Banen door mobiliteit over de grens Verdiepingsdocumenten gemaakt door de deelprojectuitvoerders

Transcriptie

1 Banen door mobiliteit over de grens Verdiepingsdocumenten gemaakt door de deelprojectuitvoerders Als basis voor de tekst in het einddocument hebben de verschillende deelprojectuitvoerders diepgaande analyses uitgevoerd die later per onderwerp zijn samengevat in een zogenaamd verdiepingsdocument. In het einddocument zijn een aantal van deze documenten ter verdere verduidelijking, als bijlage, bij de betreffende tekstdelen gevoegd. Bij de uitwerking waren betrokken: Karin Jacobs Peter Janssens Krista Keller Wim Martens Séverine van Mieghem Irene Dax Nick van Haver Luuk Blom Governance, persoonljke dienstverlening Onderwijs, diploma s en beroepskwalificaties Data en gevens, arbeidsmarktbeleid Regionaal economische ontwikkeling en arbeidsmarktbeleid Best Practices, Informatievoorziening en arbeidsmarktbeleid Digitale dienstverlening Communicatie Communicatie

2 2 Inhoudsopgave Onderwerp Aansluitend op Pagina 1. Het belang van grensarbeid Hoofdstuk Meeneembaarheid diploma s en beroepskwalificaties Hoofdstuk A.1. Het belang van de instroom van gekwalificeerd 20 personeel over de grens A.2. Moeilijk vervulbare beroepen/beroepsgroepen 23 A.3. Tussen droom en daad: praktische obstakels 32 A.4. Een gesystematiseerd overzicht van de hinderpalen voor de vlotte meeneembaarheid van diploma s en beroepskwalificaties A.5. Groeiende aandacht voor de meeneembaarheid van diploma s en beroepskwalificaties 3. Informatievoorziening via portaal en persoonlijke dienstverlening Hoofdstuk Het belang van vergelijkbare gegevens Hoofdstukken 4.4. en Grensoverschrijdende arbeidsmobiliteit in regionaal economische ontwikkelingsplannen Hoofdstuk Best Practices Hoofdstuk

3 3 Het belang van grensarbeid 1. Samenvatting: Grensarbeid 1 in de Benelux De Benelux-landen en hun rechtstreekse buren bezetten relatief gezien een zeer groot aandeel grensarbeiders in de Europese Unie. Bovendien is het aantal grensarbeiders de laatste jaren sterk toegenomen. In de Benelux is het afstemmen van gemeenschappelijke belangen omtrent arbeidsmobiliteit dan ook van relatief groot belang ten opzichte van andere EU-landen. Een grensoverschrijdend arbeidsmarktbeleid in de Benelux en aangrenzende regio s is niet alleen ten opzichte van de EU belangrijk, maar ook in absolute zin voor de Benelux-landen zelf. De werkloosheid in de Benelux-landen neemt toe en in een aantal grensregio s zelfs in een sneller tempo dan het landelijk gemiddelde. Daarnaast is het opvallend dat de grensarbeid vanuit de Benelux-landen naar Duitsland is afgenomen, terwijl Duitsland juist met een zeer krappe arbeidsmarkt te maken heeft en de kans op het vinden van geschikt werk daar dus groter is dan in de Benelux. Het is dan ook belangrijk dat de werkgelegenheidskansen voor werkzoekenden, ook voor diegene met maar een halve zoekcirkel, aan beide kanten van de grens optimaal benut worden om kansen op werk te vergroten en de werkloosheid terug te dringen. Bovendien moeten de Benelux-landen in het kader van de EU 2020-strategie hun werkgelegenheidsgraad verhogen. Deze EU2020-doelstelling is echter nog niet gehaald en enige verbetering ten opzichten van de afgelopen jaren is nog niet duidelijk zichtbaar. Op basis van het bijeengebrachte en bestaande cijfermateriaal lijken de profielen van werkzoekenden in de grensprovincies deels complementair te zijn. Met betrekking tot de vraagkant is er in de gehele Benelux grote vraag naar arbeid in de zorg en techniek, maar er bestaan ook regionale verschillen in het type openstaande vacatures en knelpuntberoepen/moeilijk vervulbare vacatures. Gezien er verschillen in zowel het profiel van werkzoekenden als in openstaande vacatures zijn, biedt een betere grensoverschrijdende arbeidsmarktsamenwerking werkgelegenheidskansen voor de vele werkzoekenden in grensregio s. Het is opvallend dat de meeste grensarbeiders midden- of hoogopgeleid zijn, terwijl er relatief veel laagopgeleide werkzoekenden zijn. Een grensoverschrijdend arbeidsmarktbeleid biedt de potentie om ook de werkloosheid onder laagopgeleiden terug te dringen. Het SG van de Benelux Unie biedt sterke ondersteuning bij de bevordering van samenwerking en coördinatie van de Benelux-landen onderling en in de EU. Daarbij zullen specifieke kenmerken van onderdelen van de Benelux in acht worden genomen: dus niet bij voorbaat éénheidsworsten. 2. Data en trends 1 Le terme travailleur frontalier désigne toute personne qui exerce une activité salariée (ou non salariée) dans un Etat membre et qui réside dans un autre Etat membre où elle retourne en principe chaque jour ou au moins une fois par semaine (cette définition figure à l article 1 (f) du règlement CE N 883/2004 du 29 avril 2004, portant sur la coordination des systèmes de sécurité sociale).

4 4 De Europese pendelgegevens zijn afkomstig uit de LFS (Labour Force Survey, Eurostat). Dit is een beroepsbevolkingenquête die gecoördineerd wordt door Eurostat en uitgevoerd wordt door de nationale instituten voor de statistiek. Door het gebruik van internationale vastgestelde definities van het ILO (International Labour Organisation) is het mogelijk om de arbeidsmarktstatistieken internationaal te vergelijken. Bovendien brengt de LFS een groot aantal originele inlichtingen m.b.t. de arbeidsmarkt die elders niet of lastig beschikbaar zijn, zoals het combineren van kenmerken van werkzoekenden (voormalige beroepssector + opleidingsniveau). Op basis van de LFS-2012 waren er grenspendelaars in de Benelux en van en naar de Duitse en Franse grensregio s 2. Het totaal aantal grensarbeiders in de EU was in 2012 geschat op Met een omvang van 37 % van de grenspendelaars in de EU is grensoverschrijdend werken in de Benelux en grensaanliggende regio s een relatief belangrijk thema voor samenwerking. Het aantal grensarbeiders in de Benelux met de aangrenzende Duitse en Franse regio s, was in 2012 met 33 % toegenomen ten opzichte van Gezien de toename 27 % bedraagt ten opzichte van 2006, zit de aanzienlijke groei vooral in de laatste jaren. De snelle groei maakt het belang een grensoverschrijdende samenwerking op gebied van arbeidsmobiliteit steeds groter (zie tabel 1 en figuur 1). Tabel 1. LFS-gegevens op nationaal niveau (x1000) 2002 en 2012 Woonland Werkland BE NL LU DE FR BE NL LU DE grensregio s FR grensregio s In de EU-28 werkten in ,16 mln mensen in een ander EU-land dan waar ze woonden, hiervan is ongeveer 70% grensarbeider (i.e grensarbeiders in de EU-28). Bron: LFS (Labour Force Survey) 2006 Woonland Werkland BE NL LU DE FR BE NL LU DE grensregio s FR grensregio s De aantallen in italics hebben een lager betrouwbaarheidsgehalte vanwege een kleine populatieomvang (LFS). = aantal grensarbeiders valt onder de grenswaarde voor publicatie. Dit is 2000 voor BE, 1500 voor NL, 500 voor LU, 5000 voor DE en 5500 voor FR (LFS) - = niet van toepassing Bron: Eurostat, bewerking Benelux SG Figuur 1. Grensarbeid in kaart (x1000) 2 Duitse grensregio s: Niedersachsen, Nordrhein-Westfahlen, Rheinland-Pfalz en Saarland. Franse grensregio s: Champagne- Ardenne, Picardie, Nord-pas-de-Calais en Lorraine.

5 5 Bron: Eurostat, bewerking Benelux SG Het aantal grensarbeiders vanuit Frankrijk naar Luxemburg is sinds 2006 met ruim 80% het sterkst gegroeid. Andere grote groeiers zijn de grensarbeiders vanuit Duitsland naar Luxemburg (60%) en vanuit Duitsland naar Nederland (50%). Opvallend is dat het aantal grensarbeiders vanuit Nederland naar Duitsland juist is afgenomen (-8%), zo ook vanuit België naar Duitsland (-13%). Regionale pendelstromen Grensarbeiders verplaatsen zich vooral tussen de grensregio s, met uitzondering van het relatief hoge aantal inkomende grensarbeid in Brussel. In de Benelux hebben de provincies Luxemburg (BE), Limburg (BE), Luik (BE) en Limburg (NL) de grootste stroom uitgaande grensarbeiders (> per provincie). De grootste stroom inkomende grensarbeiders is in de provincies Henegouwen (BE), Limburg (NL) en Luxemburg (LUX). In Duitsland hebben de Regierungsbezirken Trier en Dussedorf de grootste groep uitgaande grensarbeiders (respectievelijk en ) (zie tabel 2). Tabel 2. Regionale grensarbeid(x1000)

6 6 Gespecificeerd naar werkregio Werkland/-regio Woonland BE DE FR LU NL Eindtotaal BE Niet gespecificeerd Brussels Hoofdstedelijk Gewest 4. 5 Limburg.. West-Vlaanderen 5 5 Henegouwen Luik 2. 2 Luxemburg (BE) 3. 4 Namen 2. 2 DE Niet gespecificeerd Niet-grensregio s Köln.. Trier.. Saarland 8. 8 FR LU NL Niet gespecificeerd Groningen 5 5 Drenthe 3. 3 Overijssel 5 5 Gelderland 6 6 Noord-Brabant.. Limburg (NL) Eindtotaal Gespecificeerd naar woonregio Woonland/-regio Werkland BE DE FR LU NL Eindtotaal BE Brussel Antwerpen Limburg (BE) Oost-Vlaanderen Vlaams-Brabant West-Vlaanderen Waals-Brabant..... Henegouwen 6 6 Luik Luxemburg (BE) Namen DE Niet-grensregio's Weser-Ems Dusseldorf Koln Munster.. Trier Saarland. 9 9 FR

7 Niet-grensregio's Champagne-Ardenne... Picardie.. Nord-pas-de-Calais Lorraine LU NL Groningen.. Friesland... Drenthe... Overijssel Gelderland.. 2 Flevoland... Utrecht..... Noord-Holland.... Zuid-Holland Zeeland 4. 4 Noord-Brabant Limburg (NL) Eindtotaal Bron: Eurostat, bewerking Benelux SG Grensarbeid naar opleidingsniveau Zowel in de Benelux-landen als in Frankrijk en Duitsland zijn de midden- en hoogopgeleiden de grootste groep grensarbeiders (zie tabel 3). Daarentegen behoren middenopgeleiden tot de grootste groep werkzoekenden (38-41% van de werkzoekenden in de Benelux, zie tabel 5), gevolgd door de laagopgeleiden (33-39% van de werkzoekenden in de Benelux). Met oog op de grote groep laagopgeleide werkzoekenden en de relatief lage representatie van laagopgleiden onder grensarbeiders, biedt een betere afstemming en bemiddeling tussen de Benelux-landen de potentie om werkloosheid naar beneden te brengen. Tabel 3. Grensarbeid naar opleidingsniveau (x1000) Woonland/ Werkland onderwijsniveau BE DE FR LU NL Eindtotaal BE Laag Midden Hoog DE Laag Midden Hoog FR Laag Midden Hoog LU Laag.... Midden Hoog Geen antwoord..

8 NL Laag Midden Hoog Geen antwoord... Bron: Eurostat Actuele werkloosheidcijfers 8 Niet alle grensprovincies kampen met een hoger werkloosheidspercentage dan het landelijk gemiddelde (zie tabel 4). In België verschillen de werkloosheidspercentages tussen de gewesten aanzienlijk, met in het Brussels gewest de hoogste werkloosheid. In Nederland is de werkloosheid in de provincies lang de Duitse grens hoger dan het Nederlands gemiddelde, terwijl de zuidelijk gelegen provincies Zeeland en Noord-Brabant (op Limburg na) lagere werkloosheidscijfers hebben dan het landelijk gemiddelde. De werkloosheid ligt in Luxemburg en Duitsland lager dan in België en Nederland. De nationale administratieve werkloosheidscijfers zijn op verschillende manieren berekend, waardoor de cijfers niet direct vergeleken kunnen worden. Eurostat-gegevens bieden een onderling vergelijkbaar alternatief, maar deze zijn gebaseerd op een steekproef. Aanvullende (vergelijkbare) administratieve gegevens zijn nodig om de daadwerkelijke werkloosheid in de grensregio s aan te tonen. Bovendien kan het nader definiëren van grensregio s en het verzamelen van meer geografisch gedetailleerde informatie leiden tot een completer overzicht van de werkloosheidscijfers langs de grens. Toenemende werkloosheid In de Benelux-landen en Frankrijk groeit het percentage werkzoekenden (zie figuur 2), terwijl in Duitsland de werkloosheid al sinds geruime tijd aan het afnemen is. Het is belangrijk dat voor het toenemende aandeel werkzoekenden de drempel om een baan te vinden zo laag mogelijk wordt gezet. In Nederland is het werkloosheidspercentage de laatste jaren het sterkst gegroeid in de grensprovincies Limburg (NL) en Zeeland (zie figuur 3). In België zijn dat de grensprovincies Namen en Antwerpen (zie figuur 4). In Luxemburg (lux) neemt het werkloosheidspercentage ook toe ten opzichte van het jaar ervoor, terwijl het in Duitsland juist afneemt (al is de negatieve groei in Duitsland wel aan het afnemen in sterkte). Tabel 4. Werkloosheidcijfers in de grensprovincies, 2013 Werkloze bevolking % van de beroepsbevolking BE ,5 Brussels Hoofdstedelijk ,3 Gewest Vlaams Gewest ,1 Antwerpen ,3 Limburg ,5 Oost-Vlaanderen West-Vlaanderen ,9 Waals Gewest ,4 Henegouwen ,3 Luik ,8 Luxemburg Namen ,5

9 NL ,5 Groningen ,3 Drenthe ,5 Overijssel ,2 Gelderland ,8 Zeeland Noord-Brabant ,7 Limburg LU* ,1 DE ,8 Niedersachsen ,6 Nordrhein-Westfalen ,1 Rheinland-Pfalz ,3 Saarland ,7 *cijfers uit 2012 Bronnen: BE: ADSEI (FOD Economie), cijfers afkomstig uit de Enquête naar Arbeidskrachten (EAK). NL: UWV/werkbedrijf LU: ADEM (l Agence pour le développement de l emploi) DE: Bundesagentur fur statistiek Figuur 2. Trend werkloosheidcijfers (% van de beroepsbevolking) 9 Bron: Eurostat Hoewel in de meeste grensprovincies het werkloosheidspercentage in toenemende mate toeneemt, zijn er ook grensprovincies waar de groei afneemt of juist negatief is. Zo is het werkloosheidspercentage in de provincie Luxemburg (be) afgenomen in 2013, terwijl dit juist is toegenomen in Luxemburg (lux). Hetzelfde geldt voor de provincie Zeeland (NL), die met een toenemend werkloosheidspercentage kampt, terwijl het in Oost- en West-Vlaanderen afneemt. Een betere afstemming in arbeidsmarktbeleid biedt de mogelijkheid om op een efficiënte manier van elkaars arbeidsmarkten te profiteren en zo de werkloosheid gezamenlijk terug te dringen.

10 Figuur 3. Groei werkloosheidspercentage ten opzichte van het jaar ervoor Nederland (%) 10 Bron: Eurostat Figuur 4. Groei werkloosheidspercentage ten opzichte van het jaar ervoor België (%) Bron: Eurostat Complementaire arbeidsmarkten Grensprovincies lijken complementair te zijn als het gaat om werkzoekenden naar opleidingsniveau (zie tabel 5). Zo zijn er in Luxemburg relatief veel hoogopgeleide werklozen (28% in Luxemburg t.o.v % in de grensaanliggende provincies), terwijl de grensaanliggende provincies relatief veel laagopgeleide werkzoekenden hebben (36-45% tegenover 33% in Luxemburg).

11 Tabel 5. Werkzoekenden naar opleidingsniveau 3 (% van de werkzoekenden) Laag Midden Hoog Niet gespecificeerd NL 38,9 40,6 19,5 1,0 DE 31,1 55,8 12,2 0,9 Groningen 37,6 47,6 14,2 0,5 Drenthe 43,1 46,1 10,5 0,3 Overijssel 29,3 51,3 18,5 1,0 Gelderland 37,7 39,3 21,1 1,9 Limburg 37,8 45,5 14,7 2,0 Noord-Brabant 43,9 38,2 17,0 0,9 Weser-Ems 32,3 56,5 10,3 0,8 Dusseldorf 40,4 49,2 9,3 1,1 koln 43,4 46,0 9,7 0,9 Munster 44,3 46,5 8,1 1,0 Trier 35,5 51,2 13,3 0,0 Saarland 44,5 44,1 10,2 1,3 NL 38,9 40,6 19,5 1,0 BE 38,9 40,4 20,8 0,0 Zeeland 52,7 43,4 2,2 1,7 Noord-Brabant 43,9 38,2 17,0 0,9 Limburg 37,8 45,5 14,7 2,0 Antwerpen 39,4 39,3 21,3 0,0 Limburg (BE) 36,0 43,6 20,5 0,0 Oost-Vlaanderen 34,0 44,4 21,6 0,0 West-Vlaanderen 27,9 48,5 23,7 0,0 Luik 39,8 45,0 15,1 0,0 BE 38,9 40,4 20,8 0,0 DE 31,1 55,8 12,2 0,9 LU 32,9 38,0 28,2 0,9 Luik 39,8 45,0 15,1 0,0 Luxemburg (BE) 43,1 40,7 16,2 0,0 Trier 35,5 51,2 13,3 0,0 Saarland 44,5 44,1 10,2 1,3 Lorraine 42,1 44,4 13,5 0,0 BE 38,9 40,4 20,8 0,0 FR 37,8 43,4 18,8 0,0 West Vlaanderen 27,9 48,5 23,7 0,0 Henegouwen 46,1 41,4 12,4 0,0 Luxemburg (BE) 43,1 40,7 16,2 0,0 Namen 34,4 44,9 20,7 0,0 Champagne-Ardenne 44,5 45,2 10,3 0,0 Picardie 44,9 43,4 11,7 0,0 Nord-Pas-de-Calais 41,5 46,2 12,3 0,0 Lorraine 42,1 44,4 13,5 0,0 Bron: Eurostat, bewerking Benelux SG 11 3 Laagopgeleiden: hoogstens het lager secundair onderwijs afgerond. Middenopgeleiden: hoogstens het hoger secundair onderwijs afgerond. Hoogopgeleiden: hoger onderwijs (Bachelor en of Master niveau) afgerond.

12 12 Het nadeel van deze gegevens is dat de opdeling naar basisopleidingsniveau niet alle nodige informatie geeft. Meer detail m.b.t. opleidingsrichting is gewenst om een duidelijker beeld te krijgen van het profiel van werkzoekenden. Hiervoor moet echter administratieve data uit de landen zelf geraadpleegd worden. Deze dienen een vergelijkbaar classificatiesysteem te volgen om de gegevens van de landen naast elkaar te kunnen leggen. Met betrekking tot de opleidingsrichting heeft Eurostat wel enkele cijfers ter beschikking, maar deze bevat relatief veel not applicable data (zie tabel 6). Desalniettemin zijn er enige verschillen te zien in de opleidingsprofielen van werkzoekenden tussen de landen. Zo behoren werkzoekenden met kennis van Social sciences business and law tot de grootste groep in België, Nederland en Luxemburg 4 (13-26% van de werkzoekenden). In Duitsland zijn het juist de werkzoekenden met kennis van Engineering manufacturing and construction (25%). In België zijn er relatief gezien veel werkzoekenden met kennis van Engineering manufacturing and construction en Humanities languages and arts (respectievelijk 12 en 5 % van de werkzoekenden) ten opzichte van Nederland en Luxemburg (respectievelijk 8-9 en 2,5% van de werkzoekenden). Daarentegen heeft Nederland relatief gezien meer werkzoekenden met kennis van Health and welfare (6%) vergeleken met de andere Benelux-landen en Duitsland (4-5%). Tabel 6. Werkzoekenden naar opleidingsrichting In percentage van het totaal aantal werkzoekenden in het betreffende land. Onderwijsrichting BE DE FR LU NL Agriculture and veterinary 1,1 2,2 1,4. 0,6 Computer science 0,9 0,6 0,9. 1,3 Computer use. 0,3 0,0 0,0. Engineering manufacturing and 12,2 24,9 17,4 9,2 8,3 construction Foreign languages 0,9 0,5 0,7. 0,7 General programmes 14,0 4,4 1,0 4,2 12,0 Health and welfare 4,7 3,9 3,9 4,2 6,2 Humanities languages and arts 4,5 2,5 5,9. 2,5 Life science (including Biology and 0,8 0,3... Environmental science) Mathematics and statistics..... Physical science (including Physics. 0,6... Chemistry and Earth science) Science mathematics and computing 0,0 0,0 2,5.. Services 5,9 7,5 4,7 8,2 6,0 Social sciences business and law 13,3 17,2 22,5 26,3 17,8 Teacher training and education science 1,9 1,5.. 2,7 Unknown 0,0.. 9,2 1,4 No answer. 1,3 0,0. 0,0 Not applicable 38,9 32,0 37,8 25,6 39,9 Bron: Eurostat Werkgelegenheid in het kader van de EU 2020-strategie 4 General Programs niet meegerekend.

13 13 Europa 2020 is de groeistrategie van de EU voor de komende 10 jaar (Europese Commissie). Er zijn 5 kerndoelstellingen afgesproken, waaronder het verhogen van de werkgelegenheid (naar 75% van de bevolking tussen de 20 en 64 jaar). De Europese doelstellingen worden per EU-land vertaald naar nationale doelstellingen. In onderstaande figuur (figuur 2) staan deze doelstellingen met de cijfers van de afgelopen jaren. Figuur 2. Werkgelegenheidsgraad DE M EENEEM BAARHEID VAN DIPLOM A S EN

14 14 BEROEPSKWALIFICATIES IN DE BENELUX 1. EEN URGENTE KWESTIE Belang voor de economie De vlotte grensoverschrijdende instroom van gekwalificeerd personeel is belangrijk voor de economie in het algemeen, maar ook voor de ontwikkeling van bepaalde sectoren, zoals bijvoorbeeld de gezondheidszorg (zie annex A.I). Zo was in % van de nieuw gecreëerde bedrijven in Luxemburg onder leiding van personen met buitenlands verworven kwalificaties (zie annex A.2). Een quick scan van de lijst van de Belgische knelpuntberoepen (tekorten door te beperkte uitstroom of door tekort aan vakbekwaamheid) leert dat ongeveer de helft tegelijk ook gereglementeerde beroepen zijn, wat betekent dat het moeilijker is om beroepskwalificaties over de grens heen mee te brengen. Voor Nederland zijn ongeveer een kwart van de beroepen met moeilijk invulbare vacatures tegelijk ook gereglementeerde beroepen. Een ander voorbeeld heeft betrekking tot de gezondheidszorg in de drie Benelux-landen. Deze wordt in belangrijke mate ondersteund door de instroom van gekwalificeerd personeel uit de het buitenland. Zo hadden in ,3% van de nieuwe artsen-specialisten in België een buitenlandse kwalificatie en voor verplegers was dat 37,3%. Deze cijfers vertonen een stijgende lijn en bovendien komen vele buitenlanders uit de buurlanden in of grenzend aan de Benelux. Hinderpalen Het juridisch en feitelijk doen gelden van diploma s en beroepskwalificaties over de grens vergt dikwijls bijkomende administratieve procedures. Uit diverse casussen en getuigenissen blijkt dat dit voor velen een lastig obstakel is. Men wordt geconfronteerd met andere eisen, onverwachte complicaties, tijdrovende procedures met onzekere uitkomst, complexe regelgeving etc. Het aantal erkenningaanvragen voor academische diploma s in de Benelux bedraagt jaarlijks enkele honderden. Inzake de grensoverschrijdende erkenning van beroepskwalificaties ging het voor België over de periode over ongeveer , voor Nederland ongeveer , voor Luxemburg ongeveer 6000 voor Duitsland (als geheel) ongeveer en voor Frankrijk ongeveer erkenningaanvragen. Op basis van diverse bronnen komen we tot volgend systematisch overzicht van complicaties voor de meeneembaarheid van diploma s en beroepskwalificaties (zie annex A.3 en A.4): Compensaties in de vorm van een specifieke, een bijkomende opleiding of stage, om over de grens heen aan de slag te kunnen gaan. Kennis van de taal- en werkomgeving: eisen door de werkgever Verschillende naamgeving van diploma s en beroepen: (On)bekendheid met de regelgeving: diverse stakeholders signaleren dat ze onvoldoende bekend zijn met de regelgeving, zowel van de landen zelf als van de EU. Bestuurlijke complexiteit en complexe regelgeving: sterke verschillen in de interne bevoegdheidsverdelingen in de landen en verschillende Directoraten Generaal van de EC. Communicatie tussen bevoegde overheden: ervaringen met het huidige Internal Market Information System (IMI) leren dat informatie uitwisseling afhankelijk is van de respons van de lidstaten

15 15 Administratieve procedures kosten tijd en geld en hebben een onzekere uitkomst, waardoor bij sollicitaties de buitenlandse kandidaat op achterstand wordt geplaatst en de arbeidsplaatsen intussen kunnen zijn ingenomen. Onbekendheid met de procedures: mensen zijn dikwijls niet op de hoogte zijn van de aard, de duurtijd en de eventuele kostprijs van de bijkomende procedures. Complexe informatievoorziening: informatievoorziening vanuit diverse betrokken overheden levert een complex geheel op. Bovendien is deze informatie meestal aanbodgestuurd en minder vraaggestuurd Werkgevers en werknemers krijgen te maken met bijkomende hindernissen, die binnenlands niet gelden. Door de vertraging, de complexiteit en het ontmoedigend effect gaan kansen op een optimaal werkende grensoverschrijdende arbeidsmarkt verloren. Politiek verantwoordelijken, ondernemers en werknemers wijzen op de nood tot het verbeteren van deze meeneembaarheid (zie annex A.5). 2. DE MEENEEMBAARHEID VAN DIPLOMA S EN BEROEPSKWALIFICATIES IN DE BENELUX: WORK IN PROGRESS Hieronder worden bestaande of eventueel toekomstige Benelux acties beschreven, die een bijdrage kunnen leveren aan de vlottere grensoverschrijdende meeneembaarheid van diploma s en beroepskwalificaties. De voorwaarden om effectief en volwaardig gelijke kansen te hebben op de arbeidsmarkt aan de andere kant van de grens kunnen worden samengevat onder drie noemers: (i) de juridische erkenning van het diploma, (ii) het voldoen aan de vereisten inzake juridische toegang tot het beroep en (iii) het voldoen aan de feitelijke toegangsvereisten waarmee aanvullende voorwaarden, bijvoorbeeld de taalkennis of de kennis van de werkomgeving, worden bedoeld. 5 Het wegwerken van de hinderpalen vergt een stap-voor-stap benadering. Enkele actuele Benelux dossiers dragen bij tot dit proces: (1) de automatische erkenning van academische diploma s, (2) de grensoverschrijdende erkenning van beroepskwalificaties door het gezamenlijk intensiveren van de implementatie van de EU Richtlijnen. Daarnaast behandelen we ook (3) het laagdrempelig toeleiden naar de juiste gegevensbronnen via een portaal site, (4) de potenties van grensoverschrijdende stages en (5) bi-of tridiplomering. Zonder simplistisch te pretenderen dat alle hinderpalen in een handomdraai zouden zijn opgelost 6, kan het eerste punt, namelijk de automatische erkenning van academische diploma s in de Benelux, een positieve drive creëren om ook de andere en moeilijkere hinderpalen voor grensoverschrijdende arbeidsmobiliteit, zoals de erkenning van beroepskwalificaties, aan te pakken. (1) De automatische erkenning van academische diploma s in de Benelux De grensoverschrijdende erkenning van academische diploma s bouwt voort op de realisaties van het Bologna proces. 5 Soms vallen de 1 ste en 2 de voorwaarde samen, nl. als het diploma rechtsreeks toegang geeft tot het beroep. 6 Momenteel zijn de procedures in de Benelux in de landen en gemeenschappen sterk verschillend op het gebied van behandeling (duurtijd, kostprijs, ) en op het gebied van de juridische waarde van een erkenning of een advies tot erkenning van de buitenlandse diploma s. Dit is niet bevorderlijk voor de vlotte grensoverschrijdende erkenning.

16 16 De automatische academische erkenning van diploma s bachelor en master in de Benelux zou een rechtstreeks effect hebben op de grensoverschrijdende mobiliteit van de individuele student of werkzoekende die zich over de grens beweegt en een kostenbesparend en efficiëntieverbeterend werken voor de erkenningsinstanties in de Benelux. De erkenning van academische diploma s is overigens ook van groot belang voor vacatures bij overheden. De Benelux heeft belangrijke troeven om de automatische diploma erkenning daadwerkelijk te realiseren, zoals het vergelijkbaar hoog kwaliteitsniveau en de sterk ontwikkelde systemen van kwaliteitszorg, de ontwikkelde knowhow in het kader van het recente Vlaams Nederlandse NVAO Verdrag, de keten aan bilaterale overeenkomsten binnen de Benelux, het gemeenschappelijk engagement van de Benelux-landen in het kader van de. Pathfindergroup on automatic recognition binnen het Bolognaproces, en de beschikbaarheid van juridische instrumenten om dit te regelen. (2) De grensoverschrijdende erkenning van de beroepskwalificaties De Benelux-samenwerking kan de arbeidsmobiliteit helpen verbeteren door het gezamenlijk en intensief benutten van de mogelijkheden van de oude (2005/36) en nieuwe Richtlijnen (2013/55). De juridische meeneembaarheid doelt op de juridische geldigheid van beroepskwalificaties en dus ook de juridische mogelijkheid om het beroep over de grens te kunnen uitoefenen. De beide Europese richtlijnen maken onderscheid tussen de erkenning van beroepskwalificaties op basis van beroepstitels (vb advocaat, vastgoedmakelaar, sociaal assistent, fysiotherapeut.). Elk land heeft zijn eigen stelsel van gereglementeerde beroepen, maar door de grote verschillen worden bijkomende compenserende maatregelen vereist. Deze compliceren de grensoverschrijdende juridische toegang tot het beroep. de erkenning van beroepskwalificaties op basis van aantoonbare beroepservaring (vb als monteur, ). De voorwaarden zijn gedetailleerd beschreven in bijlagen bij de Richtlijnen de gekwalificeerde beroepen (arts, verpleger, tandarts, dierenarts, verloskundige, apotheker, architect), waarvan de de opleidingsvoorwaarden in de ganse EU zijn geregeld en waarvoor de juridische toegang automatisch geldt. De feitelijke meeneembaarheid doelt op de mogelijkheid om het beroep daadwerkelijk uit te oefenen, waarbij aanvullende voorwaarden inzake kennis van taal- en werkomgeving gelden. Deze eisen gaan meestel uit van werkgevers en in vele gevallen worden kandidaten hiervoor stages of bijkomende opleidingen opgelegd. Kansen voor Benelux door de nieuwe EU Richtlijn De nieuwe Richtlijn (2013/55/EU), die de volgende jaren zal worden geïmplementeerd, biedt een aantal vernieuwingen, die ook kansen bieden om in Benelux-verband verbeterstappen te zetten.

17 17 Transparantie exercitie De Europese Commissie voert met de landen een grondig onderzoek naar gereglementeerde beroepen in de landen, met het oog op het nagaan van de proportionaliteit. Gemeenschappelijke opleidingsbeginselen Voor een aantal beroepen zullen gemeenschappelijke opleidingsbeginselen worden geformuleerd, waardoor gemeenschappelijk de minimale kennis en vaardigheden worden vastgesteld. Dit gebeurt als de beroepsorganisaties en bevoegde autoriteiten van minstens 1/3 van de landen hierom verzoekt. De ontwikkeling van specifieke referentiekaders voor kwalificaties en competenties De nieuwe Richtlijn (2013/55/EU), uitgaande van het systeem van de EVC (Erkenning van Verworven Competenties), hanteert 5 niveaus en hanteert het aantal studiejaren als een criterium. DG Education and Culture (EAC) echter ontwikkelde het European Qualification Framework (EQF) met daarin 8 niveaus, en hanteert het systeem van ECTS studiepunten (European Credit Transfer System). Ook werd de zgn. Europass ontwikkeld met daarbij ook Certificaatsupplementen, Europass, taalpaspoort etc. (DG EAC). Landen nemen initiatieven om de begrippen te verduidelijken ten behoeve van de praktijk. Daarbij is niet steeds duidelijk naar welk systeem van de EU wordt verwezen. (DG Interne Markt of DG EAC). Daarnaast werden door grensoverschrijdende samenwerkingsverbanden ook diverse instrumenten ontwikkeld om dit in beeld te brengen, zoals geautoriseerde beschrijvingen, Euregionale certificaten enzomeer. De toets van de taalkennis De werkgevers hebben de mogelijkheid om, na de erkenning van de beroepskwalificaties, de kennis van de officiële taal van het gastland te evalueren. Ook vestigingsvoorwaarden voor zelfstandigen bevatten dergelijke bepalingen. Het Internal Market Information System (IMI) Een gemeenschappelijk Europees digitaal platform waarlangs informatie geverifieerd en beveiligd zal worden uitgewisseld, ook voor de grensoverschrijdende erkenning van beroepskwalificaties. Binnen de landen zijn belangrijke elementen: de single points of contact, de competent authorities, de asssistent centers. De Beroepskaart (Carte Professionelle) Voor een aantal beroepen zal de elektronische beroepskaart (die op het IMI wordt geregistreerd) een vergemakkelijking en een versnelling betekenen om de erkenning van beroepskwalificaties over de grens heen te regelen. Beroepenverenigingen moeten zich daarvoor aanmelden (en zijn daar ook volop mee bezig, zoals bijvoorbeeld de Ingenieurs). Het Alert system (in geval van sancties tegenover beroepsbeoefenaars) In geval beroepsbeoefenaars (geneesheren, beroepen die in nauw contact komen met kinderen of kwetsbare personen, ) in hun thuisland tijdelijk of definitief werden geschorst., wordt deze informatie via het IMI eveneens gecommuniceerd aan het gastland. Dit moet het vertrouwen ten aanzien van buitenlandse beroepsbeoefenaars versterken. (3) Betere informatievoorziening Het Benelux-portaal 'Startpuntgrensarbeid biedt laagdrempelige informatie aan Grensarbeiders over aspecten als sociale zekerheid en fiscaliteit. Dit portaal werd in juni 2013

18 18 vernieuwd. Het functioneert uitdrukkelijk als een portaal en verwijst dus door naar de authentieke informatie bronhouders. Eerder bleek ook de behoefte aan laagdrempelige informatie toeleiding inzake diploma s en beroepskwalificaties. (4) Bevorderen van stages over de grens heen Stages kunnen worden georganiseerd als onderdeel van een opleiding of, na het voltooien van de studies, als een voorwaarde voor toegang tot het beroep. Een stage over de grens kan bijdragen tot de taalkennis, de cultuur en werkomgeving aan de andere kant van de grens en bevordert dus de feitelijke toegang tot het beroep. Het garandeert echter niet de automatische juridische toegang tot het beroep of de erkenning van het diploma. Het organiseren van stages gebeurt door de opleidingsinstituten in samenwerking met de beroepsverenigingen en/of organisaties, bedrijven of ondernemingen. Hiervoor zijn goede vertrouwensrelaties tussen beide nodig. (5) Bi- of Tri-diplomering Dit betekent dat een opleiding een diploma aflevert dat voldoet aan de voorwaarden van twee of drie landen. Het is de uitdaging van de opleidingsinstellingen om dit te realiseren. Het is duidelijk dat dit makkelijker loopt als de eisen van de diploma s en toegang tot het beroep tussen de landen niet al te ver uit elkaar lopen. Indien deze verschillen groot zijn, wordt het moeilijker. Bi- of tri- diplomering wordt makkelijker als de transparantie exercitie tussen de landen leidt tot meer harmonisering van de beroepsreglementeringen.

19 Samenvattend overzicht bestaande en mogelijke Benelux-acties 19 In onderstaand schema worden de eerder genoemde mogelijkheden opgelijst en hun bijdrage tot het vervullen van deze voorwaarden ingeschat. Het biedt een goede basis voor de discussie met overheden en andere betrokkenen. Op basis hiervan worden verdere prioriteiten vastgelegd. Juridische erkenning diploma Juridische toegang tot het beroep Feitelijke toegang tot het beroep Realiseerbaarheid in Benelux BOLOGNAPROCES Automatische erkenning academische diploma s Bachelor en Master Korte termijn RICHTLIJN 2013/55 Harmoniseren reglementeringen beroep Transparantie exercitie Gemeenschappelijke opleidingsbeginselen Langere termijn (minstens 1/3 van de landen) Referentiekaders Toets Taalkennis ++ + IMI + + Vlottere procedures Beroepskaart Nationale contactpunten en 1 loketten + + Alert systeem Verbreding Webportaal (Diploma s + beroepskwalificaties) Korte termijn Grensoverschrijdende stages (opleiding) Grensoverschrijdende stages (toegang tot beroep) +? +? Bi of tridiplomering + + +?

20 20 ANNEX Meeneembaarheid van diploma s en beroepskwalificaties A.1. Het belang van de instroom van gekwalificeerd personeel over de grens Zonder in dit korte bestek een grondige analyse te kunnen presenteren, wijzen enkele eenvoudige vaststellingen op het belang van de instroom van gekwalificeerd personeel van over de grens voor de landen van de Benelux en Nordrhein-Westfalen. Dit is belangrijk voor de economie in het algemeen, maar ook voor bepaalde sectoren, zoals bijvoorbeeld de gezondheidszorg. 1. Het algemeen economisch belang De economische ontwikkeling in Luxemburg is sterk afhankelijk van de instroom van gekwalificeerd personeel van over de grens. De Luxemburgse economie heeft een groot belang bij de vlotte grensoverschrijdende meeneembaarheid van diploma s en beroepskwalificaties. In 1960 hadden nagenoeg alle bedrijfsleiders van de nieuw opgerichte Luxemburgse bedrijven een Luxemburgse kwalificatie. In 2000 hadden 70% een Luxemburgse en 30% een EU kwalificatie. In 2012 was de verhouding 60% (Lux) tegenover 40% (EU). Dat betekent dat momenteel de bedrijfsleiding van 40% van de nieuw gecreëerde bedrijven in Luxemburg afhangt van de buitenlands verworven kwalificaties. Voor de andere Benelux landen p.m. 2. Tekortberoepen en gereglementeerde beroepen Een belangrijke aantal beroepen met moeilijk vervulbare vacatures of knelpuntberoepen zijn tegelijk ook gereglementeerde beroepen. Dit betekent dat men om deze beroepen wettelijk te mogen uitoefenen aan een aantal strikte voorwaarden (opleidingen, vereiste kennis en vaardigheden, taal, ) moet voldoen. Voor mensen vanuit het buitenland is het dus nodig om een procedure te doorlopen en eventueel aanvullende studies of stages te doorlopen om aan deze eisen te voldoen. 78 In België wordt een belangrijk aantal knelpuntberoepen veroorzaakt door de te beperkte uitstroom vanuit bepaalde studierichtingen en door tekort aan vakbekwaamheid, specifieke kennis en/of ervaring bij de kandidaten. Een quick scan van de lijst van deze knelpuntberoepen leert dat bijna de helft ervan tegelijk ook gereglementeerde beroepen zijn. Het betreft dan diverse beroepen zoals technische beroepen (bijvoorbeeld in de bouw, technici centrale verwarming, beenhouwers, brood- en banketbakkers, ) maar evenzeer professionele bachelors in de pedagogische beroepen (zoals leraren secundair, lager en kleuteronderwijs) of in de zorgsector (zoals verpleegkundigen, kinesitherapie enz.). Nederland: een studie van het ROA (Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt Maastricht University) verwacht tussen 2013 en 2018 grote knelpunten in de 7 Zie ook annex A.2 8 Hierbij opgemerkt dat naast de juridische voorwaarden ook een aantal aanvullende niet-juridische voorwaarden gelden, waaronder deze die te maken hebben met kennis van de werkomgeving, de taal de cultuur enz.