk geopend. Lefier ZuidoostDrenthe startte in Borger met de bouw van een Multifunctionele Accommodatie. Deze MFA geeft straks onderdak aan: Christelijke basisschool De Borgh, Openbare basisschool Burgemeester Grolleman, Montessorischool Borger, Peuterspeelzaal t Porkenhoes, Allio Kinderopvang: kinderdagverblijf en buitenschoolse opvang, Openbare bibliotheek Borger, Dorpshuis Borger, Stichting Jeugdsoos Borger en de Steunstee. Het wordt een ontmoetingsplek voor jong en oud. In Emmer-Compascuum is een realisatieovereenkomst ondertekend voor de bouw van een Multifunctioneel Centrum. Het centrum krijgt voorzieningen voor jong en oud om te waarborgen dat de leefbaarheid in het dorp nog vele jaren op peil blijft. Stichting Maatschappelijk en Cultureel Centrum, Zorggroep Tangenborgh, gemeente Emmen, Kinderdagverblijf Uk & Puk, Buitenschoolse opvang BSO & Co, Bibliotheek Emmen, Stichting Welzijnsorganisatie Sedna, Stichting Sociaal Cultureel Werk en Lefier ZuidoostDrenthe zullen hun plek in het ontmoetingspunt vinden Wonen-zorg-welzijn/maatschappelijke partners Lefier werkt binnen haar mogelijkheden in haar werkgebied met diverse maatschappelijke instellingen samen op het gebied van wonen-zorg-welzijn. Samen met maatschappelijke partners heeft Lefier woonruimte kunnen realiseren voor mensen met een verstandelijke, psychiatrische of psychosociale beperking. Ook voor andere kwetsbare doelgroepen (zoals kwetsbare huishoudens, senioren) zijn diverse voorzieningen getroffen. Activiteiten Lefier vestiging Hoogezand In samenwerking met Bureau Woonkans kregen 25 huurders in Hoogezand-Sappemeer een huurovereenkomst onder Voorwaarden Woonkans. Bureau Woonkans stelt in opdracht van Lefier de voorwaarden vast waaraan de zorg moet voldoen die een zorginstelling aan haar cliënten biedt. Afspraken worden in een overeenkomst vastgelegd en ondertekend door Lefier, de hulpverleningsinstelling en de huurder. De instelling garandeert gedurende de loop van het huurcontract begeleiding van de huurder. Lefier jaarverslag

48 24 mensen zijn geplaatst bij Begeleid Wonen; 10 mensen zijn vanuit Begeleid Wonen doorgestroomd. 12 woningen zijn verhuurd aan mensen uit bijzondere doelgroepen. Eind 2012 is een intentieovereenkomst gesloten met NOVO. Deze organisatie biedt kinderen en volwassenen met een verstandelijke beperking diverse vormen van ondersteuning, begeleiding en wonen. Met NOVO is afgesproken dat 29 woningen in het Lefiercomplex voor Begeleid Wonen worden verhuurd aan cliënten van NOVO. Daarnaast huurt NOVO kantoorruimte in het complex en voor de cliënten een ontmoetingsruimte. In december zijn de buurtbewoners met een informatiebijeenkomst geïnformeerd over de komst van de nieuwe bewoners. Begin 2013 wordt het complex verbouwd. Tegelijkertijd komen de eerste mensen er wonen. Aan het eind van voorjaar 2013 wonen alle 29 cliënten op hun nieuwe plek. Activiteiten Lefier vestiging Stadskanaal 15 woningen zijn verhuurd aan instanties die te maken hebben met bijzondere doelgroepen. Deze instanties hebben een overeenkomst met de huurder. In de registratie van de overeenkomsten valt nog een verbeterslag te maken. Dit is een aandachtspunt voor In het seniorencomplex De Olmenhage werkt het woonbedrijf samen met Zorggroep Meander. Sinds het voorjaar maakt de Zorggroep gebruik van de recreatieruimte en van een woning, onder andere voor een steunpunt en dagopvang. Bij het traject zijn de bewonerscommissie en huurdersorganisatie De Koepel intensief betrokken. De Olmenhage is een plek geworden voor mensen die zelfstandig willen blijven wonen met zorg dichtbij. In september werd gezamenlijk en feestelijk de opening gevierd met een informatiemarkt. Activiteiten Lefier ZuidoostDrenthe Stichting Toevluchtsoord heeft de vraag aan Lefier om eventuele nieuwbouw te realiseren in de gemeente Emmen voorlopig on hold gezet, omdat nieuwbouw voor de stichting voorlopig financieel niet haalbaar is. Stichting Toevluchtsoord biedt opvang en onderdak aan mishandelde vrouwen en aan hun kind(eren). Stichting Promens Care heeft 2 aanvragen ingediend voor nieuwbouwprojecten in Emmen, één voor de Panstraat en één voor het Waal. De samenwerkingsovereenkomst voor de ontwikkeling van de Panstraat, die een woonvoorziening met 24 geclusterde zorgplaatsen omvat, is ondertekend. Voor dit project kan het vervolgtraject ingaan. De aanvraag voor nieuwbouw aan het Waal in Emmen is on hold gezet. Promens Care organiseert zelfstandig en goed leven voor mensen met een verstandelijke, psychiatrische of psychosociale beperking in kleinschalige locaties in Drenthe en Groningen. Stichting Jade heeft een aanvraag ingediend voor een nieuwbouwproject in Emmerschans. Het betreft een woongebouw voor 2 woongroepen met in totaal 18 zorgplaatsen. De samenwerkingsovereenkomst is inmiddels ondertekend. Het vervolgtraject is uitgezet en de bouw start in Stichting Jade organiseert doelgerichte en professionele ondersteuning/begeleiding aan (jong)volwassenen die zich zonder support moeilijk een eigen positie in de samenleving kunnen verwerven of behouden. In Borger is 1 appartement verhuurd aan Zorgboerderij Op Streek voor een van haar cliënten. Samenwerking met de Zorgboerderij is voor Lefier ZuidoostDrenthe een nieuwe uitdaging binnen de gemeente Borger-Odoorn. Zorgboerderij Op Streek biedt begeleiding, dagbesteding, wonen, crisisopvang en logeergelegenheid aan kinderen en jongvolwassenen met psychiatrische problematiek. Met Stichting Icare is overeengekomen dat Icare in februari 2013 in de Julianaflat in Emmen start met een uitgebreider aanbod vanuit het concept Compleet Wonen. Icare is een zorgorganisatie voor thuiszorg, jeugdgezondheidszorg, verpleeghuiszorg en verzorgingshuiszorg. 48 Lefier jaarverslag 2012

49 Activiteiten Lefier StadGroningen Enkele projecten uit voorgaande jaren voor de huisvesting van bijzondere doelgroepen en kwetsbare huishoudens zijn gecontinueerd, zoals de Groenling (Wiel & Deal) en Helperwest (De Zijlen/Elker). De reguliere activiteiten zijn naar wens verlopen en er was een vruchtbare samenwerking met overige corporaties en maatschappelijke organisaties Wonen-leren-werken Activiteiten Lefier vestiging Hoogezand heeft de leerwoning aan de Van Linschotenstraat in Hoogezand- Sappemeer in gebruik genomen. In deze woning leren leerlingen van het praktijkonderwijs wat wonen inhoudt. Steeds vaker blijkt dat jongeren niet goed weten wat er allemaal op hen af komt als ze voor het eerst een woning krijgen. Door ze te leren wonen maken de leraren de jongeren wijzer. Lefier stelt de woning beschikbaar. De woning is afgelopen jaar met subsidiegeld volledig opgeknapt en ingericht door de leerlingen. Dat was hun eerste leermoment. Nu worden wekelijks lessen gegeven in het wonen zelf. De school werkt met zogenaamde werkportfoliokaarten, zodat alle leeraspecten aan bod komen. Binnen Lefier ZuidoostDrenthe zijn 49 stageplekken ingevuld. Dit woonbedrijf is een erkend leerbedrijf voor de volgende opleidingen: VTL (opleiding transport en logistiek), Fundeon (bouw en infrastructuur), Bouwradius (bouw), Kenteq (technische opleidingen), Savantis Cibap (vakschool voor verbeelding), Ecabo (financiële en administratieve beroepen, ICT en media, secretariële beroepen) en Kenwerk (opleiding horeca). In het verslagjaar heeft Lefier een bijzondere leerlocatie geleverd waar leerling-vaklieden de kans kregen een monumentaal pand te restaureren. Het betreft een ruim honderd jaar oud gebouw in Nieuw-Amsterdam (aan de Vaart ZZ 72) dat in 2010 voor een groot deel door brand werd verwoest. In dit pand realiseert Lefier twee huurwoningen voor de vrije-sectorhuur. Voor de restauratie van het monument werd een unieke leerlingbouwplaats gerealiseerd. Restauraties komen weinig voor in de bouwwereld. Bij dit project mogen leerling-vaklieden het pand geheel opknappen. Alle bouwdisciplines komen ruimschoots aan bod. Voor de renovatie was een bijzondere samenwerking opgezet tussen Lefier, E3 Bouw & Opleiding, Fundeon, SW en installatiebedrijf Niemeijer. Naar verwachting is het pand in juni 2013 weer in de oude glorie hersteld. Bij Lefier StadGroningen zijn 19 stageplaatsen vervuld, waarvan 1 werk-leerstage, 3 afstudeerstages en 15 stages beroepsoriëntatie Overige sociaal-maatschappelijke activiteiten Activiteiten Lefier Hoogezand-Stadskanaal Beide vestigingen organiseerden in juni de traditionele Habitat-fietstocht voor en door corporatiemedewerkers. Het geld dat hiermee jaarlijks bij elkaar wordt gefietst, gaat naar een goed doel. Er namen 550 mensen deel aan de tocht. Er waren diverse mooie routes uitgezet. De opbrengst ging naar de Stichting Bondo Kids in Kenia, die met het geld een gastenverblijf zal bouwen voor doktoren die opereren in arme gebieden. Lefier kon Bondo Kids uiteindelijk een cheque van overhandigen. Een aantal medewerkers van beide vestigingen heeft als vrijwilliger geholpen bij de landelijke vrijwilligersdagen NL Doet. Ze hebben onder andere klussen gedaan voor Wijkraad Noord, de stichting Mission on Wheels en het Project Spring! Activiteiten Lefier Hoogezand In de stichting Fier4Grunn werkt Lefier samen met FC Groningen aan de leefbaarheid en het welzijn in wijken en buurten. Het accent van de activiteiten ligt op Gorecht-West, de achterstandswijk die de komende jaren grondig wordt vernieuwd. In het verslagjaar werden voor de wijkbewoners nuttige Lefier jaarverslag

50 sociale activiteiten georganiseerd, zoals: Koken met Hans Nijland!, een workshop gezond koken met weinig middelen, onder leiding van chefkok Martin Jarings, en onder toeziend oog van Hans Nijland en de moeder van Arjen Robben. de finalemiddag van de Buurtbattle; begeleid door de voltallige selectie van FC Groningen streden Groninger wijken om de beker. Er deden ook twee voetbalteams mee van Gorecht-West. Eén team ervan won de beker. Cijfers en Letters, een project waarmee wijkbewoners leren lezen, schrijven en rekenen. Vooral 30 ers en 40 ers die vroeger door omstandigheden nooit hebben geleerd, namen eraan deel. Het resultaat was verbluffend. De cursisten begonnen in februari en in september schreven ze al stukjes voor de wijkkrant. Ze doen weer mee in de maatschappij en krijgen nieuwe kansen. Deze groep gaat in 2013 door met leren. Daarnaast start in 2013 een nieuwe groep. Mensen zijn enthousiast geworden door de resultaten. Activiteiten Lefier Stadskanaal In juni is een aantal medewerkers ingezet als vrijwilliger tijdens het EK Atletiek voor gehandicapten. Dit grote sportevenement werd in Stadskanaal gehouden. Activiteiten Lefier ZuidoostDrenthe Samen met Icare Ledenvereniging werd een 60+ huurdersdag georganiseerd over het thema gezondheid. Huurders konden tijdens de dag stands bezoeken van LIV Voedings- en Leefstijladvies, Icare Ledenvereniging, Icare Verpleging en Verzorging, Klusbus, Leefwinkel, Welzijngroep Sedna Emmen, Apetito, Medipoint en Lefier. Daarnaast konden ze meedoen aan workshops. Er was een workshop valpreventie waar de deelnemers leerden hoe ze valongelukken in en rondom het huis kunnen voorkomen en een workshop voor vrouwen over omgaan met gezondheidsrisico s na de overgang (zoals botontkalking en hart- en vaatziekten). Het Leefbaarheidsfonds heeft 25 aanvragen voor een financiële bijdrage voor een activiteit gehonoreerd, onder andere voor: - de feestelijke opening van het vernieuwde Haagjespark in Emmermeer. Een leuk feest, mede georganiseerd door veel vrijwilligers uit de wijk. Het Haagjespark is een wijkpark voor iedereen, jong en oud, voor sport & spel, en om elkaar te ontmoeten. Een aanwinst voor de wijk! - de bekostiging van schoolreizen voor leerlingen in het Primair Onderwijs in de wijk Angelslo, aangevraagd door de Stichting Leergeld Emmen. Gezinnen die de kosten voor een schoolreis niet zelf kunnen betalen kunnen een beroep doen op de stichting. De bijdrage wordt toegewezen op basis van een aantal criteria. - de aanschaf van een AED, aangevraagd door Plaatselijk Belang Buinerveen/Nieuw-Buinen. - een 6-kamp voor buurtbewoners en jeugd In Nieuw-Weerdinge, georganiseerd door Plaatselijk Belang Nieuw-Weerdinge. Het doel ervan was met een leuke activiteit contacten te leggen tussen jong en oud, omdat voorheen sprake was van veel wrijving en weinig respect voor elkaar. Activiteiten Lefier StadGroningen Het woonbedrijf probeert sociaal-maatschappelijke activiteiten zo veel mogelijk in samenwerking en samenspraak met bewoners op te pakken. Enerzijds op basis van de wijkvisies en anderzijds als reactie op signalen en ideeën uit de wijken. Projecten worden zowel via het Nieuw Lokaal Akkoord opgepakt als via het eigen leefbaarheidbudget van het woonbedrijf. Lefier zorgde er bijvoorbeeld samen met een bewonerscommissie voor dat in de strenge winter 2012/2013 een ijsbaan werd aangelegd op een braakliggend terrein aan de Molukkenstraat. De bewoners uit de wijk hebben er een aantal weken met veel plezier gebruik van kunnen maken. 50 Lefier jaarverslag 2012

51 6 LEFIER EN HAAR MEDEWERKERS Lefier heeft 3 strategische HR-thema s, waarbij de duurzame inzet van onze medewerkers voorop staat. Deze thema s zijn: Ontwikkeling & Ontplooiing; Great place to work; Flexibiliteit van arbeid. 6.1 Ontwikkeling en ontplooiing Duurzame inzetbaarheid, talentontwikkeling en permanent leren dragen ertoe bij dat medewerkers beter zijn toegerust op de toekomst binnen en buiten Lefier. Zo kan de organisatie haar strategische doelen blijven realiseren in een maatschappij die continu in beweging is. Opleidingsmogelijkheden Lefier biedt medewerkers permanent de mogelijkheid om te leren en zich te blijven ontwikkelen. Hiervoor is een ruim opleidingsbudget beschikbaar. In 2012 heeft 60% van de medewerkers een opleiding of training gevolgd. In totaal is een bedrag van besteed aan opleidingen en trainingen; dit is ongeveer 2,65% van de loonsom. Loopbaanontwikkeling Naast het reguliere opleidingsbudget van Lefier heeft iedere medewerker vanuit de cao een persoonlijk loopbaanontwikkelingsbudget van 900 per jaar. In 2012 heeft 25% van de medewerkers via dit budget een training of opleiding gevolgd die in het teken stond van loopbaanontwikkeling. 6.2 Great place to work Plezier in het werk, vertrouwen in elkaar, ruimte voor ontwikkeling en ontplooiing, integriteit en wederzijds respect, dat zijn factoren die er onder andere voor zorgen dat medewerkers gemotiveerd hun werk doen en hun werk goed willen doen. De medewerkers zijn bepalend voor de kwaliteit van dienstverlening en dragen bij aan een organisatie waar het plezierig werken is. Stage- en leerwerkplekken Lefier biedt stage- en werkervaringsplaatsen aan mensen die nog op school zitten, dan wel op zoek zijn naar (ander) werk. Deze voorzieningen vloeien voort uit onze visie en onze maatschappelijke rol en verantwoordelijkheid als woningcorporatie. In 2012 hebben verspreid over de hele organisatie 93 mensen stage gelopen. Traineetraject Lefier participeert in een samenwerkingsverband met 6 vastgoedorganisaties. Deze samenwerking is opgezet om jonge talentvolle hbo-studenten Vastgoed in het noorden van het land een interessant en uitdagend traineetraject te bieden. Het traineetraject omvat een stage van drie jaar bij drie van de deelnemende organisaties (Lefier, een architectenbureau, twee aannemers, een gemeente, en twee andere corporaties). De studenten krijgen de kans om vanuit de praktijk kennis te maken met verschillende branches binnen de vastgoedsector en de partners in het traineetraject proberen de jonge talentvolle mensen te interesseren en te behouden voor het noorden. In 2012 heeft één trainee uit dit traject bij Lefier gewerkt. Lefier jaarverslag

52 6.3 Flexibiliteit van arbeid Gezien de maatschappelijke ontwikkelingen is flexibiliteit van arbeid nu en voor de toekomst van Lefier van groot belang. Wooncorporaties opereren in een veranderende omgeving. Zo is er een naderende uitstroom van babyboomers, de pensioenleeftijd schuift op en er ontstaat krapte op de arbeidsmarkt binnen bepaalde sectoren door geringe instroom van mensen. Door al die factoren is de organisatie continu in ontwikkeling, waardoor zowel de aard als ook de hoeveelheid werk aan verandering onderhevig is. Mobiliteit Mobiliteit van medewerkers is voor Lefier belangrijk. Het draagt bij aan ontwikkeling en duurzame inzetbaarheid van medewerkers en biedt een personeelsbestand dat aansluit bij de vraag van de organisatie. Lefier stelt alles in het werk om medewerkers kansen te geven op (interne) doorstroom. In 2012 zijn 31 medewerkers intern doorgestroomd naar een andere functie. Strategische personeelsplanning Met behulp van strategische personeelsplanning brengt het team Personeel & Organisatie in kaart welke medewerkers Lefier nu en in de toekomst denkt nodig te hebben. Vanuit dit inzicht worden acties in gang gezet en instrumenten ontwikkeld die ertoe bijdragen dat Lefier niet alleen nu maar ook voor de toekomst de juiste medewerkers op het juiste moment en op de juiste plaats in dienst heeft. Verloop In 2012 zijn 45 medewerkers bij Lefier in dienst getreden en 55 medewerkers hebben de organisatie verlaten. Mede door beëindiging van tijdelijke contracten gedurende het jaar, zijn er ultimo 31 december medewerkers minder in dienst dan op 31 december Verzuim Het ziekteverzuim is Lefierbreed gedaald van 4,97% in 2011 naar 3,8% in Ook de verzuimfrequentie is gedaald van 1,33 in 2011 naar 1,2 in Overige ontwikkelingen Sociaal Plan In 2011 zijn stappen gezet om in samenwerking met vakorganisaties een Sociaal Plan voor Lefier op te stellen. Door diverse interne ontwikkelingen is dit proces halverwege het verslagjaar tot stilstand gekomen. Eind 2012 zijn de gesprekken hervat. Naar verwachting is het Sociaal Plan voor de zomer van 2013 getekend. 52 Lefier jaarverslag 2012

53 7 BESTUUR, TOEZICHT, MEDEZEGGENSCHAP 7.1 Normen voor goed bestuur Governancecode Woningcorporaties Lefier onderschrijft de Aedescode (Aedes is de vereniging van woningcorporaties) en past bij de inrichting van de bestuurlijke organisatie de principes toe van de Governancecode Woningcorporaties. Deze code bevat normen voor besturen en toezicht houden, voor transparantie, externe verantwoording en financiële beheersing. Lefier ziet de Governancecode als een richtlijn voor verbetering van haar kwaliteiten, het afleggen van verantwoording en transparantie. Meer informatie over Corporate Governance is te vinden op de website van Lefier ( Gedragswijzer Lefier heeft een Gedragswijzer als integriteitcode opgesteld die dient als leidraad voor haar medewerkers bij de invulling van integer handelen. De Gedragswijzer sluit aan bij de visie van Lefier en omvat zeven uitgangspunten die leidend zijn in de contacten met alle relaties die de wooncorporatie onderhoudt. Inhoudelijke informatie is te vinden op de website van Lefier ( Continu op de agenda De Gedragswijzer is in 2012 ingegaan en geïmplementeerd. Binnen de organisatie is afgesproken dat ieder bedrijfsonderdeel van Lefier het doorleven van de Gedragswijzer en het samen bespreken van morele dilemma s continu op de agenda zet. In 2012 zijn binnen de woonbedrijven, de Kern en het Ontwikkelbedrijf diverse teambijeenkomsten gehouden in het teken van Gedragswijzer en integriteit Klokkenluiderregeling Lefier heeft een Klokkenluiderregeling waarmee medewerkers op een adequate en veilige manier melding kunnen maken van eventuele vermoedens van ernstige misstanden binnen de organisatie. Hiervoor is een Centraal Meldpunt ingericht. De medewerker die aan de bel trekt kan in volledige vertrouwelijkheid zijn/haar vermoeden uiten en kan persoonlijk geen negatieve gevolgen van de melding ondervinden. Alle meldingen worden serieus en volgens een bepaalde procedure behandeld. In het verslagjaar is de Klokkenluiderregeling aangepast aan het nieuwe bestuursmodel. De vernieuwde regeling is sinds 2012 van kracht. 7.2 Besturen: raad van bestuur Op bestuurlijk gebied was 2012 een overgangsjaar voor Lefier. De periode van een collectieve raad van bestuur werd afgesloten en een nieuw tijdperk is aangebroken met een eenhoofdig bestuur. Nieuwe corporatie Met de komst van de nieuwe bestuurder in november 2012 zijn tegelijkertijd de voorbereidingen voor een nieuwe koers voor Lefier in gang gezet. Een nieuwe kijk op de werkelijkheid en een andere invulling van bedrijfsvoering is onafwendbaar. Van de nieuwe corporatie wordt vooral efficiency gevraagd en een realistische taakopvatting die de realisering van maatschappelijke doelen gericht op huurders, vastgoed en omgeving mogelijk maakt. Lefier jaarverslag

54 7.2.1 Bestuursstructuur en bestuursmodel Nieuw bestuursmodel Volgens het bij de fusie bepaalde bestuursmodel van Lefier bestond het bestuur uit een vierhoofdige raad van bestuur die werkte als collectief. Elk lid van de raad van bestuur, met uitzondering van de voorzitter, was tevens directeur van een woonbedrijf van Lefier. Na de bestuurlijke crisis in 2011 en een evaluatie van het bestuursmodel heeft de raad van commissarissen in 2012 het definitieve besluit genomen om de bestuursstructuur te wijzigen. Dit resulteerde in een knip in de duale verantwoordelijkheid van directeuren en bestuur. Dat wil zeggen dat de directeuren van de onderdelen van Lefier niet langer deel uitmaken van het bestuur. Uit de wijziging van de bestuursstructuur vloeide een nieuw bestuursmodel voort met een eenhoofdige raad van bestuur. Gevolgen wijziging bestuursstructuur Na positief advies van de centrale ondernemingsraad is de bestuursstructuur aangepast van een vierhoofdige (collectieve) raad van bestuur naar een eenhoofdig bestuur. De personele gevolgen van deze aanpassing waren als volgt: De in 2011 verleende schorsing uit de (deel)functie als bestuurder werd voor alle leden van de raad van bestuur omgezet in ontslag uit die (deel)functie. De voorzitter van de raad van bestuur werd herplaatst in de functie van adviseur van de raad van commissarissen. Hiermee ontstond een vacature voor de bestuurder van Lefier, die tot 1 november 2012 ad interim is ingevuld. De directeuren van de woonbedrijven waren door dit ontslagbesluit geen bestuurder meer, maar behielden hun functie als directeur woonbedrijf. De directeur van woonbedrijf ZuidoostDrenthe heeft ontslag genomen per 31 januari Via waarneming is in deze functie voorzien. Werving- en selectietraject Het besluit tot de invoering van een nieuw bestuursmodel markeerde het begin van een werving- en selectietraject voor één bestuurder. Dit traject leidde in november tot de benoeming van een nieuwe bestuurder voor Lefier, in de persoon van de heer Lex de Boer (zie ook paragraaf 7.2.3). Raad van commissarissen Een raad van commissarissen (RvC), die in 2012 uit 7 personen bestond, houdt toezicht op het bestuur en op de algemene gang van zaken binnen Lefier en de met haar verbonden ondernemingen. De RvC staat tevens het bestuur met advies ter zijde (zie verder paragraaf 7.3: Toezicht houden: verslag van de raad van commissarissen). Tegenstrijdige belangen Elke vorm of schijn van belangenverstrengeling tussen Lefier en de bestuurder wordt vermeden. De statuten en het bestuursreglement bevatten een uitwerking van dit belangrijke uitgangspunt. In de statuten is de handelswijze in geval van belangenverstrengeling geregeld. In 2012 is geen sprake geweest van tegenstrijdige belangen met betrekking tot de bestuurders, zoals bedoeld in artikel II.3 van de Governancecode Woningcorporaties Invulling raad van bestuur in 2012 Overgangsperiode De functie van bestuurder binnen de raad van bestuur is het overgrote deel van 2012 ingevuld door interim-bestuurders. Eind 2011 leidde de schorsing van de destijds zittende bestuurders tot de aanstelling van een interim-bestuurder voor Lefier. Deze functie werd vervuld door de heer Cees Buys. Deze interim-invulling is in juli 2012 beëindigd. De werving en selectie voor een nieuwe bestuurder was al halverwege het jaar (in aansluiting op het besluit tot een nieuw bestuursmodel) in gang gezet, maar er was nog geen kandidaat geselecteerd. 54 Lefier jaarverslag 2012

55 Vervolgens heeft de raad van commissarissen besloten over te gaan tot waarneming van de bestuurlijke taken door de heer Sake Tel, directeur woonbedrijf StadGroningen, tot aan de komst van een nieuw geworven bestuurder. Tot november 2012 heeft Sake Tel bestuurlijk de zorg gedragen voor de voortzetting van de activiteiten van Lefier en de daarbij horende besluiten genomen. Benoeming nieuwe bestuurder Per 1 november 2012 heeft de raad van commissarissen (RvC) de heer Lex de Boer benoemd als bestuurder van Lefier, voor een periode van vier jaar. De RvC, de directeuren van Lefier en de LefierOR (centrale ondernemingsraad) waren het unaniem eens over de benoeming. Allen zien in Lex de Boer een bestuurder die Lefier de richting en koers zal geven die de corporatie nodig heeft. Bestuurders in 2012 De samenstelling van het bestuur gedurende 2012 is weergegeven in tabel 20. In dit overzicht zijn ook de nevenfuncties opgenomen die de bestuursleden in 2012 hebben vervuld, voor zover ze relevant zijn voor Lefier. Jaarlijks vindt herijking plaats van de nevenfuncties van de bestuurder. Tabel 20 Samenstelling raad van bestuur Lefier gedurende 2012 Bestuurders M Zittingsperiode Functie bij Lefier en nevenfuncties Lefier V C.A. Buys (Cees) M van waarnemend bestuurder Lefier tot nevenfuncties: directeur ICC B.V. E. Bel (Erwin) H.A.S. van der Meer (Henk) S. Tel (Sake) A.J. de Boer (Lex) M nam ontslag per ; uit dienst per M geschorst per ; ontslag als bestuurder per M van tot M vanaf Activiteiten bestuur lid raad van bestuur directeur woonbedrijf ZuidoostDrenthe nevenfuncties: niet van toepassing lid raad van bestuur directeur woonbedrijf Hoogezand-Stadskanaal nevenfuncties: lid adviesraad Noorderpoort; voorzitter bestuur stichting mondiale Woonhulp; lid bestuur stichting SOMS; voorzitter vrienden van Vakcollege Noorderpoort; lid BestuursAdviesCommissie Arbeidsvoorwaarden Aedes; lid raad van advies stichting Mission on Wheels. waarnemend bestuurder Lefier nevenfuncties: niet van toepassing bestuurder Lefier nevenfuncties: voorzitter Vereniging van Eigenaren Pieter Witsenkoper (2009-heden); lid raad van commissarissen Tramremise Ontwikkelingsmaatschappij (TROM). Als gevolg van de wisselingen binnen het bestuur zijn de bestuurstaken in 2012 door meerdere personen uitgevoerd. Bij de hierna volgende beschrijving van de bestuurlijke activiteiten wordt geen onderscheid in personen gemaakt, maar gesproken in termen van bestuur of bestuurder. Vergaderingen en onderwerpen Lefier jaarverslag

56 Het bestuur heeft 19 keer vergaderd met de bestuurssecretaris en de directeur Finance & Control; 4 keer is een inhoudelijke één- of tweedaagse vergadering in aanwezigheid van directeuren en management georganiseerd. De visie en strategische thema s van de corporatie zijn vastgelegd in het Lefiervizier (kaderbrief). De thema s uit het Lefiervizier zijn binnen de (woon)bedrijven vertaald naar inhoudelijke doelstellingen, beleidsdoelstellingen en de begroting. Het bestuur heeft zich onder meer gericht op de visitatie, de effectuering van het nieuwe bestuursmodel, financiering en beleid van de organisatie, de ontwikkeling en herijking van ICTgerelateerde systemen. Doelstellingen, strategie en randvoorwaarden Het bestuur heeft na de goedkeuring van de raad van commissarissen het Lefiervizier 2013 als uitgangspunt genomen voor het uitwerken van de jaarplannen en de begroting De opzet voor een nieuw Strategisch Plan voor Lefier is in gang gezet. Hiermee wordt een beleid vastgesteld in reactie op de veranderende omgeving en toegespitst op de koers die Lefier wil varen. Dit vernieuwde beleid zal het dagelijks handelen sturen evenals de manier waarop Lefier zich organiseert, en daarnaast een hulpmiddel zijn bij het stellen van prioriteiten. Het Strategisch Plan wordt opgesteld voor de periode en zal een essentieel onderdeel zijn van de Lefierbrede planning- en controlcyclus. De doelstellingen zoals geformuleerd in het Strategisch Plan worden vervolgens via de jaarlijkse kaderbrief - het Lefiervizier - vertaald naar de jaar- en afdelingsplannen. Interne risicobeheersing- en controlesystemen In 2012 heeft het bestuur veel aandacht besteed aan de verbetering van de interne risicobeheersingen controlesystemen (zie ook hoofdstuk 8, paragraaf 8.3 Risicomanagement) Externe accountant De externe accountant is in 2009 benoemd door de raad van commissarissen. In 2010 is op basis van de eerste evaluatie besloten dat de accountant en Lefier voor drie jaar met elkaar verdergaan. De twee belangrijkste producten van de externe accountant zijn: de Boardletter en het rapport met bevindingen bij de jaarrekening. De Boardletter is gebaseerd op de managementletters van de bedrijfsonderdelen. In 2012 heeft de externe accountant de vergadering van de raad van commissarissen over de vaststelling van de jaarrekening bijgewoond. Boardletter Het bestuur heeft de Boardletter besproken in aanwezigheid van de accountant. De raad van commissarissen heeft een afschrift van de Boardletter ontvangen voor bespreking in de eigen vergadering. Managemenletters In de managementteams van de woonbedrijven zijn de managementletters besproken met de accountant. De belangrijkste aandachtspunten op corporate niveau zijn: het voorspellend vermogen van de organisatie; de mismatch tussen realisatie en planning van de projecten; de juridische risico s rondom verbindingen; Europadossiers vastlegging inzake toewijzingen; de kostendekkendheid van het Ontwikkelbedrijf; tax control framework; de uitwerking van de interne controles. 56 Lefier jaarverslag 2012

57 7.2.5 Visitatie Lefier heeft in 2012 een visitatie laten uitvoeren door het Kwaliteitscentrum Woningcorporaties Huursector (KWH) om een beeld krijgen van haar functioneren als maatschappelijke organisatie vanaf de start van de fusieorganisatie in 2009 tot medio KWH heeft voor de visitatie een commissie aangesteld die met behulp van de KWH-visitatiemethode de prestaties en ambities van Lefier, de kwaliteit van haar maatschappelijk ondernemen evenals de borging heeft beoordeeld. Voor de beeldvorming heeft de commissie vele documenten uit de Lefierorganisatie geanalyseerd. Verder zijn interviews gehouden met leden van de raad van commissarissen, bestuur, directeuren en een selectie van Lefiermedewerkers. Externe belanghebbenden (stakeholders), zoals huurders, wethouders en collega-corporaties, hebben (zoals al vermeld in paragraaf 1.5.1) eveneens een prominente rol gehad in het visitatietraject. Presentatie visitatierapport In het najaar van 2012 heeft KWH de uitkomsten aan Lefier gepresenteerd. De bij de visitatie betrokken belanghebbenden zijn in november geïnformeerd over de uitslag, en de komende tijd zal het rapport op de agenda van reguliere besprekingen met belanghebbenden staan. Pers en publiek zijn eveneens over de resultaten van de visitatie geïnformeerd en het eindrapport is integraal op de website van Lefier geplaatst ( Onderzoeksresultaten Externe partijen als gemeenten en maatschappelijke partners hebben Lefier als waardering een ruime voldoende gegeven (zie tabel 5). Lefier heeft naar tevredenheid van belanghebbenden haar maatschappelijke prestaties neergezet. Het visitatierapport onderbouwt ook de ervaringen die de Lefierorganisatie in haar eerste fusiejaren heeft opgedaan. De visitatiecommissie concludeerde dat Lefier zeker bestaansrecht heeft en voldoende mogelijkheden en kracht bezit om haar maatschappelijk presteren verder te verbeteren. Tabel 21 Resultaten visitatie Lefier door Kwaliteitscentrum Woningcorporaties Huursector Beoordeling Lefier 2012 Presteren naar Ambities 6.3 Presteren naar Opgaven 6.5 Presteren volgens Belanghebbenden 7.2 Presteren naar Vermogen 6.3 Governance 6.3 Geïntegreerd eindoordeel 6.5 Verbeterpunten In het visitatierapport zijn ook kritische punten verwoord. Het reflecterend vermogen van Lefier vraagt verbetering en de fusie zal intern nog verder volbracht moeten worden. Dit wordt binnen de organisatie herkend en erkend, wetende dat er intern nog een opdracht ligt. Dit houdt in dat met het oog op de toekomst de verdere doorvoering van de integratie, optimalisering van de bedrijfsvoering en synergie sneller behaald moeten worden. Bij de verbetering van de bedrijfsvoering zal Lefier rekening moeten houden met en inspelen op de invloeden van de veranderende wereld om haar heen, zoals ongunstige marktontwikkelingen en economische omstandigheden. Dat vraagt om bijstellen van ambities om continuïteit in de regio te kunnen blijven bieden. De maatschappelijke noodzaak tot presteren in haar werkgebied is een belangrijke en permanente opdracht voor Lefier. Aanbevelingen oppakken Lefier erkent het belang van een goede relatie en inhoudelijke dialoog met belanghebbenden en heeft de samenspraak in diverse gespreksvormen gestalte gegeven. Voor 2013 geldt niettemin een aansporing om deze dialoog te optimaliseren en uitgebreider vorm te geven. Lefier jaarverslag

58 De overige aanbevelingen in het visitatierapport zullen zoveel mogelijk integraal opgepakt worden in lopende projecten en het nieuwe Strategisch Plan. Er zijn al diverse stappen gezet als antwoord op de vernieuwingen waar de corporatiesector, de maatschappij en de Lefierorganisatie om vragen. 7.3 Toezicht houden: raad van commissarissen In dit jaarverslag en boekjaar 2012 legt de raad van commissarissen (RvC), als onderdeel van een maatschappelijk ondernemende organisatie, publiekelijk verantwoording af over de wijze waarop het toezichthoudend orgaan invulling heeft gegeven aan de uitvoering van de taken en bevoegdheden bij het toezicht houden op Lefier. Taken en verantwoordelijkheden De raad van commissarissen van Lefier houdt toezicht op het beleid van het bestuur en op de algemene gang van zaken bij de woningcorporatie en de daarmee verbonden onderneming(en). De taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de raad van commissarissen zijn beschreven in de statuten van Lefier (artikel 5, 6, 7 en 8) die zijn ingegaan op 31 december 2008 en verder uitgewerkt in het reglement raad van commissarissen de dato 23 januari 2009 en het aangepaste reglement raad van commissarissen de dato 7 september De statuten en het reglement RvC zijn in te zien op de website van Lefier, op de pagina s corporate governance Verslag intern toezicht 2012 Gevolgen bestuurscrisis Zoals in het jaarverslag 2011 is benoemd, was het jaar 2011 voor de bestuurders en toezichthouders bij Lefier een crisisjaar. Eind 2011 leidde de schorsing van de zittende bestuurders tot de komst van een interim-bestuurder. Deze interim-situatie, de nasleep van de bestuurlijke crisis en de herziening van de bestuursstructuur vereisten ook in 2012 een intensieve invulling van de werkgeversrol en de toezichthoudende en adviserende taken van de RvC. Herziening bestuursmodel In 2011 zijn de leden van de toenmalige raad van bestuur door schorsing van hun bestuurlijke bevoegdheden ontheven. Hierop volgde in 2012 het besluit van de RvC tot wijziging van de bestuursstructuur. Dit resulteerde in een knip in de duale verantwoordelijkheid van directeuren en bestuur. De wijziging van de bestuursstructuur leidde tot ontslag uit de bestuurlijke bevoegdheden van de nog zittende directeur-bestuurder, die bij Lefier verder is gegaan als directeur woonbedrijf. Hiermee werd de wijziging van de bestuursstructuur een feit en werd het nieuwe bestuursmodel met een eenhoofdige raad van bestuur geïmplementeerd. Dit leidde tot een werving- en selectietraject voor een bestuurder, met de aanstelling per 1 november 2012 van de heer Lex de Boer als nieuwe bestuurder van Lefier. Interim-bestuurders Tot aan november 2012 was sprake van een interim-invulling van de bestuurlijke taken. Vanaf begin 2012 werden de taken ingevuld door de heer Cees Buys. In juli heeft de RvC besloten het contract met de interim-bestuurder te beëindigen en over te gaan tot waarneming door de heer Sake Tel, tevens directeur van woonbedrijf StadGroningen. Sake Tel heeft tot 1 november bestuurlijk zorg gedragen voor continuering van de activiteiten van Lefier en de daarbij horende besluiten. Leiderschapsschouw De RvC heeft erkend dat goed leiderschap van essentieel belang is voor Lefier evenals de noodzaak dit voor de toekomst op een gedegen manier te borgen. Daarom heeft de RvC de bestuurder gevraagd 58 Lefier jaarverslag 2012

59 een leiderschapsschouw te laten uitvoeren en de profielen voor directeuren aan te passen. Vervolgens is op zorgvuldige wijze het traject rondom de werving en selectie van de nieuwe bestuurder uitgevoerd, in samenwerking met de LefierOR. Herstel van vertrouwen De gebeurtenissen in 2011 hebben geleid tot een vertrouwenscrisis met het Noordelijk Overleg Lefier (NOL). RvC en NOL hebben in 2012 intensief gewerkt aan herstel van vertrouwen, met positief resultaat, want het NOL heeft het hernieuwde vertrouwen in de RvC uitgesproken. Relatie met ondernemingsraden Bijzondere aandacht heeft de RvC ook geschonken aan de relatie met de ondernemingsraden van Lefier. In een evaluatiebijeenkomst onder leiding van de heer R. Goodijk, met als doel te leren van het verleden en vooruit te kijken, is gesproken over de toekomstige, gewenste samenwerking. De bijeenkomst heeft geresulteerd in concrete afspraken voor de toekomst. Overige essentiële zaken Behalve aan de reguliere zaken heeft de raad van commissarissen aandacht besteed aan de volgende twee essentiële zaken: de uitkomst van de visitatie van Lefier in Bij de visitatie zijn de prestaties van Lefier, de kwaliteit van haar maatschappelijk ondernemen en de borging hiervan beoordeeld. De uitkomsten van de visitatie resulteerden in een rapport waarin de RvC zich herkent. De visitatie toont aan dat er nog een opdracht ligt, ook op het behalen van verdere integratie en synergie. De RvC zal hierin, net als de interne organisatie, scherpte betrachten en waar nodig ontwikkelingen kritisch volgen. nieuwbouwplannen en projecten zijn door de RvC kritisch gevolgd. De stagnatie op de woningmarkt heeft ook voor Lefier gevolgen, vooral in die zin dat koopwoningen minder snel verkocht worden en de beleidswaarde van projecten verminderd is. De RvC heeft naar het bestuur toe strikte aanwijzingen gegeven met betrekking tot de nieuwbouwprojecten Deskundigheid en commissies Profielschets Lefier heeft een profielschets opgesteld voor de raad van commissarissen waarin de gewenste deskundigheid en ervaring van de toezichthouders is bepaald. Deze profielschets is in het verslagjaar gewijzigd in verband met de wijzigingen van het bestuursmodel op 7 september Vernieuwd profiel De raad van commissarissen voldoet als collectief aan een aantal kennisvereisten. Collectief houdt in dat deskundigheid op een bepaald gebied bij minimaal een van de leden aanwezig is. De RvC heeft als collectief deskundigheid op de volgende terreinen: - bedrijfseconomie en financiën; - volkshuisvesting; - vastgoedontwikkeling en beheer; - marketing en marktcommunicatie; - arbeidsverhoudingen; - samenlevingsontwikkeling; - wet- en regelgeving. Eén of meer toezichthouders hebben ervaring in een van de volgende gebieden: - ervaring op het snijvlak van politiek en bedrijfsleven; - ervaring met het aansturen van complexe organisaties; - ervaring met het dragen van een eindverantwoordelijke positie. Lefier jaarverslag

60 Waarborg deskundigheid De raad van commissarissen is zodanig samengesteld dat deskundigheid voorhanden is op al de terreinen zoals omschreven in het profiel. In 2012 is de deskundigheid van alle leden vergroot via themabijeenkomsten (onder andere over governance) Vier commissies Voor het uitoefenen van de vereiste taken heeft de raad van commissarissen vanuit vier commissies gewerkt: de remuneratiecommissie, de auditcommissie, de commissie maatschappelijk rendement en stakeholdersmanagement, en een tijdelijke governancecommissie. Remuneratiecommissie De remuneratiecommissie heeft een afzonderlijk reglement waarin haar taken en bevoegdheden zijn omschreven. Meer informatie is te vinden op de Lefierwebsite op de pagina s over corporate governance Activiteiten remuneratiecommissie in 2012 Voor de uitvoering van haar taken is de remuneratiecommissie 8 maal bijeengekomen. Hierbij is bijzondere aandacht besteed aan de personele consequenties die voortvloeiden uit de bestuurscrisis (in 2011), de extra zware zelfevaluatie van de raad van commissarissen, de evaluatie van de interimbestuurder, en de werving en selectie van de nieuwe bestuurder. De commissie heeft haar bevindingen en adviezen steeds gerapporteerd aan de raad van commissarissen. De RvC heeft steeds in haar vergadering de voorgestelde besluiten van de remuneratiecommissie bekrachtigd. Auditcommissie De auditcommissie heeft eveneens een afzonderlijk reglement waarin taken en bevoegdheden zijn omschreven. Deze commissie heeft als primaire taak de beoordeling van de documenten uit de planning- en controlcyclus, het Lefiervizier, de begroting, de kwartaalrapportages, de jaarrekening en risicomanagement. Meer informatie is te vinden op de Lefierwebsite op de pagina s over corporate governance Activiteiten auditcommissie in 2012 De auditcommissie is 5 maal bijeengekomen en heeft haar bevindingen en adviezen gerapporteerd aan de raad van commissarissen. Bij de vergadering in maart is de accountant aanwezig geweest om de Boardletter 2011 te bespreken. Daarnaast is onder meer aandacht geschonken aan de visitatie en zijn de resultaten van de audit inzake de processen binnen het Ontwikkelbedrijf gepresenteerd. Bij de vergadering in mei is de accountant aangeschoven om de jaarrekening, het jaarverslag en het rapport van bevindingen te bespreken. Bij de vergadering in september is de accountant aangeschoven om aandachtspunten op te halen voor de interim-controle Daarnaast is onder meer aandacht geschonken aan de omgang met projecten in relatie tot het investeringsstatuut. Bij de vergadering in november is de accountant aangeschoven om de overgang naar de waardering op marktwaarde te bespreken. Bij de extra vergadering in november is de begroting voor 2013 besproken. 60 Lefier jaarverslag 2012

61 Commissie maatschappelijk rendement en stakeholdersmanagement Deze commissie heeft gesproken over de organisatie en invulling van een bijeenkomst voor de belanghebbenden (stakeholders) van Lefier. Vanwege de bestuurlijke situatie in 2012 is besloten de stakeholdersbijeenkomst op te schorten en in 2013 weer op de agenda te plaatsen. Governancecommissie De Governancecommissie is één keer bijeengekomen en heeft daarbij gesproken over de Herzieningswet en het aanpassen van reglementen Samenstelling raad van commissarissen De raad van commissarissen bestond in 2012 uit zeven leden. Tabel 22 geeft de samenstelling van de RvC weer per 31 december 2012 en de taken van de leden binnen de RvC, evenals de hoofdfunctie en nevenfuncties van de toezichthouders. Jaarlijks vindt herijking plaats van de nevenfuncties. Tabel 22 Samenstelling raad van commissarissen per 31 december 2012 Lefier raad van commissarissen Leden Functie RvC en Beroep en nevenfuncties geboortedatum RvC-commissie drs. J.A.J. Stam (Joan)(V) D. Hoogstra (Douwe) (M) T. Slagman- Bootsma (Tryntsje) (V) A. Edelenbosch (Ali) (V) voorzitter remuneratiecommissie; governancecommissie. vicevoorzitter auditcommissie lid op voordracht van huurdersorganisaties; commissie maatschappelijk rendement en stakeholdersmanagement. lid op voordracht van huurdersorganisaties; commissie maatschappelijk rendement en stakeholdersmanagement; governancecommissie. Reguliere voorzitter Regiekamer Naar een rijke Waddenzee ; voorzitter Kunststation C; voorzitter raad van toezicht De Hoven (vanaf 1 oktober 2010). vicevoorzitter raad van toezicht van SLS Wonen te Leiden (lid auditcommissie en lid remuneratiecommissie)*; lid voordrachtscommissie VTW; voorzitter VVE Zuyderzee Empire C. lid raad van toezicht Bureau Jeugdzorg Drenthe*; voorzitter bestuur Hunebed Centrum Borger; voorzitter van de KNHM (Koninklijke Nederlandse Heide Maatschappij), afdeling Drenthe; voorzitter klachtencommissie Refaja ziekenhuis, Stadskanaal; voorzitter Stichting Noordwater. voorzitter raad van toezicht Drents Landschap; voorzitter van de Raad van Advies HDL; voorzitter Technische Commissie Bodem/VROM; vicevoorzitter Drenths Jeugd Theater De Reus; vicevoorzitter Je Maintiendrai Fonds (subsidieert projecten in Groningen, Drenthe, Friesland); bestuurslid Dorpsbelangen Gasselternijveenschemond. vergaderingen + presentie 4/4 4/4 3/4 4/4 Lefier jaarverslag

62 E.I. van Leeuwen-Seelt (Noor) (V) drs. M.M. van Akkeren (Micha)(M) H.W.H.M. van Kesteren (Herman)(M) lid op voordracht van de ondernemingsraden; remuneratiecommissie. lid auditcommissie lid auditcommissie Hoofdfunctie: directeur NL projecten BV voorzitter raad van toezicht Biblionet Groningen*; lid raad van toezicht Interzorg Noord Nederland*; lid raad van toezicht ROC Noorderpoort*; lid raad van toezicht De Zijlen*; penningmeester stichting Thomassen a Thuessink; voorzitter bestuur NL kenniscoöperatie u.a.; voorzitter bestuur MBO-stichting AssenvoorAssen; penningmeester/secretaris Stichting Kinderoncologie Groningen. Beroep: secretaris-directeur Wetterskip Fryslan lid raad van toezicht GGZ Friesland*; lid raad van commissarissen Aquario. Beroep: zelfstandig adviseur Romivo Accountancy BV lid raad van toezicht Stichting Fokus Exploitatie*; lid raad van toezicht Refaja ziekenhuis, Stadskanaal*; lid raad van toezicht Stichting Samenwerkende Oost Groninger Ziekenhuizen; lid raad van toezicht Stichting Groninger Landschap; lid raad van commissarissen Odyssee BV (opleidingen/cursussen); lid raad van toezicht Stichting De Gildeborg; penningmeester Stichting Het Klooster Ter Apel. 3/4 4/4 4/4 * Deze nevenfuncties tellen mee voor het wettelijk maximum van 5 toezichthoudende functies Rooster van aftreden De heren Micha van Akkeren en Herman van Kesteren zijn op 9 maart 2012 benoemd als lid van de RvC voor een termijn van 4 jaar. Op 16 november 2012 zijn de dames Noor van Leeuwen en Tryntsje Slagman per 1 januari 2013 herbenoemd als lid van de RvC voor een periode van 4 jaar. Mevrouw Slagman is hierbij herbenoemd op voordracht van de huurdersorganisaties. Volgens het rooster van aftreden, is mevrouw Joan Stam per 1 januari 2013 afgetreden als voorzitter RvC. Mevrouw Ali Edelenbosch is per 1 januari 2013 op eigen verzoek afgetreden als lid van de RvC. Tabel 23 Rooster van aftreden van de RvC van Lefier per 31 december 2012 Leden raad van commissarissen Benoemd op Herbenoembaar op (Uiterste) datum aftreden drs. J.A.J. Stam (Joan), voorzitter bij In niet D. Hoogstra (Douwe), vicevoorzitter bij Wooncom, niet herbenoemd per T. Slagman-Bootsma (Tryntsje), op bij Lefier, niet voordracht van huurdersorganisaties herbenoemd per E.I. van Leeuwen-Seelt (Noor), op bij Lefier, niet voordracht van ondernemingsraden herbenoemd per drs. M.M. van Akkeren (Micha) H.W.H.M. van Kesteren (Herman) A. Edelenbosch (Ali), op voordracht van huurdersorganisaties bij Wooncom, herbenoemd per Lefier jaarverslag 2012

63 Introductieprogramma Op 9 maart 2012 zijn de heren Micha van Akkeren en Herman van Kesteren benoemd als lid van de raad van commissarissen. Na hun benoeming hebben zij een introductieprogramma van vier dagen gevolgd waarin zij kennismaakten met Lefier in al haar facetten. Het gevarieerde programma omvatte bezoeken aan alle woonbedrijven en aan projecten van Lefier, en kennismaking met de huurdersraden. Ook hebben de nieuwe RvC-leden nadere toelichting op de financiën en de Treasury ontvangen Werkwijze en activiteiten raad van commissarissen Toetsingskader De raad van commissarissen heeft bij het uitoefenen van de toezichtstaken in 2012 de volgende documenten als toetsingskader gebruikt: het Besluit Beheer Sociale Huursector (BBSH); de Aedescode en de Governancecode Woningbouwcorporaties; het Lefiervizier 2012; het risicomanagementsysteem; het jaarplan en de geconsolideerde begroting Lefier De RvC heeft tevens de totstandkoming van een overkoepelend toezichtskader voorbereid, waarmee het toetsingskader wordt verbonden Informatie inwinnen Om de toezichthoudende taak goed te kunnen vervullen, heeft de raad van commissarissen zich regelmatig mondeling, dan wel schriftelijk door het bestuur laten informeren over relevante ontwikkelingen en behaalde resultaten in relatie tot de beoogde doelen. De RvC heeft in het boekjaar 2012 diverse activiteiten ondernomen om bij verschillende bronnen te horen wat er speelt binnen het werkveld van Lefier. De bestuurlijke ontwikkelingen hebben ertoe bijgedragen dat extra bijeenkomsten hebben plaatsgevonden met de directeuren (Directeurenoverleg), de LefierOR en het Noordelijk Overleg Lefier. Raadplegen informatiebronnen De raad van commissarissen heeft in 2012 bij diverse bronnen informatie ingewonnen. Bij het bestuur: - tijdens vergaderingen heeft de RvC zich door het bestuur op de hoogte laten stellen over de gang van zaken in de woonbedrijven; - er hebben meerdere overleggen plaatsgevonden tussen de voorzitter en de vicevoorzitter van de RvC en het bestuur over de voortgang bij Lefier. Bij de LefierOR: - 4 maal heeft een overleg plaatsgevonden tussen een afvaardiging van de RvC en een afvaardiging van de LefierOR, en wel op 20 maart, 22 mei, 29 mei en 12 juni; - op 4 december heeft een evaluatiebijeenkomst plaatsgevonden met de RvC en de LefierOR. Bij de huurdersorganisaties: de RvC heeft op 28 juni en 5 november overleg gevoerd met vertegenwoordigers van de huurdersorganisaties. Bij de directeuren van Lefier: op 20 juni heeft de RvC een gezamenlijk overleg gehad met de directeuren en een afvaardiging van de LefierOR. Bij gemeenten: op 28 november heeft een bijeenkomst plaatsgevonden tussen een delegatie van de RvC en de wethouders van de gemeenten waarbinnen Lefier actief is. Lefier jaarverslag

64 Bij het werkveld: diverse toezichthouders hebben externe bijeenkomsten over het werkveld bijgewoond, onder meer van Deloitte en VTW Vergaderingen in 2012 Reguliere vergaderingen In het verslagjaar heeft de raad van commissarissen 4 reguliere en 5 extra raadsvergaderingen gehouden. Bij de reguliere vergaderingen vonden aansluitend in de middag themabijeenkomsten plaats ten behoeve van deskundigheidsbevordering en verdieping in het werk van Lefier. Data van de reguliere vergaderingen in aanwezigheid van het bestuur: 9 maart: na de reguliere raadsvergadering stond de middag in het teken van de aanpak van Lefier in het dorp Nieuw-Buinen met een rondleiding ter plaatse. 25 mei: bij deze raadsvergadering is de accountant aangeschoven om de jaarrekening en het jaarverslag te bespreken. In de middag hebben de RvC en het bestuur samen een themabijeenkomst over governance gevolgd. 7 september: in de ochtend is onder meer gesproken over de resultaten van de visitatie van Lefier en in de middag is aandacht geschonken aan de omgang met de vrije-sectorwoningen in Groningen. 16 november: raadsvergadering waarin onder meer de overgang naar de waardering op marktwaarde goedgekeurd is. Extra vergaderingen In aanwezigheid van RvC en bestuur hebben extra vergaderingen plaatsgevonden: 16 februari: overleg over het Lefiervizier 2013; 18 april: overleg over de bestuursstructuur en de evaluatie van de interim-bestuurder; 27 juni: overleg over bestuursmodel en het werving- en selectietraject voor de nieuwe bestuurder; 28 november: de begroting 2013 en de meerjarenbegroting zijn goedgekeurd Deskundigheidsbevordering raad van commissarissen Leden van de RvC hebben diverse bijeenkomsten, scholingen, seminars en workshops bijgewoond en als raad gezamenlijk themabijeenkomsten gevolgd Besluiten raad van commissarissen In tabel 24 is weergegeven welke onderwerpen de raad van commissarissen in het boekjaar 2012 heeft besproken en welke besluiten zijn genomen. Tabel 24 Besproken onderwerpen/besluiten raad van commissarissen in het boekjaar 2012 Onderwerpen/besluiten Afhandeling Realisatiebesluit Boslaan goedkeuring Begroting 2013 en meerjarenbegroting goedkeuring Waardering op marktwaarde goedkeuring Realisatiebesluit Centrum Emmerhout goedkeuring Realisatiebesluit Boerschapslaan fase 2 goedkeuring Ontwikkelbesluit Europan goedkeuring Jaarverslag en Jaarrekening 2011 goedkeuring Lefiervizier 2013 goedkeuring Herbenoeming mevrouw T. Slagman en mevrouw N. van Leeuwen tot lid RvC besluit Btw-regeling raad van commissarissen besluit Nieuwe bestuurder Lefier besluit Gewijzigd reglement raad van commissarissen besluit Gewijzigd profiel raad van commissarissen besluit Woonzorgzone Emmer-Compascuum besluit 64 Lefier jaarverslag 2012

65 Onderwerpen/besluiten Bestuursmodel (eenhoofdige raad van bestuur) Verlenging contract bestuurder ad interim Beëindiging contract bestuurder ad interim en benoeming Sake Tel als waarnemend bestuurder Honorering RvC-leden Afhandeling invoering bestuursmodel met eenhoofdige raad van bestuur door ontslag van de heer Henk van der Meer uit bestuursverantwoordelijkheid met behoud van functie als directeur woonbedrijf Wijziging bestuursstructuur Lefier Benoeming nieuwe leden RvC/aangepast rooster van aftreden Participatie in Stichting Waardebehoud onroerend goed Onderzoek mogelijke belangenverstrengeling RvC-lid; conclusie: was niet aan de orde RvC-kwartaalrapportages Boardletter 2011 Leiderschapsschouw Procesverloop transitie Strategisch Plan Rapportages Ton Selten aan RvC Sociaal Convenant Primair systeem Managementcontracten Evaluatie RvC-COR/LefierOR Toetsingskader RvC Vervolg visitatie Afwijkingen projecten in relatie tot investeringsstatuut Afhandeling besluit besluit besluit besluit besluit besluit besluit besluit bespreking bespreking bespreking bespreking bespreking bespreking bespreking bespreking bespreking bespreking bespreking bespreking bespreking bespreking Beoordeling en bezoldiging bestuur De raad van commissarissen is verantwoordelijk voor het bestuur van Lefier. Daaronder valt ook de jaarlijkse evaluatie en beoordeling van het functioneren van het bestuur en, indien nodig, de benoeming, schorsing en het ontslag van het bestuur. Hierbij heeft de remuneratiecommissie een belangrijke rol. Bezoldiging bestuur Voor Lefier is de Sectorbrede Beloningscode Bestuurders leidend. De opgave in het kader van de Wet Openbaarmaking uit Publieke middelen gefinancierde Topinkomens (WOPT), nu Wet normering topinkomens (WNT) is opgenomen in onderstaande tabel. Tabel 25 Bezoldiging bestuur Lefier Namen en gegevens bestuurders Lefier 2012 H.A.S. van der Meer (Henk)* E. Bel (Erwin)** C.A. Buys (Cees) S. Tel (Sake) A.J. de Boer (Lex) In functie als bestuurder vanaf In functie als bestuurder tot Brutoloon bestuursperiode Pensioenbijdrage werkgever * geschorst uit bestuurlijke bevoegdheden per en ontslag als bestuurder per ** nam ontslag per , uit dienst per Lefier jaarverslag

66 Naast de reguliere beloning hebben de bestuurders, met uitzondering van de heer C. Buys, de beschikking gehad over een leaseauto. De bestuurders ontvingen geen aanvullende variabele beloningen of bonussen. Er is door de bestuurswijzigingen een daling van de bestuurskosten ingezet. In 2011 werd aan totale bestuurskosten uitgekeerd, in 2012 is het een totaal van In 2013 wordt een verdere daling voorzien. Opmerking in kader Wet normering topinkomens Bij het vertrek van de heer Erwin Bel, bestuurder en directeur woonbedrijf ZuidoostDrenthe, is geen ontslaguitkering betaald. Het ontslag van de heer Ton Selten uit diens bestuursfunctie, voorzitter van de raad van bestuur, is gevolgd door herplaatsing in de functie van adviseur van de raad van commissarissen. Deze functie is voor de periode 1 januari 2012 tot 1 november 2013, in verband met zijn pensionering per november Als adviseur heeft hij de opdracht om gedurende 2 jaar studie te verrichten naar ontwikkelingen in de regionale volkshuisvesting, met name de bevolkingskrimp, de effecten die dit heeft voor Lefier en de partijen waar Lefier mee samenwerkt of in de toekomst zou kunnen samenwerken. Tevens levert hij bijdragen aan (regionale) (kennis)instellingen en overheden die hiermee bezig zijn. De heer Selten rapporteert hierover ieder kwartaal aan de raad van commissarissen en sinds de komst van de nieuwe bestuurder aan de heer Lex de Boer. De heer Selten is geen lid meer van een management- of directieteam en neemt geen beslissingen binnen de organisatie van Lefier. Hiermee is hij per 1 januari 2012 geen topfunctionaris meer in de zin van de WNT. Ook is er door zijn herplaatsing geen sprake van uitstel van ontslag of een ontslaguitkering. Zijn honorering is daarom niet in het honoreringsoverzicht van de bestuurders opgenomen. Vanuit transparantie oogpunt wordt hierbij de honorering, zijnde ,52 en het werkgeversaandeel pensioenpremie ,68, van bovengenoemde werkzaamheden vermeld. Tevens heeft hij gebruik gemaakt van een leaseauto. De hoogte van deze honorering is het gevolg van salarisgarantie bij herplaatsing conform de CAO Zelfevaluatie en honorering raad van commissarissen Zelfevaluatie Leidraad evaluatie Volgens het reglement raad van commissarissen behoort de raad elk jaar het eigen functioneren te beoordelen. De RvC evalueert het eigen functioneren aan de hand van: de Governancecode Woningbouwcorporaties; het reglement voor de raad van commissarissen van Lefier; de eigen opvattingen van de RvC over goed werkgeverschap, goed financieel toezicht en de maatschappelijke functie van Lefier; het functioneren van de RvC zelf en de deskundigheidsontwikkeling van de commissarissen als individu en als team. Methode evaluatie De methode die de raad van commissarissen van Lefier bij de (zelf)evaluatie gebruikt, gaat uit van de drie rollen die een raad dient te vervullen: toezichthouder, adviseur en werkgever. De kwaliteit van de RvC wordt beoordeeld op basis van twee fundamenten: - de deskundigheid van de RvC, zowel collectief als per individu; - de kwaliteit van het functioneren van de RvC, zowel collectief als individueel. De RvC-voorzitter van Lefier is degene die met de individuele leden hun functioneren en deskundigheidsontwikkeling bespreekt. De RvC als collectief bespreekt het collectieve functioneren, waarbij ook het functioneren van de voorzitter aan de orde is. 66 Lefier jaarverslag 2012

67 Bij Lefier is afgesproken dat de remuneratiecommissie zorg draagt voor de uitvoering van de afgesproken evaluatiemethode. Verantwoording hierover vindt plaats in het jaarverslag. Informatie/feedback uit het afgelopen jaar van anderen, zoals de bestuurder, de COR/LefierOR of de NOL, wordt betrokken bij de zelfevaluatie. Uitvoering evaluatie Op 8 februari 2012 is het eigen functioneren van de raad van commissarissen besproken, evenals het functioneren van de individuele leden. De evaluatie vond plaats in een ronde tafel -gesprek onder leiding van een externe gespreksleider, prof. dr. Goos Minderman, en aan de hand van bespreekpunten die aan de hand van een vragenlijst door de leden zijn aangedragen. Hiervoor hebben de RvC-leden vooraf een vragenlijst ingevuld waarin alle goverancepunten gecheckt zijn en waarbij aan de hand van een aantal open vragen alle punten voor reflectie aan de orde zijn geweest. De input via deze vragenlijsten is door de remuneratiecommissie in overleg met de externe gespreksleider verwerkt tot bespreekpunten voor de zelfevaluatie. De bespreking hiervan heeft in een besloten vergadering, buiten aanwezigheid van de bestuurder, plaatsgevonden en het verslag ervan is op de eerstvolgende RvC-vergadering vastgesteld Onafhankelijkheid en integriteit raad van commissarissen De leden van de raad van commissarissen zijn onafhankelijk en opereren zonder last of ruggespraak. Zij hebben op geen enkele wijze belangen in de Stichting Lefier. De raad van commissarissen bewaakt het principe van onafhankelijkheid volgens de criteria in de Governancecode Woningcorporaties, bepaling III2.2. De toezichthouders hebben deze criteria onderling besproken en mondeling gecontroleerd, zowel bij de RvC-leden als bij het bestuur. Hieruit is gebleken dat er geen sprake is van (transacties met) tegenstrijdige belangen waarbij toezichthouders of bestuurders betrokken zijn (geweest). Vermeende misstanden Lefier heeft een centraal meldpunt misstanden. Hiervan heeft in 2012 niemand gebruikgemaakt Honorering De honorering van de raad van commissarissen is gekoppeld aan de zwaarte van de functie van de afzonderlijke leden van de RvC, rekening houdend met maatschappelijke waarden en normen. De RvC-leden ontvingen in 2012 een vergoeding van bruto , de vicevoorzitter bruto en de voorzitter bruto Daarnaast is voor de leden van de RvC in totaal een bedrag van aan overige kosten gemaakt. De leden van de remuneratiecommissie zijn in 2012 extra zwaar belast. Daarom is besloten de leden van de remuneratiecommissie eenmalig een extra toeslag te geven van 25%, ofwel Reflectie op 2012 Terugkijkend was 2012 een turbulent jaar voor Lefier en haar raad van commissarissen. Door de bestuurscrisis en de periode met een interim-bestuurder had de RvC in de rollen van toezichthouder, adviseur en werkgever erg direct en veel contact met de interim-bestuurder(s) en de aan hem rapporterende directeuren. De adviesrol is zwaar ingezet, waardoor de afstand tussen bestuur en raad van commissarissen kleiner werd. Deze situatie veranderde weer met de komst van de nieuwe bestuurder. Eind 2012 is de RvC weer teruggegaan naar de rol als toezichthouder op gepaste afstand. Namens de raad van commissarissen Lefier, D. Hoogstra, Voorzitter Lefier jaarverslag

68 7.4 Medezeggenschap: LefierOR De LefierOR, de centrale ondernemingsraad van Lefier, is de gesprekspartner van de bestuurder van Lefier en behartigt de belangen van de werknemers van geheel Lefier. Lefierbreed In het overleg tussen LefierOR en bestuur worden onderwerpen besproken die voor de gehele organisatie van toepassing zijn. De ene keer heeft de LefierOR een meer toetsende rol met advies- of instemmingbevoegdheid, de andere keer fungeert de LefierOR als klankbord voor de bestuurder Samenstelling centrale ondernemingsraad LefierOR De LefierOR is samengesteld uit de leden van de ondernemingsraden van de verschillende bedrijfsonderdelen en telt 21 leden. De LefierOR wordt ondersteund door een ambtelijk secretaris. Vertegenwoordiging In 2012 zijn in totaal 7 leden afgetreden en 6 leden toegetreden. De leden zijn afkomstig uit: OR Hoogezand-Stadskanaal: de delegatie bestaat formeel uit 5 zetels, waarvan er 4 vervuld zijn; OR ZuidoostDrenthe: de delegatie bestaat formeel uit 7 zetels, waarvan er 6 vervuld zijn; OR StadGroningen: de delegatie bestaat formeel uit 5 zetels, waarvan er 4 vervuld zijn; OR Ontwikkelbedrijf/Kern: de delegatie bestaat formeel uit 4 zetels, waarvan er 4 vervuld zijn Werkwijze Commissies De LefierOR is in het kader van efficiëntie opgedeeld in 2 commissies, die elk eenzelfde werkbelasting hebben; per advies- of instemmingaanvraag wordt een van de commissies gevraagd het onderwerp voor te bereiden. Vergaderfrequentie De LefierOR is in de eerste helft van 2012 tweewekelijks bijeengekomen om constructief en tijdig te kunnen reageren op advies- en instemmingaanvragen. Na de zomer heeft de LefierOR de normale vergaderfrequentie van 1 keer per 3 weken hervat Activiteiten centrale ondernemingsraad in 2012 De LefierOR heeft als centrale OR via diverse activiteiten vorm en inhoud gegeven aan de medezeggenschapsrol: Er hebben 5 formele overleggen plaatsgevonden tussen de LefierOR en de bestuurder. Gedurende het jaar zijn diverse onderwerpen aan de orde geweest, waaronder het Lefiervizier 2013, de begroting 2013 en het interne vacaturebeleid. De LefierOR heeft 4 keer overleg gevoerd met een delegatie van de raad van commissarissen; ook is door de gehele RvC en de LefierOR een evaluatie uitgevoerd over de onderlinge samenwerking. De LefierOR is als toehoorder aanwezig geweest bij de managementdagen in januari en april. De LefierOR heeft haar achterban 3 keer geïnformeerd met een nieuwsbrief en er is een personeelsbijeenkomst georganiseerd op de verschillende locaties. De LefierOR heeft input geleverd voor de leiderschapsschouw, het visitatierapport en een afstudeerscriptie over de medezeggenschapsvorm. De LefierOR heeft zitting gehad in de adviescommissie voor de selectie van de nieuwe bestuurder. 68 Lefier jaarverslag 2012

69 De LefierOR heeft een gesprek gehad met de beoogde opvolger van de heer Sake Tel voor het Centraal Meldpunt Klokkenluiderregeling Opleiding/ontwikkeling LefierOR De LefierOR heeft deelgenomen aan een workshop WOR (Wet op de ondernemingsraden), gericht op de invulling van de samenwerking tussen bestuurder, directeuren, P&O en ondernemingsraad. Voor nieuwe OR-leden is een cursus WOR georganiseerd. Verder hebben de OR-leden een workshop visievorming gevolgd onder leiding van De Argumentenfabriek Adviesaanvragen Tabel 26 Door de LefierOR afgehandelde adviesaanvragen Onderwerp/inhoud Afhandeling LefierOR Benoeming nieuwe leden Een positief advies is gegeven over de voorgenomen benoeming van de twee raad van commissarissen voorgestelde kandidaten: de heren H. van Kesteren en M. van Akkeren. Nieuw bestuursmodel met Twee adviezen zijn gegeven: een eenhoofdige raad van een positief advies over de knip in de duale verantwoordelijkheid van bestuur bestuurder en directeur. op basis van eigen argumenten (één kapitein en lokale verankering als uitgangspunt) een positief advies over het voorgenomen besluit voor een eenhoofdige raad van bestuur. Status voormalig bestuurder De LefierOR heeft hierover geen advies uitgebracht. De raad was van mening (de heer H. van der Meer) Verlenging contract van de interim-bestuurder (de heer C. Buys) Tijdelijke waarneming bestuur Profielschets nieuwe bestuurder Benoeming van de heer L. de Boer als nieuwe bestuurder van Lefier Instemmingaanvragen dat partijen al tot een overeenstemming waren gekomen. Negatief advies is uitgebracht over het voorgenomen besluit dit contract tot 1 januari 2013 te verlengen. De LefierOR is van mening dat de interimbestuurder een goede crisismanager was ten tijde van de bestuurscrisis, echter niet de juiste persoon om Lefier verder te leiden naar een vernieuwde organisatie. Binnen de organisatie nam het draagvlak voor de interimbestuurder af en de relatie met de LefierOR verslechterde door niet nakomen van afspraken. Met het oog op de noodzakelijke bestuurlijke bezetting heeft de LefierOR tegelijkertijd een positief advies gegeven voor een tijdelijke verlenging tot uiterlijk 1 september 2012, onder voorwaarde dat alle activiteiten rond de transitie per direct stilgelegd zouden worden. Positief advies is gegeven op het voorgenomen besluit de heer S. Tel de bestuurlijke taken te laten waarnemen vanaf 18 juli tot aan de eerste werkdag van de nieuwe bestuurder. Hierover is negatief advies gegeven, omdat wij het een vereiste vinden dat de bestuurder aantoonbare kennis en ervaring in de volkshuisvestingsbranche heeft. In de adviesaanvraag werd dit slechts benoemd als pluspunt. Positief advies is gegeven over het voorgenomen besluit L. de Boer te benoemen als nieuwe bestuurder. In de ogen van de LefierOR is hij de meest geschikte kandidaat. De Boer beschikt over volkshuisvestelijke kennis en ervaring, voor de ondernemingsraad een belangrijke voorwaarde. Tabel 27 Door de LefierOR afgehandelde instemmingaanvragen Onderwerp/inhoud Afhandeling Lefier OR Wijziging bemensing van Instemming met het voorgenomen besluit van de bestuurder om mevrouw het Centraal Meldpunt A. Pol, in de periode dat de heer S. Tel de functie van waarnemend directeur Klokkenluiderregeling StadGroningen vervult, de taak van het Centraal Meldpunt te laten vervullen. Terugkeergarantie van Geen instemming, omdat het voorstel niet in onderling overleg met de Lefier jaarverslag

70 Onderwerp/inhoud 3 maanden bij vacatures voor onbepaalde tijd tot het moment van vaststelling van een Lefierbreed HRbeleid Collectieve vrije dagen Afhandeling Lefier OR woonbedrijven tot stand is gekomen. Bovendien was de verstrekte informatie te summier om inhoudelijk een goed overwogen besluit te kunnen nemen. In onderling overleg zijn de collectieve vrije dagen voor 2013 vastgesteld op: 10 mei (de dag na Hemelvaart) en 27 december (de dag na tweede kerstdag). 7.5 Medezeggenschap: huurders- en bewonersorganisaties Binnen Lefier bestaan vele vormen van overleg met huurders- en bewonersorganisaties, onder andere de volgende: in het eigen werkgebied heeft elk woonbedrijf overleg met huurders- en bewonersorganisaties; deze organisaties opereren lokaal en hebben daar ook hun formele positie en overlegstructuren. minimaal 2 keer per jaar vindt gezamenlijk overleg plaats tussen het bestuur van Lefier en het Noordelijk Overleg Lefier Noordelijk Overleg Lefier (NOL) In het NOL zijn de vertegenwoordigers van de lokale huurders- en bewonersorganisaties uit het werkgebied van Lefier verenigd. Het NOL bestaat uit afgevaardigden van De Koepel (Stadskanaal), Stuurgroep Huurdersbelangen Lefier StadGroningen, Huurdersfederatie ZuidoostDrenthe, Huurdersraad Hoogezand-Sappemeer en Grobos (Groninger Bewonersoverleg Studentenhuisvesting). Herstel van vertrouwen In november 2011 heeft het Noordelijk Overleg Lefier (NOL) het vertrouwen opgezegd in de raad van commissarissen van Lefier. De reden hiervoor was het optreden van de toezichthouders bij de bestuurlijke wijzigingen binnen Lefier en de andere kijk hierop van het Noordelijk Overleg Lefier. Over dit onderwerp hebben in 2012 diverse gesprekken en contacten plaatsgevonden tussen het Noordelijk Overleg Lefier en de raad van commissarissen. Deze ontmoetingen hebben geleid tot een herstel van de onderlinge verhoudingen en in november 2012 tot het uitspreken van een hernieuwd vertrouwen in de relatie tussen het NOL en de RvC. Activiteiten Noordelijk Overleg Lefier Het overleg, de input en de activiteiten van het NOL in het verslagjaar zijn weergegeven in tabel 28. Tabel 28 Inspanningen Noordelijk Overleg Lefier in 2012 Tijdstip en onderwerp Toelichting 3 februari: bestuurlijk overleg Er is onder andere gesproken over actuele ontwikkelingen binnen tussen bestuur Lefier en NOL Lefier, de veranderende bestuursstructuur en de rol van de huurders. 9 februari: managementdag Lefier Een delegatie van het NOL heeft als toehoorder de managementdag van Lefier bijgewoond. Eind februari: Lefiervizier 2013 Het NOL heeft input geleverd ten behoeve van het Lefiervizier en 13 april: managementdagen Een delegatie van het NOL heeft als toehoorder de Lefier managementdagen van Lefier bijgewoond. 17 april: werkbezoek De bestuurder van Lefier heeft na afstemming met een delegatie van Huurdersfederatie in Emmen het NOL een werkbezoek gebracht aan de Huurdersfederatie in Emmen. mei: leiderschapsschouw bij Lefier Hiervoor heeft een delegatie van het NOL input geleverd. juni: visitatie Lefier Het NOL was betrokken bij de visitatie van Lefier. In juni hebben 28 juni: overleg tussen de raad van commissarissen van Lefier en het hiertoe gesprekken plaatsgevonden met de visitatiecommissie. Er is teruggekeken op de ontwikkelingen binnen Lefier en de verstandhouding tussen de RvC en de vertegenwoordigers van de 70 Lefier jaarverslag 2012

71 Tijdstip en onderwerp Toelichting NOL huurdersorganisaties. Daarnaast heeft het NOL input geleverd voor het gewenste profiel van de nieuwe bestuurder van Lefier. 5 november: overleg Overleg tussen de raad van commissarissen, het NOL en de nieuwe bestuurder van Lefier. 12 november: kennismaking NOL De twee nieuwe leden van de raad van commissarissen hebben nader en nieuwe RvC-leden kennisgemaakt met een delegatie van het NOL. 29 november: kennismaking NOL Een delegatie van het NOL heeft nader kennisgemaakt met de nieuwe en nieuwe bestuurder Lefier bestuurder. 19 december: bestuurlijk overleg Het NOL en de bestuurder van Lefier hebben gesproken over de Begroting Lefier jaarverslag

72 8 FINANCIËN EN BEDRIJFSVOERING 9.1 Financieel beleid en financiële kaders De financiële doelstellingen voor het strategisch plan zijn: Financiële continuïteit van Lefier. Hiervoor hebben we eisen aan liquiditeit en solvabiliteit gesteld die voldoen aan de externe eisen van het CFV en het WSW. We houden vast aan de financiële doelstellingen in de huidige meerjarenbegroting waarin besparingen zijn opgenomen en het investeringsvolume is verlaagd. Het nieuwe besturingsmodel van Lefier zal het, aanvullend op de huidige meerjarenbegroting, realiseren van synergievoordelen in de toekomst mogelijk maken. In het strategisch plan zullen we hier doelstellingen voor opnemen. Verbetering van de kwaliteit van integrale afweging van investeringsbeslissingen, volkshuisvestelijk en financieel. Het is belangrijk dat ons voorspellend vermogen groter wordt. Het gaat dan vooral om de kwaliteit van de begroting en kwartaalprognoses. Vanuit de control-functie wordt hier intensiever op gestuurd en geadviseerd. Het financieel kader van Lefier bestaat uit 3 kwantitatieve doelstellingen: Lefier presteert maximaal met haar vermogen Lefier stuurt op (meerjarige) kasstromen en is liquide Lefier is solvabel Bij het sturen op kasstromen sluit Lefier aan op de gestelde eisen van het WSW. Doordat deze eis één van de drie peilers onder het financieel beleid van Lefier is, kan tijdig worden gesignaleerd of de eis wordt gehaald en/of er bijsturing nodig is om dit alsnog te realiseren Lefier stuurt op (meerjarige) kasstromen en is liquide De onderneming heeft voldoende liquide middelen om haar plannen uit te kunnen voeren. Voor Lefier als geheel zijn de volgende twee liquiditeitseisen van kracht. Onze scherpste financiële norm is de liquiditeitseis die ook het WSW hanteert: de operationele kasstroom moet minimaal een omvang hebben van 2% van de totale leningenportefeuille. In de periode zijn de operationele kasstromen van Lefier zodanig dat we elk jaar fictief 2% van de leningenportefeuille kunnen aflossen. 4,5 Ontwikkeling Cash Flow Ratio (CFR) ,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1, Begroting 2013 (geborgd) 2,8 2,2 2,3 2,5 2,6 2,5 Begroting ,0 2,3 2,4 2,7 2,8 2,6 Begroting ,1 4,1 3,3 2,6 2,7 3,4 Norm 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 72 Lefier jaarverslag 2012

73 Uit onderstaande grafiek blijkt dat de marge in de operationele kasstroom ten opzichte van de gestelde eis in de actuele begroting ernstig is verslechterd. Dit wordt veroorzaakt doordat de exploitatie van de corporaties onder druk komt te staan door de introductie van de verhuurdersheffing en de saneringssteun die de komende jaren moeten worden betaald. Operationele kasstroom - 2%-aflossingsfictie (bedragen x 1.000,-) Begroting 2013 (geborgd) Begroting Begroting Lefier is solvabel In 2012 is de Loan to Value 22,8 % en gaat naar een niveau van 31,9 % in ,0 55,0 50,0 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 Ontwikkeling Loan to Value (LTV) Begroting ,8 25,4 28,1 29,9 30,9 31,9 Begroting ,8 25,6 26,5 26,6 25,8 25,2 Norm 50,0 50,0 50,0 50,0 50,0 50,0 Bij doorrekening van de geconsolideerde meerjarenbegroting ontstaat in 2017 een leningenportefeuille met een omvang van 1.035,5 miljoen (2011: 791,5 miljoen). De Woz-waarde van het bezit bedraagt in dat jaar naar verwachting 3.243,7 miljoen (2011: 3.317,8 miljoen). De LTV ligt ruim beneden de kritische grens van 50. We voldoen hiermee aan de solvabiliteitsnorm Oordeel Centraal Fonds Volkshuisvesting en ministerie van BZK Jaarlijks beoordelen het Centraal Fonds Volkshuisvesting (CFV) en de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) de bedrijfsvoering van alle corporaties. Het rapport Corporatie in perspectief 2012 (met de bevindingen over de bedrijfsvoering van Lefier) en de Oordeelsbrief van de minister over Lefier zijn beschikbaar via de website van het CFV ( het CFV houdt namens het ministerie van BZK financieel toezicht op Lefier. Dit fonds, dat de Lefier jaarverslag

74 financiële gezondheid van alle wooncorporaties bewaakt, voert elk jaar een bedrijfsvergelijking tussen corporaties uit. In het jaarlijkse eindrapport Corporatie in perspectief laat het CFV zien hoe de volkshuisvestelijke en financiële kengetallen van een corporatie zich verhouden tot die van collega-corporaties. Het CFV heeft in 2012 een positief solvabiliteitsoordeel en continuïteitsoordeel (A1) toegekend. In vergelijking tot het landelijk gemiddelde heeft Lefier significant hogere nettobedrijfslasten (+ 163 per woon-gelegenheid), worden er minder verhuureenheden per formatieplaats beheert (- 23). Op grond van in verleden opgebouwd vermogen heeft Lefier een relatief lage schuldrestant per verhuureenheid en een significant beter volkshuisvestelijk vermogen in 2011 (29,7%) dan het landelijk gemiddelde (27,7%). de minister van BZK heeft in de Oordeelsbrief 2012 een positief oordeel uitgesproken over Lefier Marktwaarde en overige waarderingen vastgoed van Lefier Beoordelingsmethoden vastgoed Er zijn vier relevante methoden om vastgoed te waarderen. 1. WOZ-waarde: dit is de waarde die op basis van de Wet Onroerende Zaken periodiek door de lokale als grondslag voor de heffing van diverse belastingen wordt bepaald. De WOZ-waarde is een maatstaf voor de leegwaarde. 2. Bruto open marktwaarde: de marktwaarde in verhuurde staat. 3. Volkshuisvestelijke exploitatiewaarde: de exploitatiewaarde is de contante waarde van de kasstromen bij doorexploiteren. Hierbij wordt geen rekening gehouden met toekomstig beleid. Deze waarde hanteert het Centraal Fonds Volkshuisvesting bij de beoordeling van de corporaties. 4. Historische kostprijs: de in het verleden betaalde prijs met daarop in mindering de jaarlijkse afschrijvingen. Lefier waarde vastgoed per 31 december 2012 (x ,-) WOZ-waarde Marktwaarde in verhuurde staat Volkshuisvestelijke waarde Historische kostprijs Lefier hanteert de marktwaarde in verhuurde staat Lefier waardeert haar vastgoed op basis van de marktwaarde in verhuurde staat. Waarderen tegen actuele waarde leidt naar onze mening tot een goed inzicht in de reële waarde van het vastgoed (en dus ook in de vermogenspositie), en daarmee in de volkshuisvestelijke mogelijkheden van Lefier. In bovenstaand figuur zijn de vier waarderingen van het vastgoed naast elkaar gezet. Het verschil tussen de WOZ-waarde en de bruto open marktwaarde wordt veroorzaakt door het feit dat woningen momenteel verhuurd zijn. Het verschil tussen de bruto open marktwaarde en de volkshuisvestelijke exploitatiewaarde is het bestemde (of beklemde) vermogen, omdat de woningen tegen sociale in plaats van marktconforme tarieven verhuurd worden. 74 Lefier jaarverslag 2012

75 Gemiddelde waarde per verhuureenheid (x 1,-) WOZ-waarde Marktwaarde in verhuurde staat Volkshuisvestelijke waarde Historische kostprijs Treasury Treasurystatuut en treasuryjaarplan Lefier werkt met een treasurystatuut en een treasuryjaarplan waarin de kaders en de doelstellingen op het gebied van treasury zijn benoemd. Speerpunten hierin zijn de (gemiddelde) rentelasten, de duration van de leningenportefeuille en het renterisicobeheer. Lefier is aangesloten bij het Waarborgfonds Sociale Woning-bouw (WSW). Financiële instrumenten In het treasurystatuut wordt het gebruik van niet complexe derivaten onder voorwaarden toegestaan. Deze instrumenten worden uitsluitend toegepast in het kader van beperking van renterisico s en looptijdrisico's. Bij het aangaan van nieuwe derivatentransacties wordt het gebruik verder beperkt door de nieuwe derivatenrichtlijn. Op dinsdag 24 mei 2011 heeft Lefier drie derivatentransacties gesloten. Het betreft drie renteswaps ter afdekking van het renterisico op herfinancieringen. De eerste renteswap is gesloten met de Rabobank, het betreft een 10-jaars renteswap met ingang per 1 juli De tweede en derde renteswap zijn gesloten met BNP Paribas. Voor deze langlopende renteswaps geldt een mandatory breakclause1 na respectievelijk 9,5 jaar en 10 jaar na de transactiedatum. Door de spreiding van de breakclauses wordt voorkomen dat op één moment in de tijd de afwikkeling van de renteswaps plaats moeten vinden. De tweede en derde renteswap hebben een looptijd van 50 jaar, ingaande per 7 september 2012 en 3 juni Onderstaande tabel geeft een overzicht van de marktwaarde en de nominale waarde van de verschillende financiële instrumenten per 31 december 2012: Nr. Tegenpartij Type Rente (fixe) Rente (var) Startdatum Einddatum Hoofdsom Breakclausule Marktwaarde /- 2,00% 1 Rabobank Pay Fixed 3,3350% 3M Euribor geen BNP Paribas Pay Fixed 3,6375% 3M Euribor BNP Paribas Pay Fixed 3,6675% 3M Euribor Totaaltelling Per 31 december 2012 is er sprake van een negatieve marktwaarde ad. 18,723 miljoen. Lefier heeft contracten zonder CSA (Credit Support Annex) hetgeen betekent dat tussentijds niet hoeft te worden bijgestort. Mogelijke (éénmalige) storting gaat alleen gelden indien de marktrente in 2020/2021, ten tijde van de breakclauses, lager is dan de contractrente. Indien de marktrente hoger dan de couponrente is zal Lefier de marktwaarde ontvangen. De in de tabel opgenomen renteswaps zijn door Lefier afgesloten om de rente als gevolg herfinancieringen te fixeren. Per 31 december 2012 is geen sprake van open posities. 1 De breakclause betekent dat de renteswap na respectievelijk 9,5 en 10 jaar wordt beëindigd tegen afwikkeling van de marktwaarde van de renteswap. Afhankelijk van de rentecurve per 24 november 2020 en 24 mei 2021 kan dit een ontvangst of een betaling voor Lefier betekenen. Partijen kunnen voorafgaand aan deze periode besluiten om de breakclause ongedaan te maken, en de transactie door te laten lopen. Lefier jaarverslag

76 Lennnr Geldgever Wsw- Koppeling Startdatum Einddatum Spread- Hoofdsom Afl.wijze Basisrente + Spread derivaat herziening 250 BNG Rabobank rollover 3M Euribor 0,165% 251 BNG BNP Paribas rollover 3M Euribor 0,400% 252 BNG BNP Paribas rollover 3M Euribor 0,300% Lefier past dan ook kostprijs hedge-accounting toe op grond van volledige matching van de modaliteinten van de swap(s) en de onderliggende financieringen. Renterisico Lefier hanteert de normen van het WSW als grens voor het renterisico. Het WSW hanteert de 15%- grens als richtlijn voor het renterisico. Per jaar mag maximaal 15% van het saldo uitstaande leningen van het laatste verslagjaar een renteaanpassing krijgen. Daarvoor telt het bedrag van leningen die een renteconversie of een spreadherziening kennen, en het saldo van leningen met een bulletaflossing die wordt geherfinancierd in het betreffend jaar. Daarnaast telt het saldo van de variabele renteleningen elk jaar mee. De bedoeling van deze richtlijn is grote pieken voorkomen. 18,0% Relatief renterisico (in procenten) 16,0% 14,0% 12,0% 10,0% 8,0% 6,0% 4,0% 2,0% 0,0% Norm WSW WSW-renterisico Renterisico ex spreadherziening Relatief renterisico Op grond van het treasurystatuut is de definitie van het relatief renterisico van het WSW leidend. Deze bepaald in sterke mate de mix van financiering met een korte en lange rentetypische looptijd. Het relatief renterisico ligt de komende 10 jaar ruim beneden het toegestane maximum Toelichting financieel resultaat Speerpunten De kasstroomindicator komt in 2012 uit op 3,0 (2012: 3,2). De minimum -eis van het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) ligt op 2,0 voor de Daeb-activiteiten. Het hieraan voldoen is een vereiste voor het verkrijgen van geborgde financiering (lees: relatief goedkope financiering). Het operationeel resultaat komt in 2012 uit op 20,9 miljoen en ligt daarmee in lijn met de begroting. Het netto verkoopresultaat is 9,6 miljoen (minus 36,4%) lager dan begroot. Hierin is ook meegenomen dat de verkoopkosten toenemen inzake het verkoopklaar maken van de woningen. De uitgaven activa inzake nieuwbouw, verbetering en sloop zijn in ,3 miljoen. Deze zijn daarmee 44,4% lager dan de begroting. Er wordt 4,2 miljoen minder aan kostendekking gealloceerd doordat er in ,3% minder planmatig onderhoud is uitgevoerd en 44,4% minder aan investeringskasstromen is gerealiseerd. Dit 76 Lefier jaarverslag 2012

77 is een belangrijke oorzaak voor de hoger dan begrote netto-bedrijfskosten. De netto-bedrijfskosten zijn in per (gewogen) verhuureenheid (begroot: 806) en zijn daarmee 10% hoger dan begroot. De totale onderhoudslasten zijn 4,2 miljoen lager dan begroot. De post overige waardeveranderingen (onrendabele toppen) is met 42,1 miljoen lager dan de begroting ( 62,4 miljoen). Dit leidt zeer waarschijnlijk tot lager dan begrote investeringen in Toelichting realisatie en de begroting Samenvatting Winst- en Verliesrekening (bedragen x 1.000,-) Realisatie Begroting Realisatie -/- begroting Bedrijfsopbrengsten Bedrijfslasten Financiële baten en lasten Belastingen Resultaat deelnemingen OPERATIONEEL RESULTAAT Netto verkoopresultaat bestaande vastgoedportefeuille Netto omzet projecten SALDO GEREALISEERD RESULTAAT VASTGOEDPORTEFEUILLE Overige waardeveranderingen (im)materiële vaste activa Bijzondere waardeveranderingen van vlottende activa Niet-gerealiseerde waardeveranderingen bestaande vastgoedportefeuille SALDO ONGEREALISEERD RESULTAAT VASTGOEDPORTEFEUILLE JAARRESULTAAT Het totale jaarresultaat is opgebouwd uit: het operationele, gerealiseerde en ongerealiseerde resultaat. Deze worden in de komende subparagrafen toegelicht. Op hoofdlijnen merken we het volgende op: Operationeel resultaat Het operationeel resultaat als uitkomst van de normale exploitatieactiviteiten ligt in 2012 met 20,9 miljoen in lijn met de begroting. Lagere bedrijfsopbrengsten, ondermeer 0,6 miljoen hogere huurderving en 3,3 miljoen lagere dekking op de ontwikkelactiviteiten, worden gecompenseerd door bedrijfslasten die 6,4 miljoen lager uitvallen. De financiële baten en lasten zijn 1,6 miljoen ongunstiger dan begroot. Dit wordt vooral veroorzaakt door een lagere renteactivering bij een lager projectenvolume. De afname in de actieve belastinglatentie welke wordt gevormd voor alleen de fiscaal compensabele verliezen bedraagt in ,9 miljoen. Saldo gerealiseerd resultaat vastgoedportefeuille Het gerealiseerde resultaat is 8,9 miljoen lager dan begroot. Dit is vooral het gevolg van lagere opbrengsten uit woningverkopen ad. 9,6 miljoen. Het directe gevolg van de actuele economische situatie in Nederland. Saldo ongerealiseerd resultaat vastgoedportefeuille In 2012 is Lefier overgestapt van de waardering van het vastgoed op bedrijfswaarde naar de waardering op marktwaarde in verhuurde staat. De verwerking van de nieuwe RJ 645, richtlijnen voor de jaarverslaggeving voor corporaties, welke met terugwerkende kracht wordt ingevoerd vanaf 1 januari 2012, heeft consequenties voor de weergegeven bedragen bij de posten overige waardeveranderingen en de mutatie actuele waarde. De begroting van deze posten is gebaseerd op Lefier jaarverslag

78 de waardering op basis van bedrijfswaarde. In absolute zin is het gerealiseerde verlies ruim 224,3 miljoen. In 2012 is de waardedaling van ons woningbezit 7,7%. Deze waardedaling is grotendeels het gevolg van externe factoren en niet direct beïnvloedbaar door eigen handelen. 9.2 Planning & Control Lefiervizier Eind 2010 zijn evaluatiegesprekken gevoerd met de huurdersorganisaties, de LefierOR en de belanghebbenden (stakeholders) van Lefier. De input die zij inbrachten voor 2012 is gewogen en deze informatie heeft geleid tot aanscherping van de Lefierbrief Bovendien is ervoor gekozen de naam Lefierbrief te veranderen in Lefiervizier. Deze naamsverandering geeft nadrukkelijk aan dat de kaderbrief geen papieren werkelijkheid is, maar een richtinggevende start en het uitgangspunt voor de begrotingsprocessen, te beginnen bij het begrotingsproces van Risicomanagement Visie Transparantie bieden De Governancecode Woningcorporaties schrijft de corporaties een intern risicobeheersing- en controlesysteem voor. Het transparant in kaart brengen van risico s en deze systematisch monitoren, is een belangrijk onderdeel van good governance. Het is tevens de basis voor een risicomanagementsysteem (RMS). Systeem en proces Lefier wil zowel organisatorisch als financieel in control zijn als organisatie. Het resultaat moet conform de verwachting zijn. Beheersing van bedrijfsprocessen en financiële risico s vereist een stevig fundament. Daarom is het risicomanagement van Lefier ingericht als systeem en proces. Het risicomanagementsysteem wordt gebruikt om eenvoudig en transparant zicht te hebben en te houden op de organisatiedoelen en risico s. Structuur en rapportages Het risicomanagementsysteem (RMS) van Lefier is volledig. Op strategisch niveau heeft het RMS een architectuur als basis voor structuur en rapportages: corporate wordt jaarlijks door het bestuur een risicokaart met de belangrijkste strategische risico s vastgesteld; in de kwartaalrapportages wordt gerapporteerd over de belangrijkste risico s en gerelateerde beheersmaatregelen; met de BWise-applicatie wordt het gehele Business Control Raamwerk (zie paragraaf 8.3.2) vastgelegd en daarmee wordt ook de uitwerking van de interne beheersingsmaatregelen getoetst Doelen/uitwerking risicomanagement Voortgang invulling RMS In 2012 zijn belangrijke vervolgstappen gezet voor de concrete invulling van het risicomanagementsysteem. Figuur 1 geeft een beeld van de architectuur van het RMS van Lefier. In de laatste kolom is aangegeven wie de verantwoordelijkheid heeft voor de velden. Deze velden zijn tevens de basis voor structuur en rapportages. 78 Lefier jaarverslag 2012

79 Figuur 1 Risicomanagementsysteem Business Control Raamwerk Lefier gebruikt BWise om haar risico s en beheersmaatregelen vast te leggen, gekoppeld aan de processen in de organisatie. Ook de Key Controls worden vastgelegd in het systeem, waardoor er een geheel van processen, risico s en beheersmaatregelen ontstaat: het zogenaamde Business Control Raamwerk. In 2012 is het Control Raamwerk van Lefier verder uitgewerkt met het vastleggen van de risico s en beheersmaatregelen rond onder andere salarisadministratie, loonbelasting (als onderdeel van het Tax Control Raamwerk) en woningaanpassingen. Vanaf 2012 zijn de Interne Controleactiviteiten in BWise vastgelegd, waarmee intern betere monitoring mogelijk is van de voortgang en status van de beheersmaatregelen. In de kwartaalrapportages wordt aan bestuur en raad van commissarissen verantwoording afgelegd over de uitkomsten van deze interne controles. Er is extra aandacht voor het op tijd afronden van de geplande interne controles. Van de in 2012 geplande interne controles moet circa de helft nog uitgevoerd, dan wel afgerond worden in De voortgang hiervan wordt actief bewaakt en er is afgesproken dat deze geplande controles nog uitgevoerd zullen worden. Vanaf 2013 is er voor het eerst een Lefierbreed intern controleplan opgesteld, dat bijdraagt aan uniformiteit en eenduidigheid van de werkzaamheden. De onderstaande figuur geeft de verdeling weer van de geplande interne controles vanuit het monitoren van de resultaten van Lefier als geheel. Figuur 2 Resultaten interne controle Lefier 2012 Legenda groen: beheersing effectief rood: beheersing ineffectief grijs: niet van toepassing blauw: uitvoering te laat Lefier jaarverslag