BIJLAGE. Verdiepingsdocumenten. Banen door mobiliteit over de grens

Transcriptie

1 1 BIJLAGE Verdiepingsdocumenten Banen door mobiliteit over de grens Als basis voor de tekst in het einddocument hebben de verschillende deelprojectuitvoerders diepgaande analyses uitgevoerd die later per onderwerp zijn samengevat in een zogenaamd verdiepingsdocument. In het einddocument zijn een aantal van deze documenten ter verdere verduidelijking, als bijlage, bij de betreffende tekstdelen gevoegd. Bij de uitwerking waren betrokken: Karin Jacobs Peter Janssens Krista Keller Wim Martens Séverine van Mieghem Irene Dax Nick van Haver Luuk Blom Governance, persoonljke dienstverlening Onderwijs, diploma s en beroepskwalificaties Data en gevens, arbeidsmarktbeleid Regionaal economische ontwikkeling en arbeidsmarktbeleid Best Practices, Informatievoorziening en arbeidsmarktbeleid Digitale dienstverlening Communicatie Communicatie

2 2 Inhoudsopgave Onderwerp Aansluitend op Pagina 1. Het belang van grensarbeid Hoofdstuk Meeneembaarheid diploma s en beroepskwalificaties Hoofdstuk A.1. Het belang van de instroom van gekwalificeerd 20 personeel over de grens A.2. Moeilijk vervulbare beroepen/beroepsgroepen 23 A.3. Tussen droom en daad: praktische obstakels 32 A.4. Een gesystematiseerd overzicht van de hinderpalen voor de vlotte meeneembaarheid van diploma s en beroepskwalificaties A.5. Groeiende aandacht voor de meeneembaarheid van diploma s en beroepskwalificaties 3. Informatievoorziening via portaal en persoonlijke dienstverlening Hoofdstuk Het belang van vergelijkbare gegevens Hoofdstukken 4.4. en Grensoverschrijdende arbeidsmobiliteit in regionaal economische ontwikkelingsplannen Hoofdstuk Best Practices Hoofdstuk

3 3 Het belang van grensarbeid 1. Samenvatting: Grensarbeid 1 in de Benelux De Benelux-landen en hun rechtstreekse buren bezetten relatief gezien een zeer groot aandeel grensarbeiders in de Europese Unie. Bovendien is het aantal grensarbeiders de laatste jaren sterk toegenomen. In de Benelux is het afstemmen van gemeenschappelijke belangen omtrent arbeidsmobiliteit dan ook van relatief groot belang ten opzichte van andere EU-landen. Een grensoverschrijdend arbeidsmarktbeleid in de Benelux en aangrenzende regio s is niet alleen ten opzichte van de EU belangrijk, maar ook in absolute zin voor de Benelux-landen zelf. De werkloosheid in de Benelux-landen neemt toe en in een aantal grensregio s zelfs in een sneller tempo dan het landelijk gemiddelde. Daarnaast is het opvallend dat de grensarbeid vanuit de Benelux-landen naar Duitsland is afgenomen, terwijl Duitsland juist met een zeer krappe arbeidsmarkt te maken heeft en de kans op het vinden van geschikt werk daar dus groter is dan in de Benelux. Het is dan ook belangrijk dat de werkgelegenheidskansen voor werkzoekenden, ook voor diegene met maar een halve zoekcirkel, aan beide kanten van de grens optimaal benut worden om kansen op werk te vergroten en de werkloosheid terug te dringen. Bovendien moeten de Benelux-landen in het kader van de EU 2020-strategie hun werkgelegenheidsgraad verhogen. Deze EU2020-doelstelling is echter nog niet gehaald en enige verbetering ten opzichten van de afgelopen jaren is nog niet duidelijk zichtbaar. Op basis van het bijeengebrachte en bestaande cijfermateriaal lijken de profielen van werkzoekenden in de grensprovincies deels complementair te zijn. Met betrekking tot de vraagkant is er in de gehele Benelux grote vraag naar arbeid in de zorg en techniek, maar er bestaan ook regionale verschillen in het type openstaande vacatures en knelpuntberoepen/moeilijk vervulbare vacatures. Gezien er verschillen in zowel het profiel van werkzoekenden als in openstaande vacatures zijn, biedt een betere grensoverschrijdende arbeidsmarktsamenwerking werkgelegenheidskansen voor de vele werkzoekenden in grensregio s. Het is opvallend dat de meeste grensarbeiders midden- of hoogopgeleid zijn, terwijl er relatief veel laagopgeleide werkzoekenden zijn. Een grensoverschrijdend arbeidsmarktbeleid biedt de potentie om ook de werkloosheid onder laagopgeleiden terug te dringen. Het SG van de Benelux Unie biedt sterke ondersteuning bij de bevordering van samenwerking en coördinatie van de Benelux-landen onderling en in de EU. Daarbij zullen specifieke kenmerken van onderdelen van de Benelux in acht worden genomen: dus niet bij voorbaat éénheidsworsten. 1 Onder grensarbeider wordt verstaan eenieder die werkzaamheden al dan niet in loondienst verricht in een lidstaat maar die woont in een andere lidstaat, waarnaar hij in beginsel dagelijks of ten minste eenmaal per week terugkeert (deze definitie staat in artikel 1(f) van de Verordening (EG) Nr. 883/2004 van 29 april 2004 betreffende de coördinatie van de socialezekerheidsstelsels.

4 4 2. Data en trends De Europese pendelgegevens zijn afkomstig uit de LFS (Labour Force Survey, Eurostat). Dit is een beroepsbevolkingenquête die gecoördineerd wordt door Eurostat en uitgevoerd wordt door de nationale instituten voor de statistiek. Door het gebruik van internationale vastgestelde definities van het ILO (International Labour Organisation) is het mogelijk om de arbeidsmarktstatistieken internationaal te vergelijken. Bovendien brengt de LFS een groot aantal originele inlichtingen m.b.t. de arbeidsmarkt die elders niet of lastig beschikbaar zijn, zoals het combineren van kenmerken van werkzoekenden (voormalige beroepssector + opleidingsniveau). Op basis van de LFS-2012 waren er grenspendelaars in de Benelux en van en naar de Duitse en Franse grensregio s 2. Het totaal aantal grensarbeiders in de EU was in 2012 geschat op Met een omvang van 37 % van de grenspendelaars in de EU is grensoverschrijdend werken in de Benelux en grensaanliggende regio s een relatief belangrijk thema voor samenwerking. Het aantal grensarbeiders in de Benelux met de aangrenzende Duitse en Franse regio s, was in 2012 met 33 % toegenomen ten opzichte van Gezien de toename 27 % bedraagt ten opzichte van 2006, zit de aanzienlijke groei vooral in de laatste jaren. De snelle groei maakt het belang een grensoverschrijdende samenwerking op gebied van arbeidsmobiliteit steeds groter (zie tabel 1 en figuur 1). Tabel 1. LFS-gegevens op nationaal niveau (x1000) 2002 en 2012 Woonland Werkland BE NL LU DE FR BE NL LU DE grensregio s FR grensregio s In de EU-28 werkten in ,16 mln mensen in een ander EU-land dan waar ze woonden, hiervan is ongeveer 70% grensarbeider (i.e grensarbeiders in de EU-28). Bron: LFS (Labour Force Survey) 2006 Woonland Werkland BE NL LU DE FR BE NL LU DE grensregio s FR grensregio s De aantallen in italics hebben een lager betrouwbaarheidsgehalte vanwege een kleine populatieomvang (LFS). = aantal grensarbeiders valt onder de grenswaarde voor publicatie. Dit is 2000 voor BE, 1500 voor NL, 500 voor LU, 5000 voor DE en 5500 voor FR (LFS) - = niet van toepassing Bron: Eurostat, bewerking Benelux SG 2 Duitse grensregio s: Niedersachsen, Nordrhein-Westfahlen, Rheinland-Pfalz en Saarland. Franse grensregio s: Champagne- Ardenne, Picardie, Nord-pas-de-Calais en Lorraine.

5 5 Figuur 1. Grensarbeid in kaart (x1000) Bron: Eurostat, bewerking Benelux SG Het aantal grensarbeiders vanuit Frankrijk naar Luxemburg is sinds 2006 met ruim 80% het sterkst gegroeid. Andere grote groeiers zijn de grensarbeiders vanuit Duitsland naar Luxemburg (60%) en vanuit Duitsland naar Nederland (50%). Opvallend is dat het aantal grensarbeiders vanuit Nederland naar Duitsland juist is afgenomen (-8%), zo ook vanuit België naar Duitsland (-13%). Regionale pendelstromen Grensarbeiders verplaatsen zich vooral tussen de grensregio s, met uitzondering van het relatief hoge aantal inkomende grensarbeid in Brussel. In de Benelux hebben de provincies Luxemburg (BE), Limburg (BE), Luik (BE) en Limburg (NL) de grootste stroom uitgaande grensarbeiders (> per provincie). De grootste stroom inkomende grensarbeiders is in de provincies Henegouwen (BE), Limburg (NL) en Luxemburg (LUX). In Duitsland hebben de Regierungsbezirken Trier en Dussedorf de grootste groep uitgaande grensarbeiders (respectievelijk en ) (zie tabel 2).

6 6 Tabel 2. Regionale grensarbeid(x1000) Gespecificeerd naar werkregio Werkland/-regio Woonland BE DE FR LU NL Eindtotaal BE Niet gespecificeerd Brussels Hoofdstedelijk Gewest 4. 5 Limburg.. West-Vlaanderen 5 5 Henegouwen Luik 2. 2 Luxemburg (BE) 3. 4 Namen 2. 2 DE Niet gespecificeerd Niet-grensregio s Köln.. Trier.. Saarland 8. 8 FR LU NL Niet gespecificeerd Groningen 5 5 Drenthe 3. 3 Overijssel 5 5 Gelderland 6 6 Noord-Brabant.. Limburg (NL) Eindtotaal Gespecificeerd naar woonregio Woonland/-regio Werkland BE DE FR LU NL Eindtotaal BE Brussel Antwerpen Limburg (BE) Oost-Vlaanderen Vlaams-Brabant West-Vlaanderen Waals-Brabant..... Henegouwen 6 6 Luik Luxemburg (BE) Namen DE Niet-grensregio's Weser-Ems Dusseldorf

7 7 Koln Munster.. Trier Saarland. 9 9 FR Niet-grensregio's Champagne-Ardenne... Picardie.. Nord-pas-de-Calais Lorraine LU NL Groningen.. Friesland... Drenthe... Overijssel Gelderland.. 2 Flevoland... Utrecht..... Noord-Holland.... Zuid-Holland Zeeland 4. 4 Noord-Brabant Limburg (NL) Eindtotaal Bron: Eurostat, bewerking Benelux SG Grensarbeid naar opleidingsniveau Zowel in de Benelux-landen als in Frankrijk en Duitsland zijn de midden- en hoogopgeleiden de grootste groep grensarbeiders (zie tabel 3). Daarentegen behoren middenopgeleiden tot de grootste groep werkzoekenden (38-41% van de werkzoekenden in de Benelux, zie tabel 5), gevolgd door de laagopgeleiden (33-39% van de werkzoekenden in de Benelux). Met oog op de grote groep laagopgeleide werkzoekenden en de relatief lage representatie van laagopgleiden onder grensarbeiders, biedt een betere afstemming en bemiddeling tussen de Benelux-landen de potentie om werkloosheid naar beneden te brengen. Tabel 3. Grensarbeid naar opleidingsniveau (x1000) Woonland/ Werkland onderwijsniveau BE DE FR LU NL Eindtotaal BE Laag Midden Hoog DE Laag Midden Hoog FR Laag Midden

8 8 Hoog LU Laag.... Midden Hoog Geen antwoord.. NL Laag Midden Hoog Geen antwoord... Bron: Eurostat Actuele werkloosheidcijfers Niet alle grensprovincies kampen met een hoger werkloosheidspercentage dan het landelijk gemiddelde (zie tabel 4). In België verschillen de werkloosheidspercentages tussen de gewesten aanzienlijk, met in het Brussels gewest de hoogste werkloosheid. In Nederland is de werkloosheid in de provincies lang de Duitse grens hoger dan het Nederlands gemiddelde, terwijl de zuidelijk gelegen provincies Zeeland en Noord-Brabant (op Limburg na) lagere werkloosheidscijfers hebben dan het landelijk gemiddelde. De werkloosheid ligt in Luxemburg en Duitsland lager dan in België en Nederland. De nationale administratieve werkloosheidscijfers zijn op verschillende manieren berekend, waardoor de cijfers niet direct vergeleken kunnen worden. Eurostat-gegevens bieden een onderling vergelijkbaar alternatief, maar deze zijn gebaseerd op een steekproef. Aanvullende (vergelijkbare) administratieve gegevens zijn nodig om de daadwerkelijke werkloosheid in de grensregio s aan te tonen. Bovendien kan het nader definiëren van grensregio s en het verzamelen van meer geografisch gedetailleerde informatie leiden tot een completer overzicht van de werkloosheidscijfers langs de grens. Toenemende werkloosheid In de Benelux-landen en Frankrijk groeit het percentage werkzoekenden (zie figuur 2), terwijl in Duitsland de werkloosheid al sinds geruime tijd aan het afnemen is. Het is belangrijk dat voor het toenemende aandeel werkzoekenden de drempel om een baan te vinden zo laag mogelijk wordt gezet. In Nederland is het werkloosheidspercentage de laatste jaren het sterkst gegroeid in de grensprovincies Limburg (NL) en Zeeland (zie figuur 3). In België zijn dat de grensprovincies Namen en Antwerpen (zie figuur 4). In Luxemburg (lux) neemt het werkloosheidspercentage ook toe ten opzichte van het jaar ervoor, terwijl het in Duitsland juist afneemt (al is de negatieve groei in Duitsland wel aan het afnemen in sterkte). Tabel 4. Werkloosheidcijfers in de grensprovincies, 2013 Werkloze bevolking % van de beroepsbevolking BE ,5 Brussels Hoofdstedelijk ,3 Gewest Vlaams Gewest ,1 Antwerpen ,3 Limburg ,5

9 9 Oost-Vlaanderen West-Vlaanderen ,9 Waals Gewest ,4 Henegouwen ,3 Luik ,8 Luxemburg Namen ,5 NL ,5 Groningen ,3 Drenthe ,5 Overijssel ,2 Gelderland ,8 Zeeland Noord-Brabant ,7 Limburg LU* ,1 DE ,8 Niedersachsen ,6 Nordrhein-Westfalen ,1 Rheinland-Pfalz ,3 Saarland ,7 *cijfers uit 2012 Bronnen: BE: ADSEI (FOD Economie), cijfers afkomstig uit de Enquête naar Arbeidskrachten (EAK). NL: UWV/werkbedrijf LU: ADEM (l Agence pour le développement de l emploi) DE: Bundesagentur fur statistiek Figuur 2. Trend werkloosheidcijfers (% van de beroepsbevolking) Bron: Eurostat Hoewel in de meeste grensprovincies het werkloosheidspercentage in toenemende mate toeneemt, zijn er ook grensprovincies waar de groei afneemt of juist negatief is. Zo is het werkloosheidspercentage in de provincie Luxemburg (be) afgenomen in 2013, terwijl dit juist is toegenomen in Luxemburg (lux). Hetzelfde geldt voor de provincie Zeeland (NL), die met een toenemend werkloosheidspercentage kampt, terwijl het in Oost- en West-Vlaanderen afneemt. Een betere afstemming in arbeidsmarktbeleid biedt de mogelijkheid om op een efficiënte manier van elkaars arbeidsmarkten te profiteren en zo de werkloosheid gezamenlijk terug te dringen.

10 10 Figuur 3. Groei werkloosheidspercentage ten opzichte van het jaar ervoor Nederland (%) Bron: Eurostat Figuur 4. Groei werkloosheidspercentage ten opzichte van het jaar ervoor België (%) Bron: Eurostat Complementaire arbeidsmarkten Grensprovincies lijken complementair te zijn als het gaat om werkzoekenden naar opleidingsniveau (zie tabel 5). Zo zijn er in Luxemburg relatief veel hoogopgeleide werklozen (28% in Luxemburg t.o.v % in de grensaanliggende provincies), terwijl de grensaanliggende provincies relatief veel laagopgeleide werkzoekenden hebben (36-45% tegenover 33% in Luxemburg).

11 11 Tabel 5. Werkzoekenden naar opleidingsniveau 3 (% van de werkzoekenden) Laag Midden Hoog Niet gespecificeerd NL 38,9 40,6 19,5 1,0 DE 31,1 55,8 12,2 0,9 Groningen 37,6 47,6 14,2 0,5 Drenthe 43,1 46,1 10,5 0,3 Overijssel 29,3 51,3 18,5 1,0 Gelderland 37,7 39,3 21,1 1,9 Limburg 37,8 45,5 14,7 2,0 Noord-Brabant 43,9 38,2 17,0 0,9 Weser-Ems 32,3 56,5 10,3 0,8 Dusseldorf 40,4 49,2 9,3 1,1 koln 43,4 46,0 9,7 0,9 Munster 44,3 46,5 8,1 1,0 Trier 35,5 51,2 13,3 0,0 Saarland 44,5 44,1 10,2 1,3 NL 38,9 40,6 19,5 1,0 BE 38,9 40,4 20,8 0,0 Zeeland 52,7 43,4 2,2 1,7 Noord-Brabant 43,9 38,2 17,0 0,9 Limburg 37,8 45,5 14,7 2,0 Antwerpen 39,4 39,3 21,3 0,0 Limburg (BE) 36,0 43,6 20,5 0,0 Oost-Vlaanderen 34,0 44,4 21,6 0,0 West-Vlaanderen 27,9 48,5 23,7 0,0 Luik 39,8 45,0 15,1 0,0 BE 38,9 40,4 20,8 0,0 DE 31,1 55,8 12,2 0,9 LU 32,9 38,0 28,2 0,9 Luik 39,8 45,0 15,1 0,0 Luxemburg (BE) 43,1 40,7 16,2 0,0 Trier 35,5 51,2 13,3 0,0 Saarland 44,5 44,1 10,2 1,3 Lorraine 42,1 44,4 13,5 0,0 BE 38,9 40,4 20,8 0,0 FR 37,8 43,4 18,8 0,0 West Vlaanderen 27,9 48,5 23,7 0,0 Henegouwen 46,1 41,4 12,4 0,0 Luxemburg (BE) 43,1 40,7 16,2 0,0 Namen 34,4 44,9 20,7 0,0 Champagne-Ardenne 44,5 45,2 10,3 0,0 Picardie 44,9 43,4 11,7 0,0 Nord-Pas-de-Calais 41,5 46,2 12,3 0,0 Lorraine 42,1 44,4 13,5 0,0 Bron: Eurostat, bewerking Benelux SG 3 Laagopgeleiden: hoogstens het lager secundair onderwijs afgerond. Middenopgeleiden: hoogstens het hoger secundair onderwijs afgerond. Hoogopgeleiden: hoger onderwijs (Bachelor en of Master niveau) afgerond.

12 12 Het nadeel van deze gegevens is dat de opdeling naar basisopleidingsniveau niet alle nodige informatie geeft. Meer detail m.b.t. opleidingsrichting is gewenst om een duidelijker beeld te krijgen van het profiel van werkzoekenden. Hiervoor moet echter administratieve data uit de landen zelf geraadpleegd worden. Deze dienen een vergelijkbaar classificatiesysteem te volgen om de gegevens van de landen naast elkaar te kunnen leggen. Met betrekking tot de opleidingsrichting heeft Eurostat wel enkele cijfers ter beschikking, maar deze bevat relatief veel not applicable data (zie tabel 6). Desalniettemin zijn er enige verschillen te zien in de opleidingsprofielen van werkzoekenden tussen de landen. Zo behoren werkzoekenden met kennis van Social sciences business and law tot de grootste groep in België, Nederland en Luxemburg 4 (13-26% van de werkzoekenden). In Duitsland zijn het juist de werkzoekenden met kennis van Engineering manufacturing and construction (25%). In België zijn er relatief gezien veel werkzoekenden met kennis van Engineering manufacturing and construction en Humanities languages and arts (respectievelijk 12 en 5 % van de werkzoekenden) ten opzichte van Nederland en Luxemburg (respectievelijk 8-9 en 2,5% van de werkzoekenden). Daarentegen heeft Nederland relatief gezien meer werkzoekenden met kennis van Health and welfare (6%) vergeleken met de andere Benelux-landen en Duitsland (4-5%). Tabel 6. Werkzoekenden naar opleidingsrichting In percentage van het totaal aantal werkzoekenden in het betreffende land. Onderwijsrichting BE DE FR LU NL Agriculture and veterinary 1,1 2,2 1,4. 0,6 Computer science 0,9 0,6 0,9. 1,3 Computer use. 0,3 0,0 0,0. Engineering manufacturing and construction 12,2 24,9 17,4 9,2 8,3 Foreign languages 0,9 0,5 0,7. 0,7 General programmes 14,0 4,4 1,0 4,2 12,0 Health and welfare 4,7 3,9 3,9 4,2 6,2 Humanities languages and arts 4,5 2,5 5,9. 2,5 Life science (including Biology and Environmental science) 0,8 0,3... Mathematics and statistics..... Physical science (including Physics Chemistry and Earth science). 0,6... Science mathematics and computing 0,0 0,0 2,5.. Services 5,9 7,5 4,7 8,2 6,0 Social sciences business and law 13,3 17,2 22,5 26,3 17,8 Teacher training and education science 1,9 1,5.. 2,7 Unknown 0,0.. 9,2 1,4 No answer. 1,3 0,0. 0,0 Not applicable 38,9 32,0 37,8 25,6 39,9 Bron: Eurostat 4 General Programs niet meegerekend.

13 13 Werkgelegenheid in het kader van de EU 2020-strategie Europa 2020 is de groeistrategie van de EU voor de komende 10 jaar (Europese Commissie). Er zijn 5 kerndoelstellingen afgesproken, waaronder het verhogen van de werkgelegenheid (naar 75% van de bevolking tussen de 20 en 64 jaar). De Europese doelstellingen worden per EU-land vertaald naar nationale doelstellingen. In onderstaande figuur (figuur 2) staan deze doelstellingen met de cijfers van de afgelopen jaren. Figuur 2. Werkgelegenheidsgraad

14 14 DE MEENEEMBAARHEID VAN DIPLOMA S EN BEROEPSKWALIFICATIES IN DE BENELUX 1. EEN URGENTE KWESTIE Belang voor de economie De vlotte grensoverschrijdende instroom van gekwalificeerd personeel is belangrijk voor de economie in het algemeen, maar ook voor de ontwikkeling van bepaalde sectoren, zoals bijvoorbeeld de gezondheidszorg (zie annex A.I). Zo was in % van de nieuw gecreëerde bedrijven in Luxemburg onder leiding van personen met buitenlands verworven kwalificaties (zie annex A.2). Een quick scan van de lijst van de Belgische knelpuntberoepen (tekorten door te beperkte uitstroom of door tekort aan vakbekwaamheid) leert dat ongeveer de helft tegelijk ook gereglementeerde beroepen zijn, wat betekent dat het moeilijker is om beroepskwalificaties over de grens heen mee te brengen. Voor Nederland zijn ongeveer een kwart van de beroepen met moeilijk invulbare vacatures tegelijk ook gereglementeerde beroepen. Een ander voorbeeld heeft betrekking tot de gezondheidszorg in de drie Benelux-landen. Deze wordt in belangrijke mate ondersteund door de instroom van gekwalificeerd personeel uit de het buitenland. Zo hadden in ,3% van de nieuwe artsen-specialisten in België een buitenlandse kwalificatie en voor verplegers was dat 37,3%. Deze cijfers vertonen een stijgende lijn en bovendien komen vele buitenlanders uit de buurlanden in of grenzend aan de Benelux. Hinderpalen Het juridisch en feitelijk doen gelden van diploma s en beroepskwalificaties over de grens vergt dikwijls bijkomende administratieve procedures. Uit diverse casussen en getuigenissen blijkt dat dit voor velen een lastig obstakel is. Men wordt geconfronteerd met andere eisen, onverwachte complicaties, tijdrovende procedures met onzekere uitkomst, complexe regelgeving etc. Het aantal erkenningaanvragen voor academische diploma s in de Benelux bedraagt jaarlijks enkele honderden. Inzake de grensoverschrijdende erkenning van beroepskwalificaties ging het voor België over de periode over ongeveer , voor Nederland ongeveer , voor Luxemburg ongeveer 6000 voor Duitsland (als geheel) ongeveer en voor Frankrijk ongeveer erkenningaanvragen. Op basis van diverse bronnen komen we tot volgend systematisch overzicht van complicaties voor de meeneembaarheid van diploma s en beroepskwalificaties (zie annex A.3 en A.4): Compensaties in de vorm van een specifieke, een bijkomende opleiding of stage, om over de grens heen aan de slag te kunnen gaan. Kennis van de taal- en werkomgeving: eisen door de werkgever Verschillende naamgeving van diploma s en beroepen: (On)bekendheid met de regelgeving: diverse stakeholders signaleren dat ze onvoldoende bekend zijn met de regelgeving, zowel van de landen zelf als van de EU. Bestuurlijke complexiteit en complexe regelgeving: sterke verschillen in de interne bevoegdheidsverdelingen in de landen en verschillende Directoraten Generaal van de EC.

15 15 Communicatie tussen bevoegde overheden: ervaringen met het huidige Internal Market Information System (IMI) leren dat informatie uitwisseling afhankelijk is van de respons van de lidstaten Administratieve procedures kosten tijd en geld en hebben een onzekere uitkomst, waardoor bij sollicitaties de buitenlandse kandidaat op achterstand wordt geplaatst en de arbeidsplaatsen intussen kunnen zijn ingenomen. Onbekendheid met de procedures: mensen zijn dikwijls niet op de hoogte zijn van de aard, de duurtijd en de eventuele kostprijs van de bijkomende procedures. Complexe informatievoorziening: informatievoorziening vanuit diverse betrokken overheden levert een complex geheel op. Bovendien is deze informatie meestal aanbodgestuurd en minder vraaggestuurd Werkgevers en werknemers krijgen te maken met bijkomende hindernissen, die binnenlands niet gelden. Door de vertraging, de complexiteit en het ontmoedigend effect gaan kansen op een optimaal werkende grensoverschrijdende arbeidsmarkt verloren. Politiek verantwoordelijken, ondernemers en werknemers wijzen op de nood tot het verbeteren van deze meeneembaarheid (zie annex A.5). 2. DE MEENEEMBAARHEID VAN DIPLOMA S EN BEROEPSKWALIFICATIES IN DE BENELUX: WORK IN PROGRESS Hieronder worden bestaande of eventueel toekomstige Benelux acties beschreven, die een bijdrage kunnen leveren aan de vlottere grensoverschrijdende meeneembaarheid van diploma s en beroepskwalificaties. De voorwaarden om effectief en volwaardig gelijke kansen te hebben op de arbeidsmarkt aan de andere kant van de grens kunnen worden samengevat onder drie noemers: (i) de juridische erkenning van het diploma, (ii) het voldoen aan de vereisten inzake juridische toegang tot het beroep en (iii) het voldoen aan de feitelijke toegangsvereisten waarmee aanvullende voorwaarden, bijvoorbeeld de taalkennis of de kennis van de werkomgeving, worden bedoeld. 5 Het wegwerken van de hinderpalen vergt een stap-voor-stap benadering. Enkele actuele Benelux dossiers dragen bij tot dit proces: (1) de automatische erkenning van academische diploma s, (2) de grensoverschrijdende erkenning van beroepskwalificaties door het gezamenlijk intensiveren van de implementatie van de EU Richtlijnen. Daarnaast behandelen we ook (3) het laagdrempelig toeleiden naar de juiste gegevensbronnen via een portaal site, (4) de potenties van grensoverschrijdende stages en (5) bi-of tridiplomering. Zonder simplistisch te pretenderen dat alle hinderpalen in een handomdraai zouden zijn opgelost 6, kan het eerste punt, namelijk de automatische erkenning van academische diploma s in de Benelux, een positieve drive creëren om ook de andere en moeilijkere hinderpalen voor grensoverschrijdende arbeidsmobiliteit, zoals de erkenning van beroepskwalificaties, aan te pakken. 5 Soms vallen de 1 ste en 2 de voorwaarde samen, nl. als het diploma rechtsreeks toegang geeft tot het beroep. 6 Momenteel zijn de procedures in de Benelux in de landen en gemeenschappen sterk verschillend op het gebied van behandeling (duurtijd, kostprijs, ) en op het gebied van de juridische waarde van een erkenning of een advies tot erkenning van de buitenlandse diploma s. Dit is niet bevorderlijk voor de vlotte grensoverschrijdende erkenning.

16 16 (1) De automatische erkenning van academische diploma s in de Benelux De grensoverschrijdende erkenning van academische diploma s bouwt voort op de realisaties van het Bologna proces. De automatische academische erkenning van diploma s bachelor en master in de Benelux zou een rechtstreeks effect hebben op de grensoverschrijdende mobiliteit van de individuele student of werkzoekende die zich over de grens beweegt en een kostenbesparend en efficiëntieverbeterend werken voor de erkenningsinstanties in de Benelux. De erkenning van academische diploma s is overigens ook van groot belang voor vacatures bij overheden. De Benelux heeft belangrijke troeven om de automatische diploma erkenning daadwerkelijk te realiseren, zoals het vergelijkbaar hoog kwaliteitsniveau en de sterk ontwikkelde systemen van kwaliteitszorg, de ontwikkelde knowhow in het kader van het recente Vlaams Nederlandse NVAO Verdrag, de keten aan bilaterale overeenkomsten binnen de Benelux, het gemeenschappelijk engagement van de Benelux-landen in het kader van de. Pathfindergroup on automatic recognition binnen het Bolognaproces, en de beschikbaarheid van juridische instrumenten om dit te regelen. (2) De grensoverschrijdende erkenning van de beroepskwalificaties De Benelux-samenwerking kan de arbeidsmobiliteit helpen verbeteren door het gezamenlijk en intensief benutten van de mogelijkheden van de oude (2005/36) en nieuwe Richtlijnen (2013/55). De juridische meeneembaarheid doelt op de juridische geldigheid van beroepskwalificaties en dus ook de juridische mogelijkheid om het beroep over de grens te kunnen uitoefenen. De beide Europese richtlijnen maken onderscheid tussen de erkenning van beroepskwalificaties op basis van beroepstitels (vb advocaat, vastgoedmakelaar, sociaal assistent, fysiotherapeut.). Elk land heeft zijn eigen stelsel van gereglementeerde beroepen, maar door de grote verschillen worden bijkomende compenserende maatregelen vereist. Deze compliceren de grensoverschrijdende juridische toegang tot het beroep. de erkenning van beroepskwalificaties op basis van aantoonbare beroepservaring (vb als monteur, ). De voorwaarden zijn gedetailleerd beschreven in bijlagen bij de Richtlijnen de gekwalificeerde beroepen (arts, verpleger, tandarts, dierenarts, verloskundige, apotheker, architect), waarvan de de opleidingsvoorwaarden in de ganse EU zijn geregeld en waarvoor de juridische toegang automatisch geldt. De feitelijke meeneembaarheid doelt op de mogelijkheid om het beroep daadwerkelijk uit te oefenen, waarbij aanvullende voorwaarden inzake kennis van taal- en werkomgeving gelden. Deze eisen gaan meestel uit van werkgevers en in vele gevallen worden kandidaten hiervoor stages of bijkomende opleidingen opgelegd.

17 17 Kansen voor Benelux door de nieuwe EU Richtlijn De nieuwe Richtlijn (2013/55/EU), die de volgende jaren zal worden geïmplementeerd, biedt een aantal vernieuwingen, die ook kansen bieden om in Benelux-verband verbeterstappen te zetten. Transparantie exercitie De Europese Commissie voert met de landen een grondig onderzoek naar gereglementeerde beroepen in de landen, met het oog op het nagaan van de proportionaliteit. Gemeenschappelijke opleidingsbeginselen Voor een aantal beroepen zullen gemeenschappelijke opleidingsbeginselen worden geformuleerd, waardoor gemeenschappelijk de minimale kennis en vaardigheden worden vastgesteld. Dit gebeurt als de beroepsorganisaties en bevoegde autoriteiten van minstens 1/3 van de landen hierom verzoekt. De ontwikkeling van specifieke referentiekaders voor kwalificaties en competenties De nieuwe Richtlijn (2013/55/EU), uitgaande van het systeem van de EVC (Erkenning van Verworven Competenties), hanteert 5 niveaus en hanteert het aantal studiejaren als een criterium. DG Education and Culture (EAC) echter ontwikkelde het European Qualification Framework (EQF) met daarin 8 niveaus, en hanteert het systeem van ECTS studiepunten (European Credit Transfer System). Ook werd de zgn. Europass ontwikkeld met daarbij ook Certificaatsupplementen, Europass, taalpaspoort etc. (DG EAC). Landen nemen initiatieven om de begrippen te verduidelijken ten behoeve van de praktijk. Daarbij is niet steeds duidelijk naar welk systeem van de EU wordt verwezen. (DG Interne Markt of DG EAC). Daarnaast werden door grensoverschrijdende samenwerkingsverbanden ook diverse instrumenten ontwikkeld om dit in beeld te brengen, zoals geautoriseerde beschrijvingen, Euregionale certificaten enzomeer. De toets van de taalkennis De werkgevers hebben de mogelijkheid om, na de erkenning van de beroepskwalificaties, de kennis van de officiële taal van het gastland te evalueren. Ook vestigingsvoorwaarden voor zelfstandigen bevatten dergelijke bepalingen. Het Internal Market Information System (IMI) Een gemeenschappelijk Europees digitaal platform waarlangs informatie geverifieerd en beveiligd zal worden uitgewisseld, ook voor de grensoverschrijdende erkenning van beroepskwalificaties. Binnen de landen zijn belangrijke elementen: de single points of contact, de competent authorities, de asssistent centers. De Beroepskaart (Carte Professionelle) Voor een aantal beroepen zal de elektronische beroepskaart (die op het IMI wordt geregistreerd) een vergemakkelijking en een versnelling betekenen om de erkenning van beroepskwalificaties over de grens heen te regelen. Beroepenverenigingen moeten zich daarvoor aanmelden (en zijn daar ook volop mee bezig, zoals bijvoorbeeld de Ingenieurs). Het Alert system (in geval van sancties tegenover beroepsbeoefenaars) In geval beroepsbeoefenaars (geneesheren, beroepen die in nauw contact komen met kinderen of kwetsbare personen, ) in hun thuisland tijdelijk of definitief werden geschorst., wordt deze informatie via het IMI eveneens gecommuniceerd aan het

18 18 gastland. Dit moet het vertrouwen ten aanzien van buitenlandse beroepsbeoefenaars versterken. (3) Betere informatievoorziening Het Benelux-portaal 'Startpuntgrensarbeid biedt laagdrempelige informatie aan Grensarbeiders over aspecten als sociale zekerheid en fiscaliteit. Dit portaal werd in juni 2013 vernieuwd. Het functioneert uitdrukkelijk als een portaal en verwijst dus door naar de authentieke informatie bronhouders. Eerder bleek ook de behoefte aan laagdrempelige informatie toeleiding inzake diploma s en beroepskwalificaties. (4) Bevorderen van stages over de grens heen Stages kunnen worden georganiseerd als onderdeel van een opleiding of, na het voltooien van de studies, als een voorwaarde voor toegang tot het beroep. Een stage over de grens kan bijdragen tot de taalkennis, de cultuur en werkomgeving aan de andere kant van de grens en bevordert dus de feitelijke toegang tot het beroep. Het garandeert echter niet de automatische juridische toegang tot het beroep of de erkenning van het diploma. Het organiseren van stages gebeurt door de opleidingsinstituten in samenwerking met de beroepsverenigingen en/of organisaties, bedrijven of ondernemingen. Hiervoor zijn goede vertrouwensrelaties tussen beide nodig. (5) Bi- of Tri-diplomering Dit betekent dat een opleiding een diploma aflevert dat voldoet aan de voorwaarden van twee of drie landen. Het is de uitdaging van de opleidingsinstellingen om dit te realiseren. Het is duidelijk dat dit makkelijker loopt als de eisen van de diploma s en toegang tot het beroep tussen de landen niet al te ver uit elkaar lopen. Indien deze verschillen groot zijn, wordt het moeilijker. Bi- of tri- diplomering wordt makkelijker als de transparantie exercitie tussen de landen leidt tot meer harmonisering van de beroepsreglementeringen.

19 19 Samenvattend overzicht bestaande en mogelijke Benelux-acties In onderstaand schema worden de eerder genoemde mogelijkheden opgelijst en hun bijdrage tot het vervullen van deze voorwaarden ingeschat. Het biedt een goede basis voor de discussie met overheden en andere betrokkenen. Op basis hiervan worden verdere prioriteiten vastgelegd. Juridische erkenning diploma Juridische toegang tot het beroep Feitelijke toegang tot het beroep Realiseerbaarheid in Benelux BOLOGNAPROCES Automatische erkenning academische diploma s Bachelor en Master Korte termijn RICHTLIJN 2013/55 Harmoniseren reglementeringen beroep Transparantie exercitie Gemeenschappelijke opleidingsbeginselen Langere termijn (minstens 1/3 van de landen) Referentiekaders Toets Taalkennis ++ + IMI + + Vlottere procedures Beroepskaart Nationale contactpunten en 1 loketten + + Alert systeem Verbreding Webportaal (Diploma s + beroepskwalificaties) Korte termijn Grensoverschrijdende stages (opleiding) Grensoverschrijdende stages (toegang tot beroep) +? +? Bi of tridiplomering + + +?

20 20 ANNEX Meeneembaarheid van diploma s en beroepskwalificaties A.1. Het belang van de instroom van gekwalificeerd personeel over de grens Zonder in dit korte bestek een grondige analyse te kunnen presenteren, wijzen enkele eenvoudige vaststellingen op het belang van de instroom van gekwalificeerd personeel van over de grens voor de landen van de Benelux en Nordrhein-Westfalen. Dit is belangrijk voor de economie in het algemeen, maar ook voor bepaalde sectoren, zoals bijvoorbeeld de gezondheidszorg. 1. Het algemeen economisch belang De economische ontwikkeling in Luxemburg is sterk afhankelijk van de instroom van gekwalificeerd personeel van over de grens. De Luxemburgse economie heeft een groot belang bij de vlotte grensoverschrijdende meeneembaarheid van diploma s en beroepskwalificaties. In 1960 hadden nagenoeg alle bedrijfsleiders van de nieuw opgerichte Luxemburgse bedrijven een Luxemburgse kwalificatie. In 2000 hadden 70% een Luxemburgse en 30% een EU kwalificatie. In 2012 was de verhouding 60% (Lux) tegenover 40% (EU). Dat betekent dat momenteel de bedrijfsleiding van 40% van de nieuw gecreëerde bedrijven in Luxemburg afhangt van de buitenlands verworven kwalificaties. Voor de andere Benelux landen p.m. 2. Tekortberoepen en gereglementeerde beroepen Een belangrijke aantal beroepen met moeilijk vervulbare vacatures of knelpuntberoepen zijn tegelijk ook gereglementeerde beroepen. Dit betekent dat men om deze beroepen wettelijk te mogen uitoefenen aan een aantal strikte voorwaarden (opleidingen, vereiste kennis en vaardigheden, taal, ) moet voldoen. Voor mensen vanuit het buitenland is het dus nodig om een procedure te doorlopen en eventueel aanvullende studies of stages te doorlopen om aan deze eisen te voldoen. 78 In België wordt een belangrijk aantal knelpuntberoepen veroorzaakt door de te beperkte uitstroom vanuit bepaalde studierichtingen en door tekort aan vakbekwaamheid, specifieke kennis en/of ervaring bij de kandidaten. Een quick scan van de lijst van deze knelpuntberoepen leert dat bijna de helft ervan tegelijk ook gereglementeerde beroepen zijn. Het betreft dan diverse beroepen zoals technische beroepen (bijvoorbeeld in de bouw, technici centrale verwarming, beenhouwers, brood- en banketbakkers, ) maar evenzeer professionele bachelors in de pedagogische beroepen (zoals leraren secundair, lager en kleuteronderwijs) of in de zorgsector (zoals verpleegkundigen, kinesitherapie enz.). 7 Zie ook annex A.2 8 Hierbij opgemerkt dat naast de juridische voorwaarden ook een aantal aanvullende niet-juridische voorwaarden gelden, waaronder deze die te maken hebben met kennis van de werkomgeving, de taal de cultuur enz.

21 21 Nederland: een studie van het ROA (Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt Maastricht University) verwacht tussen 2013 en 2018 grote knelpunten in de pedagogische beroepen, de agrarische sector, de technische en industrieberoepen, de medische en paramedische beroepen en de verzorgende en dienstverlenende beroepen. Een quick scan leert dat ongeveer een kwart van deze beroepen met moeilijk invulbare vacatures bovendien gereglementeerde beroepen zijn. Deze vindt men vooral in de medische en paramedische beroepen (verpleegkundigen, artsen, medisch laboranten, enz) en diverse pedagogische beroepen (bijvoorbeeld leraren basisonderwijs, landbouwtechnieken, medische zorg). 3. De gezondheidszorg in de Benelux landen is sterk afhankelijk van de buitenlandse instroom van gekwalificeerd personeel, ook vanuit de buurlanden De gezondheidszorg in de drie Benelux-landen wordt in belangrijke mate ondersteund door de instroom van gekwalificeerd personeel uit de het buitenland. De instroom van gekwalificeerd personeel in de gezondheidssector in de landen van de Benelux (2009). België Nederland Luxemburg Duitsland Frankrijk Arts / 481 Verpleger / 422 / Tandarts / 45 Veearts 10 / Vroedvrouw / / 219 Apotheker / 60 Bron: Ministère de la Santé, Luxembourg In België is de gezondheidszorg sterk afhankelijk van de instroom van de buitenlandse gekwalificeerde instroom van personeel, ook uit de aangrenzende landen. Inkomende gezondheidswerkers in België periode Vanuit Nederland Frankrijk Duitsland Andere EU land Artsen specialisten Roemenië Tandarts (Roemenie) Apotheker Roemenië Verpleger (A2) (Roemenië) Gegradueerd verpleger (Bachelor) Polen 146 Portugal 79 Roemenië Bron: FOD Volksgezondheid, België In 2011 hadden 21,3% van de nieuwe artsen specialisten in België een buitenlandse kwalificatie (232 tegenover 1088 nieuw binnenlands). Van de nieuwe tandartsen had 38,6% een buitenlandse kwalificatie (58 tegenover 150) en van de nieuwe verplegers

22 22 had 37, 3 % een buitenlandse kwalificatie (631 tegenover 1692). Deze cijfers vertonen een stijgende lijn. Aanvullende opmerkingen: De FOD Volksgezondheid merkt daarbij op dat de voornaamste obstakels voor grensoverschrijdende erkenning van de beroepskwalificaties de compenserende maatregelen, de taalkennis en de tijdsduur voor de behandeling van het dossier. In Nederland worden voor de medische en paramedische beroepen grote problemen verwacht bij het opvullen van vacatures die zullen ontstaan binnen een aantal beroepsklassen: artsen, doktersassistenten., apothekersassistenten, medisch laboranten, medisch analisten, verplegenden, verpleeghulpen en leerlingverpleegkundigen. 3. Andere specifieke sectoren? p.m. 4. Conclusie Uit de voorgaande paragrafen blijkt dat de vlotte grensoverschrijdende meeneembaarheid van diploma s en beroepskwalificaties belangrijk is voor bepaalde takken van de economie en de samenleving. Een omvattend en kwantitatief onderbouwd beeld van het belang hiervan voor de Benelux is vandaag echter niet beschikbaar. Om deze behoefte scherper te kunnen definiëren is meer kwantitatief onderzoek nodig, op basis van arbeidsmarktgegevens (vraag, aanbod en grensoverschrijdende stromen), waarbij deze meeneembaarheid van bijzonder belang is. Op basis hiervan kunnen ook de prioiriteiten (Welke beroepsgroepen? Welke economische sectoren?) scherper aangeduid worden. Echter, zoals verder blijkt zijn er op vandaag voldoende indicaties dat er nu al verbeterstappen ten aanzien van de meeneembaarheid van diploma s en beroepskwalificaties kunnen worden gezet. Het is duidelijk dat de vlotte grensoverschrijdende meeneembaarheid van diploma s en beroepskwalificaties belangrijk is voor de grensoverschrijdende arbeidsmobiliteit in en om de Benelux. Het verdient aanbeveling een meer omvattend onderzoek te voeren om de behoeften inzake meeneembaarheid van diploma s en beroepskwalificaties scherpe in beeld te brengen. Tegelijk moeten nu al concrete stappen tot verbetering van de grensoverschrijdende meeneembaarheid van diploma s en beroepskwalificaties worden ontwikkeld in Benelux verband.

23 23 A.2. Moeilijk vervulbare beroepen/beroepsgroepen Hoewel een groot aantal mensen op zoek is naar een baan hebben bepaalde ondernemingen het moeilijk om voor sommige functies geschikt personeel te vinden. Deze, vaak langdurig, openstaande vacatures zijn verwerkt in een lijst met knelpuntberoepen / moeilijk vervulbare vacatures. Hieronder vindt u de desbetreffende lijsten van de Benelux-landen. België In België werkt elke gewestelijke dienst voor arbeidsbemiddeling aan een lijst met knelpuntberoepen. Op grond van deze lijsten publiceert de Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening (RVA) een officiële lijst met knelpuntberoepen. Een samenstelling van deze lijsten is te vinden in de bijlage. Nederland In Nederland zorgt zowel het UWV als ROA 9 voor een lijst van moeilijk vervulbare beroepen. Dit zijn echter prognoses i.p.v. observaties. De samengestelde lijst is te vinden in de bijlage. Luxemburg Een lijst van knelpuntberoepen is niet direct aanwezig in Luxemburg, wel heeft het CEPS/INSTEAD een publicatie uit 2011 waarin vermeld staat wat moeilijk vervulbare beroepen/sectoren zijn. De resultaten zijn te vinden in de bijlage. In Luxemburg ligt het probleem vooral in het vinden van geschikt en gekwalificeerd personeel. Van des postes de professions intellectuelles et scientifiques, de dirigeants et de cadres de direction is enkel 9% open voor niet gekwalificeerd personeel. Bovendien is het vinden van fulltime personeel een lastige opgave. Met betrekking tot de beroepssector ondervindt de financiële sector de meeste moeilijkheden om gekwalificeerd en geschikt personeel te vinden. Gevolgd door de vastgoed- en bedrijvendienstensector en de transport- en communicatiesector. Beroepen die zwaar werk vereisen zijn ook lastig op te vullen, omdat deze minder in trek zijn bij werkzoekenden. Duitsland In Duitsland zorgt de Bundesagentur fur Arbeit voor een lijst met moeilijk vervulbare beroepen, gebaseerd op de tijdsduur van vrije vacatures. Zie naast de bijlage ook het aparte document, waarin andere relevante grafieken samengevoegd zijn. Net als in Luxemburg gaat het hier veelal om functies waar hoog gekwalificeerd personeel voor nodig is. 9 De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 2018 (december, 2013).

24 België tekortberoepen / moeilijk vervulbare vacatures Geel gearceerde beroepen/beroepsgroepen komen voor in de lijst van beroepen die gereglementeerd zijn. Nationaal (RVA)ᵃ School- of academiejaar Hoger secundair autotechnieken onderwijs met technische of beroepsvorming beenhouwerij (ongeacht de specialiteit) Vlaams gewest (VDAB) Lijst van 2013 Belangrijkste Ingenieur kwantitatieve beroepenclust Kinesitherapeut ers Waals gewest (le forem) Lijst van 2012 Métiers en Délégué(e) commercial en biens d équipement pénurie professionnels Délégué(e) commercial en services auprès des entreprises Brussels hoofdstedelijk gewest (ACTIRIS) Lijst van 2012 Ingenieurs en technisch ingenieurs ᵇ Verplegers en verpleegassistenten ᵇᶜ bouw (ongeacht de specialiteit) Verpleegkundige Vendeur(se) à domicile Leraars secundair onderwijs (1ste, 2de graad) ᵇᶜ brood -en banketbakkerij Verzorgende Infirmier(ère) en soins généraux Leraars secundair onderwijs (2de, 3de, 4de graad) ᵇᶜ chauffeur zwaar vrachtvervoer Leerkracht sec. en Infirmier(ère) en soins spécialisés Leerkrachten basisonderwijs ᵇᶜ basisonderwijs chemie Technisch tekenaar Développeur(se) informatique, Analyste informatique, Web développeur(se) Kleuterleiders ᵇᶜ climatisatie, koel- en warmtechnische installaties Technicus Couvreur(se) Instructeurs, lesgevers ᵈ drukkerij Informaticus Technicien(ne) en systèmes d usinage (métal) Tekenaars ᵇᵈ elektriciteit, elektrische installaties Productieverantwoord elijke Tuyauteur(se) industriel(le) Job Focus Technici in de natuur- en toegepaste wetenschappen ᵇᵈ elektronica Vrachtwagenbestuurde r Mécanicien(ne) en génie civil, agricole, travaux techniques, engins de levage et de manutention Boekhouders, hulpboekhouders ᵈ houtbewerking en houtconstructies (ongeacht de specialiteit) Insteller-bediener werktuigmachines électricien de maintenance, technicien(ne) de maintenance et diagnostic automobile ou poids lourd Boucher(ère) industriële ICT (telecommunicatie) Onderhoudsmecanicie n machines industrieel tekenaar (ongeacht de Installateur sanitair en Chef d équipe industries de process specialiteit) CV informatica Elektricien Technicien(ne) chauffagiste, Technicien(ne) frigoriste kinderverzorging (enkel voor Installateur data- en Responsable recherche et développement werklozen gedomicilieerd in de regio telecom Brussel-Hoofdstad) Informatici en aanverwante beroepen ᵇᵈ Vertalers ᵇᵈ Secretarissen ᵈ Administratieve bedienden, onthaal en communicatie ᵈ Magazijnbedienden ᵈ lassen Schrijnwerker en Cadre technique, ingénieur d entretien, Vertegenwoordigersᵈᶜ meubelmaker maintenance Job Focus mechanica, elektromechanica Wegenwerker Ingénieur d affaires Verkopers en handelszaakbeheerders ᵈᶜ

25 Hoger onderwijs: professionele bachelor (ongeacht de specialiteit) metaalbewerking en metaalconstructies (ongeacht de specialiteit) Bakker en banketbakker Responsable, ingénieur de sécurité et d hygiène Job Focus Bestuurders van motorvoertuigen ᵈᶜ optiek optometrie Beenhouwer - slager Ingénieur en construction, Métreur-déviseur ; Conseiller(ère) en énergie Mecaniciens-herstellers ᵇᵈ sanitaire installaties (ongeacht de Rigger-monteerder Chef de chantier, d équipe de la construction Elektriciens en elektricienherstellers ᵈ specialiteit) steen- en marmerbewerking Belangrijkste beroepenclust Boekhouder Cuisinier(ère), Cuisinier(ère) de collectivité, Chef de partie Electromecaniciensᵇᵈ tandtechnieken ers omwille Opvoeder Employé(e) polyvalent de restauration Koks ᵈᶜ thuis- en bejaardenzorg van Begeleider Installateur(rice) électricien, électricien lignes et Zaalkelners en serveerders ᵈᶜ verpleegkunde (ongeacht de specialiteit) kwalitatieve en/of arbeidsomstan digheden kinderopvang Management assistant réseaux, Installateur(rice) en systèmes de sécurité Vendeur(se) en produits utilitaires Kappers en schoonheidsverzorgers ᵈᶜ werktuigkunde (ongeacht de specialiteit) bachelor secundair onderwijs (lerarenopleidingen): wiskunde, Frans en technische vakken bachelor lager onderwijs (lerarenopleiding) bachelor kleuteronderwijs (lerarenopleiding) hoger technisch onderwijs, ongeacht de specialiteit) Medewerker contactcenter/televerk oper Technischadministratief bediende Bediende planning Délégué(e) commercial en biens de consommation auprès des entreprises Chef de cuisine, Chef de cuisine de collectivité Monteur(se) en sanitaire et chauffage, climatisation, panneaux solaires, frigoriste Bediende Boulanger(ère) kostprijsberekening Bediende expeditie Mécanicien(ne) automobile ou de poids lourd, Monteur(se) de pneus informatica, ongeacht de specialiteit Vertegenwoordiger Autres Coiffeur(se) kinesitherapie Filiaalhouder en - fonctions Agent(e) de sécurité, Steward urbain assistent critiques, optiek optometrie Hovenier non en Réceptionniste d établissement hôtelier, de pénurie centre d hébergement tandtechnieken Mecanicien Serveur(se) en restauration, Chef de rang (motor)voertuigen verpleegkunde, ongeacht de Lasser Dessinateur(rice) en mécanique specialiteit (vroedkunde wordt niet beoogd) Hoger onderwijs: industrieel ingenieur, ongeacht de Schilder-decorateur Conducteur de grue, Pontier Ergotherapeutᵇ

26 academische bachelors + masters specialiteit burgerlijk ingenieur, ongeacht de specialiteit Metselaar électromécanicien(ne) informatica, ongeacht de specialiteit Dakdekker Acheteur(se) industriel(le) kinesitherapie Kok Technicien(ne) d installation de matériels électriques, électroniques, électromécaniques ou de télécommunication vertaalkunde (Fr / Nl Nl / Fr) (enkel voor werklozen gedomicilieerd in de regio Brussel-Hoofdstad) Keukenpersoneel Technicien(ne) de maintenance en électronique specifieke lerarenopleidingen secundair onderwijs aan de universiteit (het vroegere aggregaat): wiskunde, Frans Kelner Schoonmaker Kapper ᵃ Studies die voorbereiden op een beroep waarvoor een significant tekort aan arbeidskrachten bestaat ᵇ kwantitatieve oorzaak ᶜ Kwalitatieve oorzaak ᵈ Arbeidsomstandigheden Responsable d exploitation des transports routiers de marchandises Cadre-ingénieur technico-commercial Responsable logistique Responsable, ingénieur de production

27 Nederland tekortberoepen / moeilijk vervulbare vacatures Geel gearceerde beroepen/beroepsgroepen komen voor in de lijst van beroepen die gereglementeerd zijn. UWV-arbeidsindicator (vacatures/werkzoekenden) Agrarische sector Economischeadministratie ve beroepen Informatica beroepen Medischparamedische beroepen Pedagogische beroepen Economen Organisatiedeskundigen Accountants Informatici Programmeurs Verpleegkundigen Medische analisten Artsen Docenten landbouw en techniek (1 e graads) Docenten economischadministratieve vakken (1 e graads) ROA-prognoses 2018 Agrarische vakkrachten Landbouwkundigen Verpleegkundigen en verpleeghulpen Medische analisten Artsen Apotheker- en doktersassistenten Medisch laboranten Leraren basisonderwijs Docenten exacte, medische en verzorgende vakken Docenten landbouw en techniek (2e graads) UWV werkbedrijf/eures Scheldemond)- mei 2011 Technische en industriebero epen Onderwijsdeskundigen en pedagogen Elektronicamonteurs monteurs en elektromonteurs. Monteurs en Elektromonteurs werktuigbouwkundigen werktuigbouwkundigen Productieplanners Verzorgende en dienstverlene nde beroepen Materiaalkundigen Vakkenvullers Verkopers Interieurverzorgers Metaalarbeiders Bouwvakkers Aannemers en installateurs Bankwerkers en lassers Verzorgend personeel Confectiearbeiders Interieurverzorgers Transport beroepen Weg- en waterbouwkundige arbeiders Laders en lossers Politieagenten, onderofficieren en beveiligingsemployés 27

28 Aanvulling op de lijst toekomstige knelpunten in personeelsvoorziening van ROA (Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt, Maastricht Universiteit): Grote knelpunten voor de pedagogische beroepen. 66% van de werkenden in de pedagogische beroepsklasse werkt in een beroepsgroep waarvoor (zeer) grote knelpunten worden voorzien. Leraren basisonderwijs, docenten exacte, medische en verzorgende vakken en docenten landbouw en techniek (2e graads) onderwijskundigen pedagogen. De onderliggende redenen hiervoor zijn divers. Bijvoorbeeld voor de leraren basisonderwijs speelt de verwachte grote vervangingsvraag een belangrijke rol. Bij onderwijskundigen en pedagogen gaat het voornamelijk om de verwachte grote uitbreidingsvraag. De creatieve beroepen, gemiddeld genomen over alle beroepsgroepen, geen knelpunten verwacht in de personeelsvoorziening. Slechts 18% van de arbeidskrachten met een creatief beroep werkt in een beroepsgroep waarin problemen worden verwacht in de personeelswerving door werkgevers. geestelijken, geestelijk verzorgers en grafisch ontwerpers. Voor de agrarische beroepen worden de komende jaren enige knelpunten verwacht in de personeelsvoorziening. In vier van de zeven onderliggende beroepsgroepen zullen op de middellange termijn vrijwel geen problemen ontstaan bij het vinden van voldoende gekwalificeerde vakkrachten. agrarische vakkrachten landbouwkundigen verwacht. Werkgevers in de technische en industrieberoepen zullen naar verwachting grote moeite hebben bij het vullen van openstaande vacatures. In deze beroepsklasse zullen in de periode zeer grote problemen ontstaan om voldoende werktuigbouwkundigen monteurs en elektromonteurs. Voor de transportberoepen worden vrijwel geen knelpunten verwacht doordat het aanbod van schoolverlaters met de kwalificaties voor deze beroepen van voldoende omvang is. Voor de medische en paramedische beroepen is de ITKB klein, en worden er dus grote problemen voorzien bij het opvullen van vacatures die zullen ontstaan binnen deze beroepsklasse. medisch analisten apothekersassistenten en medisch laboranten, en verplegenden en doktersassistenten. artsen en verpleeghulpen 28

29 leerling-verpleegkundigen. In de economisch-administratieve beroepen zullen zich de komende jaren vrijwel geen knelpunten voordoen. Voor slechts drie van de 23 beroepsgroepen ondervinden werkgevers naar verwachting moeilijkheden bij het vinden van geschikt personeel. ondersteunende administratieve hulpkrachten, productieplanners technisch-commercieel employes. Het invullen van vacatures voor informaticaberoepen zal naar verwachting geen grote problemen met zich meebrengen. 97% van de werkenden in de informatica werken in een beroepsgroep waarvoor geen of vrijwel geen knelpunten worden verwacht. Het vinden van voldoende technisch systeemanalisten zal daarentegen naar verwachting vragen om een grote inspanning van de werkgevers. Voor deze groeiende beroepsgroep is de vervangingsvraag relatief hoog met gemiddeld jaarlijks 5%. Voor de sociaal-culturele beroepen worden eveneens geen knelpunten verwacht in de personeelsvoorziening. Door de toenemende vraag naar diensten zijn de voorziene knelpunten bij het verwerven van voldoende personeel binnen de verzorgende en dienstverlenende beroepen groot. Van alle mensen die werkzaam zijn in de verzorgende en dienstverlenende beroepen werkt 52% in een beroepsgroep waarvoor grote knelpunten worden verwacht. laaggeschoold werk vakkenvullers, verkopers interieurverzorgers. Voor de openbare orde- en veiligheidsberoepen is er over het algemeen voldoende aanbod op de arbeidsmarkt en worden er vrijwel geen knelpunten in de personeelsvoorziening verwacht. brandweerlieden kan enige moeilijkheden met zich meebrengen. 29

30 Luxemburg Percentage gebaseerd op het totaal aantal vacatures. 30

31 Duitsland 31

32 A.3. Tussen droom en daad: praktische obstakels Het juridisch en feitelijk doen gelden van diploma s en beroepskwalificaties over de grens vergt dikwijls bijkomende administratieve procedures. Het aantal erkenningaanvragen voor academische diploma s in de Benelux bedraagt jaarlijks enkele honderden. Met de invoering van het NVAO Verdrag tussen Vlaanderen en Nederland zakt het aantal aanvragen gevoelig. Het aantal interacties tussen Nederland en de Franstalige, Duitstalige Gemeenschap en met Luxemburg blijft beperkt. Inzake de grensoverschrijdende erkenning van beroepskwalificaties gaat het om veel meer dossiers. Voor België ging het over de periode over ongeveer dossiers, voor Nederland ongeveer en voor Luxemburg ongeveer De cijfers voor Duitsland (als geheel) waren er ongeveer en voor Frankrijk ongeveer erkenningaanvragen. De Benelux Workshops van 25 maart 2013 en 25 juni 2013 laten zien dat het doen gelden van diploma s en beroepskwalificaties over de grens heen dikwijls een lastig obstakel vormt. Hierbij moet men denken aan de tijdrovende procedures met onzekere uitkomst, de complexiteit en de obekendheid van de regels etc. In aanvulling hierop volgt de beschrijving van enkele casussen en observaties van bevoorrechte getuigen, zoals ze door deze personen werden weergegeven. Hierbij wordt abstractie gemaakt van juridische correctheid en primeert de perceptie van de gebruikers en de bevoorrechte getuigen. 1. Hoe wordt het grensoverschrijdend meenemen van diploma s en beroepskwalificaties ervaren? Enkele casussen : Casus 1 Een studente uit Nederland haalde, zoals vele landgenoten, aan de universiteit van Leuven haar Master fysiotherapie. Deze opleiding leidde voorheen tot een rechtstreekse erkenning en toegang tot het beroep in Nederland. Per 1 februari 2013 veranderde het Nederlandse systeem en moeten studenten een cursus Directe Toegankelijkheid Fysiotherapie volgen en een erkenning aanvragen bij het CIBG. De studenten waren daarvan niet op de hoogte. De beoordeling door de Commissie Buitenlands Gediplomeerden Volksgezondheid (CBGV) en door het Nuffic dreigde tot 6 maand aan te slepen, waardoor de studente haar baan te verliezen. Na bemiddeling door de ombudsman werd deze zaak net op tijd opgelost en werden afspraken gemaakt voor de toekomst. Bron: Frank van Dooren, Nederlands waarnemend Ombudsman Een bevoorrechte getuige merkt hierbij op dat deze case een mooi voorbeeld is van combinatie van de academische erkenning en de reglementering van de toegang tot het beroep. Indien de academische erkenning automatisch zou gebeuren, dan zijn er al bijna 4 weken minder nodig. Casus 2 Een Vlaamse jongedame behaalde aan de Universiteit van Amsterdam het Bachelordiploma 'Culturele Antropologie en Ontwikkelingssociologie'. In Vlaanderen vond ze een tijdelijke baan als 'begeleidend personeelslid/omkaderingspersoneel' in de zorgsector. Opdat haar werkgever van de Vlaamse overheid subsidie zou kunnen ontvangen moest haar diploma aan bepaalde (Vlaamse) omschrijvingen beantwoorden. Omdat haar Nederlands diploma in Vlaanderen niet bestaat moest een 'specifieke gelijkstelling van haar diploma' worden aangevraagd. Daartoe maakte ze 32

33 haar volledig dossier in viervoud op. Omdat ze onverwacht ook 180 Euro moest ophoesten, de uitkomst van de procedure onzeker was en een tijd op zich liet wachten, heeft ze de erkenningprocedure stopgezet. Bron: Persoonlijke informatie Secretariaat-Generaal Benelux Casus 3 Een dame die in Frankrijk afstudeerde als Gynaecologe (Gynécologie médicale), kan ondanks 10 jaar studie en succesvol behaald diploma, in Luxemburg niet aan de slag. Het Franse diploma blijkt niet conform de Europese bepalingen (Europese Richtlijn 2005/36). Om aan deze voorwaarden te voldoen zou ze nog 3 jaar moeten bijstuderen wat de totale studieduur op 13 jaar zou brengen. Ook als algemeen arts kan ze niet aan de slag in Luxemburg. Ze was hiervan niet op de hoogte en is zwaar ontgoocheld dat ze haar beroep niet kan uitoefenen in het buitenland, wat wel zou kunnen in Frankrijk zelf. Bron: Lydie ERR, Mediateure du Grand-Duché de Luxembourg Casus 4 Om het almaar groeiende tekort aan leerkrachten op te lossen, kijkt de stad Antwerpen actief over de grens. Tegen 2020 heeft alleen al het Antwerpse basisonderwijs nood aan nieuwe onderwijzers. Zij onderneemt nu concrete stappen om de oversteek naar België voor Nederlandse leerkrachten in spe makkelijker en aantrekkelijk te maken. Echter, inhoudelijk is dit niet evident: Nederlandse leerkrachten krijgen in hun opleiding geen Frans en ze hebben geen kennis van het politieke systeem in België. Om dit op te lossen overlegt de stad met enkele Nederlandse hogescholen zodat zij voor de juiste bijscholing kunnen zorgen. Bron: Gazet van Antwerpen, 28 augustus 2013 Casus 5 Beroepskwalificaties kunnen gebaseerd zijn op ervaring. Om deze over de grens te doen gelden moet deze gestaafd worden. Dat gebeurt in Nederland door de Kamers van Koophandel. Een medewerker van de Nederlandse Kamers van Koophandel stelt: Voor Duitsland worden de EG verklaringen voornamelijk afgegeven voor bouw gerelateerde bedrijven. Onze ervaring is dat voor België voor iedere vorm van zelfstandige bedrijfsuitoefening een vergunning nodig is om je te mogen vestigen. Ook op die activiteiten waarvoor richtlijn 2005/36 niet van toepassing is. In die gevallen wordt een zgn. ervaringsverklaring door de Kamer van Koophandel verstrekt. In het algemeen is een ervaringsperiode van 3 jaar voor België voldoende. Voor België wordt de verklaring verleend voor een breed scala aan bedrijven. Bron: Presentatie Sjaak Schiffelers, Kamer van Koophandel Nederland, Workshop Grensoverschrijdende erkenning van Beroepskwalificaties en Arbeidsmobiliteit in de Benelux, 25 juni

34 2. De signalen van enkele bevoorrechte getuigen De Euregio Scheldemond signaleert het volgende: Praktijkvoorbeelden vanuit Zeeland We hebben vernomen dat het dit voorjaar (2014) eenvoudiger wordt om met een Nederlands masterdiploma in België te gaan werken en vice versa omdat Nederland en Vlaanderen elkaars bachelor- en masteropleidingen zullen erkennen. Echter we voorzien dat er nog steeds problemen zullen spelen bij de door de Vlaamse overheid gereglementeerde beroepen (bouw, techniek, verzorging) en in Nederland voor de professionele bachelors. Juist deze gereglementeerde beroepen in de verzorging, techniek en bouw kunnen aangemerkt worden als knelpuntberoepen in onze regio. Binnen Zeeland en Euregio Scheldemond spelen er vragen over beroepen in de gezondheidszorg. Dit gaat dan vaak over gebrevetteerde verpleegkundigen (A2 danwel MBO-niveau 10 ), een typische Nederlandse functie tussen verzorging en verpleging in Vlaanderen. Maar ook het afschaffen van de automatische erkenning van Belgische fysiotherapeuten en ergotherapeuten is aan de orde. i Verloskundigen (vroedvrouwen) hebben zeer verschillende taakinhouden en bevoegdheden in België en Nederland en daardoor ook verschillen in opleiding. Een ander voorbeeld komt uit het onderzoek "Grenzeloze Kansen voor Werk". Een Vlaamse Nederlandstalige logopediste met jarenlange ervaring in Nederland die op examen moet in Den Haag ter toetsing van spreekvaardigheid Nederlands. Maar ook andere beroepsgroepen die werken met beroepserkenning kunnen problemen ondervinden met het werken over de grens omdat een land zelf bepaalt aan welke wettelijke beroepsvereisten iemand moet voldoen voor hij zich arts, tandarts, advocaat of bijvoorbeeld psycholoog mag noemen. Technische beroepen zijn aan beide zijde van de grens een knelpunt. Vanuit onze regio spelen er positieve initiatieven in de vorm van samenwerking in het secundair beroepsonderwijs en het linken van bedrijven voor stageplaatsen in Zeeland en Oost- en West- Vlaanderen. Het doel is de verbetering van het scholingsaanbod en betere aansluiting op de vraag vanuit de bedrijven. Men streeft hierbij ook naar een geïntegreerd aanbod van opleidingen van de technische beroepen en afstemming omtrent certificering en diploma's. Verder is het aantrekken van Zeeuwse overtallige leerkrachten (en net afgestudeerden) naar de Vlaamse grote steden als Antwerpen en Gent een zeer actueel thema.dit concrete vraagstuk wordt vanuit het grensinformatiepunt en mobiliteitscentrum Schekdemond Directopgepakt met o.a. krimpgelden vanuit BZK. Navraag bij de frontoffice van het grensinformatiepunt leert dat een goede informatievoorziening essentieel is. De meeste vragen spelen omtrent de vergelijking van de eigen opleiding in het buurland. Binnen de EURES-samenwerking is een indicatieve lijst ontwikkeld (zie bijlagen). Het doel hiervan is om de opleidingseis in een vacature te kunnen interpreteren en anderzijds het aanpassen van het 10 Middelbaar Beroepsonderwijs 34

35 eigen CV zodat de werkgever een juiste indruk krijgt van de opleiding van de sollicitant. Voor de werkgever is het vervolgens belangrijk om te kunnen inschatten welke opleiding een sollicitant uit het buurland heeft gevolgd. Het inschalen van Vlaamse en Nederlandse diploma's in de Europese kwaliteitsstructuur kan in de toekomst wellicht een oplossing bieden. Marcel Mol, Partnershipmanager / Teammanager Frontoffice bij de Gemeente Maastricht, signaleert het volgende: 1. Bij vele vacatures in Vlaanderen, zeker bij de overheden, wordt vaak een specifiek diploma gevraagd. Nederland kent veel specifieke afstudeerrichtingen. Zo ontstaat de situatie die iemand als gevolg van een afstudeerrichtingkeuze een Nederlands diploma heeft dat niet gelijkwaardig met België blijkt te zijn omdat bepaalde stof niet (in voldoende) mate is behandeld. 2. Bij overheden in België omvat de toelatingseis dikwijls het bezit van een bepaald diploma op een bepaald niveau. In tegenstelling tot Nederland wordt een gelijkwaardig werk en denkniveau verkregen door ervaring niet geaccepteerd. Dit maakt het moeilijk(er) o door te groeien maar vooral ook om van vakgebied te wisselen. 3. Bij de overheden in België worden vaak vergelijkende examens gehouden, gebaseerd op Belgische wet/regel en inhoud. Iemand met een Nederlands diploma en Nederlandse ervaring staat dan, al was het maar vanwege het taalgebruik, op achterstand. Omgekeerd organiseren Nederladse overheden in dergelijke gevallen meestal assessments, die ruimer zijn opgevat. 4. Los van de meer objectieve zaken is het natuurlijk lastig voor een Belgische werkgever om de waarde van bepaalde opleidingen en werkervaring in Nederland op waarde te schatten. (Wat de boer niet kent dat vreet die niet = Nederlands gezegde). Hierdoor zal de voorkeur uitgaan naar bekende materie (Belgische opleidingen en ervaring). Omgekeerd zal men in Nederland de beste kandidaat voor de functie willen hebben, los van hoe hij/zij de competenties heeft verworven. 5. Sommige diploma s blijven een erkenningprobleem opleveren. Dat is bijvoorbeeld het geval bij juristen, dit omwille van de vakinhoud, die land per land verschilt. Dirk De Corte, Managing partner van Improve Ment en hoogleraar te Antwerpen, signaleert tijdens een bijeenkomst van het Vlaams Nederlands Cultureel Verdrag het volgende: Statuut van het onderwijs en accreditatie Het hoger kunstonderwijs heeft in Vlaanderen en Nederland een verschillend statuut: In Nederland: HBO-Bachelor en HBO-Master In Vlaanderen: professionele Bachelor en academische Master Dit is geen probleem voor uitwisseling van studenten, maar wél voor professionals die solliciteren naar een positie waar een bepaald diploma gevraagd wordt. Een NLse BA wordt in Vlaanderen niet geaccepteerd zonder attest van gelijkwaardigheid (lange procedure, afronding niet haalbaar binnen de termijn van een sollicitatieprocedure), wat leidt tot ongelijke kansen op de arbeidsmarkt 35

36 voor Vlamingen en Nederlanders binnen één Bolognaruimte en interne markt. Het probleem voor studenten ontstaat wanneer vooropleiding niet gekend is in het andere land. Dan rijst de vraag of er al dan niet een schakelprogramma gevolgd moet worden (voorbeeld Dirk De Corte: mag een Nederlandse BA-gediplomeerde van de NLse opleiding Imagineering doorstromen naar een Masteropleiding aan de Universiteit Antwerpen? Of is dan een schakelprogramma vereist? Deze vraag kan niemand adequaat beantwoorden. Oplossing volgt ad hoc, per geval). In La Grande Région observeert men volgende obstakels bij de grensoverschrijdende erkenning van beroepskwalificaties: De belangrijkste obstakels voor de grensoverschrijdende erkenning van beroepskwalificaties in paramedische beroepen hebben te maken met: - De gereglementeerde beroepen verschillen tussen de landen - De diploma s moeten worden gevalideerd en vertaald - De lange doorlooptijd voor de erkenning van de beroepskwalificaties (soms tot 4 maand) - Verschillen in niveau en leerinhoud van de opleidingen tussen de landen - De moeilijkheden om de erkenningcommissies samengesteld te krijgen (!) - De uitvoering van de aanpassingsstages - De kennis van de taal. Bron: La reconnaissance des qualifications dans les professions paramédicales. Allemagne, France Luxembourg. vertaling) 36

37 A.4. Een gesystematiseerd overzicht van de hinderpalen voor de vlotte meeneembaarheid van diploma s en beroepskwalificaties De vlotte grensoverschrijdende meeneembaarheid van de beroepskwalificaties wordt gehinderd door diverse factoren. Op basis van diverse casussen, getuigenissen van bevoorrechte getuigen, de uitkomsten van de Benelux-Workshops van 25 maart 2013 en 25 juni 2013 en andere informatiebronnen komen we tot volgend gesytematiseerd overzicht van hinderpalen die de vlotte meeneembaarheid van diploma s en beroepskwalificaties hinderen. 1. Compensaties 11 De kandidaat grensarbeider of arbeidsmigrant is in vele gevallen verplicht compensatie te leveren, in de vorm van een specifieke, een bijkomende opleiding of stage, om over de grens heen aan de slag te kunnen gaan. Dergelijke compensaties zijn vereist indien de beroepen in de buurlanden op een verschillende manier werden gereglementeerd, indien de leerinhouden van de opleidingen verschillen of indien de opgedane aantoonbare beroepservaring niet voldoende wordt geacht om het beroep aan de andere kant van de grens uit te oefenen. Zo moeten bijvoorbeeld de sociaal assistenten specifieke kennis hebben van de juridische situatie in het ontvangende land. Het kan zijn dat de kandidaat dan bijkomende cursussen moet volgen. 2. Specifieke vereisten door de taal- en werkomgeving Naast de wettelijke erkenning van beroepen en diploma s moeten kandidaten ook voldoende blijk geven van de kennis van de voertaal en van de werkomgeving. Deze eis wordt meestal opgelegd door de werkgevers. Ook hiervoor dienen desgevallend bijkomende opleidingen gevolgd of proeven afgelegd. 3. Verschillende naamgeving van diploma s en beroepen De nomenclatuur kan een complicerende factor zijn. Zo bestaan er over de grens heen soms verschillende namen voor gelijksoortige opleidingen of beroepen of gelijke namen voor verschillende opleidingen of beroepen. Heeft het beroep met dezelfde naam ook dezelfde inhoud? Ook dat moet in de procedure worden gecontroleerd. 4. (On)bekendheid van de regelgeving bij de stakeholders Diverse stakeholders die in de grensgebieden actief zijn signaleren dat ze onvoldoende bekend zijn met de regelgeving, zowel van de landen zelf als van de EU. Ook de opeenvolging van nieuwe regelgevingen maakt het nog moeilijker om de mogelijkheden ten volle te kennen en te benutten. Hierbij wordt opgemerkt dat vanuit de landen op dit vlak inspanningen worden gedaan, ondermeer door de nationale coördinatoren. Het voordeel van een Benelux-overleg bestaat er precies in dat de problematiek aan de beide kanten van de grens wordt benaderd, waarbij ook verschillende bevoegdheidsniveaus in de landen zijn vertegenwoordigd. Dat staat interne overleggen binnen de landen niet in de weg. 11 Voor gekwalificeerde beroepen arts, ziekenverpleger, tandarts, dierenarts, verloskundige, apotheker, architect zijn de opleidingseisen en de minimumduur van de opleiding in gans de EU gedetailleerd vastgesteld. Deze beroepen worden zonder administratieve procedures in gans de Europese Unie erkend. 37

38 5. Bestuurlijke complexiteit en complexe regelgeving Er zijn sterke verschillen in de interne bevoegdheidsverdelingen in de landen. Zo zijn de bevoegdheden in Nederland en Luxemburg nationaal georganiseerd en zijn deze in België en Duitsland verdeeld over het nationale en het regionale niveau. Binnen de Europese Commissie is DG Internal Market bevoegd voor de Richtlijnen aangaande de erkenning van beroepskwalificaties en is DG Education and Culture bevoegd voor de erkenning van diploma s en daarbij horende kwalificatiesystemen. Ook DG Employment, Social Affairs and Inclusion is betrokken bij de grensoverschrijdende arbeidsmobiliteit in het algemeen. Stakeholders wijzen op de complexiteit van de betreffende regelgeving voor de betreffende doelgroepen. 6. Communicatie tussen bevoegde overheden Een aantal stakeholders wijzen op de gebrekkige communicatie tussen betrokken overheden over de grens heen. De ervaringen met het huidige Internal Market Information System (IMI) zijn niet bij alle betrokkenen onverdeeld positief: de snelheid en de kwaliteit van de antwoorden zijn afhankelijk van de respons van de lidstaten. 7. Administratieve procedures Om over de grens heen aan de slag te kunnen dient de kandidaat in vele gevallen een erkenningprocedure te doorlopen (diploma erkenning, erkenning toegang tot het beroep, aantonen kennis van taal en werkomgeving, ). Dit kost geld en tijd (procedures kunnen van enkele weken tot enkele maanden duren). Bovendien is de uitkomst ervan onzeker. Door dit alles wordt de buitenlandse kandidaat op achterstand geplaatst en kunnen de arbeidsplaatsen intussen zijn ingenomen. Hierdoor gaan kansen op de vlot functionerende grensoverschrijdende arbeidsmobiliteit verloren. 8. (on)bekendheid bij de individuele werknemer, kandidaat grensarbeider en werkgever Uit verschillende casussen blijkt dat vele mensen die met de procedures van grensoverschrijdende erkenning worden geconfronteerd, niet op de hoogte zijn van de aard, de duurtijd en de eventuele kostprijs die daaraan is verbonden. De kandidaat van over de grens moet zijn weg zien te vinden in een complex geheel. Alle bevoegde overheden ondernemen inspanningen om de burger werknemer of werkgever te informeren, dit echter vanuit de eigen bevoegdheid. Door de veelheid van informatiebronnen, elk voor een bepaald segment, levert dit een complex geheel op. In algemene zin stellen we een mismatch vast tussen de aanbodgestuurde informatie voorziening die door de landen en de Europese Commissie wordt georganiseerd en de behoefte aan laagdrempelige en transparante informatie van de gebruikers (werkgevers, individuen, decentrale overheden, ) (vraaggestuurd). Uiteraard moet dit in overeenstemming zijn met de geldende regelgeving op Europees en nationaal niveau. 38

39 A.5. Groeiende aandacht voor de meeneembaarheid van diploma s en beroepskwalificaties 1. De gevolgen van obstakels inzake meeneembaarheid voor de grensoverschrijdende arbeidsmobiliteit De voorgaande paragrafen wijzen op een duidelijk onbehagen en frustraties bij individuen, werknemers, werkgevers, bevoorrechte waarnemers, stakeholders. Werkgevers en werknemers hebben bij grensoverschrijdende meeneembaarheid van diploma s en beroepskwalificaties te maken met bijkomende hindernissen, die binnenlands niet gelden. De kans dat door de vertraging, de complexiteit en het ontmoedigend effect de kansen op een optimale werkende arbeidsmarkt worden gemist, is zeer reëel. Hoewel het kwantitatief aspect van deze problemen soms beperkt kan lijken, gaan hierdoor kansen op de vlot functionerende grensoverschrijdende arbeidsmarkt verloren. De werkgever mist goed gekwalificeerde kandidaten omdat hij het diploma niet kent, niet goed kan inschatten, het te lang duurt vooraleer een diploma wordt erkend, De werkzoekende mist kansen omdat, tegen de administratieve procedure is doorlopen de vacature reeds is ingenomen, omdat de uitkomst van de procedure onzeker is en geld kost. De werkzoekende raakt ontmoedigd en begint er niet meer aan. Deze vaststellingen gelden echter niet alleen in de Benelux. Het volgend citaat ondersteunt de observatie. Applying for the right to practice an occupation can be an extremely time-consuming and difficult process. Many skilled migrants are not able or willing to invest the resources required, particularly if moving on a temporary basis. Governments seeking to simplify and reduce barriers to professional practice face a highly complex system with a wide range of stakeholders responsible for different aspects of the recognition process- especially where occupational regulation is delegated to subnational actors, such as in Canada, the United States and Germany. Evidence from multiple countries shows that the entry barriers these regulations create can delay entry to skilled work, in many cases for years, while large numbers of migrants who start the process of applying for recognition never complete it. These barriers create substantial costs, as highly qualified professionals remain out of the labor force, are unemployed or are employed in jobs for which they are overqualified. There are several factors behind the poor recognition of credentials. One is professional protectionism. Professional bodies work not just to ensure quality but also have an interest in creating barriers to entry for outsiders who do not have the superio credentials these bodies endorse. Another is the varying quality of education and training worldwide. It would be naïve to regards all qualifications systems as equal. Educational resourcing varies markedly in migrant source countries. Many systems are under resourced and quality assurance is often marginally developed, creating challenges for harmonization. (Leslyanne Hawthorne, Migration Policy Institute) De vrijheid van het grensoverschrijdend personenverkeer en de groeiende grensoverschrijdende arbeidsmobiliteit stellen de vraagstukken in verband met de grensoverschrijdende meeneembaarheid van diploma s en beroepskwalificaties op scherp. Het is duidelijk dat, niettegenstaande de geleverde inspanningen, er nog veel kan verbeterd worden om deze meeneembaarheid te verbeteren. 39

40 Het groeiende gevoel voor de urgentie van deze problematiek vertaalt zich ook in de groeiende politieke aandacht. 2. Groeiende aandacht van werkgevers, ondernemers en beleidsverantwoordelijken De geschetste problematiek krijgt meer meerklank bijbeleidsverantwoordelijken en belangengroepen. Een (wellicht onvolledige) greep uit de meest recente uitspraken: - Op 13 december 2013 stellen de drie Benelux-premiers naar aanleiding van hun Benelux-top ondermeer het volgende: Les trois Premiers ministres n'ont pas manqué de souligner la pertinence que conserve, selon eux, l'union Benelux, dans de nombreux domaines concrets comme les problèmes transfrontaliers, la reconnaissance des diplômes ou le recours à des ambassades communes à l'étranger.» - Jeroen Dijsselbloem, huidig voorzitter van de Eurogroep, stelt in zijn speech voor de Oeso op 17 februari 2014 dat For example-open for debate- the First possibility could be the services markets, more specifically the protected professions. Protected professions are politically hard to deal with. In a joint effort, maybe on the basis of single standards, we could open up services and product markets in all of our countries for Young professionals to participate and to start new businesses. Real opportunities for unemployed youth. - Het Europees Parlement noemt de complexiteit en de onzekerheid van de administratieve procedures een belangrijk probleem. Het stelt voor de informatie voor de gebruiker te verduidelijken en de toegang ertoe gemakkelijker te maken door samenwerking tussen de lidstaten onderling en met de Europese Commissie. Het pleit voor doorverwijzingen zijn naar andere websites, zoals bijvoorbeeld de portaalsite Uw Europa. (P7_TA(201)0408). - Het Verbond van Belgische Ondernemingen stelt in het memorandum voor de Verkiezingen van 25 mei 2014: Het principe van de wederzijdse erkenning (dat van toepassing is bij het vrij verkeer van goederen) moet vooruitgang mogelijk maken op het vlak van de beroepskwalificaties. Op dit moment genieten namelijk minder dan 10 van de zowat 700 gereglementeerde beroepen in Europa een dergelijke erkenning. Doel is te komen tot een kritische beoordeling en een vereenvoudiging van de talrijke instrumenten en vereisten in de lidstaten, uiteraard zonder dat dit leidt tot een nivellering naar beneden. Het erkennen van de universitaire diploma s in het kader van het Bolognaproces is een grote stap vooruit. - UNIZO stelt (in het dossier 20 jaar Europese Interne Markt KMO Kans of nachtmerrie?) dat Bij de erkenning van de eigen beroepskwalificaties van de ondernemer (over de landsgrenzen heen) spelen vooral de onduidelijkheid over de diploma vereisten (18%) en de langdurige procedure (19%) hen parten. Unizo beveelt dan ook aan Europa vereenvoudigt, samen met de lidstaten, de procedures om een beroep in het buitenland te kunnen uitoefenen. De beroepskaart, die hiervoor geïntroduceerd zou worden, en waar alle informatie systematisch op wordt verzameld, kan hierbij een belangrijk instrument zijn. Daarnaast moet in elke lidstaat één aanspreekpunt voor informatie hieromtrent worden aangeduid. 40

41 Informatievoorziening via portaal en persoonlijke dienstverlening 1. Algemeen Informatie aan (potentiële) werkzoekende over sociale zekerheid, belastingen en voorzieningen is belangrijk om de kans op aanvaarding van werk aan de overkant van de grens te vergroten. Aranco Rapport In het Aranco-rapport Informatieverstrekking aan grensarbeiders 2013/2014 (kopje Betrokkenheid, laatste alinea, concept-versie) wordt betreffende het belang van de informatieverstrekking aan grensarbeiders het volgende opgemerkt: Als een potentiële grensarbeider zich in een vroeg stadium goed oriënteert op (de gevolgen van) het werken in een ander land, kan men alle aspecten in kaart brengen en een weloverwogen besluit nemen. Achteraf is het moeilijk en vaak onmogelijk om een financieel ongunstige situatie te corrigeren. Achteraf corrigeren kost dan ook altijd meer werk en is uiteindelijk duurder. In 2008 is al iets soortgelijks aangegeven door de Maatschap voor Communicatie in het Communicatieadvies voor grenswerkers in Nederland en Duitsland (p.6 /7): Doordat grenswerken ingrijpt op het niveau van sociale zekerheid ontstaat er een continuüm in een arbeidscarrière dat verschillende stadia kent en dus levenslang bewustzijn vergt. Dit brengt een bepaalde mate van onzekerheid met zich mee. Eenmaal een grenswerker, altijd een grenswerker, want de systeemverandering van 1 naar 2 administratieve systemen kan ook later, in een nieuwe fase van het leven invloed hebben (bijvoorbeeld op de pensioenvoorziening). Deze passages benoemen één van de kernproblemen die bij grensarbeid door experts vaak worden opgemerkt: mensen die grensoverschrijdend (willen) werken, zijn zich er vaak niet van bewust welke individuele gevolgen dit voor hun dagelijks leven heeft, niet alleen op sociaal en fiscaal vlak. 2. Het webportaal Samenwerkingsovereenkomst over het webportaal De samenwerkingsovereenkomst over de elektronische informatievoorziening voor grensarbeiders door middel van het portal tussen België, Nederland en Noordrijn-Westfalen werd ondertekend op 18 december 2012 tussen enerzijds het Ministerium für Arbeit, Integration und Soziales van de Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen (MAIS), het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, directie Internationale Zaken (SZW/IZ), de FOD Sociale Zekerheid (FOD SZ), de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, de Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening, het Vlaams Ministerie voor Werk en Sociale Economie, de Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling, 41

42 de Service Public Wallon de l Emploi et de la Formation en de Forem, en anderzijds het Secretariaat-Generaal van de Benelux Unie. Deze overeenkomst heeft tot doel om voor de jaren 2013 en 2014 de vraagstukken te regelen m.b.t. onderhoud en administratief beheer van de portal, de concrete opdrachten van het Secretariaat-Generaal en zijn partners, de financiering van de geïntegreerde portal, de rol van de projectcoördinator, de looptijd van de overeenkomst, de procedure voor evaluatie van de samengevoegde portal, en verder, het beslechten van eventuele geschillen. Nog vóór het eind van het jaar zal in het kader van de raamovereenkomst de uitbreiding van de portal met België/NRW en België/Luxemburg tot stand zijn gebracht. Evaluatie en verdere ontwikkeling van het portaal - Hoofdlijn evaluatie Uit de statistieken van Google Analytics blijkt dat in totaal meer dan mensen het webportaal bezochten van 1 januari 2014 tot 29 april Bij deze groep waren er nieuwe bezoekers. Bijgevolg kan worden geconstateerd dat het webportaal gedurende de eerste vier maanden van 2014 door een vrij groot aantal bezoekers werd gebruikt. In het algemeen had de lancering van het samengevoegde webportaal tot gevolg dat het gemiddelde aantal bezoekers na 18 juni 2013 duurzaam en aanzienlijk werd verhoogd. E.e.a. werd in 2014 nog versterkt door de diverse maatregelen van het Secretariaat-Generaal m.h.o. de optimalisatie van de zichtbaarheid van het webportaal. Een aantal maatregelen ter verbetering van de doelmatigheid van het webportaal zijn nl. reeds ingevoerd dan wel in uitvoering. Zo zal bijvoorbeeld een rubriek "Actualiteiten/Nieuws" worden aangevuld met spreekdagen in de grensstreek of met recente juridische ontwikkelingen. De betrokken instanties wordt verzocht om dit soort informatie actief aan te leveren. Het sterke punt is dat het webportaal in meerdere talen wordt gepresenteerd en de informatie in de taal van het buurland blijft daardoor vaak ontoegankelijk voor grensarbeiders. Naast deze inhoudelijke aanpassingen worden de links wekelijks gecheckt en indien nodig vervangen. De webbouwer (Osage) heeft voorgesteld om gebruik te maken van een automatische linkchecker om dode links op te sporen waardoor het aantal niet meer werkende links aanzienlijk kan worden beperkt, de kwaliteit van de portal wordt vergroot en het werk van de projectcoördinator wordt gefaciliteerd. Ook zijn er maatregelen ter vergroting van de bekendheid van het webportaal (promotie) uitgevoerd. Zo zou de vindbaarheid door meer links naar het webportaal kunnen worden verhoogd aangezien ook het aantal links invloed heeft op de positionering van een website binnen Google. De partnerministeries en verschillende overheidsinstanties zoals de SVB, de Zentrale Arbeits- und Fachvermittlung van de Duitse Bundesagentur für Arbeit of het Nederlands Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV), die gevraagd werden om op hun website een link naar het webportaal te plaatsen, gaven gevolg aan dit verzoek. Andere instellingen zoals de universiteit 42

43 Münster, het Grensinfopunt Aken/Aken-Eurode, de Euregio Rijn-Maas-Noord of het burgerportaal van Luxemburg (guichet.lu) verwijzen naar het webportaal van de Benelux. Ook moet bijzondere aandacht gaan naar nieuwe technologieën en de sociale media met het oog op een modern en interactief imago van het webportaal. - Ontwikkelingen van het portaal Rol van de strategische stuurgroep Overeenkomstig de bepalingen van de in december 2012 ondertekende samenwerkingsovereenkomst tussen de partners BE-NL en NRW zal het SG vanaf 1 januari 2015 alleen zorg dragen voor het beheer en de financiering van het webportaal. Het College van secretarissen-generaal is overeengekomen dat de verantwoordelijkheid voor de portal zal worden neergelegd bij de high level stuurgroep bestaande uit vertegenwoordigers op het gebied van werkgelegenheid. Deze stuurgroep wordt ingesteld in het kader van de uitvoering van het AMTproject. De high level stuurgroep zal waken over een goede zichtbaarheid van het AMT-project, en daarmee, van het Benelux-webportaal. Praktische punten m.b.t. organisatie, samenstelling, vergadermodus- en ritme zullen later worden bepaald na overleg met de betrokken DG s en hun medewerkers. Concreet gezien kan de stuurgroep voorstellen om expertengroepen in te stellen voor de praktische uitvoering van het Benelux-webportaal. Overigens zal het grootste deel van de aanpassingen aan de portal volgens het door het College van SG voorgestelde tijdpad tegen eind 2014 zijn uitgevoerd. De daarop volgende tijd zullen voornamelijk onderhoud/maintenance en administratief beheer centraal staan. Wat het budget na 2014 betreft is het College van secretarissen-generaal bereid om op regelmatige basis een deel van het eigen Benelux-budget te reserveren voor de exploitatiekosten van de portal met inbegrip van de personeelskosten. Hiermee staat voorlopig vast dat deze kosten vrij laag zullen zijn. Het Secretariaat-Generaal biedt jaarlijks een volledig rapport aan de stuurgroep aan over de portal. Financieringsplan van het webportaal 2015 Overeenkomstig de bepalingen van de samenwerkingsovereenkomst tussen de partners BE-NL en NRW zal het SG vanaf 01/01/2015 alleen zorg dragen voor het beheer en de financiering van de portal. Het College van secretarissen-generaal is overeengekomen dat de verantwoordelijkheid voor de portal zal worden neergelegd bij de high level stuurgroep bestaande uit vertegenwoordigers op het gebied van werkgelegenheid. Deze stuurgroep wordt ingesteld in het kader van de uitvoering van het AMT-project. De high level stuurgroep zal waken over een goede zichtbaarheid van het AMT-project, en daarmee, van het Benelux-webportaal. Praktische punten m.b.t. organisatie, samenstelling, vergadermodus- en ritme zullen later worden bepaald na overleg met de betrokken DG s en hun medewerkers. 43

44 Tegen dan zal het portaal waarschijnlijk zijn uitgebreid met een component «onderwijs» en/of «werknemers» zodat de benodigde aanpak de bevoegdheden van de ministeries van Sociale Zaken en Werkgelegenheid overstijgt. Concreet gezien kan de stuurgroep voorstellen om expertengroepen in te stellen voor de praktische uitvoering van het Benelux-webportaal. Overigens zal het grootste deel van de aanpassingen aan de portal volgens het door het College van SG voorgestelde tijdpad tegen eind 2014 zijn uitgevoerd. De daarop volgende tijd zullen voornamelijk onderhoud/maintenance en administratief beheer centraal staan. Wat het budget na 2014 betreft is het College van secretarissen-generaal bereid om op regelmatige basis een deel van het eigen Benelux-budget te reserveren voor de exploitatiekosten van het webportaal met inbegrip van de personeelskosten. Voorlopig staat vast dat deze kosten vrij laag zullen zijn. Het is evenwel belangrijk om na te gaan welke extra relevante financiële inbreng de verschillende partners (ministeries of andere) kunnen leveren. Dit punt zal voor de eerste bijeenkomst van de stuurgroep in juni worden geagendeerd. Aangezien de Benelux-portal een project is van het Secretariaat-Generaal zal het secretariaat jaarlijks een volledig rapport aanbieden aan de stuurgroep. De beslissingen zullen op strategisch niveau worden genomen, terwijl de experts van de werkgroepen zich zullen buigen over de meer concrete aspecten m.b.t. het dagelijks beheer van de portal. Nu de partners van de ministeries niet langer structureel deelnemen aan de financiering van de portal, ligt de beslissingsbevoegdheid opnieuw alleen bij de stuurgroep. 44

45 Het belang van vergelijkbare gegevens 1. kwantitatieve basis voor een gezamenlijk beleid Grensoverschrijdende arbeidsmarktgegevens dienen arbeidsmarktbeleid te sturen. Feiten en cijfers geven immers weer waar de knelpunten en opportuniteiten liggen voor beleid. Een kwantitatieve basis op grond van internationaal vergelijkbare cijfers over pendelstromen, de vraag naar arbeid en het aanbod van arbeid in grensregio s en werkgelegenheid in het algemeen is dan ook essentieel om een efficiënt grensoverschrijdend arbeidsmarktbeleid te voeren. De vele bestaande gegevens houden op aan de grens. Het matchen van de werkzoekenden aan de ene kant van de grens met vacatures aan de andere kant van de grens is dan ook niet een gemakkelijke opgave, gezien de landelijke verschillen in onderwijs- en kwalificatiesystemen van werkzoekenden en openstaande vacatures en de incomplete informatie aan de vraagkant van de arbeidsmarkt (zie onderstaand kader). Een globale analyse van de bestaande arbeidsmarkt- en grensarbeidgegevens, zie ook het vorige verdiepingsdocument, maakt duidelijk dat er nog vele gaten gevuld dienen te worden om een volledig en concreet overzicht te krijgen van de grensoverschrijdende arbeidsmarkt en zijn mogelijkheden. Vacaturestatistieken Vergelijkbare gegevens over de vraag naar arbeid zijn echter lastiger te verkrijgen en zijn minder overzichtelijk dan de informatie over pendelstromen en werkzoekenden. Ten eerste wordt de onderverdeling van de vacatures naar bepaalde kenmerken, door de desbetreffende instanties, op verschillende manieren gepubliceerd, waardoor ze niet goed te vergelijken zijn. Bovendien is het belangrijk dat de tellingen over vergelijkbare periodes gebeuren. Gegevens per maand kunnen immers niet vergeleken worden met gegevens op jaarbasis. Ten tweede geeft het aantal vacatures die ingeschreven staan bij een arbeidsbemiddelingorganisatie niet een volledig beeld van de werkgelegenheidskansen voor werkzoekenden. Zo wordt er geschat dat slechts 10-15% van de openstaande vacatures terecht komt bij het UWV (UWV Werkbedrijf). Aanvullende informatie is dus nodig om een completer overzicht te bieden. Online zoekmachines bieden hiervoor een mogelijke oplossing (bijvoorbeeld de gegevens van jobfeed / Euregio-jobroboter ). In België worden de statistieken m.b.t. het aantal vacatures door de gewesten en de Duitstalige Gemeenschap 12 geregeld. In Vlaanderen zijn er veel vacatures zonder studievereisten (47%), gevolgd door de vacatures voor hooggeschoolden (35%). De meeste openstaande vacatures bevinden zich in Antwerpen en Oost-Vlaanderen (respectievelijk 31 en 25%). In Wallonië zijn er ook veel openstaande vacatures niet gespecificeerd naar opleidingsniveau (52%). Dit kan betekenen dat de vacature geen opleiding vereist of dat de werkgever het niet doorgegevens heeft. Van de wel gespecificeerde vacatures zijn er relatief veel vacatures voor hoogopgeleiden (21%). In de Duitstalige Gemeenschap is er een groei naar banen voor hoogopgeleiden en in Brussel zijn er al relatief veel vacatures voor hoogopgeleiden (33%). In Nederland biedt het UWV werkbedrijf een overzicht van de vacatures naar opleidingsniveau. Het grootste aandeel vacatures in Nederland vereist middenopgeleiden (36%), waarvan het grootste gedeelte een MBO diploma vereist. Groningen is de enige grensprovincie die, relatief gezien, meer vacatures voor hoogopgeleiden heeft vergeleken met het Nederlands gemiddelde. De overige grensprovincies hebben daarentegen een hoger aandeel in vacatures voor lageropgeleiden (VMBO of MBO). Zeeland heeft opvallend veel vacatures voor werkzoekenden die enkel basisonderwijs hebben afgerond. In Luxemburg houdt ADEM, in samenwerking met STATEC, de vacaturestatistieken bij. Het aantal openstaande vacatures is in de brochures opgedeeld naar NACE-classificatie (beroepssector). Hieruit kan je ophalen dat er 12 Vlaanderen: VDAB, Wallonië: Le Forem, Brussels Hoofdstedelijk Gewest: Actiris, Duitse Gemeenschap: DG Arbeitsamt. 45

46 redelijk veel openstaande banen in de gezondheids- en de administratiesector zijn. Of het om hoog of laagopgeleid personeel gaat is niet vermeld. In Duitsland verzamelt de Bundesagentur fur Arbeit arbeidsmarktstatistieken voor zowel Duitsland als voor de verschillende regio s. Volgens deze cijfers is er veel vraag naar vakarbeid in de energie- en elektrasector, de metaalbewerking en bouw, de machinetechnieken en de verkoopsector. Daarnaast is er veel vraag naar specialisten en experten in de medische sector en informatica. Om een duidelijker beeld te vormen van de lastig vervulbare vacatures aan de andere kant van de grens, kunnen de lijsten met knelpuntberoepen/moeilijk vervulbare beroepen van de landen naast elkaar gelegd worden (zie deelbijlage moeilijk vervulbare beroepen onder de bijlage Meeneembaarheid diploma s en beroepskwalificaties ). Hieruit blijkt dat de vacatures in zowel de technische- als de zorgsector als knelpuntberoepen worden ervaren. Naast deze overeenkomsten zijn er ook een aantal beroepen die moeilijk vervulbaar zijn in het ene land, maar niet in een ander land. Zo is er in Luxemburg veel vraag naar arbeid voor de financiële en dienstensector, terwijl dit veelal beroepen zijn die in België niet op de knelpuntenlijst staan. Een ander voorbeeld is de vraag naar leerkrachten in het onderwijs in België, terwijl dit niet als moeilijk vervulbare vacatures gezien wordt in Duitsland. Op basis van deze gegevens vergroot een grensoverschrijdende arbeidsmarkt dus de mogelijkheden voor zowel werkzoekenden als de werkgevers. Het opstellen van de nationale lijsten met knelpuntbroepen wordt echter niet volgens een homogene methode gedaan. Het is belangrijk dat er op basis van eenzelfde soort methodiek de knelpuntberoepen in de verschillende landen naast elkaar gelegd kunnen worden. Zo n soort lijst geeft vervolgens aan welke beroepssectoren potentiële arbeidskrachten missen. Indien de landen op basis van deze lijst met verschillende knelpuntberoepen kampen, dient zich de mogelijkheid dat er geschikte arbeidskrachten aan de aan de andere kant van de grens te vinden zijn. Met betrekking tot de Europese arbeidsmarktgegevens (veelal gebaseerd op de Labour Force Survey)is het probleem echter dat het steekproefgegevens betreft en dat de gegevens op regionaal niveau minder betrouwbaar en compleet zijn. Dit omdat de sample te klein is en de groep nietgespecificeerden te groot. Zo tonen bijvoorbeeld de administratieve grensarbeidcijfers van het RIZIV (Rijksinstituut voor ziekte- en invaliditeitsverzekering) in België en het IGSS (Inspection générale de la sécurité sociale) in Luxemburg aan dat het in werkelijkheid om andere aantallen gaat, die ofwel hoger of lager kunnen liggen dan de schattingen van Eurostat (zie tabellen 1 en 2). In België liggen de nationale cijfers net onder de Eurostat cijfers, 10% voor de inkomende arbeid en 2% voor de uitgaande grensarbeid. In Luxemburg liggen de nationale cijfers 11% boven de schattingen van de LFS. Desalniettemin komen de trends en verhoudingen wel met elkaar overeen. Bovendien is de aanwezige dataset niet volledige; zo is de opdeling naar basisopleidingsniveau van werkzoekenden alleen, niet erg informatief. Aanvullende administratieve gegevens zijn nodig om een beter beeld te kunnen krijgen van het aantal grensarbeiders, de pendelstromen tussen regio s, de beroepssectoren waarin de grensarbeiders werkzaam zijn en het opleidingsniveau/-richting. Het is belangrijk om de daadwerkelijke omvang van grensarbeiders te weten en waar zij werkzaam zijn om effectief de trend rondom grensarbeid aan te tonen en daarmee het belang van grensoverschrijdende samenwerking op gebied van arbeidsmobiliteit. 46

47 Tabel 1. Pendelgegevens Luxemburg (inkomende grensarbeid, x1000) Total 151,9 156,6 159,1 Hommes 101,4 103,8 104,7 Femmes 50,4 52,8 54,4 Résidence des travailleurs frontaliers Belgique 38,4 39,4 40,1 France 75,1 77,5 78,7 Allemagne 38,4 39,7 40,3 Nationalité des travailleurs frontaliers Belgique 34,2 35,1 35,3 France ,9 Allemagne 34,6 35,6 36 Italie 2,2 2,2 2,1 Luxembourg 3,3 3,5 3,9 Portugal 2,9 3,1 3,4 Autres 3,7 4,1 4,5 Bron: IGSS en STATEC Tabel 2. Pendelgegevens België (inkomende en uitgaande grensarbeid) 47

48 Bron: RIZIV Tot slot: het belang van vergelijkbare arbeidsmarktgegevens ter ondersteuning van grensoverschrijdende beleidsvoorstellen is in onderstaand kader geïllustreerd voor de meeneembaarheid van diploma s en beroepskwalificaties. Een vlotte grensoverschrijdende meeneembaarheid van diploma s en beroepskwalificaties is belangrijk voor bepaalde takken van de economie en de samenleving. Op basis van de beschikbare informatie kunnen enkele voorbeelden worden gegeven: 1. Zo werd in % van de nieuw gecreëerde bedrijven in Luxemburg geleid door personen met buitenlands verworven kwalificaties ; 2. Een quick scan van de lijst van Belgische knelpuntberoepen (tekorten door te beperkte uitstroom of door tekort aan vakbekwaamheid) leert dat bijna de helft ervan tegelijk ook gereglementeerde beroepen zijn, wat betekent dat het moeilijker is om beroepskwalificaties over de grens heen mee te brengen. Het betreft dan diverse opleidingsrichtingen zoals het hoger secundair onderwijs met technische of beroepsvorming (bijvoorbeeld in de bouw, technici centrale verwarming, beenhouwers, brood- en banketbakkers, ), maar evenzeer professionele bachelors in de pedagogische beroepen (zoals leraren secundair, lager en kleuteronderwijs) of in de zorgsector (zoals verpleegkundigen, kinesitherapie enz.). Voor Nederland zijn ongeveer een kwart van de moeilijk invulbare beroepen tegelijk ook gereglementeerde beroepen. Deze vindt men vooral in de medische en paramedische beroepen (verpleegkundigen, artsen, medisch laboranten, enz) en diverse pedagogische beroepen (bijvoorbeeld leraren basisonderwijs, landbouwtechnieken, medische zorg) ; 3. De gezondheidszorg in de drie Benelux-landen wordt in belangrijke mate ondersteund door de instroom van gekwalificeerd personeel uit de het buitenland. Zo hadden in ,3% van de nieuwe artsen-specialisten in België een buitenlandse kwalificatie en voor verplegers was dat 37, 3 %. Deze cijfers vertonen een stijgende lijn en bovendien komen vele buitenlanders uit de buurlanden in of grenzend aan de Benelux. Het verdient aanbeveling om het verband tussen de meeneembaarheid van diploma s en beroepskwalificaties meer systematisch te onderzoeken en te monitoren voor het geheel van de Benelux, zodat treffende maatregelen doelgericht genomen kunnen worden. 48