Of u nu een voorzichtige belegger bent of meer risico durft te nemen, opties kunnen DE BOEIENDE WERELD VAN OPTIES AANDELENWERKING

Transcriptie

1 DE BOEIENDE WERELD VAN OPTIES Of u nu een voorzichtige belegger bent of meer risico durft te nemen, opties kunnen een belangrijk deel uitmaken van uw portefeuille. Beleggers laten zich vaak afschrikken door de op het eerste gezicht complexe werking van opties. Academy News wil u stap voor stap en met duidelijke voorbeelden wegwijs maken in de werking van opties. Ongetwijfeld leert u enkele strategieën kennen die een plaats verdienen in uw portefeuille. Uiteraard kunt u altijd rekenen op uw relatiebeheerder of adviseur Aandelenhandel, die op zijn beurt een beroep kan doen op de Aandelen- en Optiecel van KBC Private Banking. Michel Verdeyen, analist Aandelen en Opties, geeft u in deze artikelenreeks in de eerste plaats wat theorie mee. Nadat u de werking en enkele begrippen onder de knie hebt, gaat hij aan de slag met zowel eenvoudige als combinatiestrategieën. Welkom in de boeiende wereld van de opties. NIET ALLEEN OP DE BEURSVLOER We vinden opties niet alleen op de financiële markten. Ze maken ook deel uit van ons dagelijkse leven. Een verzekeringscontract kan een optie bevatten. Boekt u een reis naar de zon? Dan kunt u een annuleringsverzekering sluiten, eveneens een optie. De optie op de aankoop van een huis is waarschijnlijk de meest bekende. Hebt u uw droomhuis gevonden? Meestal moet u dan eerst de financiering rond krijgen of wilt u met uw partner nog eens rustig overleggen. U loopt dan het risico dat een andere geïnteresseerde de verkoopprijs onmiddellijk op tafel legt en met uw droomwoning aan de haal gaat. Om dat risico KBC ACADEMY NEWS NR. 9 NOVEMBER

2 te vermijden, kunt u met de verkoper afspreken dat u een optie neemt op het huis. Dat betekent dat u gedurende een bepaalde periode het recht hebt om de woning tegen een afgesproken prijs te kopen, ook al legt een derde partij een hogere som op tafel. Belangrijk om te weten is dat de verkoper de plicht heeft om te verkopen als u uw recht uitoefent en om de verkoop vraagt. Krijgt u het benodigde kapitaal niet bij elkaar of vindt u ondertussen een woning die u beter bevalt? Geen probleem, u hebt alleen een recht en geen enkele verplichting. Zodra het voorkeursrecht vervalt en u het niet hebt uitgeoefend, kan de verkoper op zoek gaan naar een nieuwe koper. Als houder van een voorkeursrecht hebt u heel wat voordelen: de prijs ligt vast, u koopt als het ware tijd om te beslissen en niemand kan u de loef afsteken. Aan die voordelen hangt wel een prijskaartje: u moet de verkoper een premie betalen. Die premie is definitief verworven voor de verkoper, ook als u uiteindelijk afziet van de aankoop. OPTIES OP AANDELEN Aandelenopties verschillen amper van de optie op een huis. U kunt een optie kopen op een pakket aandelen. Ook dan zijn er twee betrokken partijen: de verkoper en de potentiële koper van de aandelen. Als koper van een aandelenoptie hebt u het recht om gedurende een bepaalde periode een vastgelegd aantal aandelen te kopen tegen een vooraf afgesproken prijs. Als u van dat recht gebruikmaakt, dan oefent u de optie uit. U krijgt het afgesproken aantal aandelen en betaalt daarvoor de afgesproken prijs. De verkoper van een optie wordt ook wel de schrijver genoemd. Die term dateert nog van vroeger, toen de verkoper meestal een zelfgeschreven overeenkomst of contract opstelde om gesjoemel te voorkomen. De schrijver verleent de houder (= koper) van de optie een recht en is verplicht om de aandelen te verhandelen als de houder daarom vraagt. De schrijver ontvangt in ruil daarvoor wel een premie. HEEL WAT MOGELIJKHEDEN Als u aandelen koopt, hoopt u uiteraard op een koersstijging. Met opties, soms in combinatie met aandelenbezit, hebt u veel meer mogelijkheden om op bepaalde marktomstandigheden in te spelen. Enkele voorbeelden: Koerswinst (met hefboom) bij stijging van de onderliggende waarde. Koerswinst (met hefboom) bij daling van de onderliggende waarde. Bescherming van de onderliggende waarde tegen een daling. Extra rendement op de aandelen die u bezit. Aankoopprijs van de onderliggende waarde op termijn vastleggen. Aankoopprijs van de onderliggende waarde verlagen. Later in de reeks komen we op die toepassingen terug. Hebt u ondertussen nog vragen hierover, dan kunt u terecht bij uw private banker of adviseur Aandelenhandel. SAMENVATTING De houder van een optie heeft een recht, nooit een verplichting. Maakt hij gebruik van dat recht, dan spreken we over de uitoefening van de optie. De verkoper (= schrijver) van een optie heeft een verplichting, maar krijgt daarvoor een vergoeding. Een optie is geldig binnen een vastgelegde termijn. Ook de prijs ligt vast. 10 KBC ACADEMY NEWS NR. 9 NOVEMBER 2012

3 DE BOEIENDE WERELD VAN OPTIES DEEL 2 In de eerste aflevering van onze reeks over opties las u dat er bij een optieovereenkomst twee partijen betrokken zijn: de koper (of houder) en de verkoper (of schrijver). De koper van een optie heeft enkel een recht en de verkoper een verplichting gedurende een vastgelegde periode. De koper betaalt aan de verkoper een premie. SOORTEN OPTIES Er bestaan twee soorten opties: een calloptie en een putoptie. Een calloptie is een aankooprecht. Ze geeft de houder het recht om gedurende een bepaalde periode een vastgelegde hoeveelheid aandelen te kopen. De tegenpartij is de verkoper (schrijver) van de calloptie en gaat de verplichting aan om als de houder van de calloptie daarom vraagt de aandelen te leveren. Een putoptie is een verkooprecht. Ze geeft aan de houder het recht om gedurende een bepaalde periode een vastgelegde hoeveelheid aandelen te verkopen. De tegenpartij is de koper van de putoptie en gaat de verplichting aan om als de houder van de putoptie daarom vraagt de aandelen te kopen. 12 KBC ACADEMY NEWS NR. 10 DECEMBER 2012

4 KENMERKEN Een optiecontract moet aan een aantal voorwaarden voldoen. Onderliggende waarde: in onze voorbeelden werken we bijna altijd met aandelenopties. Maar er bestaan ook opties op wisselkoersen, beursindices, grondstoffen enz. Die opties worden verhandeld op een gereglementeerde beurs. Optieserie: alle hierboven beschreven elementen (type optie, onderliggende waarde, vervalmaand en uitoefenprijs) vormen samen de optieserie. Voorbeeld van een optieserie: 4 Call Royal Dutch december euro Hoeveelheid onderliggende waarde: een aandelenoptie heeft betrekking op meerdere aandelen van eenzelfde bedrijf. Het aantal onderliggende aandelen is de contractgrootte van de optie. Doorgaans heeft een call- of putoptie betrekking op honderd aandelen. Drie calls of puts hebben dan betrekking op driehonderd aandelen. Als houder van die optie hebt u het recht om tot en met de derde vrijdag van december 2013 vierhonderd aandelen (4 calls x 100 onderliggende aandelen) te kopen tegen 30 euro per aandeel. De verkoper (= schrijver) van de optie gaat de verplichting aan om vierhonderd aandelen Royal Dutch te verkopen als de houder hem daarom vraagt. Looptijd van de optie: de houder van een optie heeft gedurende een beperkte tijd het recht om de optie uit te oefenen. Na de (eind)vervaldag van de optie vervallen alle rechten en plichten ervan. De looptijd van een optie wordt aangeduid door de vervalmaand. Op enkele uitzonderingen na vervalt de optie op de derde vrijdag van die maand. Uitoefenprijs: dat is de koers waartegen de houder een optie mag kopen (calloptie) of verkopen (putoptie). De verkoper of schrijver van de optie moet de aandelen dan ook tegen die prijs verkopen (calloptie) of kopen (putoptie) als hij daarom wordt verzocht. De uitoefenprijs ligt vast voor de volledige looptijd van de optie. Bij corporate actions, zoals een splitsing van het aandeel, wordt de uitoefenprijs uiteraard wel aangepast. De beursautoriteiten bepalen welke optieseries worden gecreëerd. Enkel liquide aandelen komen in aanmerking en de looptijden variëren meestal met een interval van drie maanden. Op de meeste Nederlandse aandelen zijn er momenteel opties verhandelbaar tot december Het standaardiseren van de optie geeft in de eerste plaats duidelijkheid aan de koper en verkoper. Maar daardoor kunt u de optie ook aan iemand anders doorverkopen. Optiehandel bestond al in de Griekse oudheid, maar werd pas in 1973 voor het eerst gestandaardiseerd op de Chicago Board Options Exchange. Hebt u het vorige deel gemist? Stuur dan een mailtje naar pbs.ao@kbc.be en wij bezorgen het u. SAMENVATTING CALLOPTIE PUTOPTIE HOUDER VAN EEN OPTIE Recht tot kopen Betaalt premie Recht tot verkopen Betaalt premie SCHRIJVER (VERKOPER) VAN EEN OPTIE Plicht tot verkopen Ontvangt premie Plicht tot kopen Ontvangt premie Een optieserie vermeldt het type (call of put), de onderliggende waarde, de vervaldatum en de uitoefenprijs. De beursautoriteiten creëren verschillende optiereeksen per aandeel en staan in voor de standaardisatie van opties. Zo wordt de optiehandel mogelijk. KBC ACADEMY NEWS NR. 10 DECEMBER

5 DE BOEIENDE WERELD VAN OPTIES DEEL 3 In de vorige aflevering van onze reeks over opties las u dat bij een optieovereenkomst er altijd twee partijen zijn: een koper en een verkoper. De koper heeft een recht en de verkoper een verplichting. Er zijn twee soorten opties: een call en een put. De houder van een calloptie bezit een recht tot aankoop, de verkoper gaat een verplichting tot levering aan. De houder van een putoptie heeft een recht tot verkoop, de verkoper gaat een verplichting tot aankoop aan. Opties zijn gestandaardiseerd: in de optiereeks vindt u de nodige informatie. RECHT VERSUS VERPLICHTING: WAT ZIJN DE RISICO S? Leverplicht of kooprecht. Premie ontvangen of premie betalen. De positie van de verkoper is helemaal anders dan die van de koper van een optie. Welke risico s lopen de betrokken partijen? Voor de koper is het duidelijk: hij kan nooit méér verliezen dan de premie die hij betaalde voor de optie. Voor de schrijver ligt dat enigszins anders. Het verlies kan namelijk oplopen en om zeker te zijn dat hij aan zijn verplichtingen kan voldoen, stelt de bank altijd een aantal eisen. Twee voorbeelden die het risico van de schrijver verduidelijken: Een belegger koopt een calloptie Royal Dutch met een uitoefenprijs van 28 euro. Als de aandelen op een bepaald ogenblik gestegen zijn naar 32 euro en de koper zijn recht wil uitoefenen, moet de verkoper van de optie de aandelen tegen 28 euro leveren. Als hij de aandelen nog niet in zijn bezit heeft, moet hij ze eerst op de beurs kopen tegen 32 euro. Hoe hoger de koers stijgt, hoe groter het bedrag dat de verkoper moet neertellen. Om dergelijke situaties te vermijden, eist KBC dat de schrijver van een calloptie de aandelen altijd in zijn bezit heeft. Oefent de houder van de calloptie zijn recht uit, dan kan de schrijver de aandelen onmiddellijk leveren en moet hij ze niet eerst duurder aankopen op de beurs. De ontvangen optiepremie mag de schrijver uiteraard altijd behouden. De schrijver van een putoptie gaat de verplichting aan om aandelen te kopen als de houder van de putoptie daarom vraagt. Bij het schrijven van een put wordt automatisch een waarborg opzijgezet die gelijk is aan de som die de schrijver van de optie op tafel moet leggen als de houder van de putoptie zijn recht uitoefent. PRIJSVORMING VAN OPTIES: DE INTRINSIEKE WAARDE De koper van een optie betaalt aan de schrijver een premie. Maar wie bepaalt nu hoeveel die premie bedraagt? De prijs van een optie wordt bepaald door vraag en aanbod. Toch zijn er nog andere factoren die een rol spelen. De intrinsieke waarde is daarvan de belangrijkste. Stel: u koopt één calloptie op Royal Dutch met een uitoefenprijs van 27 euro. Royal Dutch noteert op het ogenblik van de aankoop van de call tegen 26 euro. U mag gedurende de volledige looptijd van de optie honderd aandelen van Royal Dutch (= één calloptie) kopen tegen 27 euro. Als de koers van Royal Dutch tijdens de looptijd van de optie stijgt naar 30 euro, dan is uw optie intrinsiek 3 euro (30 euro min 27 euro) waard. Hoe hoger het aandeel stijgt, hoe hoger de intrinsieke waarde van de optie. Daalt de koers van het aandeel onder de uitoefenprijs, dan bedraagt de intrinsieke waarde van de call 0 euro. De intrinsieke waarde van een optie kan nooit negatief zijn. Een putoptie daarentegen is meer waard naarmate de KBC ACADEMY NEWS NR. 11 DECEMBER

6 koers van het onderliggende aandeel daalt. Ze heeft intrinsieke waarde als de uitoefenprijs van de optie hoger is dan de beurskoers. Stel: u koopt een putoptie op Royal Dutch met als uitoefenprijs 24 euro. De koers van Royal Dutch is nu 26 euro. Zolang Royal Dutch hoger noteert dan 24 euro is het niet interessant om uw recht uit te oefenen. U kunt uw aandelen immers op de beurs verkopen tegen 26 euro. Waarom zou u de put dus uitoefenen? Maar als de koers van het aandeel tot 20 euro daalt, heeft de put een intrinsieke waarde van 4 euro. Oefent u uw recht uit, dan kunt u verkopen tegen 24 euro terwijl u op de markt maar 20 euro ontvangt. PRIJSVORMING VAN OPTIES: DE TIJDS- OF VERWACHTINGSWAARDE Een optiepremie is altijd hoger dan de intrinsieke waarde. Naast de intrinsieke waarde speelt namelijk ook de tijds- of verwachtingswaarde een belangrijke rol bij het bepalen van de optieprijs. Die vertegenwoordigt de vergoeding die de schrijver van de optie vraagt voor het risico dat hij loopt. Hoe groter het risico, hoe hoger de premie. Vergelijk het met een verzekeraar die de schade aan uw wagen moet vergoeden. Hoe groter de kans op schade, hoe groter het risico voor de verzekeraar en hoe hoger de verzekeringspremie die u moet betalen. De tijds- of verwachtingswaarde wordt beïnvloed door een aantal factoren, zoals de restlooptijd en de beweeglijkheid van de onderliggende waarde. Hoe langer de looptijd of hoe beweeglijker het aandeel, hoe hoger de tijdswaarde. De tijdswaarde is net als de intrinsieke waarde altijd groter of gelijk aan nul. Hebt u het vorige deel gemist? Stuur dan een mailtje naar pbs.ao@kbc.be en wij bezorgen het u. OPTIESERIE KOERS- AANDEEL INTRINSIE- KE WAARDE TIJDS- WAARDE OPTIE- PREMIE Call Royal Dutch 12/ euro 26 euro 2 euro 0,85 euro 2,85 euro Call Royal Dutch 12/ euro 26 euro 2 euro 1,70 euro 3,70 euro Call Royal Dutch 12/ euro 26 euro 0 euro 1,00 euro 1,00 euro Call Royal Dutch 12/ euro 26 euro 0 euro 1,90 euro 1,90 euro Put Royal Dutch 12/ euro 26 euro 0 euro 2,35 euro 2,35 euro Put Royal Dutch 12/ euro 26 euro 2 euro 2,70 euro 4,70 euro SAMENVATTING Het risico voor de koper van een optie blijft beperkt tot de betaalde call- of putpremie. Het risico voor de verkoper van een optie wordt vastgelegd. Bij het schrijven van een call moet hij de aandelen in zijn bezit hebben; bij het schrijven van een put wordt een waarborg opzijgezet. De prijs van een optie bestaat uit de intrinsieke waarde en de tijds- of verwachtingswaarde. 10 KBC ACADEMY NEWS NR. 11 DECEMBER 2012

7 OPTIES - DEEL 4 WAT GING VOORAF? Bij een optieovereenkomst zijn er twee partijen waarbij de koper (houder) enkel rechten heeft (kopen bij een call, verkopen bij een put) en de schrijver (verkoper) verplichtingen (verkopen bij een call, kopen bij een put). Opties zijn gestandaardiseerd wat de handel mogelijk maakt. De schrijver van een optie moet aan bepaalde verplichtingen voldoen: aandelenbezit (bij call) of waarborg leveren (bij put). De optiepremie wordt vooral bepaald door de intrinsieke waarde en tijd- of verwachtingswaarde. HEFBOOMWERKING Opties bieden de mogelijkheid om met een verhoudingsgewijs geringe premie te kunnen profiteren van een koersbeweging van de onderliggende waarde. We verduidelijken dit met een praktisch voorbeeld. Stel, een belegger verwacht een stijging van het aandeel Philips. De koers van Philips bedraagt 15 euro. Hij koopt voor 1,50 euro per aandeel of 150 euro per contract één call Philips 16 euro 12/2013. Als de koers van Philips op de vervaldag van de optie gestegen is tot 20 euro, dan zal deze optie 4 euro waard zijn (intrinsieke waarde). De houder mag 12 KBC ACADEMY NEWS NR. 02 MAART 2013

8 door zijn optie uit te oefenen immers de aandelen kopen aan 16 euro en kan ze aan 20 euro verkopen op de beurs. De winst bedraagt 166 % (400 euro versus 150 euro investering). Het aandeel diende hiervoor met 33,3 % te stijgen. U HEEFT EEN OPTIE, MAAR WAT NU? Indien u een optie heeft gekocht dan is het verdere scenario uiteraard afhankelijk van het koersverloop van het onderliggende. Stel, u heeft een calloptie gekocht waarbij u hoopt op een stijging van het onderliggende. Uw verhoopte scenario valt in duigen en het aandeel staat op expiratiedatum onder de uitoefenprijs van de optie. Uw optie eindigt in dit geval waardeloos. Als de koers van de optie niet de richting uitgaat die u wenst, hoeft u echter niet bij de pakken te blijven zitten maar kan u tussentijds actie ondernemen. U kunt uw calloptie opnieuw verkopen waardoor u toch een deel recupereert. Stel dat het aandeel een mooie stijging realiseert, dan heeft u twee mogelijkheden. U kunt uw rechten van de calloptie uitoefenen en koopt dan de aandelen aan de uitoefenprijs. De aandelen kunt u bijhouden of de aandelen op de beurs verkopen aan een hogere koers. Een tweede mogelijkheid is de calloptie verkopen op de beurs en de winst op de premie opstrijken. Als schrijver van een optie ging u een aantal verplichtingen aan maar u kunt zich tijdens de looptijd van de optie steeds van de verplichtingen ontdoen door de optie terug te kopen. Het terugkopen van een geschreven optie is trouwens de enige actie die de schrijver zelf in handen heeft. Voor het nakomen van de verplichtingen hangt hij volledig af van de willekeur van de houder van de optie. Eenmaal een geschreven optie teruggekocht dan vervallen de verplichtingen van de schrijver. De verplichtingen voor de schrijver vervallen uiteraard ook indien de houder van de optie op de vervaldag zijn rechten niet heeft uitgeoefend. Dit scenario zien we als de optie geen intrinsieke waarde heeft. LONG VERSUS SHORT, OPEN VERSUS CLOSE Als afsluiter van enkele hoofdstukken theorie geven we nog enkele begrippen mee die de belegger hanteert bij aanvang en sluiting van de strategie. AANVANG VAN DE STRATEGIE Optie aankopen = Open buy of Aankoop opening Optie verkopen (schrijven) = Open sell of Verkoop opening SLUITEN VAN DE STRATEGIE Optie verkopen = Close sell of Verkoop sluiting Optie terugkopen = Close buy of Aankoop sluiting KOPER / HOUDER SCHRIJVER Geen actie = laten aflopen > Ontheven van elke verplichting Uitoefenen (*) > Aanwijzing = verplichting nakomen Verkopen (*) > Terugkopen (*) (*) = acties die men zelf kan ondernemen Heeft u één van de vorige delen gemist? U kunt dit op eenvoudig verzoek steeds bekomen via pbs.ao@kbc.be KBC ACADEMY NEWS NR. 02 MAART

9 OPTIES - DEEL 5 In de eerste vier delen van deze reeks over opties behandelden we vooral de theorie. Aan de hand van enkele praktische voorbeelden leggen we in dit en de volgende delen verschillende strategieën uit. LONG PUT: INSPELEN OP OF BESCHERMEN TEGEN EEN DALING Bij een long put koopt u het recht om een aandeel tegen een vastgelegde prijs en tot een bepaalde datum te verkopen. Die strategie kan worden opgezet met of zonder aandelenbezit. 1) Met aandelenbezit. U wilt uw aandelen beschermen tegen een daling. Vergelijk het met de verzekeringspremie die u elk jaar voor uw auto of huis betaalt. Niemand hoopt die ooit nodig te hebben, maar als het noodlot toeslaat, bent u toch blij dat u verzekerd bent. Dat geldt evenzeer voor de aankoop van een put met aandelenbezit. De prijs van de put is eigenlijk een verzekeringspremie. Stijgt het aandeel verder, dan wint u uiteraard op de aandelenpositie en hebt u uw verzekering niet moeten aanspreken. Enkele voorbeelden: -- U koopt een aandeel, maar wilt zich indekken tegen een daling. U kunt een stoplossorder opgeven of een put kopen die u het recht geeft tegen een bepaalde prijs te verkopen. Bij een stoplossorder bent u de aandelen kwijt als het aandeel zelfs maar even onder de koers duikt. Pech uiteraard als de aandelenkoers daarna weer herstelt. Met een put is dat geen enkel probleem omdat u tot de vervaldag tijd hebt om te handelen. -- U bezit aandeel X, dat al fors is gestegen. Maar de twijfel slaat toe. Neemt u nu de winst met het risico dat het aandeel verder stijgt en u de bijkomende winst misloopt? Of doet u niets en loopt u het risico dat het aandeel, bijvoorbeeld bij onverwacht slecht nieuws, onderuitgaat en de opgebouwde winst verdwijnt als sneeuw voor de zon? Met de aankoop van een put behoudt u het winstpotentieel en bent u toch ingedekt tegen een daling. Voor die verzekering betaalt u een optiepremie. 2) Zonder aandelenbezit. In de vorige situatie hoopte u op een verdere stijging van het aandeel, maar hield u met de put een slag om de arm. Bij de aankoop van een put zonder aandelenbezit gaat u ervan uit dat het aandeel zal dalen. De waarde van de put stijgt immers bij een daling van de aandelenkoers. Een voorbeeld: -- U verwacht voor bedrijf X zeer slechte kwartaalresultaten. Short gaan, dus aandelen verkopen die u niet bezit en ze tegen een lagere koers proberen terug te kopen, mag in België niet. Een alternatief om op een daling in te spelen, is het kopen van een put. U koopt een recht om het aandeel van bedrijf X te verkopen tegen een bepaalde koers. Als de koers daalt zoals u had gehoopt dan zal de optiepremie stijgen. Aangezien u de aandelen niet bezit, oefent u uw recht niet uit maar verkoopt u de putoptie voor de eindvervaldag op de beurs. RISICO? Ongeacht of u die strategie met of zonder aandelenbezit toepast, het maximale verlies is de putpremie die u betaalt bij het opzetten van de strategie. Hebt u een van de vorige delen gemist? Stuur dan een mailtje naar pbs.ao@kbc.be en wij bezorgen het u. Aan het einde van de reeks bundelen we alle delen. KBC ACADEMY NEWS NR. 03 APRIL

10 OPTIES - DEEL 6 INSPELEN OP DE STIJGING VAN HET AANDEEL In het vorige deel (nr. 5) van deze reeks over opties toonden we hoe we met een long put een aandeel tegen een daling kunnen indekken. In deze editie ontdekt u hoe u met een optie kunt profiteren van de stijging van het aandeel. LONG CALL: MET EEN BEPERKTE INVESTERING INSPELEN OP EEN STIJGING (MET HEFBOOMEFFECT) Bij een long call koopt u het recht om een aandeel tegen een vastgelegde prijs en tot een bepaalde datum (=expiratiedatum) te kopen. Met die strategie verwacht u een stijging van het aandeel. Het winstpotentieel is onbeperkt maar u beperkt het risico tot de betaalde callpremie. Op expiratiedatum heeft de call intrinsieke waarde als de koers van het aandeel hoger is dan de uitoefenprijs van de call. Hoe hoger het aandeel boven de uitoefenprijs noteert, hoe hoger de intrinsieke waarde. Noteert het aandeel op expiratiedatum onder de uitoefenprijs van de optie dan verliest u de betaalde call premie. Maar u hoeft niet te wachten tot de expiratiedatum om te handelen. U kunt de call op elk moment verkopen. Bij een tussentijdse stijging van het aandeel kunt u zo de winst op uw optiepremie verzilveren, of als het gewenste scenario uitblijft, uw verlies beperken. Voorbeeld: Midden april noteert BNP Paribas 40, een call 40 09/2013 noteert 2,6. Herstelt het aandeel na de correctie van maart/begin april terug naar 45 dan bedraagt de optiepremie minstens 5. Inderdaad minstens : de optiepremie bestaat dan uit de intrinsieke waarde maar daarnaast ook uit de resterende tijdswaarde(*). In dit voorbeeld stijgt het aandeel met 12,5% terwijl de optie met minstens 92% stijgt. Door de kleinere optiepremie bij de investering ligt het procentueel resultaat fors hoger dan via de belegging in het aandeel. Dit is het zogenaamde hefboomeffect. Noteert BNP op expiratiedatum lager dan 40 dan loopt de call waardeloos af. Het gewenste scenario een stijging van het aandeel moet wel voor de expiratiedatum worden gerealiseerd. Hoe korter de looptijd, hoe groter het hefboomeffect maar hoe groter het risico dat het gewenste scenario niet uitkomt. DEFENSIEVE CALLSTRATEGIE DOOR EEN LANGE(RE) LOOPTIJD De keuzemogelijkheden in de looptijd van een optie zijn afhankelijk van de beurs waarop het onderliggende aandeel noteert. Op Nederlandse aandelen zijn er momenteel zelfs looptijden tot december Door te kiezen voor een lange looptijd hebt u behoorlijk meer tijd om de gewenste stijging te realiseren met nog een behoorlijk hefboomeffect. Voorbeeld: na de correctie van de olieprijs viel Royal Dutch midden april terug tot 24,5. De belegger met een lange termijn horizon kan van de terugval gebruik maken om het aandeel op te pikken maar kan ook opteren om een langlopende call 22 12/2017 te kopen. Die optie loopt nog meer dan 3,5 jaar. Midden april kostte deze call 3,10 (310 per contract). Noteert Royal Dutch op eindvervaldag bijvoorbeeld terug aan de hoogste koers van 2012 (29 ) dan is deze call 7 waard. Het aandeel stijgt hiervoor met 18,5% over 3,5 jaar, terwijl de call dankzij het hefboomeffect 125% in waarde stijgt (3,1 naar 7 ). Uiteraard hoeft u niet tot eindvervaldag te wachten om te handelen. Herstelt Royal Dutch al de komende maanden, dan kunt u de winst vroeger verzilveren door de call terug te verkopen. De callpremie zal altijd de intrinsieke waarde bedragen, verhoogd met de resterende tijdswaarde. U kunt ondanks de lange looptijd van de optie tussentijds actief handelen en 12 KBC ACADEMY NEWS NR. 04 MEI 2013

11 inspelen op de bewegingen van het aandeel: winst nemen bij een stijging en bij een correctie de call terug aankopen. Bij een call met een korte looptijd speelt de tijd zeer snel in ons nadeel, bij een langlopende call kopen we meer tijd om het gewenste scenario te bekomen. In dit voorbeeld zijn we op eindvervaldag met deze optiestrategie break-even op een niveau van 25,10 of slechts 2,4% boven de koers bij het opzetten van de strategie. ENKELE INTERESSANTE WEETJES ROND CALLOPTIES: volatiliteit bepaalt mee de prijs van een optie (1). Een call kopen doet u het beste in een periode van lage volatiliteit. De volatiliteit op de financials is de laatste weken toegenomen met duurdere optiepremies tot gevolg. Met het kopen van een call op een financiële waarde wacht u momenteel beter. beperk steeds de investering in een calloptie. Het hefboomeffect is vaak aantrekkelijk maar vergeet niet dat een call waardeloos kan aflopen. Beleg slechts een beperkt bedrag in een call. de houder van een call heeft geen recht op dividenden. bij een stijging van het aandeel opteert u het beste om de call te verkopen en niet het aankooprecht van de call te gebruiken om vervolgens de aandelen op de beurs te verkopen. Voor expiratiedatum zal de optiepremie nog tijdswaarde bezitten die u bij uitoefening van het aankooprecht verliest. Voorbeeld: GDF Suez noteert 15,3. U kocht enkele weken geleden een call 15 12/2013 aan 0,6. Het aandeel is gestegen en de call noteert nu 1,2. Verkoopt u de call dan ontvangt u 1,2 (winst optiestrategie = 1,2-0,6 ). Oefent u het aankooprecht uit dan mag u GDF Suez kopen aan 15. Op de beurs kan u echter maar verkopen aan 15,3 dus 0,3 winst per aandeel. Houdt u echter rekening met de initiële investering van 0,6 dan wordt de strategie zelfs verlieslatend. Conclusie: voor de expiratiedatum verkoopt u het beste altijd de optie op de beurs in plaats van de rechten uit te oefenen. VRAAG UW PRIVATE BANKER OF ADVISEUR AANDELENHANDEL OM ADVIES Calls kopen biedt een aantrekkelijk alternatief voor het kopen van aandelen. Met een beperkte investering realiseert u een hefboom en door te kiezen voor een langere looptijd kunt u het risico beperken. Onze private bankers en adviseurs Aandelenhandel zijn de geschikte personen om u hierin bij te staan. Hebt u een van de vorige delen gemist? Stuur dan een mailtje naar pbs.ao@kbc.be en wij bezorgen het u. Aan het einde van de reeks bundelen we alle delen. (1) zie deel 3: Prijsvorming van opties: tijds- of verwachtingswaarde KBC ACADEMY NEWS NR. 04 MEI

12 OPTIES - DEEL 7 GECOMBINEERDE OPTIESTRATEGIE: CALL SPREAD In het vorige artikel van deze reeks1 over opties toonden we hoe u via een long call (onbeperkt) kunt profiteren van de stijging van een aandeel. In deze editie ontdekt u hoe u met een gecombineerde optiestrategie, namelijk een call spread, uw investering kunt beperken maar met een hefboom toch kunt profiteren van een stijging van het aandeel. MIK OP EEN MOOI OPWAARTS POTENTIEEL BIJ EEN BEPERKTE KOERSSTIJGING VAN HET ONDERLIGGENDE Bij een call spread zijn we bereid een deel van het opwaartse potentieel af te staan in ruil voor een lagere investering. Bij deze strategie beperken we ons niet tot één transactie maar zetten we twee zogenaamde optiebenen op, namelijk een call kopen en tegelijkertijd een call schrijven. Dat noemen we een gecombineerde strategie. Bij een long call koopt u het recht om een aandeel tegen een vastgelegde prijs en tot een bepaalde datum (= expiratiedatum) te kopen. Op de expiratiedatum heeft de call intrinsieke waarde als de koers van het aandeel hoger is dan de uitoefenprijs van de call. Tot hier stemt dat overeen met de voorgestelde strategie in deel 6: Inspelen op de stijging van het aandeel. Om tot een call spread te komen, voegen we bij de long call nog een been toe, namelijk een call met dezelfde looptijd en met een hogere uitoefenprijs als de long call. Een call schrijven veronderstelt evenwel dat er een leveringsplicht is als de koers hoger is dan de uitoefenprijs. In principe moet de schrijver van een call altijd de aandelen in bezit hebben om onaangename verrassingen het leveren van aandelen die niet in bezit zijn - te voorkomen (zie deel 3 2 ). Bij een call spread is de geschreven call ingedekt door de gekochte call en vervalt de vereiste om de aandelen in bezit te hebben. Door de gekochte call hebt 12 KBC ACADEMY NEWS NR. 06 JULI Zie Academy News nr. 4 van 26 april of kijk op 2 Zier Academy News nr. 11 van 31 december 2012 of kijk op

13 u immers altijd het recht om de aandelen goedkoper aan te kopen dan de prijs waartegen u moet leveren. De uitoefenprijs van de geschreven call moet in deze strategie hoger liggen dan de gekochte call. INVESTERING VERSUS MAXIMALE WINST BIJ EEN CALL SPREAD De investering bij een call spread bedraagt het verschil in premie tussen de gekochte call en de premie die u ontvangt voor het schrijven van een call. De netto-investering of het potentiële verlies is daardoor ook beperkter. De maximale winst is het verschil in uitoefenprijzen tussen de gekochte en de geschreven of verkochte call, minus de investering en de transactiekosten. LONG CALL VERSUS CALL SPREAD Bij een long call is het winstpotentieel onbeperkt. Bij een call spread beperkt u de investering maar geeft u een deel van de potentiële winst prijs. Bij beide strategieën is de netto-investering het maximumverlies, maar beperkter in het geval van een call spread. Bij een call spread is de vereiste stijging van het aandeel voor het break-evenniveau of het te behalen maximumrendement vrij beperkt. Dat is dan ook het belangrijkste voordeel van de call spread ten opzichte van de long call. Een aantrekkelijk hefboomeffect wordt behaald met een beperkte investering. PRAKTISCH VOORBEELD VAN EEN CALL SPREAD Midden juni noteert ASML 3 60,7 euro. De constructie van een call spread bestaat uit enerzijds een aankoop opening call 58 euro 12/2013 en een verkoop opening call 65 euro 12/2013. De gekochte call kost 6,6 euro (of 660 euro per contract) en de geschreven call levert 3,25 euro op (of 325 euro per contract). De investering bedraagt dus 335 euro (660 euro euro); dat is het saldo per gekocht en geschreven contract. Hoeveel moet ASML noteren om de maximale winst te behalen? De maximumwinst wordt behaald als op de eindvervaldag (20 december 2013) de koers van ASML hoger of gelijk noteert dan 65 euro, de uitoefenprijs van de geschreven call. Daarvoor moet ASML ten opzichte van het niveau bij het opzetten van de strategie (60,7 euro) stijgen met 8,7 %. Hoeveel bedraagt de maximale procentuele winst van deze strategie? Deze bedraagt exclusief transactiekosten 109 %, namelijk de ontwikkeling tussen de investering van 3,35 euro en de maximale bruto-opbrengst van 7 euro (verschil tussen beide uitoefenprijzen of 65 euro - 58 euro). Het aandeel moet met andere woorden stijgen met 8,7 % (tot 65 euro) om de maximale winst van 109 % (excl. transactiekosten) van deze call spread te behalen. Waar ligt het break-evenniveau? De investering per gekocht en geschreven contract bedraagt 335 euro (of 3,35 euro per aandeel). Om het break-evenniveau te bepalen, tellen we de investering per aandeel bij de uitoefenprijs van de gekochte call. De call spread zal op expiratiedatum immers 3,35 euro per aandeel waard zijn als ASML 61,35 euro noteert (de long call is dan 3,35 euro waard en de geschreven call 0 euro). Ten opzichte van het huidige niveau (60,7 euro) moet ASML 1,1 % stijgen tot 61,35 euro om break-even te zijn op de expiratiedatum. Risico op de eindvervaldag? Tegen een koers van 58 euro zijn zowel de gekochte als de geschreven calls waardeloos en is de hele investering verloren. Vanaf een niveau van 58 euro, de uitoefenprijs van de gekochte call, heeft de strategie op de expiratiedatum een waarde. Uiteraard kunt u de gewenste investering en zodoende het aantal gekochte en geschreven calls volgens uw wensen en risico aanpassen. Afhankelijk van de ontwikkeling van het onderliggende aandeel kan die strategie tussentijds worden doorgerold of afgesloten. VRAAG UW PRIVATE BANKER OF ADVISEUR AANDELENHANDEL OM ADVIES. Een call spread is een aantrekkelijk alternatief voor het kopen van aandelen of een long call. Met een beperkte investering een hefboom realiseren en door te kiezen voor een langere looptijd kunt u het risico beperken. Onze private bankers en adviseurs Aandelenhandel zijn de geschikte personen om u daarin bij te staan. Hebt u een van de vorige delen gemist? Stuur dan een mailtje naar pbs.ao@kbc.be en wij bezorgen het u. Aan het einde van de reeks bundelen we alle delen. 3 Meer info over ASML in rubriek Op/Neer op pag. 8 KBC ACADEMY NEWS NR. 06 JULI

14 OPTIES, DEEL 8 GECOMBINEERDE OPTIESTRATEGIE: DE GEDEKTE SHORT STRANGLE In één van de vorige delen van onze optiereeks1 stelden we voor hoe we via een enkelvoudige strategie (aankoop call) of een gecombineerde strategie (call spread) inspeelden op een stijging van het onderliggende aandeel. In deze editie stellen we een strategie voor waarin we naast de aankoop van het aandeel ook een call en een put gaan schrijven. We noemen deze strategie een gedekte short strangle. Een belegger maakt het best zijn huiswerk vooraleer te beslissen om een aandeel te kopen. Maar op de beurs het juiste aankoopmoment bepalen is niet evident. Als er een daling volgt na de aankoop dan hadden we achteraf bekeken gemakkelijk uiteraard beter de aankoop nog even uitgesteld. Als we ervan uitgaan dat we het aandeel op een lager niveau kunnen oppikken, dan kunnen we de aankoop uitstellen. We lopen dan wel een risico dat we een deel van de opwaartse rit missen of misschien durven we al niet meer instappen bij een te forse stijging. De short strangle strategie kan een oplossing bieden op het wanneer kopen -dilemma en biedt de voordelen van een geschreven call (extra rendement) en een geschreven put (koop goedkoper). Bij het opzetten van een short strangle kopen we onmiddellijk de helft van de beoogde positie. Op deze gekochte aandelen schrijven we een call met een hogere uitoefenprijs. Door het schrijven van een call zijn we bereid het aandeel aan de uitoefenprijs af te staan. Voor deze leveringsplicht ontvangen we een optiepremie. We zetten daarnaast ook de nodige cash opzij als waarborg voor de andere helft aandelen. Deze waarborg gebruiken we voor het schrijven van een putoptie met een uitoefenprijs die lager ligt dan de koers van het aandeel op dat ogenblik. 12 KBC ACADEMY NEWS NR. 08 OKTOBER Academy News nr. 6 van 28 juni 2013

15 Bij een geschreven put zijn we bereid het aandeel aan de uitoefenprijs van de optie aan te kopen. Voor deze leveringsplicht ontvangen we een premie. In tegenstelling tot een call spread (zie deel 7), waar we zowel een calloptie kopen als schrijven, schrijven we bij een short strangle twee maal en ontvangen dan ook twee maal een premie. Herinner u dat een gestegen volatiliteit de optiepremies duurder maakt. Deze strategie wordt idealiter toegepast bij een hoge volatiliteit. We ontvangen twee maal een premie dus de optiepremies mogen gerust duur zijn. Voorbeeld: we zijn bereid ongeveer euro te investeren (*) in technologiebedrijf ASML. Het aandeel noteert (per 19 september 2013) 71 euro. De helft van de beoogde investering wordt onmiddellijk gekocht,namelijk 200 aandelen voor een bedrag van euro. Op deze gekochte aandelen gaan we onmiddellijk 2 calls schrijven (1 call = 100 aandelen onderliggend) en ontvangen een premie. De optiestrategie loopt tot 21/03/2014. Het resterende bedrag van de geplande investering gebruiken we als waarborg om 2 puts te schrijven. Strategie: Aankoop 200 aandelen ASML aan 71 euro. Kostprijs euro Verkoop opening 2 call 03/ euro aan 2,10 euro premie opbrengst 420 euro Verkoop opening 2 put 03/ euro aan 2,80 euro premie opbrengst 560 euro De vereiste waarborg voor de 2 geschreven puts bedraagt euro (2 x 100 x 65 euro). De premies in totaal voor 980 euro ontvangen we onmiddellijk bij het schrijven van de call- en putoptie. een call en een put schrijven en bijgevolg opnieuw premies ontvangen. Scenario 2: de koers van ASML noteert op eindvervaldag hoger dan 80 euro. Door de geschreven call worden we geassigneerd. We moeten de 200 eerder gekochte aandelen afstaan en krijgen hiervoor 80 euro, ook al staat het aandeel hoger dan 80 euro. Rekening houdend met de ontvangen premie van de geschreven call (420 euro) bedraagt de aankoopprijs van de 200 aandelen maar euro (of 68,9 euro per aandeel). Het rendement op de verkoop van de 200 aandelen bedraagt 16,11 % en hiervoor diende het aandeel met 12,7 % te stijgen. Maar ook de premie van de geschreven put (560 euro) is volledig verworven. Dit betekent een rendement van 4,3 % op de waarborg van euro. In dit scenario komt de waarborg vrij en bezitten we geen aandelen meer. Scenario 3: de koers van ASML noteert op de eindvervaldag lager dan 65 euro. Door de aanwijzing van de put moeten we 200 aandelen bijkopen aan 65 euro ( euro). Initieel kochten we al 200 aandelen voor een totaal van euro. Rekening houdend met de ontvangen optiepremies (980 euro) betalen we voor de 400 aandelen uiteindelijk euro ( euro). Dit betekent een gemiddelde aankoopkoers per aandeel van 65,55 euro of een korting van 7,68 % tegenover de koers van bij het opzetten van de strategie (71 euro). Achteraf bekeken hadden we het aandeel beter links laten liggen maar hadden we geen short strangle opgezet en onmiddellijk alle aandelen ASML gekocht aan 71 euro, lag het verlies behoorlijk groter. In dit scenario bezitten we op de optie-expiratiedatum 400 aandelen. Op eindvervaldag zijn er drie mogelijke scenario s: Scenario 1: de koers van ASML bevindt zich tussen de uitoefenprijs van de geschreven put (65 euro) en de geschreven call (80 euro). De optiepremies zijn definitief verworven en we worden noch bij de put, noch bij de call aangewezen (= geassigneerd). Met andere woorden, we moeten onze 200 aandelen al in bezit niet leveren aan 80 euro en we moeten ook geen 200 aandelen bijkomend kopen aan 65 euro. We behouden de eerder gekochte 200 aandelen. De aankoopprijs van de 200 aandelen daalt door de ontvangen premies (980 euro) van euro naar euro. De aankoopprijs daalt hierdoor van 71 euro naar 66,1 euro. We kunnen op dat ogenblik opnieuw Conclusie: deze strategie combineert de voordelen van het schrijven van een call (extra rendement) en het schrijven van een put (koop goedkoper). Het nemen van een belangrijke en moeilijke beslissing namelijk wanneer kopen, wordt met deze strategie iets gemakkelijker. Bovendien realiseren we ook een mooi rendement als het aandeel vrij horizontaal beweegt. Bij een stijging realiseren we een extra rendement en bij een correctie van het aandeel vormen de premies een buffer. Hebt u een van de vorige delen gemist? Stuur dan een mailtje naar pbs.ao@kbc.be en wij bezorgen het u. Aan het einde van de reeks bundelen we alle delen. (*) exclusief transactiekosten KBC ACADEMY NEWS NR. 08 OKTOBER

16 DE BOEIENDE WERELD VAN DE OPTIES: FINALE In onze reeks over opties gaan we even terug in de tijd. In deel 7 toonden we hoe we via een call spread, een gecombineerde optiestrategie, uw investering konden beperken maar met een hefboom toch konden profiteren van een stijging van het aandeel. In deze editie bespreken we een (bullish) putspread. Met deze strategie is een vlakke koersbeweging al voldoende om de maximale winst van de strategie te realiseren. Bij een putspread kopen en schrijven we een putoptie met dezelfde vervaldatum. Het enige verschil zit in de uitoefenprijzen. Zo moet de uitoefenprijs van de gekochte putoptie lager zijn dan de uitoefenprijs van de geschreven putoptie. We spreken dan van een bull putspread. Bij een putspread is onze visie een vlakke tot (licht) stijgende koersbeweging. Het doel van deze strategie is de tijdswaarde uit de optiepremies te laten verdwijnen. De tijdswaarde van een optie daalt immers naarmate de vervaldatum nadert en zal op expiratiedatum altijd nul zijn. WELKE INVESTERING IS ER NODIG BIJ EEN BULL PUTSPREAD? In eerste instantie is er geen investering vereist aangezien de ontvangen premie voor de geschreven put groter is dan de premie voor de betaalde put. De uitoefenprijs van de geschreven put moet hoger zijn dan de uitoefenprijs van de gekochte put. Bij het opzetten van de strategie ontvangen we het verschil tussen beide optiepremies, minus de transactiekosten, onmiddellijk op de rekening. Dat bedrag is meteen de maximale winst van deze strategie. WAAR LIGT HET RISICO? Door de gekochte put beperken we het risico. Daalt het aandeel onder de uitoefenprijs van de gekochte put, dan lopen we geen verder risico. We zijn immers door de gekochte put ingedekt tegen een verdere daling van de aandelenkoers. Het maximale risico van deze strategie is het verschil tussen de uitoefenprijzen van de geschreven en de gekochte put minus de per saldo ontvangen premie. Dit is dan ook het maximale verlies van deze strategie, ongeacht hoe zwaar het aandeel ook terugvalt. Bij deze strategie is een waarborg vereist, namelijk het verschil tussen de uitoefenprijzen van de gekochte en geschreven putopties. De looptijd nemen we best niet te lang (max. 6 maanden). De bedoeling van de strategie is om de tijdswaarde zo snel mogelijk te zien verdampen. Een te lange looptijd speelt hier in ons nadeel. HOE BEPALEN WE DE UITOEFENPRIJZEN? De uitoefenprijs van de geschreven put kiezen we best at-the-money, met andere woorden een uitoefenprijs KBC ACADEMY NEWS NR. 06 JUNI

17 die licht lager of ongeveer gelijk is aan de koers van het aandeel. Daardoor is slechts een beperkte stijging vereist om de maximale winst van de strategie te realiseren. De uitoefenprijs van de gekochte put die ons beschermt tegen een verdere daling, leggen we enkele procenten onder de uitoefenprijs van de geschreven put. Uiteraard hoeft u niet te wachten tot eindvervaldag om te handelen en kunt u tussentijds de optiestrategie sluiten of doorrollen. Deze strategie passen we het beste toe als we een vrij vlak koersverloop verwachten. OPTIES IN DE KIJKER: SLOT Over een periode van nagenoeg één jaar namen we een kijkje in de boeiende wereld van de opties. We startten met de basistheorie en gaandeweg stonden we stil bij de meest courante en toegankelijke strategieën. Hopelijk hebben we de interesse voor opties bij u wakker gemaakt. Uiteraard kunt u altijd terecht bij uw private banker of adviseur Aandelenhandel voor meer informatie of interessante strategieën die bij uw risicoprofiel en uw portefeuille passen. Heeft u een artikel gemist, dan kunt u steeds de volledige bundel opvragen op pbs.ao@kbc.be. We presenteren u langs deze weg ook graag de KBC Private Banking Optieservice. Met een mail wordt u vrijblijvend en louter informatief op de hoogte gesteld van interessante strategieën. Bespreek deze strategie dan gerust met uw vertrouwenspersoon in het kantoor. Wenst u zich in te schrijven op deze mailing, geef uw gegevens dan door aan uw kantoor. Na de zomer starten we met een nieuwe boeiende reeks rond technische analyse. Het ontleden van grafieken kan ons vaak iets vertellen over het te verwachten koersverloop. Technische analyse is een hulpmiddel om het juiste in- of uitstapmoment te bepalen. Tot dan! OPRICHTING VAN HET FAMILY WEALTH INSTITUTE (FWI) MET DE ANTWERP MANAGEMENT SCHOOL EN INSTALLATIE VAN DE KBC-LEERSTOEL FAMILY WEALTH KBC sponsort de KBC-leerstoel Family Wealth en steunt de oprichting van het Family Wealth Institute met de Antwerp Management School en Greenille. Dankzij dit initiatief kunnen we vermogende families, die dikwijls familiale ondernemingen controleren, een ontmoetingsplatform en een hoogwaardig verdiepingstraject aanbieden. Via deze leerstoel zal het Family Wealth Institute (FWI) ook academisch onderzoek voeren naar de specifieke eigenheden van het vermogen van deze families, die vaak met de tweede en de derde generatie samen een financieel en ondernemingspatrimonium beheren.het Family Wealth Institute professionaliseert de kennis en fundering van het goed bestuur in zeer vermogende families, met als belangrijkste doelstelling de opbouw van en de zorg voor het familiepatrimonium en met aandacht voor de duurzaamheid en de continuïteit van dit patrimonium. Zo zal het FWI fungeren als een confidentiële en besloten ontmoetingsplaats voor families waar ervaringen en best practices worden uitgewisseld over topics die nauw aansluiten bij hun vragen en behoeften. De platformfunctie concretiseert zich o.a. in lezingen en in een Family Wealth Excellence Program (FWEP). Met dit samenwerkingsverband sluiten we nog nauwer aan bij de groep van topvermogende families in Vlaanderen en Brussel. De leerstoel wordt ingevuld door Alain-Laurent Verbeke, hoogleraar aan de KUL en visiting professor of Law aan de Havard Law School. 12 KBC ACADEMY NEWS NR. 06 JUNI 2014