I.B.T. LOCALE TECHNIEK TECHNISCH ORGAAN VAN DE VEREENIGING VOOR LOCALE BELANGEN EN DE VEREENIGING VAN BOUWKUNDIGEN

Transcriptie

1 I.B.T. LOCALE TECHNIEK TECHNISCH ORGAAN VAN DE VEREENIGING VOOR LOCALE BELANGEN EN DE VEREENIGING VAN BOUWKUNDIGEN 5e JAARGANG, ^ No. 1 JANUARI e JAARGANG VAN HET INDISCH BOUWKUNDIG TIJDSCHRIFT Adres voor alle brieven en stukken betreffende Redactie en Administratie: Parkweg 6, Bandoeng Adres voor advertenties: Reclamebureau Kolff" Petjenongan 72, Batavia-C. RAADHUIS MET WATERTOREN, GEMEENTE PALEMBANG. Architect Ir. S. Snuijf. Bij den aanleg van de rivierwaterleiding van Palembang door Ir. Snuijf is liet lioogreservoir, dat liefst moest komen in het stadcentrum, gecombineerd met een eveneens noodige uitbreiding van het Gemeentehuis ; op een belangrijk punt der stad is daardoor een merkwaardig doch karakteristiek en monumentaal bouwwerk ontstaan. De technisch vereischte gewapend betonconstructie is er op gelukkige wijze aan tot uitdrukking gebracht, terwijl de kruisvormige plattegrond van reservoir en toren, en het openwerken van het middengedeelte van den toren ook goed werken. De hoofdingang van Met Raadhuis ligt in het midden van den langen gevel ; onder den toren bevindt zich een groote ingangshal ; overigens bevatten de beide verdiepingen personeelzalen en enkele vertrekken. De raadzaal ligt nog in het oude gemeentehuis (rechts). De hooge, voor het stadsbeeld zeer flatteuze waterstand van de foto, komt slechts weinig voor. Boeat keperloean,.waterleiding" di kota Palembang didirikan soeatoe menara bak aer, jang terbikin djadi satoe koempoel dengan pembikinan tambahan dari gedong gemeente ; gedong jang lama jalah tida menjoekoepi besarnja. Boeat pendirikan menara bak aer itoe tempat memang ada teroetama, kerna kebetoelan tempatnja ada di-poesat kota. Walaupoen pembikinan setjara demikian boekan biasanja, terdapat poen djoega soeatoe matjam gedong jang bagoes dan gagah (monumentaal). Poto Soedirman

2 Monumentenbescherming. OPMERKINGEN In dit nummer vindt de lezer, naast de besprei<ing eener recente restauratie en uitbreiding van de oudste groote moskee op Java, de Mesdjid Agoeng te Cheribon, waarbij onder leiding van den Oudheidkundigen Dienst zorgvuldig gestreefd werd naar een goede aanpassing aan het voorhanden werk, ook een afbeelding van een waarlijk ontstellend-ontsierenden aanbouw bij de moskee te Koedoes, een der weinige andere belangrijke monumenten uit die eerste Islamperiode op Java. In de onmiddellijke nabijheid Ivan de prachtige oude menara (toren), die cultuurhistorisch groote waarde heeft, is voor kort met amoveering van fraaie oude poorten, onder het oog der plaatselijke autoriteiten en terwijl de Monumentenordonnantie reeds in werking was, een bouwwerk verrezen van een zoo kennelijk inferieure kwaliteit, dat het reeds opzichzeif voor plaatsing aan een Aloen- niet in aanmerking had behooren te komen, ongeacht alle goede bedoelingen der oprichters. Het eenvoudigst wordt die kwaliteit gekarakteriseerd door de combinatie van een voorgevel en een koepel in een quasi-lslamitischen, uitheemschen stijl, met een zelfs nog goed zichtbaren achterbouw van dakijzer, een innerlijke onechtheid, die dit bouwwerk afdoende veroordeelt. Wat zich hier wreekt, is in de eerste plaats de al te schoorvoetende wijze, waarop van het krachtige instrument tot bescherming, dat de Monumentenordonnantie vormt, tot nu gebruik is gemaakt. Maar niet minder want een zóó erge verminking had ook zonder dwang niet mogen voorkomen, niet minder een schromelijk gebrek aan inzicht in Indische cultureele waarden bij de generatie, die thans bestuurlijk en technisch in de kleine plaatsen de teugels in handen heeft, een gebrek, waar ons te eenzijdig Westersch, en vooral te zeer op materiëele en intellectueele waarden gericht onderwijs in belangrijke mate verantwoordelijk voor is. Een Nieuw Geluid. In verband met het slot onzer voorgaande Opmerking doet het goed, de aandacht ook te kunnen vestigen op een nieuw geluid, dat opklinkt uit de toelichting op een bij den Volksraad ingediende ontwerp-ordonnantie tot instelling van Indische nijverheidsacten i). Het wordt in de bouwtechnische wereld hier te lande wel langzamerhand ingezien, dat ons technisch onderwijs, van laag tot hóóg, nog lang niet voldoende op Indië georiënteerd, integendeel, te zeer geoccidenteerd" is. Reeds is dit het geval voor de behoeften van het Westersch technisch bedrijf hier te lande; doch zooveel te meer geldt het voor dat groote contingent der afkomelingen, die in de echt-indische of in de Inheemsche samenleving hun plaats moeten zoeken. Dit tekort in het technisch onderwijs, dat, vooral in zijn lagere en middelbare sferen in veel opzichten een te zeer van de bouwpraktijk afgesloten, afzonderlijk wereldje vormt, wordt voor een belangrijk gedeelte veroorzaakt door de als regel Nederlandsche opleiding der leerkrachten; en zoo kon men als eindproducten van leerlingenvlijt op de ambachtsscholen wel fraaie spiltrappen en bewerkelijke deuren bewonderen, die een Hilversumsch villatje zouden hebben gesierd, doch hier nooit voorkomen, en waren ook op de,,technische scholen" opgaven van analoge strekking niet van de lucht. Ongetwijfeld is het mee de crisis, die dit al lang bestaande mankement heeft blootgelegd; eenerzijds bleken den velen lageren technici, die buiten het geslonken grootbedrijf hun brood in de eigen samenleving moesten zoeken, de handen verkeerd te staan, anderzijds zocht men, toen Economische Zaken met waarlijk passend onderricht het Inheemsche ambacht wilde steunen, tevergeefs naar bruikbare leerkrachten daarvoor, zelfs naar dezulke voor den gewonen stadskampoengbouw! Ambtelijke molens malen langzaam, en alle op grooter schaal georganiseerd onderwijs is uit zijn aard conservatief, mag immers alleen beproefde methoden toepassen. Daarom mogen wij niet te veel opeens verlangen, en ons reeds verheugen dat in het bedoelde regeeringsstuk te lezen is: in verband met het groote verschil in ontwikkeling op het gebied van techniek en industrie, voorts met het oog op het verschil in technische oriënteering" (en op de mogelijkheid van praktisch werken) van het leerlingenmateriaal hier en in Nederland... verdient het... alleszins aanbeveling voor het onderwijs hier te lande eigen akten van bekwaamheid... in te stellen, welke ten volle rekening houden met de eischen van de Indische samenleving -)". Moge dit inzicht zich allengs uitstrekken van deze bekwaamheidsakten voor de laagste treden van het technisch onderwijs, tot zijn geheele materie en zijn methoden van laag tot en met hoog! 1) Volksraadstukken, Zitting 1935/36, Onderwerp 91. 2) Cursiveering van I. B. T.-L.T. 2

3 HET RAADHUIS-WATERTORENCOMPLEX TE PALEMBANG i). De plannen. Toen de Gemeenteraad van Palembang in 1928 besloot de oude, toentertijd nog in gebruiic zijnde spoeiwaterleiding te vervangen door een alleszins moderne drinkwaterleiding, stelde de ontwerper hiervan, Ir. S. Snuijf, voor, het voor het plan noodzakelijke hoogreservoir op te richten vóór het oude Raadhuiscomplex. De voordelen van dit voorstel waren, dat het hoogreservoir in het stadsplan centraal zou komen te liggen en dat het architectonisch minder fraaie oude Raadhuiscomplex grotendeels aan het oog zou worden onttrokken. De Gemeenteraad kon zich met dit voorstel verenigen, doch nam in het betrekkelijke besluit de uitdrukkelijke voorwaarde op, dat aan de architectonische en aesthetische eisen van het hoogreservoir bijzondere aandacht zou worden besteed. Deze voorwaarde hield verband met het feit, dat het reservoir zou komen te liggen aan één van de belangrijkste verkeerswegen van de stad en als zodanig een dominerend punt in het stadsbeeld zou vormen. Kort na het slaan van dit besluit besloot de Gemeenteraad de opdracht aan Ir. Snuijf uit te breiden met de opgave, plannen samen te stellen, waardoor de luimte onder het hoogreservoir zou kunnen worden benut voor het onderbrengen van de kantoren voor de Gemeentelijke Secretarie. Het oude Raadhuis bleek nl. reeds lang niet meer aan de behoeften te voldoen. Het aanvankelijk cirkelvormige, doch later kruisvormige plan van het hoogreservoir werd nu uitgebreid met twee vleugels van 2 verdiepingen. De vleugels werden in elkanders verlengde geprojecteerd en wel evenwijdig aan de Raadhuisweg, toen nog Gevangenisweg geheten. Hierdoor verkreeg men de beschikking over in totaal 794 m-' kantoorruimte en een architectonisch monumentale oplossing voor de samenvoeging van twee uit de aard der zaak zeer heterogene bouwwerken. Nog in 1928 ving de Hollandsche Beton Mij met de uitvoering van het complex aan. Het nieuwe Raadhuis werd door de Gemeente in 1931 in gebruik genomen. De bouwtijd bedroeg in totaal 18 maanden. Indeling Raadhuis. Ter verkrijging van een monumentale entree werd op de begane grondverdieping de gehele luimte onder het hoogreservoir benut voor hal voor het publiek. Uit aesthetische overwegingen werd de vloer van deze verdieping op 1 m boven het omringende terrein geprojecteerd. Aan de hal sluiten links en rechts de beide 1) Spelling vleugels aan, waarin respectievelijk zijn ondergebracht de afdelingen A (Algemene Zaken) en B (Comptabiliteit) van de Gemeente-Secretarie. Verder komen in de hal (afb. 1) de beide brede trappen naar de Ie verdieping uit. Deze trappen verenigen zich halverwege in een bordes, van waaruit een enkele 1.70 m brede trap verder omhoog voert. Vóór de hal, welke men kan betreden door drie dubbele doorslaande deuren, bevindt zich een portiek, overdekt met een gedeeltelijk vrijdragende, gewapend beton luifel, welke het publiek in de gelegenheid stelt bij regenweer vanuit voertuigen het gebouw droog te betreden. Op de Ie verdieping is direct boven de hal een kruisvormige lichtkoker in de vloer uitgespaard, hetgeen de ruimtewerking van de onderliggende hal aanzienlijk verhoogt. (Zie afb. 3). Vond men op de begane grondverdieping in de vleugels de Afdelingen A en B van de Secretarie ondergebracht, op de Ie verdieping vindt men in de ene vleugel de kamers van den Burgemeester en den Secretaris en een aan deze beide kamers grenzende wachtkamer, terwijl in de andere vleugel zijn ondergebracht de afdeling Expeditie en het Gemeentearchief, alsmede een kamer voor het houden van Commissievergaderingen. De ruimte tusschen de beide vleugels wordt ten dele ingenomen door de eerder genoemde lichtkoker, door een ruimte voor het publiek en verder door kantoorruimte. Weid deze laatste ruim- Afb. 1. Begane grond. Hal voor het publiek met loketten voor Gemeentekas en hoofdtrap ; de kolommen behoren tot de draagconstructie van de watertoren ; vloer : terrazzotegels ; betegelde trap met dektreden van djatihout. De aanwijzing,,naar de trouwzaal" herinnert er aan, dat in Palembang de Burgelijke stand voor Europeanen door de Gemeente wordt behandeld. Bagean bawah ; tempat boeat publiek dengan loket-kas Gemeente dan tangga besar ; toren (menara) goena aer jang ada diatas, doedoek diatas tiang^ Jang terliat disini ; ploer : djobin terrazzo ; itoe tangga dengan memake anaktangga tertoetoep dengan kajoe djati, bagean laen dengan djobin.

4 Raadhuis en watertoren Gemeente Palembang. Architect: ir. S. Snuijf. Plattegronden. Schaal I : 400. De plattegronden der beide eerste verdiepingen worden beheerst door de 32 zware kolommen, die het waterreservoir dragen, en door de kruisvorm van dit laatste. De begane grond is geheel zonder tusschenwanden uitgevoerd en bestemd voor de Secretarie-diensten, waar veel publiek komt, gegroepeerd om een lokettenhal ; in de hnkervleugel is de loketlengte door een speciale inbouw nog vergroot. Ter verdieping zijn de vleugels bestemd voor afgesloten vertrekken ; de middenhal wordt hier voor werkzaal gebruikt. De toe- en afvoerpijpen van het reservoir zijn vanaf het Afsluitervertrek gelegd aan de achterzijde, buiten langs het gebouw. De Raadzaal en verschillende vertrekken van de Technische Dienst bevinden zich in het oude gemeentehuis, dat achter het nieuwe gebouw ligt, en bereikt wordt door de overloop in de as van de hal begane grond ; een bevredigende toestand voor deze ruimten wordt eerst verwacht na uitbreiding van het nieuwe gebouw (zie situatie op blz. G). Bagean perdieping doewa^nja jang pertama, mendapat itoe roepa dan matjam seperti tergambar di-denah ini, kerena memperloekan itoe tiang^ (semoeanja ada 32 bidji), matjamdenah mana jang amat tergantoeng djoega dari matjam-roepanja itoe menara aer, jang beroepa perampatan. Seperti terliat, itoe bagean jang terbawah tida begitoe terbage ini bagean jalah tempat goena secretarie dari Gemeente, dimana atjap kali banjak publiek datang; di bagean ini tersedia banjak loket^; bagean jang paling kiri memake tempat loket jang ada tjoekoep pandjang dan lebar. Bagean di perdieping terbage dalam kamar^, antara mana terletak soeatoe hal (kamar besar) di paling tengah, jang di- Begane grond te aanvankelijk bestemd voor de Secretarie, thans is hierin ondergebracht de tekenzaal van Gemeentewerken, alsmede het Bouw- en Woningtoezicht. Het oude Raadhuis, gelegen achter het nieuwe complex, werd verbouwd en met het nieuwe gebouw verbonden door een met een betonplatdak overkapte overloop. De toegang tot deze overloop bevindt zich recht tegenover de hoofdingang van het nieuwe Raadhuis en wel midden tussen de beide naar de Ie verdieping voerende trappen. In het oude Raadhuis werden ondergebracht de vertrekken voor de technische en administratieve dienst van Gemeentewerken, alsmede de Raadzaal, welke tevens dienst doet als trouwzaal. Door deze oplossing werd het grootste gedeelte van de Gemeentediensten in één complex ge- 4

5 goeiiakan boeat teinpat kerdja. Semoea pipa^ aer dipasang dibelakang gedong (moelai dari kamar tempat kraan penoetoep). Kamar goena Raad dan berbagai-bagai kamar^ goena Technische dienst terletak dalam bagean gedong gemeente jang lama, diblakangnja gedong baroe. Antara gedong baroc dan lama diberi soeatoe emperanoperloop. Djika kelak itoe bagean jang baroe soedah ditambah poela, maka semoeanja akan terdapat pemandangan jang betoel dan baik. Langs-düorsnede lilla IJ Aanzicht en doorsnede. Schaal 1 : 400. Vooraanzicht. Zonder van het gebouw een utiliteitsgebouw te maken of aan de watertoren te veel architektuur te spenderen, heeft de architekt de kunst verstaan beide tot een goed en zelfs imposant geheel te verenigen, waarin elk zijn eigen functie eerlijk blijft vervullen. Doorsnede. De grote afmeting van het reservoir (12C0 m'') i. verg. met de werkzalen van het gebouw spreekt duidelijk. Boven het gebouw en onder de bak is het torenlichaam slechts door lichte, in het betonvakwerk ingebouwde wanden afgesloten ; deze zijn mede uit esthetische overwegingen niet aan de buitenzijde geplaatst, om de toren niet te massaal te maken. Voor de fundering zijn betonpalen toegepast. Pengliatan dari moelia. Pembikinan terseboet, meskipoen tida memake banjak perhiasan telah dapat roepa dan matjam jang bagoes dan sergam djoega, sedang boleh terbilang djoega bahoea roepa itoe tida sederhana sadja. Doorsnede. Disini dapat terliat dengan betoel besarnja itoe tempat bak aer (1200 m''), amat besar djika terbanding dengan kamar' tempat kerdja. Seperti tertoendjoek dalam gambar, tembok^ dari menara ada masoek kadalam kolom (tida kliatan rata), hingga pengliatanja tiada mendjadi begitoe wagoe. Pantjang alaspundering terbikin dari beton. Voorgevel 5

6 bouwen ondergebracht. De diensten van het Waterleiding- en Magazijnbedrijf zijn nog elders gevestigd. De mogelijkheid bestaat echter, alle diensten in het gebouwencomplex onder te brengen, doch dan zullen de beide vleugels van het nieuwe Raadhuis U-vorming moeten worden uitgebreid, (zie nevenstaande situatie). Raadhuis Gemeente Palembang. Situatie, 1 : De nieuwe raadhuisbouw staat aan de belangrijl<e Raadliuisweg, een weinig teruggeschioven, zodat een voorplein ontstaat. In de richting loodrecht op die weg ligt de toren tusschen twee hoofdwegen, in de as van een bouwblok, dat geheel bestemd is voor openbare gebouwen omgeven door plantsoen (Sociëteit, Schouwburg, Museum en Raadhuis). Deze aanleg sluit bij de Moesirivier, de klassieke hartader van Palembang (hier 300 m breed!), aan met een plantsoen en een toekomstig oeverplein. De toren is in vergelijking met de overige stadsbebouwing zoo hoog (37 m), dat de forse silhouet vanaf de rivier, niettegenstaande zijn vrij groten afstand tot de oever, overal goed te zien is. Gedong Raad jang baroe terletak di Raadhuisweg, di moekanja terdapat kelonggaran tempat jang digoenakan boeat plein. Itoe menara terdiri kebetoelan di tengahnja koempoelan^ dari gedong^ oentoek keperloean oemoem, seperti Kamar bola. Museum dan Gedong Raad. Disekiternja itoe ada kebon-boenga. Soengei jang paling besar di Palembang jalah Moesi; itoe koempoelan gedong terletak disisirnja soengei terseboet; soengei lebar kita^ 300 m, dikanan-kirinja ada beberapa kebon^ boenga. Menara ada begitoe tinggi hingga terliat dengan terang dari mana^ tempat. De toren en het hoogreservoir. Vanaf de Ie verdieping van het Raadhuis voert een ijzeren wenteltrap naar de eigenlijke toren. Door middel van deze wenteltrap en een ijzeren rechte steektrap bereikt men het afsluitervertrek. Hier komen de persleiding, de afvoer- en overloopleidingen tezamen, waardoor in noodgevallen de aanvoer en distributie van alle reinwater vanuit dit vertrek kan worden geregeld. \n het midden van het vertrek, dat zijn zoldering vindt in de bodem van het hoogreservoir, bevindt zich wederom een lichtkoker, welke centraal boven die van de Ie verdieping ligt en in hoofdzaak bestemd is voor ventilatiedoeleinden van het Raadhuis. Een samenstel van 5 ijzeren steektrappen voert verder omhoog en midden door het reservoir naar het platdak hiervan. Men bereikt dit platdak door een deur, welke is geplaatst in het boven het platdak uitstekende trappenhuisje. Op dit platdak, dat een buitengewoon mooi uitzicht biedt over de stad, bevinden zich 4 ijzeren luiken, welke toegang verlenen tot het inwendige van het reservoir. Dit is geheel samengesteld van gewapend beton en heeft een inhoud van ca m3. Op het platdak van het trappenhuisje bevindt zich een electrisch gedreven sirene, welke 's middags om 12 uur automatisch het tijdsein geeft, terwijl deze sirene in geval van brand in werking wordt gesteld door het inslaan van een knop. In het Raadhuis zijn 2 van deze knoppen aanwezig, nl. één in het portiek van de hoofdingang en een in het vertrekje van den telefoonmandoer. In het midden van het door het reservoir voerende trapgat bevindt zich een verticaal opgehangen ijzeren cylinder, welke door middel van een toevoerbuisje communicerend is verbonden met het reservoir. Op het water in de cylinder drijft een vlotter, welke een meter in werking stelt, die de hoogte van het water in het reservoir aangeeft. De meterstand wordt electrisch overgebracht naar een tweede en een derde meter, welke zich resp. bevinden op de Ie verdieping van het Raadhuis en in het Laboratorium van de Zuiverings-installatie van de Waterleiding, zodat steeds de stand van het water in het reservoir kan worden gecontroleerd. Eventueel toch nog te veel opgepompt water kan het reservoir verlaten door een overloopleiding, welke uitmondt in een nabij de toren gelegen kreek. Op de 4 hoeken van het platdak van het reservoir is een ijzeren vlaggemast opgesteld. Deze masten doen tevens dienst als bliksemafleider en worden afgevoerd in het water van het reservoir. Door het gehele gebouwen-complex verspreid 6

7 Ajb 2. Burgemeesterskamer. De zeer ruime kamer ligt ter verdieping, en heeft uitzicht naar 3 zijden. Vloer : Terrazzotegels ; iambris met stofbespanning ; stalen ramen; bovei lichten met glas m lood. Kamer goena Burgemeester jang terletak di bagean perdiepmg djoega, dan sim orang bisa mengliat ka loear dengan pemandangan jang loeas. Ploer : djobin terrazzo ; hs tembok diberi toetoepan kain ; itoe gelaslood di djendela jang terbikin dan besi badja. Foto's Gemeente Palembang. vindt men een 10-tal electrische klokken, welke wei ken op een moederklok, die opgesteld is in de wachtkamer op de Ie verdieping van het Raadhuis. Ook een klok op het plein vóór het Raadhuis wordt door deze moederblok in werking gesteld. Enige technische gegevens, \n het hieronder atgediukte staatje staan de diverse oppervlakten van het Raadhuis-complex aangegeven en wel in m^. Omschrijving Kantoorruimte (incl. toiletten, kluizen enz.)... Ruimte voor publiek(incl. lichtkoker op Ie verd). Overloopen (zonder fietsenbergplaals) Raadhuis beg. grond Ie Verd 48 J 116 Gemee itewerken (oud Raadhuis) Totaal Het nieuwe Raadhuis staat te boek voor een aanschattingswaarde van ƒ , het hoogreseivoir vooi ƒ en het verbouwde oude Raadhuis voor ƒ 23370, zodat het geheele complex een aanschattingswaarde vertegenwooidigt van ƒ De tundering van Raadhuis en hoogreservoii lust op 500 betonpalen lang 15 meter, welke op stuit" zijn geheid. De maximum belasting van een paal bedraagt 25 ton. Mfb 3 Verdieping. Ruimte voor het publiek ; rechts de trap naar beneden, Imks een vloeropenmg met balustrade ; daaromheen tekenbureau van Gemeentewerken ; op de achtergrond de wachtkamer en de deur naar de burgemeesterskamer. Ook deze hal, die een zeer grote verdiepmghoogte heeft, ligt in de watertoren. Bagean perdieping tempat goena publiek ; tempat tangga kabawah ada di bagean kanan, di sebelah kin ada soeatoe lobang dalam ploer verdi<'ping dengan numiiake pagar disekitirnja jalah tempat boeat pekerdjakan gambar dar Gemeente;disebelahblakang tempat boeattoenggoe publiek Disini terliat djoega itoe pintoe ka kamarnja burgemeester In totaal werden voor het Raadhuis- watertoren-complex gebezigd 4000 m^^ gewapend beton en 1600 m-^ baksteenmetselwerk. De vloer van de beganegrondverdieping is niet vrijdragend, doch aangebracht op een zandaanvulling. Alle andere vloeren, evenals alle platte daken zijn vrijdragend en van gewapend beton. De platte daken zijn afgedekt met een beschermende laag van stampbeton. Oorspronkelijk werden alle electiische geleidingen gevoerd door in het beton gegoten ijzeren naadloze buizen. Binnen de tijd van een jaar na het in gebruik nemen van het complex bleek de isolatie van alle leidingen door witte mieren, afkomstig uit de zandophoging onder de vloer van de beganegiondverdieping, te zijn weggeknaagd. De nieuw aangebrachte electrische geleidingen zijn dan ook alle uitwendig tegen de muurwerken of plafonds aangebracht. De kluizen in de beide kantoorruimten op de beganegiondvei dieping worden gesloten met m dikke Lips-kluisdeuren. Op de bordessen van de naar de Ic verdieping voerende trappen bevindt zich voor elke kluis nog een kleine nooddeur, welke het mogelijk maakt bij eventueel haperen van de hoofddeur, toch de kluis binnen te komen. Aan de overloop naar de kantoren van Gemeentewerken is gekoppeld een betonnen afdak voor het onderbrengen van een 27-tal fietsen Hiertoe is onder dit afdak een ijzeren fietsenrak opgesteld. 7

8 Een semi-permanente open autogarage achter het kantoor van Gemeentewerken maakt het mogelijk gedurende kantoortijden 3 dienstauto's te stallen. De regenwaterafvoer der platte daken van het Raadhuis vindt plaats door geasphalteerd ijzeren buizen met een diameter van ca m. Uit architectonische overwegingen zijn deze buizen alle zichtbaar langs de gevels gevoerd en vinden hun beëindigingen in monumentale ontvangbakken. Het gehele complex gebouwen is uitwendig cementkleurig opgeleverd, terwijl alle kantoorruimten in crême-tint zijn gewit. Een uitzondering hierop maken de Burgemeesters- en de Commissiekamer, welke zijn voorzien van een lambrisering van stemmig behangselpapier, (afb. 2). Ten slotte mag zeker nog vermeld worden dat de Gemeente vele geschenken ontving voor de in- richting van haar Raadhuis. De N.K.P.M, gaf het ameublement voor de burgemeesterskamer, terwijl de H.B.M, de glas-in-lood ramen voor die kamer cadeau gaf. Door de B.P.M, werden gegeven de twee terrazzo-banken in de benedenhal, door ir. Snuijf de glas-in-lood ramen met Gemeente-wapen boven de hoofdingang van het gebouw en de lambrisering van de burgemeesterskamer; door de Handelsvereniging een electrische klokken-installatie. Voorts werd nog door De Chinese Handelsvereniging het Chinese ameublement in de wachtkamer en door de firma Assegaf een boekenkast in de kamer van den secretaris cadeu gedaan. Voor de diverse afmetingen wordt verwezen naar de op blz. 4 en 5 afgedrukte tekeningen. H. Lünin<y. GEDONG RAAD DAN MENARA TEMPAT AER DI PALEMBANG. Pada taoen 1928 Gemeente Palembang bermaksoed akan mengadakan,,waterleiding" dengan atoeran jang teroetama, kerena sampe masa itoe misih memake atoeran jang tida menjoekoepi. Boeat itoe memperloekan soeatoe menara tempat aer; dari Ir. Snuijf dapat ichtiar oentoek mendirikan itoe menara di moeka-nja gedong Gemeente jang lama, oleh sebab ini tempat tcebetoelan terletak di-poesat kota, sedang pembikinan demikian, apa bila teratoer dengan serasai, bisa mentersemboenjikan itoe matjamnja gedong lama jang tida begitoe bagoes. Gemeente poen boekan hanja setoedjoe sadja dengan ichtiar demikian, akan tetapi berpesan djoega kepada Ir. Snuijf boeat menbikin soeatoe rentjana oentoek pembikinan tambahan dari gedong lama pembikinan mana jang haroes terkoempoel dengan menara tadi. Seberapa büleh itoe rentjana akan dibikin sebagoes-bagoesnja, kerena itoe tempat selainja ada dibagean penting dari kota, djoega terletak didjalan besar dan ramai (Raadhtiisweg). Setelah rentjana tadi dapat diselesaikan, pembikinan poen di-pertaroehkan kapada aannemer Hollandsche Beton Mij, jang dapat mengabiskan itoe pakerdjakan dalam tempo hanja 18 boelan lamanja, hingga pada taoen 1931 gedong baroe soedah bisa dipake. Dibawah ini diterangkan dengan ringkas bagimana pembageanja itoe gedong baroe. Bagean di bawah: di tengah soeatoe tempat goena publiek (hal); kanan-kirinja ini: A. Algemeene Zaken, B. Comptabiliteit, dan Gemeente-Secretarie. Bagean perdieping: di tengah soeatoe tempat goena publiek (hal), di kanan-kirinja: kamar dari Burgemeester, kamar Secretaris, kamar boeat toenggoe publiek, dan kamar boeat per- sidangan Commissie^. Bagean lama diblakang: diperbaiki djoega, memake tambahan operloop; bagean lama ini disediakan boeat Technische dan Administratieve dienst dari Gemeente, djoega kamar boeat persidangan Raad. Boeat kantor Waterleiding dan Magazijndienst tida diberi tempat di gedong Gemeente, akan tetapi kelak djika ini gedong soedah ditambah besar lagi, akan terkoempoel disini djoega. Dari perdieping bisa naek keatas lagi dengan tangga: disini ada kamar boeat tempat kraan^ dari waterleiding, boeat mengatoer djalanja aer. Atas lagi tempat bak aer. Disini ada perkakas boeat periksa berapa tingginja aer di bak; dengan djalan lestrik ini oekoeran disamboeng dengan perkakas oekoeran di Iain tempat (1 di taroek diperdieping, 1 di Laboratorium pemeriksaan aer), maka dari sini dapet taoe djoega begimana tingginja aer di bak. Diatas bak ada pajon dari plaat beton; disini ada perkakas,,sirene", jaitoe perkakas djalan lestrik jang tempo-tempo bisa berboenji (poekoel 12 siang) dan jang dapat diboenjikan djoega djika ada pembakaran; boeat itoe tersedia 2 tombol (pemegangan), 1 di tempatnja mandor jang mendjaga teiepoon dan 1 di dekat pintoe besar; djika itoe tombol dibikin poetoes,,sirene" tadi lantas berboenji. Dalam gedong Gemeente tersedia lontjeng^ jang djalan lestrik, djoemlah ada 10 bidji di dalem gedong dan 1 di plein moeka gedong. Itoe lontjeng semoea djalan bersama-sama kerena disamboeng dengan 1 lontjeng-pokok, djika ini robah djalanja, semoea toeroet robah djoega. Boeat pembikinan gedong baroe, menara dan perbaikan gedong lama habis beaja sedjoemblah f (liatlah karangan dalam bahasa Belanda). DE BANDOENGSCHE BRANDWEER. Hoewel de Gemeente Bandoeng ingesteld werd op 1 April 1906, ontbreken voldoende gegevens om reeds vanaf dat tijdstip een duidelijk beeld te geven van de werking der Brandweer te Bandoeng in dien vroegsten tijd. Voor zoover is kunnen nagegaan had de Gemeente Bandoeng in het jaar 1911 de beschikking over drie handbrandspuiten, welke bediend werden door heerendienstplichtigen. Aan het hoofd van de Brandweer stond toen een Algemeeen Brandspuitmeester, waartoe de Directeur van Gemeentewerken ambtshalve werd aangewezen en die bijgestaan werd door een Adjunct-Algemeen Brandspuitmeester, benevens door Brandmeesters, Adjunct- Brandmeesters, mandoers en brandweerlieden. Deze laatste categorie bestond bijna uitsluitend uit particuliere personen. Het jaar 1912 bracht reeds eenige verbetering bij de Brandweer door uitbreiding van het materieel. Er werden toen standpijpen aangeschaft, waarmede door middel van brandkranen op de waterleiding (het eerste waterleidingnet van 8

9 Bandoeng kwam op enkele détails na in 1911 geleed) de waterbakken der spuiten gevuld konden worden. Het tijdroovend en waterverspillend werk van aandragen van emmertjes water bij een brand werd daardoor verholpen en dit beteekende voor dien tijd al een heele vooruitgang. Echter bleek het toen nog niet mogelijk om de slangen rechtstreeks op de waterleiding te koppelen, omdat door de geringe afmetingen der hoofdleidingen de druk daarin onvoldoende was. Bij Besluit van den Gemeenteraad van 21 Januari 1914 werd in de organisatie der Brandweer eenige verbetering gebracht, toen, op enkele uitzonderingen na, alle particuliere brandweer-officieren en het verdere lagere personeel werden vervangen door Gemeente-ambtenaren. Het personeel van iedere spuit bestond toen uit: 1 Brandmeester, 1 Adjunct-Brandmeester, 1 man voor de leiding van den waterstraal, 1 man voor toezicht op de aanvoer-slangen, 1 man voor toezicht op de zuig-slangen, en voorts 84 brandweerlieden, bestaande uit Inlanders en Chineezen, terwijl bij lederen brand de Wijkmeesters der betr. stadsgedeelten zich ter beschikking moesten stellen van den Algemeen Brandspuitmeester. In dit zelfde jaar 1914 werd te Bandoeng een,,orde-bond" opgericht, die ook hulp verleende bij branden en een eigen auto-spuit had, waarvan veel gebruik werd gemaakt en dus veel voor had op de Gemeentelijke Brandweer, die nog maar slechts hand-brandspuiten bezat. Dit was dus een vrijwillig Brandweercorps, werkende naast dat der Gemeente. Voor zoover is kunnen worden nagegaan, heeft dat particuliere Corps in den korten tijd van zijn bestaan zeer goede diensten verricht, doch de,,orde-bond" schijnt al tegen het eind van 1914 ter ziele te zijn gegaan. Gevoeglijk kan worden aangenomen, dat de Gemeentelijke Brandweer eerst dateert van Januari 1915, zoodat zij dus thans ruim twintig jaar bestaat. Na 1915 ziet men vrij spoedig verbeteringen in de outillage der Brandweer ingevoerd worden. Reeds in Mei van dat jaar werden zes slangenwagens in dienst gesteld, welke bij brand alle uitrukten. Intusschen waren in het dichtst bevolkte stadsgedeelte vele hoofdleidingen van het waterleidingnet verzwaard geworden, zoodat toen in vele gevallen direct water met een vrij behoorlijken druk uit het net kon worden afgetapt door middel van een standpijp, die dan ook tot de uitiusting der slangenwagens behoorde. Op 15 November 1915 verschijnt de eerste motorspuit, een zeer belangrijke vooruitgang. De tweede motorspuit volgde in 1920, terwijl de derde in 1926 bij de Brandweer haar intrede deed. Sinds 1930 vond geen uitbreiding van het brandweer-materieel meer plaats; alle spuiten doen nog, waar en wanneer noodig, behoorlijk hun dienst. Het aantal slangenwagens werd in verband met de aanwezigheid van vier motorspuiten teruggebracht op drie stuks. De zeer belangrijke verbeteringen aan het waterleidingnet hebben vervolgens zeer veel bijgedragen tot een snellere werkmethode der brandweer. Thans staan in de Gemeente ter beschikking van de Brandweer 695 ondergrondsche en 14 bovengrondsche brandkranen. De bovengrondsche brandkranen dienen tevens als gratishydranten voor de bevolking. Een andere verbetering aan het waterleidingnet, waardoor over een druk van 114 tot 6 atmosfeer kan worden beschikt, maakt het mogelijk, dat thans op vrijwel elk punt in de stad onmiddellijk water gegeven kan worden voor blusschingsdoeleinden. Hierbij moge nog worden vermeld, dat bij den Waterleidingsdienst de minimum afmeting eener hoofdleiding 80 mm is. Alle brandkranen hebben dan ook diezelfde afmeting. Door zoo noodig bepaalde gedeelten van het hoofdnet af te sluiten, is het bovendien mogelijk dezen druk nog eenigszins op te voeren. Behalve de hierboven bedoelde over de geheele stad verdeelde brandkranen, staan op de terreinen van belangrijke gebouwen-complexen, zooals de Technische Hoogeschool, de Luchtvaartafdeeling, de Automobiel-Compagnie, de Artillerie-Constructie-Winkel, de Pyrotechnische Werkplaatsen, enz. ook nog zgn. particuliere brandkranen, in totaal 117 stuks, waarover de Gemeentelijke Brandweer in voorkomende gevallen onmiddellijk kan beschikken. Verder bezitten alle openbare gebouwen, belangrijke handelskantoren, schouwburgen, bioscopen, en dergelijke, eigen brandleidingen, waar dus in geval van brand direct zelf handelend kan worden opgetreden in afwachting van de inmiddels gealarmeerde Brandweer. De plaats, waar voor de Brandweer een ondergrondsche brandkraan is aangebracht, wordt aangeduid door een rood en wit geëmailleerd bordje, voorzien van een nummer. Daar deze bordjes bij avond vrij moeilijk te vinden zijn, vooral langs de kampongwegen, waar zij dikwijls tegen de paggers moesten worden geplaatst, werd, teneinde oriëntatie dezer brandkranen te vergemakkelijken en vooral ter voorkoming van tijdverlies, bij wijze van proef op het paaltje, waaraan het bordje is bevestigd, een kop geconstrueerd, waarin zijn aangebracht drie zgn. cataphoten-seiners". Door eenvoudige belichting, bijv. met een flitslicht, vangt men reeds op verren afstand den rooden reflex dezer seiners op, zoodat men dan onmiddellijk weet, waar zich een ondergrondsche brandkraan bevindt, (vgl. afbeelding in I.B.T.-L.T., Sept. 1935, No. 5, blz. 14). De organisatie der Bandoengsche Brandweer bestaat uit, commandant, ondercommandant, brandmeester en 5 ploegen, ieder samengesteld uit brandspuitmeester, voorman en 10 spuitgasten, welke ploegen hetzij een slangenwagen, hetzij een motorbrandspuit bedienen. Verder nog een opzichter en een mandoer brandkranen. 9

10 Normaal rukken uit 1 motorspuit en 2 siangenwagens. Bij branden in het Westen der stad, waar zich de meeste kampongs bevinden, rukt ook de 3e slangenwagen uit. Zoodra de plaats van den brand bekend gemaakt is, weet iedere brandspuitmeester of hij al dan niet moet uitrukken met zijn ploeg, daar elke brandspuitmeester een plattegrond der gemeente heeft, waarop zijn gebied in sprekende kleur is aangegeven. De dienst is derhalve dusdanig geregeld, dat na het eerste alarm niet direct het geheele brandweermaterieel uitrukt. Blijkt bij aankomst op het terrein van den brand, dat meer materieel dan uitgerukt is noodig zal zijn, dan geeft de Commandant telefonisch opdracht om de tweede, zoo noodig de derde motorspuit te laten uitrukken. Het personeel der tweede motorspuit staat reeds sinds het eerste alarmsignaal gereed en wacht slechts op de nadere order tot uitrukken. Voor het alarmeeren beschikt de Gemeente Bandoeng over een automatische brand-alarmsignaalinrichting, die aangesloten is op de telefoonlijnen en ondergebracht is in de Gouvernements-Telefoon-Centrale, van waaruit deze signaal-inrichting wordt bediend. Aangesloten daarop zijn: de Burgemeester, de Commandant der Brandweer, de Onder-Commandant, de Brandmeester van het Gemeente Magazijn, waar de motorspuiten staan, de drie Brandmeesters der slangenwagens, de Hoofdcommissaris van Politie en tien man politie-personeel, het GEBEO (het electriciteits-bedrijf) en de Gasmaatschappij, in totaal 21 aansluitingen. Het automatisch alarmsignaal is ingericht voor 30 aansluitingen, zoodat nog een ruime reserve voor eventueele uitbreiding beschikbaar is. De Gemeente betaalt voor deze aansluitingen ƒ 2. per stuk per maand. De werking van dat Centraal automatisch brandalarm-signaal is als volgt: 1. Wanneer ergens brand wordt ontdekt of ontstaat, belt men op de gebruikelijke manier de Telefoon-Centrale op en vraagt om aansluiting met,,brandweer". De bedienende telefoniste, die op haar locale veld een bijzondere klink (rood gemerkt) heeft, waaraan de brandwacht van den telefoondienst is verbonden, sluit hiermede de persoon, die den brand wil melden aan. 2. Wanneer dan de verbindingsstop in de zooeven genoemde roode klink is gestoken, gaat ter telefoonzaal een alarmschel over, terwijl ook de Chef-Telefoniste gewaarschuwd wordt, dat er een aanvraag is voor,,brandweer" door middel van een speciaal voor dat doel dienende bel. De Chef-Telefoniste meldt zich kortweg aan met,,brandweer". De persoon, die opgebeld heeft, meldt daarop kort en zakelijk de plaats van den brand, welk gesprek daarna op de gewone manier beëindigd wordt door ophanging der telemicrofoons. 3. De Chef-Telefoniste schakelt daarop de automatische alarmsignaalinrichting in door indrukken van den daarvoor bestemden knop in de Contróle-kast-Brandautomaat, waardoor oogenblikkelijk 12 aangesloten brandweerposten in de stad om beurten van vier worden opgebeld en gealarmeerd (dit signaal is anders als het gewone oproepingssignaal, nl. vier korte stooten achtereen totdat men den telemicrofoon afneemt om te luisteren). 4. De Chef-Telefoniste neemt van elke aansluiting afzonderlijk het antwoord in ontvangst, daarbij telkenmale, zoowel in het Hoilandsch als in het Maleisch de plaats van den brand rondroepend (bijv.: Er is brand op Passar Baroe", en,,ada kabakaran di Passar Baroe"). Na een halve minuut worden nog 9 posten opgebeld, zoodat dan de 21 aansluitingen alle zijn gewaarschuwd. Wanneer de Chef-Telefoniste op deze wijze eenige minuten achtereen de plaats van den brand heeft rondgeroepen, kan zij haar microfoon weer ophangen. Mocht eenige brandweerpost opnieuw opkomen, dan zal de automatische bel van haar toestel weer overgaan en meldt zij nogmaals de plaats van den brand. De brandmelding wordt aldus herhaald bij heropkomst der brandweerposten. 5. Zooals hierboven reeds gezegd bestaat het alarm-signaal uit vier korte stooten achtereen per telefoonbel. Zoodra nu bij een der aansluitingen dit signaal wordt gehoord, neemt de aangeslotene den tele-microfoon van de haak en luistert naar het rondroepen van de plaats van den brand door de Chef-Telefoniste. Hij bevestigt de ontvangst van het alarm door kortweg Ja" te zeggen, zonder verdere gespreksvoering, en hangt den hoorn weer op zijn toestel, waarmede dan weer gewone gesprekken via de Telefoon-Centrale kunnen worden gevoerd. Wil men daarna om een of andere reden nogmaals voor den brand met de Chef-Telefoniste verbonden worden, dan vraagt men aan de bediende telefoniste eenvoudig Brandweer" en de verbinding, zooals hierboven omschreven treedt weer in werking (iedere brandweerpost heeft een eigen nummer op de controle-kast der Telefooncentrale). De automaat blijft 10 minuten ingeschakeld. Is de Chef-Telefoniste ervan overtuigd, dat er geen gesprekken meer zullen worden gevoerd, dan schakelt zij de automaat uit. Alvorens echter daartoe over te gaan, teekent zij op een daarvoor bestemd formulier alle brandende lampen van het controle-toestel aan. Aan de hand daarvan valt te constateeren, welke posten zich gemeld hebben en welke niet, terwijl ook de gestoorde leidingen tot uiting komen. Er bevinden zich op de automaat 4 rijen lampen t.w. 1 wit lampje met kruis; 1 wit lampje zonder kruis; 1 groen lampje; 1 rood lampje, met welke lampen gecontroleerd wordt of alles al of niet normaal werkt. Is de automaat ingeschakeld, dan gaan tijdens het opbellen der brandweer-aansluitingen alle witte lampjes aan. Komt een dezer aansluitingen in antwoord daarop op, dan slaat het witte lampje uit en begint een groen lampje te branden. Nadat de brandweeraansluiting de brandmelding door de Chef-Tele- 10

11 Afb. 1. Een van de drie slangenwagens (geheel uitgerust), waarover de Bandoengsclie Brandweer de beschiikl<iiig iteeft. Deze slangenwagens bevinden zich in brandspuithuisjes op drie verschillende plaatsen in de stad. Het personeel van een slangenwagen moet in den omtrek van een brandspuithuisje wonen. Kereta boeat moeat teropong (slang) aer, dengan per" kakas jang lengkap. Semoeanja ada 3 bidji kereta, jang tersimpan dalam romah,,brandspuit" di bagai-bagai tempat dalam kota. Anggauta dari,,brandweer" boeat itoe kreta berdiam didekatnja romah brandspuit itoe. foniste heeft ontvangen en daarop de tele-microfoon weer op de haak van het toestel heeft gehangen, gaat het groene lampje uit en gaan het roode en het witte gekruiste lampje branden. Mocht tijdens het inschakelen voor het geven van het alarm-signaal een aansluiting in gesprek zijn dan wel gestoord, dan begint alleen het kruislampje te branden, waardoor de Chef-Teletoniste onmiddellijk het geheele verloop der alarm-signaal-inrichting onder haar controle heeft. Bovendien wordt eiken Zaterdagmiddag te 5 uur precies een proet-alarm gemaakt als extra controle op storingen. Dit automatische alarm-signaal werd in 1925 in gebruik gesteld en voldoet uitstekend. Uit bovenstaande beschrijving blijkt ook wel voldoende hoe binnen enkele minuten al het brandweerpersoneel en de daarbij betrokken personen gewaarschuwd kunnen zijn. De uitrusting der Brandweer. Op drie plaatsen in de stad (Tjitjendo, Verlengde Regentsweg en Astana Anjar) bevindt zich een brandspuithuisje, waarin een geheel uitgeruste slangenwagen staat (afb. 1). Het personeel, dat bij den slangenwagen behoort, moet in den omtrek van het betrokken brandspuithuisie wonen. Heeft de brandspuitmeester alarm ontvangen, dan begeeft hij zich onmiddellijk naai het brandspuithuisje, waar zijn slangenwagen staat, maakt daar zelf met een tong-tong opnieuw alarm voor de omwonende spuitgasten, waarna hij zoo spoedig mogelijk uitrukt. Een compleet uitgeruste slangenwagen bevat het volgende materieel: 4 stuks brandslangen van 25 m 0 214"; 1 brandkraansleutel; 2 brandhaken; 1 brandladder; 1 bijl; 1 draagriem voor slangen; 2 hydrantsleutels; 1 slangbeschermer; '/^ Stortzkoppeling; 1 standpijp met dubbele Stortzkoppeling; 1 stormlantaarn; 1 straalpijp; 1 wieldopsleutel; 4 wikkellappen; 1 kapmes. De motorspuiten bevinden zich op het Gemeente-Emplacement (Gemeente-Magazijnen en Werkplaatsen). Het zijn twee-wielige spuiten, die achter een gewonen vrachtauto kunnen worden gekoppeld (afb. 2). Steeds staat een compleet uitgeruste motorspuit achter een vrachtauto gereed. Daar de overige vrachtauto's der Gemeente overdag voor transportdiensten worden gebruikt, worden deze eerst na afloop van den gewonen dagdienst aan de motorspuiten gekoppeld. Dit is uit practische en economische overwegingen gedaan. Immers, overdag komt er hoogst zelden brand voor, terwijl normaal bij een brand met één motorspuit kan worden volstaan. Zouden nu steeds alle drie motorspuiten aangekoppeld gereed (en werkeloos) staan, dan is dat in de eerste plaats voor den auto nadeelig en in de tweede plaats zouden de exploitatiekosten van den brandweerdienst daardoor onnoodig worden verhoogd. Eens per week worden alle motorspuiten daadwerkelijk geprobeerd en gecontroleerd. Hoewel dus de uitrusting der Bandoengsche Brandweer sober genoemd moet worden, zijn gedurende het 20-jarig bestaan van dezen dienst nog nimmer nadeelige gevolgen daarvan ondervonden. Ook heeft zich hier nog niet de behoefte voorgedaan aan een zgn. beroepsbrandweercorps, noch aan automobiel-spuiten (spuit en auto één) van gioote capaciteit. Het snel kunnen ingrijpen wordt hier nog steeds van primair belang geacht en dat wordt bewerkstelligd en vergemakkelijkt door de over het geheele stadsnet verspreid liggende ruim 700 brandkranen, alsmede door de lichte en zeer mobiele motorspuiten. Het meerendeel der branden (gevoeglijk kan worden gesproken van 99%) moet worden bestreden in de inheemsche en Chineesche Afb. 2. Een van de drie motorspuiten achter een vrachtauto gekoppeld. Een dergelijke combinatie staat steeds gereed om uit te rukken. De overige vrachtauto's der Gemeente worden eerst na afloop van den gewonen dagdienst achter de motorspuiten gekoppeld, daar overdag slechts hoogst zelden brand voorkomt en in normale gevallen met éen spuit kan worden volstaan. Bovendien worden hierdoor de exploitatiekosten niet onnoodig verhoogd. Satoe dari antaranja 3 motor pompa jang digoenakan oleh brandweer Bandoeng, terikat djadi satoe dengan soeatoe,,vrachtauto", soepaja tersedia dengan siap pada siang dan malam. Jang 2 teratoer begitoe pada malam sahadja, kerena pada siangnja vrachtauto kebanjakanja terpake oentoek pekerdjaaan lain. Begitoe poen ongkos dapet lebih irit, sedang kebakaran poen terdjadi djoega kebanjakanja pada tempo malam. n

12 wijken, welker woningen niet altijd gemakkelijk bereikbaar zijn, doch dikwijls langs smalle kampongpaden benaderd moeten worden. Groote pakhuizen aan hoofdwegen met omvangrijke voorraden aan koopmansgoederen, die men in de grootere kustplaatsen aantreft, en die het gebruik van autospuiten wettigen, komen hier ter stede nagenoeg niet voor. Hierdoor is het dus mogelijk, de jaarlijksche exploitatiekosten der Bandoengsche Brandweer in veigelijking met de steden aan de kust zoo bijzonder laag te doen zijn (vgl. statistiek hieronder) i). Als economische factor komt hierbij ook nog, dat het personeel boven den rang van brandspuitmeester voor deze extra te verrichten diensten geen extra betaling mag ontvangen volgens de Gemeentelijke Brandweerverordening. Het overige biandweer-personeel ontvangt slechts overwerkgeld, voorzoover die diensten buiten de normale diensturen worden gedaan. Wijze van uitrukken der Brandweer. Bij het eerste brandalarm rukt onmiddellijk motorspuit 1 uit met het daarbij behoorend personeel, als monteur meevoerend den voorman van motorspuit II. Op de vracht-auto (zooals hierboven reeds gezegd, is de motorspuit achter een vracht-auto gekoppeld) wordt tevens medegenomen een draagbare motorspuit (afb. 3). Mocht na aankomst bij den brand blijken, dat het brandende perceel te ver van de brandkranen ligt, of dat er geen behoorlijken toegang is voor de tweewielige spuit, dan wordt de draagbare motorspuit in gebruik gesteld. Indien noch kalinoch spoelleitlingwater beschikbaar is, wordt zoo mogelijk het water uit de omliggende putten gebezigd. Tevens rukken uit 2 slangenwagens, uit andere stadsgedeelten. Bij grootere branden rukken, al naar de gegeven orders, vervolgens uit de motorspuiten II en III. Op elke vrachtauto is voorts een sirene aangebracht, die onderweg naar den brand wordt aangezet, teneinde het verkeer te waarschuwen tot het geven van voorrang. Verder dient hierbij nog te worden vermeld, dat al het personeel, dat bij de motorspuiten behoort, op het Gemeente-Emplacement woont, waardoor bij alarm buiten de normale diensturen het bedienend personeel onmiddellijk beschikbaar kan zijn. Het personeel beneden den rang van Brandweer-Officier ontvangt voor zoover de werkzaamheden ten behoeve van de Brandweer buiten de normale diensturen worden verricht, lairloonen volgens tarief. Het normale uurloon bedraagt voor: a. brandspuitmeester ƒ 1.50 b. voorlieden,, 0.75 c. spuitgasten,, ) Van groot belang is ook, dat de kampong-bebouwing in Bandoeng in het algemeen ruimer en beter is dan in kustplaatsen; voor Batavia is in het bijzonder de vele bamboe- en atapbouw ongunstig Red. I. B. T,-L. T Ajb. 3- De draagbare motorspuit, welke gebruikt wordt indien een brandend perceel te ver van de brandkranen ligt of niet bereikt kan worden met een tweewielige motorspuit. Motor pompa matjem ini ta' pake roda, digoenakan djika kebakaran terdjadi di soeatoe perceel jang djaoeh dari,,brandkraan" atau soekarboeatdidjalani memakeroda. Voor branden, die binnen- het uur zijn ajs,eloopen, wordt aan het personeel van motorspuit of slangenwagen, die water geven, een loon ineens betaald van: ƒ 2.50 aan brandspuitmeesters; ƒ 1.25 aan voorlieden; ƒ 0.40 aan spuitgasten. Aan het personeel der motorspuit, welke niet uitrukt, doch zich alleen gereed heeft moeten houden (d.i. motorspuit II; No. III rukt, indien noodig, alleen met een chauffeur uit, daar het overige personeel al reeds op het terrein van den brand aanwezig is), wordt een half normaal uurloon uitbetaald. Bovendien wordt aan het personeel van motorspuit of slangenwagen, die het eerst nater geeft, een premie uitgekeerd van één normaal uurloon. Het loon van den Opzichter-brandkranen is gelijk aan dat van een Brandspuitmeester; het loon van den mandoer-brandkranen is gelijk aan dat van een voorman. Ondervolgende staat toont aan op welke kosten brand- of loos-alarm komen te staan: loosalarm loonen / autokosten/6, Totaal / bu kleine branden ^ l ^ 1 ploeg geeft water 1 uur tijdsduur 2 uur 1 uur ploegen geven water uur of meer ploegen geven water tijdsduur 2 uur , uur \ 4B>

13 De brandweerkosten der Gemeente Bandoeng kunnen een vergelijk met de andere drie hoofdplaatsen glansrijk doorstaan en mogen voor Bandoeng zelfs bijzonder laag worden genoemd, zooals uit onderstaand overzicht blijkt. Gemeenten 1930 b. La. aantal branden (b) en loos-alarm (1. a.) ü.d. jaren 1931 b. La b. La b. La b. La. Gemeenten Bandoeng Batavia Semarang Soerabaia 1930 totale uitgaven der Brandwec over de jaren: '" 1934 / / / / / Dat Bandoeng ook een gelukkige plaats inneemt wat het aantal branden betreft in vergelijking met de andere plaatsen, laat nevenstaand staatje zien. Ten slotte moge worden vermeld, dat tot de verdere taak der Bandoengsche Gemeentelijke Brandweer nog behoort het controleeren van particuliere brand-installaties, de regeling der brandwachten bij tooneel-uitvoeringen, e. dgl. Bandoeng Batavi i Semarang J Soerabaia 15 4 onbek. 37 onb. 1181) 48 onb. 1) Alang-alang onbek. 26 onb. 117 ') 47 onb onb ) 38 onb onb ) 42 onb onb ') 48 onb. Voor die diensten brengt de Gemeente aan belanghebbenden het volgend tarief in rekening: Bij periodieke inspectie der brandkranen en kleine reparaties, zooals opbinden van slangen enz., per brandslang met toebehooren: ƒ 0.50 per maand. Voor transportkosten: ƒ 1.50 per maand, met een minimum van ƒ 2.50 per maand. Voor brandwachten: Voor een Europeesche brandwacht: ƒ 1. per uur; voor een Inlandsche brandwacht: ƒ 0.25 per uur. W. C. van Rietschoten. BRANDWEER" Dl KOTA BANDOENG Sampai taoen 1915 Gemeente Bandoeng hanja bersedia perkakas^ pompa (brandspuit) jang sederhana sadja: paling datioeloe memake brandspuit jang didjalankan dengan tangan. Pada taoen 1912 dapat sedikit perbaikan, oleh kerena mengisinja bak brandspuit dengan aer tjoekoep dengan perkakas pipa jang disamboeng dengan,,brandkraan" ( sediakan kraam di waterleiding di beberapa tempat didjalan goena kebakaran). Sedari taoen 1915 baroe dipake perkakas brandspuit jang didjalankan dengan motor, sekarang ini boleh terbilang bahoea perkakas brandweer di Bandoeng soedah tjoekoep lengkap. Boekan itoe sadja, tetapi atoeranja tentang mengerdjakanja pertolongan oentoek kebakaran telah soedah teratoer dengan serasai. Gemeente Bandoeng bersedia brandspuit motor djoemiah ada 3 bidji, jang disimpan di Magazijn dan werkplaats^ dari Gemeente. Lain dari itoe sedia poela 3 kereta jang selaloe moeat teropong aer (slang) dan perkakas lain^ oentoek keperloean kebakaran seperti tangga dlsb., semoea ada lengkap; itoe kereta slang tersimpan di romah,,brandspuit", terletak bergai-bagai dalam kota. Dimana kebakaran terdjadi di tempat jang dekat brandkraan atau dekat soeatoe,,hydrant" (= pantjoeran waterleiding boeat pemberian aer gratis pada oemoem), tjoekoep memake kereta-slang sahadja, oleh sebab itoe slang setelah tersamboeng dengan brandkraan atau hydrant tadi, aer poen bisa keloear dengan keras seperti dipers dengan pompa; itoe sebab mentekanja aer (druk) ada tjoekoep koeat kerena oekoeran besarnja pipa^ waterleiding mentjoekoepi. Di kota Bandoeng tersedia brandkraan semoea ada 695 bidji, sedang hydrant djoemlah ada 14 bidji. Oentoek gedong^ boeat keperloean oemoem (romah-romah dimana banjak orang terkoempoel) seperti di werkplaats^ gedong bank, bioskoop, dlsb. tersedia djoega brandkraan dan slang boeat keperloean sendiri. Bilamana brandkraan'' terseboet soekar boeat ditjariknja pada tempo malam, hoebaja-hoebaja jang ada di dalam kampoeng2, di sitoe poen diberi tanda dengan,,cataphotes seiners", jaitoe tingkat besi, memake katja merah jang bisa mengkilap djika diberi sorot lampoe. Personeel boeat brandweer jaitoe: Commandant, Ondercommandant, Brandmeester, lagi ada 5 ploeg, satoesatoenja dioeroes oleh 1 Brandspuitmeester, 1 Voorman (mandor) dan 10 anggauta (koeli). Boeat pemeliaraan brandkraan^ ada 1 Opzichter dan 1 Mandor. Satoe^-nja Brandspuitmeester tadi mempoenjai bagean sendiri jang ditetapkan dengan gambar dari kota Bandoeng. Djika terdjadi soetaoe kebakaran, lebih dahoeloe hanja 1 brandspuit sadja jang menolong, jalah itoe ploeg jang mempoenjai bageanja. Lain''-nja ploeg atau brandspuit motor di Magazijn haroes soedah tersedia djoega, tetapi akan berangkat menolong setelah dapat perentah. Boeat pemberian taoe oentoek ada kebakaran pada anggauta^ brandweer tadi poen disediakan perkakas berdjalan telepoon dengan automaat^, hingga dengan atoeran jang dengan automaat itoe kabar kebakaran dapat diterima dengan lekas oleh Burgemeester, Commandant, Ondercommandant, Brandmeester^, begitoe djoega oleh Gebeo dan Gas- Mij. Dalam karangan dengan bahasa Belanda diterangkan lebih djaeh bagimana atoeran itoe didjalankanja. Dengan, ringkas disini bisa diterangkan begini: Bila ada kebakaran mereka haroes minta kepada kantor telepoon b eat samboeng dengan brandweer. Dengan perkakas automaat tadi oleh kantor telepoon, sekoetika itoe djoega, kabar dilangsoengkan kepada pengoeroes^ brandweer. Dengan automaat^ dikantor telepoon itoe Chef-telefoniste bisa liat dengan gampang (memake lampoe dengan glas warna poetih, hidjau dan merah) ja apa tida diterimanja itoe kabar oleh jang dilelepoon tadi. Tiap^ pada hari Saptoe poekoel 5 sore perkakas automaat itoe ditjoba, hingga djika ada keroesakan dapat dibikin betoel. Setelah brandspuitmeester dapat terima kabar kebakaran, dengan selekas-lekasnja laloe pergi ka romah brandspuit; disini tersedia soeatoe kentongan (bende) jang dipoekoel boeat pemberian taoe pada anggauta^ koeli brandweer, jang semoeanja haroes berdiam di sekitirnja. Walaupoen persediakan perkakas boeat keperloean brandweer di kota Bandoeng sedemikian sadja, jaiah tida memake motor^ brandspuit jang besar seperti jang terpake dikota Soerabaja, Batavia dlsb., soedah menjoekoepi poen djoega oentoek keperloean menolong kebakarran, kerena di ini kota kebakaran kebanjakanja terdjadi dalam kampoeng^ boemi poetera atau tjina, dimana djalan- biasa ada begitoe soempit, hingga hanja bisa didjalani dengan kereta atau motor jang ketjil; lagi ojoega di kota Bandoeng poen tida ada begitoe banjak goedang^ besar atau romah^ peroesaan jang penting. Maka tida perloe memake atoeran brandweer jang terlebih dari jang didjalankan sekarang ini, sedang atoeran jang terpake djoega mengadakan ongkos^ jang ada irit (liat lah tabel dalam karangan bahasa Belanda). 13