Vlaamse standaard voor etiketten: ONTWERP leesboeken jeugd

Transcriptie

1 Open Vlacc regelgeving Vlaamse standaard voor etiketten Vlaamse standaard voor etiketten: ONTWERP leesboeken jeugd Bibnet versie VersieDatum Opmerkingen 1.0 April 2012 DRAFT regelgeving etiketten jeugd fictie 6+ tot op dit werk is een Creative Commons Licentie van toepassing 15 bladzijden

2 Open Vlacc regelgeving Vlaamse standaard voor etiketten 1 Inleiding Werkgroep en regelgevingen... 4 FEEDBACK Etikettering jeugd fictie VORMGEVING ETIKET INDELING IN LEEFTIJDEN EN AANDUIDING AVI GENRES Thema s Indicator VOORLEESVERHALEN LUISTERBOEKEN EN GROTELETTERBOEKEN MAKKELIJK LEZEN ANDERSTALIGE BOEKEN OVERZICHT DEELAANDUIDING SIGNATUUR AUTEUR /15

3 1 Inleiding Binnen het Vlaamse bibliotheekwezen is er de facto geen standaard voor etikettering. Elke bibliotheek heeft in de loop der jaren haar eigen oplossingen bedacht voor de plaatsing van materialen en de aanduiding op het etiket. Een aantal afspraken gelden vrij algemeen; over andere is er weinig eenstemmigheid. Veel bibliotheken besteden de verwerking van hun materialen uit aan een beschutte werkplaats, en geven zelf regels voor de aanmaak van etiketten mee. Deze verschillen van bib tot bib. Dit zorgt voor moeilijkheden bij bestaande (Sprinters, Veelgevraagde collectie, Snelboek) en toekomstige initiatieven waarbij boeken volledig kastklaar verwerkt aan de bibliotheek geleverd worden. Verwachting is dat de komende jaren de back-office verder afgebouwd zal worden, waardoor steeds meer bibliotheken op zoek zullen gaan naar oplossingen voor externe verwerking, en vermoedelijk meer leveranciers voor bredere collectie-onderdelen kastklare services zullen voorzien. Bibnet werkt binnen het project collectiebeheer aan centrale instrumenten om de lokale werking te faciliteren, en stelt zich tot taak hier op zoek te gaan naar oplossingen. Eerste doel is een standaard creëren als referentiepunt voor bibliotheken en verwerkers. Hiertoe is het noodzakelijk een consensus te bereiken over welke informatie er op welke manier op het etiket wordt voorzien. Bibnet bouwt deze standaard uit in overleg met een werkgroep van bibliotheken, waarin per type beslist wordt welke informatie er op welke manier op het etiket moet komen. In tweede instantie onderzoekt Bibnet de mogelijkheid om in Open Vlacc een veld te genereren waarin de etiketinformatie is opgenomen, zodat bibliotheken de mogelijkheid hebben anderen dan geschoold bibliotheekpersoneel etiketten te laten aanmaken. Hier kan verdere automatisering aan gekoppeld worden. Omdat de aanmaak van een etiket een interpretatie van bibliografische data vergt, kiezen de bibs er vaak voor hetzij de etiketten nog zelf aan te maken, hetzij de informatie die op het etiket moet komen in het boek te schrijven voor ze de materialen bezorgen aan de externe verwerker. We hopen dit via automatisering overbodig te maken, maar kunnen nog geen uitsluitsel geven over de haalbaarheid. 3/15

4 De snelheid en correctheid van Open Vlacc is hierbij een belangrijke voorwaarde. Bibnet streeft naar een verdere verbetering hiervan. 2 Werkgroep en regelgevingen De werkgroep etiketten kwam drie keer bij elkaar sinds december Deelnemende bibliotheken: Genk, Hoofdstedelijke openbare bibliotheek Brussel, Turnhout, Zwalm, Oostende, Leuven, Kapellen, Antwerpen, Provinciale bibliotheek Limburg, Gent, Geraardsbergen, Balen, Koksijde, Roeselare. Verschillende andere bibliotheken participeren door feedback via mail te bezorgen. Gedurende de eerste twee bijeenkomsten werden er afspraken gemaakt over de etikettering voor de fictie volwassenen, de ZIZO volwassenen en de SISO volwassenen (wordt nog afgewerkt). De regelgevingen kan je vinden op de website van Bibnet. 1/Bibnet/Collectie/Etiketten/Regelgeving%20etikettenstandaard%20volwassenen%20Fict ie%20+%20zizo.pdf Op de derde bijeenkomst werd de jeugd fictie 6+ tot 14+ aangevat. De werkgroep kwam tot een eerste ontwerp voor een regelgeving, dat we graag willen aftoetsen met de sector. Feedback Opmerkingen bij dit voorstel kunnen bezorgd worden aan Lisbeth.vandoorne@bibnet.be. Aan de hand van deze opmerkingen werkt de werkgroep de regelgeving verder uit op de vergadering van 10 mei. 4/15

5 3 Etikettering jeugd fictie Drie zaken proberen we tijdens het debat in het achterhoofd te houden - Het gebruikersgemak staat steeds centraal - Hoewel de etikettering de plaatsing in de bib voor een deel bepaalt, laat ze zeker ook nog vrijheid toe. Zo krijgen B en C-leesboeken in Turnhout twee verschillende kleuren, maar staan deze boeken door elkaar geschikt. - Meer dan bij de eerder besproken etikettentypes impliceren de keuzes die in het kader van de werkgroep gemaakt worden over de jeugdbibliotheekmaterialen voor sommige bibs op termijn potentieel een heretikettering van een groot aantal materialen. We zijn ons bewust van deze implicatie, maar beklemtonen dat ze het project niet mag blokkeren: de voordelen op langere termijn zijn immers legio. 3.1 Vormgeving etiket Het etiket voor de jeugd zal hetzelfde ontwerp als de STANDAARD Volwassenen Fictie in Biblioprint krijgen: een 2*4 etiket met 5 velden. Hieronder bespreken we de verschillende soorten leesboeken met bijhorende invulling van de velden. 3.2 Indeling in leeftijden en aanduiding Centrale vraag: expliciteren we de precieze leeftijd zoals die in OpenVlacc zit, of werken we met bredere categorieën? Welke? De vergadering geeft aan een voorkeur te hebben voor het werken met brede categorieën zonder explicitering van de leeftijden, en met een kleurencode. De meeste bibliotheken hanteren de klassieke ABC-indeling, sommige onderscheiden ook de AD-boeken (14+). Hun groeperingen zijn dus: A: B: C: AD: 14+. Enkele van de aanwezige bibs opteren voor een iets fijnere indeling: /15

6 De vergadering beslist de A B C AD indeling te gebruiken voor de ontwikkeling van het standaardetiket. Zoals eerder aangegeven laat deze indeling nog een zekere vrijheid bij de opstelling toe: men kan kleuren door elkaar op alfabet zetten, de AD-boeken apart zetten in een jongerenafdeling of integreren bij de C-boeken, Wat betreft de kleuren moeten we nog bepalen welke we gaan gebruiken. Dit kan op de vergadering van 10 mei. Een indicatief voorbeeld: 3.3 AVI Wat de AVI s betreft staan we voor een complexe situatie. Een korte schets: - In 2007 lanceerde CITO een nieuwe AVI-indeling - Nederlandse uitgevers schakelen over op het nieuwe systeem, de oude aanduidingen in de boekjes verdwijnen - De meerderheid van de bibliotheken in Vlaanderen is nog niet overgeschakeld. Oorzaak is vooral dat veel Vlaamse scholen nog gebruik maken van het oude systeem. - Wat de scholen betreft: o De nieuwe AVI richt zich op de Nederlandse groepen en is dus minder gebruiksvriendelijk in Vlaanderen o Er is nog discussie over de vraag of er een Vlaamse normering van de nieuwe AVI-toetsen moet komen. Lessius voert hier momenteel een onderzoek naar; de resultaten worden dit voorjaar bekend gemaakt. ( o De snelheid waarmee de Vaamse scholen zullen overschakelen op het nieuwe systeem hangt in grote mate af van de conclusie van dit onderzoek o Echter, de oude toetsen worden niet meer geüpdated, dus men zal in ieder geval op een gegeven moment de vertaalslag moeten maken o Het gemeenschapsonderwijs heeft haar scholen aangeraden over te schakelen, maar ook in de andere netten zetten steeds meer scholen de stap. 6/15 Laatste wijziging: 05/03/2012

7 - De bib kan moeilijk vooruit lopen op de belangrijkste gebruiker van de AVI-codes, de scholen; aan de andere kant betekent dit dat we vermoedelijk over een aantal jaar toch alles zullen moeten heretiketteren. - De catalografen voorzien bij de aanmaak van de bibliografische records voorlopig een dubbele ontsluiting (nieuw wordt naar oud omgewerkt: dit is niet 100% correct, omdat de manier waarop oude en nieuwe niveaus worden toegekend verschilt). Ook van deze kant vraagt men om duidelijkheid. - We moeten ons als bibliotheeksector ook de vraag stellen: willen we eigenlijk wel (blijven) meedraaien in de hele AVI-molen? De school heeft als taak het technisch lezen te ontwikkelen; maar als bibliotheek dienen we vooral complementair met leesplezier bezig te zijn. AVI blijft uiteraard opzoekbaar via de catalogus, maar moeten we het (voor alle niveaus) blijven aangeven op het etiket (en de boeken apart opstellen)? Cfr. het voorbeeld van de bib van Turnhout die enkele jaren geleden de AVI-codes heeft vervangen door een aanduiding 1e lezers, uitgebreid de vijfvingermethode heeft gepromoot en daar niet echt kritiek voor heeft gekregen. De bib van Oostende nuanceert dit verhaal: voor klasbezoeken zou het echt moeilijk zijn om het zonder AVI-codes te stellen. - Dit debat kan niet binnen de werkgroep gevoerd worden. Lisbeth neemt dit op met LOCUS. De werkgroep stelt voor de AVI-code uit het standaardetiket te halen. De code kan via een 2*2-etiket (dat tevens aangemaakt kan worden met Biblioprint), gekleefd worden bovenaan de kaft van het boek. Het etiket is zwart-op-wit en laat toe voorlopig oude of nieuwe AVI-codes te kleven. Deze iconen kunnen via Biblioprint per vel worden afgedrukt. Op die manier is de bib vrij om met oude, nieuwe, gedeeltelijke of zonder aanduidingen te werken. 1 Voorbeeld van de AVI-iconen zoals ze nu in Biblioprint zitten: [Opm: de iconen voor de nieuwe AVI zijn niet bijzonder duidelijk: Lisbeth bekijkt met Biblioprint of ze de codes niet in dezelfde lay-out als voor de oude kunnen voorzien:] Voor de groeiboekjes (met verhaaltjes van AVI 1, 2, 3, 4): sommige bibs plaatsen op laagste AVI, anderen op de hoogste, weer anderen geven een van-tot aan. 1 Opnieuw laat deze beslissing de keuze over opstelling bij de individuele bibliotheek. 7/15

8 Het gaat hier over een klein aantal materialen waarover moeilijk een compromis bereikt kan worden; voorlopig zouden we de keuze aan de individuele bibs laten. Idem voor de samenleesboeken (met twee niveaus). Op het AVI-verhaal komen we terug op de vergadering van 10 mei, na gesprekken met LOCUS/CANON/Stichting Lezen. Op dat moment zou het rapport van Lessius ook al gepubliceerd moeten zijn. 3.4 Genres Boeken met een genre krijgen een icoon in veld 3 en een verwoording van het genre in veld 4. In de overzichtstabel in 3.7 staan de genres zoals ze in OpenVlacc weergegeven worden in de linkerkolom, de genreverwoordingen in het midden, het icoon in de rechterkolom. In Biblioprint kiest de gebruiker een Open Vlacc-genre: icoon en verwoording worden via een koppeling automatisch ingevuld. (viz STANDAARD volwassenen fictie in Biblioprint) Enkele genres worden amper (nog) toegekend: de werkgroep beslist om deze voorlopig toch te behouden. Fantasieverhalen en sprookjes krijgen op dit moment hetzelfde icoon: gezien deze genres inhoudelijk toch aanzienlijk verschillen, stelt Lisbeth voor een nieuw icoon voor de sprookjes te laten ontwerpen Thema s Op dit moment zijn er naast de genres (650 jge) ook een aantal thema s (650 jth) die een genre-etiket krijgen. In een geautomatiseerd systeem zijn deze uitzonderingen moeilijk in te bouwen. De werkgroep is bereid de meeste ervan op te geven voor het etiket (ie vriendschap, paarden, sport, schoolleven). Voor de drie grote feestdagen echter (pasen, sinterklaas en kerstmis), zou men liever de aanduiding van het thema op het etiket behouden. Lisbeth stelt dat dit alleen mogelijk is als de thema s in genres veranderd worden, en bespreekt dit met Rosa Matthys en Klaar Leroy, die dit opnemen met de Vlacc-werkgroep. 8/15

9 3.4.2 Indicator 9 Sommige werken hebben meerdere genre-ontsluitingen die overeenkomen met een icoon: vb een boek heeft genre-velden verhalen, romantische literatuur en chicklit, of biografisch en historisch. Opnieuw is het moeilijk de keuze van welk genre er op het etiket moet te laten maken door een externe verwerker; bovendien moet men steeds bij de invoer van een nieuw boek uit eenzelfde reeks gaan kijken welke keuze men de vorige keer heeft gemaakt. Bibnet experimenteert met de toekenning van een 2 de indicator 9: de beslissing over welk genre primeert wordt genomen op het moment van de catalografische invoer: de catalograaf kent een 2 de indicator 9 toe aan het genre dat op het etiket moet. De regel voor de automatische aanmaak zou dan worden: kies genre dat 2 de indicator 9 heeft voor etiket. Als geen enkel genre een 9-indicator heeft: geen genre op etiket. De toekenning van de 2 de indicator 9 gebeurt voorlopig alleen door Vlabin voor de Veelgevraagde Collectie / Sprinters en door bibliotheek Antwerpen voor de Snelboeken. In juni evalueren we deze werkwijze; bij positieve evaluatie gaan we over tot uitbreiding. 3.5 Voorleesverhalen Hier = boeken voor met jge = voorleesverhalen Het gaat om een relatief klein aantal: minder dan 15 boekjes per jaar worden op die manier ontsloten. (de meeste voorleesverhalen zijn ) Gezien veel bibliotheken deze boeken apart wensen te plaatsen (is specifiek bedoeld voor de ouders, niet voor de kinderen) laten we dit genre steeds primeren (later: zal altijd indicator 9 krijgen) Voorleesverhalen krijgen een eigen icoon: Wat de verwoording betreft opteren we voor voorlezen 9/15

10 3.6 Luisterboeken en groteletterboeken Luisterboeken en groteletterboeken hebben een apart icoon, maar hier wensen we geen gebruik van te maken: de plaats voor het genre-icoon is voorbehouden voor een eventueel inhoudelijk genre. We voorzien een aanduiding GL voor groteletterboeken en AUDIO voor luisterboeken op veld 2. Gezien deze boeken apart worden opgesteld volstaat een summiere aanduiding AUDIO of GL in het bovenste veld op het etiket. (Dit alles naar analogie met de regelgeving voor de fictie volwassenen) 3.7 Makkelijk lezen De boeken die genre makkelijk lezen krijgen, voorzien we van een ML notatie in het leeftijdsveld (naar analogie met GL en AUDIO) 2. (Ook hier primeert dus het inhoudelijke genre). 3 2 Opm: Ook hier heeft men dus de keuze als bib om adhv dit etiket deze boeken afzonderlijk te plaatsen als wel geïntegreerd. 3 Bibs kunnen deze boeken al dan niet bijkomend voorzien van een makkelijk-lezen-plein aanduiding. 10/15

11 3.8 Anderstalige boeken Ook hier volgen we de afspraken die we eerder bij de fictie volwassenen vastlegden: Anderstalige werken krijgen de taal in het bovenste veld. De taal wordt voluit geschreven binnen de beperking van 10 tekens. Bij een combinatie van AUDIO/GL en een taalaanduiding komt AUDIO/GL eerst, gevolgd door 4 resp 7 letters van de taalaanduiding. Voor anderstalige boeken met een jeugdgenre makkelijk lezen (ie vereenvoudigde edities) voorzien we tevens de aanduiding ML in het leeftijdsvak. 11/15

12 3.9 Overzicht 12/15

13 3.10 Deelaanduiding Een deelaanduiding wordt voorzien bij beperkt meerdelige publicaties die in een vaste volgorde gelezen worden (In de ban van de ring, Het land Narnia, ) maar niet voor reeksen die los van elkaar kunnen gelezen worden (De IT-girl, Tiny,..), of voor uitgeversreeksen (Rainbow Pockets, Zoeklicht,..). De deelaanduiding bestaat uit een cijfer in veld 5. Vb De zeereis van de Dageraad, C.S. Lewis 3.11 Signatuur auteur [ Voor de signatuur gebruiken we over de collectie-onderdelen heen dezelfde regelgeving.] De signatuur bestaat steeds uit 4 letters in veld 6. Meestal zijn dit de eerste 4 letters van de familienaam die we in het veld 100/110 vinden (zie verder). Hierop zijn echter een aantal uitzonderingen waarbij de signatuur de eerste 4 letters van de uniforme titel of de publicatietitel is: - Wanneer er geen 100/110-veld is (ie bij klassieke anoniemen en andere werken zonder hoofdauteur 100-veld) is de signatuur de eerste 4 letters van de uniforme titel / titel. Voobeeld: Beatrijs : klassiek anoniem verhaal 13/15

14 - Wanneer de functie van de hoofdauteur 100/110 (subveld 4 van het 100/110-veld) inleider (aui), samensteller (com), vertaler (trl) of redacteur (edt) is, is de signatuur eveneens de eerste 4 letters van de uniforme titel of publicatietitel. Voorbeeld: Voel je wat ik voel? De 150 mooiste gedichten over gevoelens voor kinderen: 100veld heeft com (samensteller) in subveld 4: de signatuur is de eerste 4 letters van de titel(zonder lidwoord) - Wanneer er meer dan 1 persoon een aut-functie heeft is de signatuur eveneens de eerste 4 letters van de titel. Voorbeeld: PS ik ben verliefd : Vriens Jacques staat in het 100-veld; daarnaast staat er nog een auteur in 700-veld: de signatuur wordt dus PSIK, niet VRIE. Noot: de bekende schrijversduo s (Monaldi en Sorti ; Preston & Child) vormen hierop een uitzondering. Om de werken gegroepeerd te houden gebruiken we hier wel de eerste 4 letters van de familienaam van de auteur in het 100-veld. 14/15

15 [Binnen een geautomatiseerd systeem moeten we nog een oplossing vinden voor deze gevallen.] VORM: We gebruiken de eerste 4 letters van de familienaam zoals de ingang in Vlacc is. Concreet betekent dat: Diacritische tekens meenemen Böll : BÖLL ipv BOEL of BOLL Niet automatisch aanvullen van Mc of St McEwan = MCEW ipv MACE Weglatingstekens en spaties negeren D Haen = DHAE ipv HAEN ; t Hart, t Hooft = THAR, THOO Namen met i+j. IJ op etiket Dijkstra => DIJK ipv DYKS > zoals de naam geschreven wordt > DIJK Geen omzetting Van Doorne = VAND De Bel = DEBE De Vries = DEVR Voor samengestelde namen van vreemdtalige auteurs, m.n. Spaanse, Portugese of Angelsaksische namen werken we met de eerste 4 letters van de familienaam zoals de ingang in Vlacc is : Miguel Sousa Tavares = TAVA Gabriel Garcia Marquez = GARC Harriet Beecher Stowe = STOW Auteurs die schrijven onder een pseudoniem worden geplaatst op de eerste 4 letters van het pseudoniem als dit de naam is die in het 100-veld is opgenomen Bij verschillende schrijfwijzen van dezelfde auteursnaam kiezen we altijd voor de voorkeursingang van de Vlacc: Tsjechov = TSJE (de ingangen Chekhov, Tchekhov, Tsjechof, en Tsjechow zijn uitgesloten) Bovenstaande regels voor het 100-veld (hoofdingang = een personele auteur) gelden ook voor het 110-veld (hoofdingang is een corporatie). Hier negeren we, net als bij de gevallen waarbij de signatuur wordt afgeleid uit de titel, eventuele lidwoorden bij de aanmaak van de signatuur: vb 110 het genootschap onze taal wordt GENO in de signatuur. 15/15