HANS ONKENHOUT MARTIJN VAN DER VEEN AMSTERDAM, MEI 2013

Transcriptie

1 ACHTERBANPEILING De achterban van Greenpeace, Milieudefensie, Natuur & Milieu en de Natuur- en Milieufederaties aan het woord over toekomst van de energievoorziening in Nederland. HANS ONKENHOUT MARTIJN VAN DER VEEN AMSTERDAM, MEI 2013

2 ACHTERBANPEILING De achterban van Greenpeace, Milieudefensie, Natuur & Milieu en de Natuur- en Milieufederaties aan het woord over de toekomst van de energievoorziening in Nederland HANS ONKENHOUT MARTIJN VAN DER VEEN AMSTERDAM, MEI 2013

3 3 INHOUDSOPGAVE VOORAF ACHTERGROND EN DOEL 05 ONDERZOEKSVRAGEN 06 ONDERZOEKSMETHODE 07 RAPPORT 10 SAMENVATTING EN CONCLUSIES SAMENVATTING EN CONCLUSIES 12 RESULTATEN VERVUILER BETAALT 14 ALTERNATIEVE ENERGIEBRONNEN 15 MILIEU EN ENERGIE 16 DRAAGVLAK 17 VERDIEPING VERSCHILLEN NAAR ACHTERBAN 19 TOELICHTING VAN DE ACHTERBAN 22 BIJLAGEN PROFIEL RESPONDENTEN VRAGENLIJST TABELLEN TOELICHTINGEN VAN RESPONDENTEN

4 4 VOORAF

5 5 ACHTERGROND EN DOEL ACHTERGROND EN DOEL Het kabinet heeft de Sociaal Economische Raad (SER) gevraagd een nationaal Energieakkoord af te sluiten. Het gaat om afspraken tussen overheid, burgers, bedrijven en instellingen over energiebesparing, schone technologie, minder uitstoot en hernieuwbare, duurzame energie. Zo wil het huidige kabinet dat Nederland in % schone energie opwekt. Het af te sluiten akkoord moet maatregelen bevatten over de omslag naar een schone energievoorziening in Nederland, waarbij klimaatverandering wordt tegengegaan, Nederland minder afhankelijk wordt van fossiele brandstoffen en de economie duurzaam kan groeien. Het is voor het eerst dat er wordt gestreefd naar een breed gedragen akkoord over een schonere energievoorziening in Nederland. Aan de onderhandelingen wordt deelgenomen door de sociale partners, natuur- en milieuorganisaties, de energiesector en het groene bedrijfsleven. Het streven is om voor de zomer een akkoord te sluiten. De onderhandelingen zijn in januari gestart. Het idee is dat er in juni een akkoord is gerealiseerd. Greenpeace, Natuur & Milieu, Milieudefensie en de Natuur- en Milieufederaties hebben de handen ineengeslagen bij de onderhandelingen over dit Energieakkoord en besloten om de achterban te raadplegen over onderwerpen die bij de onderhandelingen aan de orde komen. De uitkomsten van de peiling zijn voor Greenpeace, Natuur & Milieu, Milieudefensie en de Natuuren Milieufederaties een belangrijke graadmeter bij de onderhandelingen.

6 6 ONDERZOEKSVRAGEN ONDERZOEKSVRAGEN Voor de achterbanpeiling geldt de volgende onderzoeksvraag met de daarbij horende subvragen: Hoe staat de achterban tegenover de belangrijkste thema s uit het energieoverleg? Welke keuzes moeten volgens de achterban aan de onderhandelingstafel worden gemaakt als het gaat om: Het uitgangspunt de vervuiler betaalt? Alternatieve energiebronnen? Milieu en energie?

7 7 ONDERZOEKSMETHODE METHODE Om in een relatief korte tijd een zo groot mogelijk deel van de achterban de gelegenheid te geven zijn of haar mening te geven, is er gekozen voor een online, kwantitatief onderzoek. RESPONS, RESPONDENTEN EN UITVOERING Ruigrok NetPanel heeft vanuit relatiebestanden van Greenpeace, Natuur en Milieu en Milieudefensie potentiele respondenten benaderd. De Natuur en Milieufederaties hebben zelf de ing verzorgd, onder potentiële deelnemers. In totaal hebben respondenten de vragenlijst helemaal ingevuld. De respons komt hiermee op 10%. Iets meer dan 20% van de respondenten die aan de vragenlijst zijn begonnen hebben deze niet volledig ingevuld. De eerste uitnodiging voor het onderzoek is op 2 mei 2013 verstuurd. Er is een reminder verstuurd naar degenen die niet op de eerste uitnodiging hebben gereageerd. De reminder is op 8 mei verstuurd onder de aanhang van Milieudefensie en Natuur & Milieu. Op 13 mei 2013 is een reminder verstuurd onder nieuwsbrief - en acti abonnees. De achterban van Greenpeace, Natuur en Milieu en Milieudefensie hebben een ontvangen met een persoonlijke link naar de vragenlijst die eenmaal kon worden gebruikt. De achterban van de Natuur en Milieufederaties kreeg een met een algemene link naar de vragenlijst. Zij moesten eerst een adres invullen om toegang te krijgen tot de vragenlijst, om achteraf de respons te kunnen controleren. De relatiebestanden van Greenpeace, Natuur en Milieu en Milieudefensie zijn op basis van e- mailadres op elkaar ontdubbeld. De ontdubbeling met de respondenten vanuit de Natuur en Milieufederaties heeft achteraf plaatsgevonden, eveneens op basis van het adres.

8 8 ONDERZOEKSMETHODE UITVOERING Voordat de gegevens zijn geanalyseerd, zijn deze gecontroleerd. Er is ontdubbeld op e- mailadres en er heeft een controle plaatsgevonden op het invulgedrag van de respondent. Uiteindelijk zijn 168 enquêtes niet meegenomen in de analyse: 112 enquêtes vanwege een dubbele vermelding op basis van adres, 13 enquêtes omdat bij alle stellingen is gekozen voor het antwoord weet niet en 43 enquêtes omdat deze waren ingevuld door medewerkers van één van de organisaties. De vragenlijst heef online gestaan vanaf 2 mei De ingevulde vragenlijsten tot en met 17 mei 2013 zijn in de analyse meegenomen. In totaal zijn compleet ingevulde enquêtes in de analyse gebruikt. Onderstaande tabel geeft een overzicht van het aantal compleet ingevulde enquêtes naar achterban: n Greenpeace Milieudefensie Natuur & Milieu Natuur en Milieufederaties Totaal

9 9 ONDERZOEKSMETHODE VRAGENLIJST De vragenlijst is in nauwe samenwerking met Greenpeace, Natuur & Milieu, Milieudefensie en de Natuur- en Milieufederaties tot stand gekomen. Daarnaast is professor dr. Edith de Leeuw, statisticus en onderzoeksmethodoloog aan de Universiteit van Utrecht, betrokken geweest bij het opstellen van de vragenlijst. De concept vragenlijst is getest in een pilotfase, onder 493 respondenten. De respondenten uit de pilotfase zijn niet meegenomen in de analyse. De definitieve versie van de vragenlijst bestaat uit 26 vragen. Er zijn drie onderwerpen aan de orde gekomen: het principe de vervuiler betaalt, alternatieve energiebronnen en milieu en energie. Hierover zijn 18 stellingen geformuleerd en aan de respondenten is gevraagd om aan te geven in hoeverre men het met een stelling eens of oneens is. Bij ieder onderwerp heeft men de mogelijkheid gehad om een toelichting te geven. De stellingen zijn in een random volgorde voorgelegd, om volgorde effecten zoveel mogelijk te vermijden. Een uitzondering vormt de stelling De vervuiler betaalt moet het algemene uitgangspunt van milieubeleid zijn. Vanwege het generieke karakter van de stelling, is deze altijd als eerste voorgelegd, gevolgd door de vier meer specifieke stellingen rondom dit onderwerp. Om antwoordpatronen zoveel mogelijk te vermijden is een aantal uitspraken ontkennend geformuleerd. Een aantal uitspraken is bewust double-barelled geformuleerd, om de houding ten aanzien van de combinatie van argumenten in de stelling in kaart te kunnen brengen. In de vragenlijst zijn naast de stellingen enkele achtergrondvragen opgenomen. Er is gevraagd naar de leeftijd, geslacht, gezinssituatie en opleidingsniveau. Gemiddeld heeft men iets minder dan 8 minuten nodig gehad om de vragenlijst in te vullen.

10 10 RAPPORT RAPPORTAGE In het rapport staan we allereerst stil bij de uitkomsten op de vragen over het principe De vervuiler betaalt. Vervolgens gaan we in het rapport nader in op de onderwerpen alternatieve energiebronnen en milieu en energie. We geven bij de uitkomsten ook een kwalitatieve analyse van de gegeven toelichtingen van de respondenten. We hebben voor deze analyse een random selectie genomen van 10% van de steekproef. In de bijlage is een profiel van de respondenten opgenomen, de gebruikte vragenlijst, de tabellen en een uitdraai van de gegeven toelichtingen.

11 11 SAMENVATTING EN CONCLUSIES

12 12 SAMENVATTING EN CONCLUSIES SAMENVATTING EN CONCLUSIES Als het aan de achterban van de natuur- en milieubeweging ligt, wordt het principe van het milieubeleid de vervuiler betaalt. Het principe kan volgens een grote meerderheid met name worden toegepast bij vervuilende brandstoffen en vliegreizen. De achterban vindt dat het opwekken van zonne-energie voor eigen gebruik belastingvrij moet zijn. De belasting op steenkool moet volgens een ruime meerderheid van de achterban juist omhoog. Voor wat betreft de toekomstige energievoorziening moet Nederland geen nieuwe kerncentrales bouwen. En schaliegas is volgens weinigen een oplossing voor de toekomst. Kanttekening hierbij is wel dat nog niet iedereen voldoende lijkt te weten van schaliegas om een oordeel te kunnen vellen. Het toepassen van biomassa om energie op te wekken heeft volgens een ruime meerderheid van de achterban alleen zin als hierdoor de uitstoot van broeikasgassen substantieel vermindert. Mocht het niet lukken om in Europa afspraken te maken over CO2-reductie, dan vindt de achterban dat Nederland zelf maatregelen moet nemen. Als het om maatregelen gaat, dan vindt men dat de overheid deze voor bedrijven moet verplichten indien zij minder energie besparen dan beloofd. Bedrijven moeten, samen met consumenten, de kosten voor de investeringen in schone energie dragen. De meningen zijn enigszins verdeeld over de vraag of de overheid energiebesparing moet verplichten, als dit niet op basis van vrijwilligheid lukt. De meningen zijn ook enigszins verdeeld over het stimuleren van elektrisch autorijden en over het verplichte eisen stellen ten aanzien van woningisolatie.

13 13 RESULTATEN

14 14 VERVUILER BETAALT PRINCIPE VERVUILER BETAALT WORDT BREED GEDRAGEN Dat het principe de vervuiler betaalt het algemene uitgangspunt moet zijn van milieubeleid is voor de achterban een uitgemaakte zaak. Praktisch alle deelnemers aan de peiling, 93%, hebben op de voorgelegde stelling gekozen voor het antwoord mee eens of zeer mee eens. 'De vervuiler betaalt' Basis: Allen - in percentages (n=47.008) Ruigrok NetPanel De vervuiler betaalt moet het algemene uitgangspunt van milieubeleid zijn 1% 2% 3% Hoe vervuilender de brandstof is, hoe hoger de prijs moet zijn 1% 2% 5% 39% 38% 54% 53% 0% 1% Het principe kan volgens een ruime meerderheid van de achterban met name worden toegepast bij vervuilende brandstoffen en bij vliegreizen. Zo kan 91% zich vinden in de uitspraak hoe vervuilender de brandstof is, hoe hoger de prijs moet zijn en vindt 83% dat voor vliegen belasting moet worden betaald op de tickets en brandstof. Voor vliegen moet, net als voor andere manieren van vervoer, belasting betaald worden voor de brandstof (accijns) en de tickets (BTW) 2% 4% 9% Belastingen op arbeid moeten omlaag gaan, belastingen op grondstoffen omhoog 1% 5% In het verkeer moeten de kosten voor het gebruik van een auto omhoog, zodat die van autobezit omlaag kunnen 3% 10% 20% 19% 42% 43% 38% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Zeer mee oneens Mee oneens Neutraal Mee eens Zeer mee eens Weet niet / geen mening 41% 26% 26% 6% 3% 2% De meningen over de overige twee stellingen bij dit onderwerp zijn iets minder uitgesproken sterk. Zo is 69% van de achterban van mening dat belastingen op arbeid omlaag moeten gaan en belastingen op grondstoffen omhoog. Een vergelijkbaar deel van de achterban (64%) is van mening dat de kosten voor het gebruik van een auto omhoog moeten zodat de kosten van autobezit omlaag kunnen.

15 15 ALTERNATIEVE ENERGIEBRONNEN BELASTINGVRIJ OPWEKKEN VAN ZONNE-ENERGIE VOOR EIGEN GEBRUIK HEEFT ZEER BREDE STEUN Als het om energiebronnen gaat, zien we dat het standpunt over het belastingvrij kunnen opwekken van zonne-energie voor eigen Het opwekken van zonne-energie voor eigen gebruik moet belastingvrij zijn 1% 2% 4% 32% gebruik kan rekenen op een zeer breed De belasting op steenkool moet omhoog, waardoor stroom uit kolencentrales draagvlak. Maar liefst 92% is het met de 2% 4% 12% duurder wordt voorgelegde stelling (zeer) eens. De achterban Biomassa gebruiken voor het opwekken van energie heeft alleen zin als de uitstoot 1% 6% 12% van broeikasgassen daardoor veel minder wordt is ook uitgesproken over de bouw van nieuwe kerncentrales; 83% vindt dat dit niet moet Windmolens op het land worden gemakkelijker geaccepteerd, als omwonenden 3% 8% 18% kunnen delen in de winst gebeuren in Nederland. Ook vindt een ruime meerderheid, 79%, dat de belasting op De overheid moet de aanleg van windmolenparken op zee niet financieel steunen 19% steenkool omhoog moet, waardoor stroom uit De winning van schaliegas is een goede oplossing voor de toekomstige 37% energievoorziening in Nederland kolencentrales duurder wordt. Het toepassen van biomassa heeft volgens driekwart (74%) We moeten in Nederland nieuwe kerncentrales bouwen alleen zin als de uitstoot van broeikasgassen substantieel vermindert. Alternatieve energiebronnen Basis: Allen - in percentages (n=47.008) Ruigrok NetPanel 63% 40% 38% 49% 21% 47% 60% 20% 19% 20% 39% 25% 10% 17% 5% 2% 9% 5% 16% 7% 7% 8% 3% 1% 4% 2% 2% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Zeer mee oneens Mee oneens Neutraal Mee eens Zeer mee eens Weet niet / geen mening Als het gaat om windenergie, zien we dat 64% van mening is dat windmolens op het land gemakkelijker worden geaccepteerd als omwonenden kunnen delen in de winst. Iets minder uitgesproken is men over het standpunt dat de overheid de aanleg van windmolenparken niet financieel moet steunen. Iets meer dan de helft (57%) is het met dit standpunt (zeer) oneens, 15% heeft gekozen voor (zeer) eens. Schaliegas is volgens 7% een goede oplossing voor de toekomstige energievoorziening in Nederland. Relatief veel respondenten, 16%, hebben nog geen standpunt ingenomen over de inzet van schaliegas, en hebben gekozen voor het antwoord weet niet.

16 16 MILIEU EN ENERGIE NEDERLAND MOET C02 REDUCTIE NIET LATEN AFHANGEN VAN EUROPA. Mocht het niet lukken om in Europees verband afspraken te maken over CO2 reductie, dan vindt 10% dat Nederland zelf ook geen maatregelen moet nemen. Een forse meerderheid van 80% is het hier (zeer) mee oneens. Iedereen moet mee betalen aan investeringen in schone energie, zowel bedrijven als consumenten De overheid moet energiebesparing verplichten, als het niet lukt dit op basis van vrijwilligheid te realiseren Milieu en energie Basis: Allen - in percentages (n=47.008) Ruigrok NetPanel 2% 7% 4% 12% 17% 22% 56% 40% 22% 14% 1% 2% De investeringen in schone energie moeten door bedrijven en consumenten gezamenlijk worden opgebracht. Ruim driekwart (78%) staat achter het voorgelegde standpunt hierover. Er lijkt ook draagvlak voor een verplichting voor het nemen van maatregelen door bedrijven indien deze minder energie besparen dan afgesproken. Uit de grafiek kunnen we opmaken dat 77% het met de voorgelegde stelling (zeer) oneens is. Het is acceptabel verplichte eisen aan woningisolatie te stellen, als je ook geld kunt lenen om dat te betalen Elektrisch autorijden hoeft niet gestimuleerd te worden Nederland moet zelf geen maatregelen nemen om de CO2-uitstoot terug te dringen, als het niet lukt hier in Europa afspraken over te maken Bedrijven moeten niet verplicht worden maatregelen te nemen als ze minder energie besparen dan beloofd 5% 16% 26% 21% 34% 38% 24% 51% 46% 23% 36% 14% 8% 12% 9% 5% 5% 4% 7% 3% 1% 7% 2% 2% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Zeer mee oneens Mee oneens Neutraal Mee eens Zeer mee eens Weet niet / geen mening Of de overheid energiebesparing moet gaan verplichten is een minder duidelijk uitgemaakte zaak. We zien dat iets meer dan de helft, 54%, hier achter staat. Een op de vijf (21%) vindt dit geen goed idee. Dezelfde verhoudingen zien we terug voor wat betreft het standpunt over elektrisch autorijden. Ongeveer een op de vijf (19%) vindt dat dit niet hoeft te worden gestimuleerd, 54% is het hier juist (zeer) mee oneens. Op relatief weinig draagvlak kan het idee rekenen dat het acceptabel is verplichte eisen te stellen aan woningisolatie, als je hiervoor geld kunt lenen om dit te betalen. Iets minder dan de helft van de achterban (45%) staat achter dit idee, iets meer dan een kwart (26%) wijst het af.

17 17 DRAAGVLAK MEESTE DRAAGVLAK VOOR VERVUILER BETAALT In de samenvattende tabel hebben we alle voorgelegde stellingen opgenomen, met voor de items in het zwart weergegeven de top two box score; het percentage mee eens en zeer mee eens. Voor de items die in het blauw zijn weergeven is de bottom two score opgenomen, het percentage mee oneens en zeer mee oneens. We zien een groot draagvlak voor wat het uitgangspunt van het milieubeleid zou moeten zijn: de vervuiler betaalt. En we zien dat praktisch iedereen vindt dat het opwekken van zonne-energie voor eigen gebruik belastingvrij moet zijn. Een ander standpunt dat op een zeer breed draagvlak kan rekenen is hoe vervuilender de brandstof is, hoe hoger de prijs moet zijn. Het enige standpunt dat op een draagvlak van minder dan de helft van de achterban (45%) kan rekenen is Het is acceptabel verplichte eisen aan woningisolatie te stellen, als je ook geld kunt lenen om dat te betalen. Stelling % De vervuiler betaalt moet het algemene uitgangspunt van milieubeleid zijn 94% Het opwekken van zonne-energie voor eigen gebruik moet belastingvrij zijn 92% Hoe vervuilender de brandstof is, hoe hoger de prijs moet zijn 91% Voor vliegen moet, net als voor andere manieren van vervoer, belasting betaald worden voor de brandstof (accijns) en de tickets (BTW) 84% We moeten in Nederland nieuwe kerncentrales bouwen (% (zeer) mee oneens) 83% Nederland moet zelf geen maatregelen nemen om de CO2-uitstoot terug te dringen, als het niet lukt hier in Europa afspraken over te maken (% (zeer) mee oneens) 80% De belasting op steenkool moet omhoog, waardoor stroom uit kolencentrales duurder wordt 79% Iedereen moet mee betalen aan investeringen in schone energie, zowel bedrijven als consumenten 78% Bedrijven moeten niet verplicht worden maatregelen te nemen als ze minder energie besparen dan beloofd (% (zeer) mee oneens) 77% Biomassa gebruiken voor het opwekken van energie heeft alleen zin als de uitstoot van broeikasgassen daardoor veel minder wordt 74% Belastingen op arbeid moeten omlaag gaan, belastingen op grondstoffen omhoog 68% Windmolens op het land worden gemakkelijker geaccepteerd, als omwonenden kunnen delen in de winst 64% In het verkeer moeten de kosten voor het gebruik van een auto omhoog, zodat die van autobezit omlaag kunnen 64% De winning van schaliegas is een goede oplossing voor de toekomstige energievoorziening in Nederland (% (zeer) mee oneens) 59% De overheid moet de aanleg van windmolenparken op zee niet financieel steunen (% (zeer) mee oneens) 57% De overheid moet energiebesparing verplichten, als het niet lukt dit op basis van vrijwilligheid te realiseren 54% Elektrisch autorijden hoeft niet gestimuleerd te worden (% (zeer) mee oneens) 54% Het is acceptabel verplichte eisen aan woningisolatie te stellen, als je ook geld kunt lenen om dat te betalen 45%

18 18 VERDIEPING

19 19 VERSCHILLEN ACHTERBAN ACHTERBAN GREENPEACE IETS GEMATIGDER We hebben de uitkomsten geanalyseerd per achterban. In de tabellen is de top box of de bottom two score af te lezen. Voor de items in het zwart gaat het om het percentage (zeer) mee eens, voor de items in het blauw om het percentage (zeer) mee oneens. Alles bij elkaar zien we dat de achterban van Greenpeace zich iets gematigder opstelt. En dat de achterban van Milieudefensie op een aantal standpunten het meest uitgesproken is. We bespreken per onderwerp (vervuiler betaalt, alternatieve energiebronnen en energie en milieu) kort de meest opvallende en significante verschillen. Het grootste verschil (cursief weergegeven) bij de standpunten rondom het principe De vervuiler betaalt zien we terug bij het standpunt over de belastingverhoging op grondstoffen. Iets minder dan twee derde van de Greenpeace achterban, 65%, is het (zeer) eens met de stelling Belastingen op arbeid moeten omlaag gaan, belastingen op grondstoffen omhoog. Onder de achterban van Milieudefensie ligt dit op 74%. Vervuiler betaalt Totaal GP MD NM NM Fed De vervuiler betaalt moet het algemene uitgangspunt van milieubeleid zijn 94% 93% 95% 94% 93% Hoe vervuilender de brandstof is, hoe hoger de prijs moet zijn 91% 90% 94% 92% 90% Belastingen op arbeid moeten omlaag gaan, belastingen op grondstoffen omhoog 68% 65% 74% 72% 71% In het verkeer moeten de kosten voor het gebruik van een auto omhoog, zodat die van autobezit omlaag kunnen 64% 61% 67% 69% 65% Voor vliegen moet, net als voor andere manieren van vervoer, belasting betaald worden voor de brandstof (accijns) en de tickets (BTW) 84% 81% 89% 86% 88% Een ander verschil zien we terug bij het standpunt over de kostenverhoging van vliegreizen: 81% van de Greenpeace achterban vindt dat er accijns en BTW moet worden betaald op vliegreizen, onder de aanhang van Milieudefensie ligt dit op 89%. Bij het standpunt over het variabel maken van de autokosten zien we het grootste verschil terug tussen de Greenpeace achterban (61%) en de aanhang van Natuur en Milieu (69%).

20 20 VERSCHILLEN ACHTERBAN SCHALIEGAS MET NAME VOLGENS DE ACHTERBAN VAN MILIEUDEFENSIE GEEN GOEDE OPLOSSING VOOR DE TOEKOMSTIGE ENERGIEVOORZIENING IN NEDERLAND Bij de standpunten over de alternatieve energiebronnen zien we het grootste verschil terug bij het standpunt over de winning van schaliegas. De achterban van Milieudefensie is het meest uitgesproken, 70% vindt de winning geen goede oplossing. Onder de achterban van Greenpeace vinden we 54% die het met de stelling (zeer) oneens is. Zij hebben, in vergelijking met de achterban van Milieudefensie, met name vaker gekozen voor de neutraal categorie. Verder zien we in de tabel dat de achterban van de Natuur en Milieufederaties iets minder sterk afwijzend staat tegenover de bouw van nieuwe kerncentrales dan de achterban van Milieudefensie (79% (zeer) mee oneens versus 87% (zeer) mee oneens). Alternatieve energiebronnen Totaal GP MD NM NM Fed Biomassa gebruiken voor het opwekken van energie heeft alleen zin als de uitstoot van broeikasgassen daardoor veel minder wordt 74% 74% 75% 74% 75% Het opwekken van zonne-energie voor eigen gebruik moet belastingvrij zijn 92% 92% 91% 92% 91% Windmolens op het land worden gemakkelijker geaccepteerd, als omwonenden kunnen delen in de winst 64% 64% 62% 68% 62% De overheid moet de aanleg van windmolenparken op zee niet financieel steunen (% (zeer) mee oneens) 57% 57% 56% 61% 57% We moeten in Nederland nieuwe kerncentrales bouwen (% (zeer) mee oneens) 83% 82% 87% 83% 79% De belasting op steenkool moet omhoog, waardoor stroom uit kolencentrales duurder wordt 79% 77% 83% 83% 76% De winning van schaliegas is een goede oplossing voor de toekomstige energievoorziening in Nederland (% (zeer) mee oneens) 59% 54% 70% 63% 63%

21 21 VERSCHILLEN ACHTERBAN ACHTERBAN MILIEUDEFENSIE VINDT VAKER DAT NEDERLAND ZELF MAATREGELEN MOET NEMEN OM DE CO2-UITSTOOT TERUG TE DRINGEN Tenslotte staan we stil bij de standpunten rondom milieu en energie. Het grootste verschil zien we terug bij het standpunt of Nederland zelf maatregelen moet nemen indien het in Europees verband niet tot afspraken komt. De achterban van Milieudefensie vindt het vaakst dat Nederland dan zelf maatregelen moet treffen (86% (zeer) oneens). De achterban van de Natuur en Milieufederaties is het minder sterk oneens met de voorgelegde stelling (74% (zeer) oneens). Zij kunnen zich sterker vinden in het standpunt over de woningisolatie. Iets meer dan de helft (51%) is het met de voorgelegde stelling over dit thema (zeer) eens, onder de Greenpeace achterban ligt dit op 44%. Milieu en energie Totaal GP MD NM NM Fed De overheid moet energiebesparing verplichten, als het niet lukt dit op basis van vrijwilligheid te realiseren 54% 53% 60% 56% 56% Nederland moet zelf geen maatregelen nemen om de CO2-uitstoot terug te dringen, als het niet lukt hier in Europa afspraken over te maken (% (zeer) mee oneens) 80% 79% 86% 80% 74% Iedereen moet mee betalen aan investeringen in schone energie, zowel bedrijven als consumenten 78% 76% 82% 80% 79% Bedrijven moeten niet verplicht worden maatregelen te nemen als ze minder energie besparen dan beloofd (% (zeer) mee oneens) 77% 77% 81% 77% 76% Het is acceptabel verplichte eisen aan woningisolatie te stellen, als je ook geld kunt lenen om dat te betalen 45% 44% 45% 47% 51% Elektrisch autorijden hoeft niet gestimuleerd te worden (% (zeer) mee oneens) 54% 54% 55% 53% 48%

22 22 TOELICHTING VERVUILER BETAALT De vervuiler betaalt moet het algemene uitgangspunt van milieubeleid zijn. De achterban licht onder andere toe dat met name de grote vervuilers (zware industrieën, landbouw en veeteelt, lucht- en scheepvaartverkeer) moeten gaan bijdragen voor hun vervuiling. En dat het niet moet blijven bij het straffen van automobilisten. Een deel van de achterban verwacht wel dat de uiteindelijke rekening bij de consument neergelegd gaat worden. Men denkt dat bedrijven de extra kosten zullen doorrekenen naar de klant. Een ander risico dat men ziet bij de invoering van het principe is dat de kans toeneemt dat bedrijven en particulieren hun afval illegaal gaan dumpen. Sommigen halen aan dat, voordat het principe wordt ingevoerd, er goede en betaalbare alternatieven voor handen moeten zijn. Anderen geven aan dat zij meer zien in een systeem waarin niet-verbruiken wordt beloond, in plaats van het straffen van verbruikers. Tenslotte lezen we in de toelichtingen terug dat men vindt dat er een paradigmaverschuiving plaats dient te vinden, waarbij de behoefte en drang ontstaat om vervuiling te minimaliseren. Hoe vervuilender de brandstof is, hoe hoger de prijs moet zijn Volgens een deel van de achterban is belangrijker dat er hard gewerkt wordt aan schone alternatieven en dat deze beschikbaar komen voor de consument. Daarnaast lezen we terug dat er niet enkel naar het type brandstof gekeken dient worden, maar dat het verbruik per kilometer van even groot belang is. Zuinige rijders zouden daarom minder hard aangepakt moeten worden dan niet zuinige rijders. Ook geeft een aantal respondenten aan dat er door middel van brandstoffilters al een grote uitstoot vermindering kan plaatsvinden onder automobilisten. Sommigen zijn van mening dat het belastingpercentage op brandstof in Nederland al buitensporig hoog is. Anderen geven aan dat het niet zo moet zijn dat bij een toename van de brandstofprijzen, de prijzen van het openbaar vervoer verder stijgen. Men geeft aan dat de overheid het openbaar vervoer sterker dient in te zetten als alternatief voor autoverkeer. Daarbij kan de prijs een belangrijke rol spelen.

23 23 TOELICHTING VERVUILER BETAALT Belastingen op arbeid moeten omlaag gaan, belastingen op grondstoffen omhoog Voor een aantal respondenten is het effect van de maatregel onduidelijk. Andere respondenten geven aan dat het verschuiven van belastingen uiteindelijk aan de consument zal worden doorberekend, waardoor zij het nut van deze maatregel niet in zien. Daarnaast geeft een aantal respondenten aan dat het effect van de maatregel met name voelbaar zal zijn voor gepensioneerden en niet-werkenden. Zij ervaren immers niet het belastingvoordeel op arbeid, enkel de nadelen van de belastingverhoging op grondstoffen. In het verkeer moeten de kosten voor het gebruik van een auto omhoog, zodat die van autobezit omlaag kunnen Een deel van de achterban geeft aan dat autogebruik ontmoedigen onvoldoende is. Zij zijn van mening dat het bezitten van een auto leidt tot het gebruik ervan. Daarnaast verwachten sommigen dat Nederlanders sneller geneigd zullen zijn een tweede of derde voertuig aan te schaffen indien autobezit goedkoper wordt. Dit heeft weer effect op het beschikbare aantal parkeerplaatsen, zo verwacht men. Een deel van de achterban vindt überhaupt dat autobezit niet gestimuleerd moet worden. Ze zien meer in bijvoorbeeld een concept als autodelen. Een deel van de respondenten geeft aan dat zij voor hun dagelijkse bezigheden te sterk afhankelijk zijn van hun auto en geen alternatief hebben.

24 24 TOELICHTING VERVUILER BETAALT Voor vliegen moet, net als voor andere manieren van vervoer, belasting betaald worden voor de brandstof (accijns) en de tickets (BTW) Een aantal respondenten geeft aan dat het verhogen van de prijzen van vliegen ongunstig is voor de positie van Schiphol binnen de internationale luchtvaart. Luchtvaartmaatschappijen en passagiers zullen waarschijnlijk minder vaak opteren voor Schiphol als luchthaven. Dit zou effect hebben op de gehele Nederlandse economie. Daarom zegt een deel van de respondenten, dat belasting en accijnzen op de luchtvaart alleen in het geval van een globaal verdrag ingevoerd moeten worden. Sommigen geven aan dat vliegen voor iedereen mogelijk en betaalbaar zou moeten zijn, en dat extra belastingen dit niet moeten veranderen. Verder zegt een deel van de achterban het opmerkelijk te vinden dat je naar een aantal bestemmingen goedkoper met het vliegtuig kunt reizen dan met de trein. Zij zijn van mening dat accijnzen ook voor de luchtvaart moeten gelden. Zij zien het liefst dat deze heffing exclusief bestemd is voor milieu gerelateerde doelen.

25 25 TOELICHTING ALTERNATIEVE ENERGIEBRONNEN Biomassa gebruiken voor het opwekken van energie heeft alleen zin als de uitstoot van broeikasgassen daardoor veel minder wordt Volgens sommigen uit de achterban is het vooral van belang dat de uitstoot van biomassa minder hoog is als die van fossiele brandstoffen. Ook in dat geval kun je volgens hen spreken van winst. Ook zegt een aantal respondenten dat de verbranding van afval hoe dan ook plaats vindt, en het dus zonde is als dit niet wordt omgezet in energie. In veel toelichtingen lezen we terug dat enkel restproducten gebruikt moeten worden als biomassa. Er zouden geen nuttige producten voor in aanmerking mogen komen of gewassen voor verbouwd moeten worden. Het gaat puur om een nuttiger gebruik van het afval volgens de achterban. Sommigen vrezen dat er een tekort is aan bruikbaar afval, waardoor bedrijven bruikbaar voedsel zullen gebruiken. Dit kan leiden tot stijging van voedselprijzen. Het opwekken van zonne-energie voor eigen gebruik moet belastingvrij zijn Volgens een grote meerderheid van de respondenten hoort de overheid schone energie te promoten. Enkelen geven aan dat het incorrect is als de overheid meeverdient aan zelfopgewekte, schone energie. Volgens een aantal respondenten zijn subsidies nodig om de aanschaf van zonnepanelen rendabel te maken. Verder geven respondenten aan dat de overheid de toepassing van zonnepanelen op nieuwbouw woningen moet verplichten. Ook wordt aangegeven dat de Nederlandse overheid een voorbeeld zou moeten nemen aan Duitsland, waar burgers zelfs kunnen verdienen aan het gebruik van zonnepanelen.

26 26 TOELICHTING ALTERNATIEVE ENERGIEBRONNEN Windmolens op het land worden gemakkelijker geaccepteerd, als omwonenden kunnen delen in de winst In de toelichtingen lezen we terug dat landschapsvervuiling door toedoen van windmolens niet altijd is te compenseren met geld. Andere respondenten geven aan de gedachte achter de stelling niet te waarderen. Zij zeggen dat de acceptatie van windmolens niet afhankelijk zou moeten zijn van eigen financiële winst. Anderen vinden juist wel dat als eigenaren of bewoners van land waardedaling van hun grond en/of bezittingen ervaren door toedoen van windmolens, zij in zekere zin gecompenseerd dienen te worden. Bijvoorbeeld door geldelijke uitkeringen of gratis energie gebruik. De overheid moet de aanleg van windmolenparken op zee niet financieel steunen In een groot aantal toelichtingen lezen we terug dat men windmolen parken op zee een goede ontwikkeling vindt. Wel is het van belang dat de locatie zorgvuldig wordt uitgekozen, zodat de overlast beperkt blijft. Een deel van de achterban is het dan ook mee eens dat de overheid hieraan bijdraagt. Voorstanders zeggen bijvoorbeeld dat als de overheid besluit geen bijdrage te leveren aan deze parken, er ook geen financiële steun aan overige energiecentrales gegeven dient te worden. Een aantal voorstanders is van mening dat indien er overheidssubsidie wordt gegeven voor de aanleg van een windmolenpark op zee, de uitbaters niet alle winst mogen houden. Een deel hiervan dient gebruikt te worden voor de verdere ontwikkeling van schone energie. Ook is een deel van de respondenten van mening dat de overheid hier niks mee te maken moet hebben. Een enkeling zegt daarover dat er voldoende bedrijven en particulieren graag zouden investeren in zo een initiatief.

27 27 TOELICHTING ALTERNATIEVE ENERGIEBRONNEN We moeten in Nederland nieuwe kerncentrales bouwen Een groot aantal respondenten zegt dat ook de huidige kerncentrales gesloten zouden moeten worden. Er wordt veel bezorgdheid geuit over de afhandeling van kernafval. Dit proces is gevaarlijk en bovendien slecht voor het milieu. Enkele respondenten halen daarbij de rampen in Tsjernobyl en Fukushima aan. Andere respondenten zijn van mening dat voordat er nieuwe centrales gebouwd worden, eerst gedegen onderzoek gedaan moet worden naar nieuwe mogelijkheden van de afhandeling van het afval. Men is er van op de hoogte dat de productie van kernenergie een schoon proces is, maar men zit niet op het afval te wachten. Ook noemt een aantal respondenten alternatieve grondstoffen ter vervanging van uranium. De belasting op steenkool moet omhoog, waardoor stroom uit kolencentrales duurder wordt Een belangrijke voorwaarde die we teruglezen in de toelichtingen is dat er voldoende alternatieven beschikbaar zijn voor particuliere huishoudens. Aangezien we volgens sommigen voor een groot deel afhankelijk zijn van energie uit steenkool, is de stelling volgens enkele respondenten te kort door de bocht. Het moet niet leiden tot situaties waarin een groot deel van de bevolking niet meer in staat is de energierekening te betalen. Een aantal respondenten doet de suggestie de prijzen van emissierechten voor CO2 uitstoot te verhogen, in plaats van de belasting op steenkool.

28 28 TOELICHTING MILIEU EN ENERGIE De overheid moet energiebesparing verplichten, als het niet lukt dit op basis van vrijwilligheid te realiseren / Het is acceptabel verplichte eisen aan woningisolatie te stellen, als je ook geld kunt lenen om dat te betalen. Een deel van de achterban geeft aan geen heil te zien in het verplichten van energiebesparing door de overheid. Volgens hen zit Nederland niet te wachten op extra regelgeving. Bovendien is niet elk huishouden in staat dit zelf te bekostigen. Ook staan sommigen negatief tegenover het lenen van geld om bepaalde verplichte veranderingen te bekostigen. Een aantal respondenten geeft aan dat de overheid zich beter kan richten op informatie en kennisverspreiding op het gebied van duurzaamheid. Verder zegt een groep respondenten dat als energiebesparing en duurzame energie een financieel voordeel oplevert, huishoudens vanzelf zullen investeren in duurzame ontwikkelingen. Een klein aantal respondenten geeft aan dat de overheid verplichtingen enkel kan opleggen als zij eerst zelf het goede voorbeeld geeft. Volgens sommigen kan de overheid wel meer eisen stellen aan producten, bijvoorbeeld bij nieuwe huizen en auto s, om besparingen te realiseren. Nederland moet zelf geen maatregelen nemen om de CO2-uitstoot terug te dringen, als het niet lukt hier in Europa afspraken over te maken Sommigen vinden dat er te veel macht in Brussel ligt en dat Nederland zelf de verantwoordelijkheid nemen. Toch is men er ook van doordrongen dat Nederland moet blijven ijveren in Europa om collectief de uitstoot van CO2 terug te brengen. Enkele respondenten geven aan dat Nederland een voorbeeldfunctie moet aannemen binnen Europa, en niet moet wachten op wat de andere landen. Hier staan echter respondenten tegenover die vinden dat Nederland te klein is om de kar te trekken en het pas zin heeft om actie te ondernemen als ook Europa en de VS besluiten actie te ondernemen. Ook geeft een aantal respondenten aan dat door eenzijdig actie te ondernemen, de Nederlandse concurrentiepositie achteruit kan gaan.

29 29 TOELICHTING MILIEU EN ENERGIE Iedereen moet mee betalen aan investeringen in schone energie, zowel bedrijven als consumenten In de toelichtingen lezen we terug dat sommigen vinden dat de bijdrage af moet hangen van het verbruik of de vervuiling die een partij voor rekening neemt. Zo zouden de grote bedrijven een grotere bijdrage moeten leveren dan kleine huishoudens. Volgens een aantal respondenten betaalt de consument sowieso al mee doordat de bedrijven hun investeringskosten doorberekenen. Zij zijn van mening dat het niet moet leiden tot een dubbele bijdrage van de consument. Bedrijven moeten niet verplicht worden maatregelen te nemen als ze minder energie besparen dan beloofd Een deel van de achterban is van mening dat overheden bedrijven die besparingsdoelstellingen niet halen niet moet straffen, maar juist moet blijven stimuleren en verleiden. Zij geven aan dat het een positieve ontwikkeling is als bedrijven zich duurzaam willen ontwikkelen en dat het opleggen van straffen en verplichtingen averechts zal werken. Een enkeling is van mening dat belofte schuld maakt, en overheden er wel op moeten toezien dat bedrijven maatregelen nemen indien doelstellingen niet behaald worden. Elektrisch autorijden hoeft niet gestimuleerd te worden De achterban geeft in de toelichtingen onder andere aan dat elektrisch autorijden lang niet zo schoon is als wordt beweerd. Of het een schone vorm van mobiliteit is hangt af waar de stroom mee wordt opgewekt. Als dit niet duurzaam gebeurt, worden alsnog fossiele brandstoffen gebruikt waardoor er geen voordeel is als het om bijvoorbeeld CO2 uitstoot gaat, zo licht men toe. Ook haalt men aan dat de productie van elektrische auto s vervuilender is dan die van nietelektrische auto s. Anderen geven in de toelichting aan dat in bewoonde gebieden door elektrisch rijden de uitstoot van giftige stoffen en roet kan worden beperkt.

30 30 TOELICHTING MILIEU EN ENERGIE De winning van schaliegas is een goede oplossing voor de toekomstige energievoorziening in Nederland In de toelichtingen wordt aangeven dat men de winning van schaliegas riskant vindt. Bronnen die men hiervoor aanhaalt zijn onder andere YouTube documentaires over hoe dit proces verloopt in Noord-Amerika. Volgens respondenten wegen de opbrengsten uit schaliegas niet op tegen de slechte gevolgen voor het milieu. Wel zegt een aantal respondenten het geen slecht idee te vinden als de mogelijkheden voor veilige schaliegaswinning doorontwikkeld worden. De winning van schaliegas mag geen gevaar vormen voor grond- en drinkwater en leefgebieden.

31 31 BIJLAGEN

32 32 BIJLAGEN PROFIEL RESPONDENTEN Leeftijd Totaal GP MD NM NMFed 15 tot 20 jaar 1% 2% 0% 0% 0% 20 tot 25 jaar 3% 3% 2% 1% 1% 25 tot 30 jaar 3% 4% 3% 2% 2% 30 tot 35 jaar 4% 5% 4% 4% 3% 35 tot 40 jaar 6% 6% 5% 6% 5% 40 tot 45 jaar 8% 8% 7% 9% 7% 45 tot 50 jaar 11% 11% 10% 12% 9% 50 tot 55 jaar 14% 14% 13% 15% 13% 55 tot 60 jaar 15% 15% 16% 16% 14% 60 tot 65 jaar 14% 13% 15% 15% 18% 65 tot 69 jaar 11% 10% 12% 12% 16% 70 tot 75 jaar 5% 5% 6% 5% 7% 75 jaar en ouder 4% 4% 6% 3% 5% Totaal 100% 100% 100% 100% 100% n = Wat is uw geslacht? Totaal GP MD NM NMFed Man 54% 53% 42% 64% 63% Vrouw 46% 47% 58% 36% 37% Totaal 100% 100% 100% 100% 100% n =

33 33 BIJLAGEN PROFIEL RESPONDENTEN Wat is uw gezinssituatie? Totaal GP MD NM NMFed Ik ben alleenstaand zonder kinderen 21% 22% 26% 15% 16% Ik ben alleenstaand met kinderen 6% 6% 7% 5% 4% Ik ben samenwonend of getrouwd zonder kinderen 29% 28% 30% 32% 38% Ik ben samenwonend of getrouwd met kinderen 36% 35% 31% 43% 35% Ik ben thuiswonend (bij mijn ouders / verzorgers) 2% 3% 1% 1% 0% Anders 3% 3% 3% 2% 2% Daar geef ik liever geen antwoord op 3% 3% 3% 3% 4% Totaal 100% 100% 100% 100% 100% n = Opleiding Totaal GP MD NM NMFed Laag 22% 25% 16% 15% 20% Middelbaar 50% 51% 52% 48% 48% Hoog 28% 24% 32% 36% 32% Totaal 100% 100% 100% 100% 100% n =

34 34 BIJLAGEN VRAGENLIJST

35 35 BIJLAGEN VRAGENLIJST

36 36 BIJLAGEN VRAGENLIJST

37 37 BIJLAGEN VRAGENLIJST

38 38 BIJLAGEN VRAGENLIJST