Schouwburg met plein, muur, sculptuur en zitbanken

Transcriptie

1 Monument: Nijmegen, Stadsschouwburg REGISTER Monumentnummer Identificatienummer Basisregistratie Provincie Gemeente Plaats Straat/huisnummer Postcode Gelderland Nijmegen Nijmegen Keizer Karelplein 32H 6511 NH Kadastrale aanduiding NIJMEGEN B 5357 Datum inschrijving in register beschermde monumenten Datum, deel en nummer van inschrijving in openbare registers Aanduiding of korte omschrijving Schouwburg met plein, muur, sculptuur en zitbanken Complexonderdeel van complex [naam of complexnummer]

2 KENNIS: WAARDERING I Cultuurhistorische waarden: belang van het object/complex 1. als bijzondere uitdrukking van (een) culturele, sociaaleconomische en/of bestuurlijke/beleidsma tige en/of geestelijke ontwikkeling(en); 2. als bijzondere uitdrukking van (een) geografische, landschappelijke en/of historisch-ruimtelijke ontwikkeling; 3. als bijzondere uitdrukking van (een) technische en/of typologische ontwikkeling(en); 4. wegens innovatieve waarde of pionierskarakter; 5. wegens bijzondere herinneringswaarde. II Architectuur- en kunsthistorische waarden: (bijzonder) belang van het object/complex 1. voor de geschiedenis van de architectuur en/of bouwtechniek; 2. voor het oeuvre van een bouwmeester, architect, ingenieur of kunstenaar; De stadsschouwburg is een uitdrukking van de naoorlogse culturele spreidingspolitiek van de rijksoverheid. Kunst en cultuur moesten toegankelijk worden voor en verspreid worden onder alle lagen van de bevolking en overal in het land. De transparantie en toegankelijkheid van het gebouw staan hier symbool voor. De schouwburg is tevens een uitdrukking van de groeiende culturele vrijetijdsbesteding als gevolg van de gestegen welvaart en toegenomen vrije tijd. In het bijzonder drukt de schouwburg de herrijzenis uit van Nijmegen als cultureel centrum. De stadsschouwburg is een belangrijke exponent van de wederopbouw van de stad na de omvangrijke oorlogsschade. De Nijmeegse schouwburg is voorzien van een panoramisch podium in een ovale zaal en markeert daarmee de overgang van een traditioneel lijsttheater met frontale opstelling naar een open podium met een arenaopstelling. In de stadsschouwburg kon elke denkbare voorstelling zowel artistiek als technisch naar behoren gegeven worden. Daarmee behoorde de schouwburg van Nijmegen tot een van de weinige zalen in Nederland waar dit mogelijk was. De schouwburg is een voorbeeld van het brutalisme. Deze expressieve stijl is te herkennen in de zakelijkfunctionele opzet, de eenduidige vormen van de verschillende ruimtes en hun onderlinge relaties, het streven naar ruimtelijkheid, een zichtbare en expressieve betonconstructie, enkele uitvergrote onderdelen (zoals de waterspuwers en plantenbakken), ruwe materiaalafwerking en het ontbreken van decoratie. De stadsschouwburg is een van de belangrijkste en bekendste ontwerpen van de architecten ir. Albertus Maria (Bernard) Bijvoet (Amersterdam Haarlem 1979) en prof. Gerardus Hendricus Maria (Gerard) Holt (Haarlem 1904 Haarlem 1988). Holt

3 en Bijvoet werkten vanaf 1945 geregeld samen, onder meer aan de schouwburg en culturele centra (bv Tilburg en Apeldoorn). Bijvoet gold als specialist op het gebied van de theaterbouw. 3. wegens de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp; 4. wegens het bijzondere materiaalgebruik, de ornamentiek en/of monumentale kunst; 5. wegens de bijzondere samenhang tussen exterieur en interieur(onderdelen). Het vrijstaande bronzen beeld is een voorbeeld van het oeuvre van P. d Hont. Het wandkleed, de neonverlichting en het vrijstaande bronzen beeld vormen een voorbeeld van de naoorlogse toepassing van beeldende kunst in gebouwen en in de openbare ruimte. Men hechtte grote waarde aan de verheffende werking van beeldende kunst. Op het voorplein bevindt zich een sculptuur: een dame met stola door P. d Hont. Het beeld was bedoeld als aanzet voor een beeldentuin in de expositieruimte onder de foyer, die er echter nooit is gekomen. De grote vensterpartijen van de foyer en de hal zijn als een venster op de stad en maakt het gebouw transparant: wat zich binnen afspeelt is van buiten zichtbaar en omgekeerd. Exterieur en interieur lopen in elkaar over door een identiek materiaalgebruik voor vloeren en muren. Dit effect wordt versterkt door de glazen puien, de entreeluifel en de pilotis onder de foyer. In het interieur is de indeling nog aanwezig, evenals de afwerking van de vloeren en wanden en elementen als een marmeren balie, de trappen, kapstokken en paraplubakken, verlichtingsarmaturen, parketvloer, rieten balkonschermen en een ingebouwde kast. III Situationele en ensemblewaarden 1. betekenis van het object als essentieel (cultuurhistorisch, functioneel en/of architectuurhistorisch en visueel) onderdeel van een complex; 2. a. bijzondere, beeldbepalende betekenis van het object voor het aanzien van zijn omgeving; b. bijzondere betekenis van het complex voor het aanzien van zijn omgeving, wijk, stad De schouwburg, het vrijstaande beeld, de betonnen banken, het voorplein en de erfafscheiding vormen een historisch, functioneel en ruimtelijk ensemble. De stadsschouwburg is beeldbepalend door de omvang en de ligging aan een rotonde, het Keizer Karelplein. Het gebouw presenteert zich als een solitair en statig gebouw met een verhoogde foyer die zich met een grote glaspui op het plein richt. De schouwburg voegt zich naadloos in het vooroorlogs stedenbouwkundig concept van het Keizer Karelplein.

4 of streek; 3. a. bijzondere betekenis van het complex wegens de hoogwaardige kwaliteit van de bebouwing in relatie tot de onderlinge historisch-ruimtelijke context en in relatie tot de daarbij behorende groenvoorzieningen, wegen, wateren, bodemgesteldheid en/of archeologie; b. bijzondere betekenis van het object wegens de wijze van verkaveling/ inrichting/ voorzieningen. IV Gaafheid en herkenbaarheid: belang van het object/complex 1. wegens de architectonische gaafheid en/of herkenbaarheid van ex- en/of interieur; 2. wegens de materiële, technische en/of constructieve gaafheid; 3. als nog goed herkenbare uitdrukking van de oorspronkelijke of een belangrijke historische functie; 4. wegens de waardevolle accumulatie van belangwekkende historische bouwen/of gebruiksfasen; 5. (van specifiek het complex) wegens de gaafheid en herkenbaarheid van het gehele ensemble van samenstellende onderdelen (hoofd- en bijgebouwen, hekwerken, tuinaanleg e.d.); De vormgeving speelt in op de ligging van het gebouw ten opzichte van de stad. De foyer is met een grote vensterpartij naar het Keizer Karelplein gericht, evenals de schuin uitkragende vensters. De gevels aan Nassausingel en Van Schaeck Mathonsingel hebben daarentegen een ander karakter, afgestemd op deze singels. De stadsschouwburg kent een ongebruikelijke situering van de functies in verschillende gebouwdelen. Deze gebouwdelen hebben elk hun eigen volume en oriëntatie op de omgeving. Het exterieur is gaaf behouden. In het interieur zijn de kleurstelling en meubilering gewijzigd, maar de indeling, het karakter van de ruimtes en de afwerking is in hoge mate behouden. De materiële, technische en/of constructieve gaafheid is voldoende. De schildering van het beton heeft het beeld en het karakter van het pand niet aangetast. De stadsschouwburg is nog als zodanig in gebruik. De oorspronkelijke functie is dan ook zeer goed herkenbaar. De historische, functionele en ruimtelijke relatie tussen de schouwburg, het vrijstaande beeld, de betonnen banken, het voorplein en de erfafscheiding bestaat nog steeds.

5 6. in relatie tot de structurele en/of visuele gaafheid van de stedelijke, dorpse of landschappelijke omgeving. De ruimtelijke relatie met het Keizer Karelplein en de twee singels is onveranderd. V Zeldzaamheid 1. belang van het object/complex wegens absolute zeldzaamheid in architectuurhistorisch, bouwtechnisch, typologisch of functioneel opzicht; 2. uitzonderlijk belang van het object/complex wegens relatieve zeldzaamheid in relatie tot één of meer van de onder I t/m III genoemde kwaliteiten. Onderdelen zonder monumentale waarde: - Exterieur Fietsenrekken op het plein - Interieur Receptiegeschiedenis, prijzen e.d. Overige KENNIS: FEITEN Oorspronkelijke functie Typologie Huidige functie (met jaartal) Naam object Stijl/stroming Bouwtijd (ook de planfase) Cultuur, gezondheid, wetenschap Welzijn, kunst en cultuur Schouwburg Schouwburg met Plein, muur, sculptuur en zitbank Muur Schouwburg (2012) Stadsschouwburg Brutalisme 1955 (ontwerp); (bouw); 1961 (opening) Architect(en)/ontwerper(s) Bernard Bijvoet (Amersterdam Haarlem

6 Uitvoerder (aannemer e.d.) Opdrachtgever Exterieur Gebouw, constructietechniek 1979) i.s.m. Prof. Gerard H.M. Holt (Haarlem 1904 Haarlem 1988) Gemeente Nijmegen De stadsschouwburg is samengesteld uit onregelmatig geplaatste gebouwdelen met elk een eigen massa en vormgeving: een trapeziumvormige foyer, een zaal in de vorm van een halve cilinder en een blokvormige toneeltoren, alle drie in baksteen, en daartussen een hal in beton. De foyer op pilotis aan de voorzijde en de lager gelegen toneeltoren achteraan zorgen voor een horizontaal evenwicht. Gesloten vlakken contrasteren met open glaswanden. Karakteristiek zijn de uitvergrote elementen als plantenbakken, waterspuwers en V- vormige draagconstructie. Betonconstructie met stalen dekspanten. Ruw afgewerkte gevels van baksteen en (inmiddels geschilderd) beton. Stalen puien, deuren en ramen. Plein onder de foyer met grindbeton en marmer. Erfscheiding van beton. Het materiaalgebruik kent een contrast tussen de zorgvuldige afwerking van de marmervloeren, glaspuien en stucwanden enerzijds en de ruwe afwerking van de baksteen en het beton anderzijds. Interieur Interieur/afwerking Theaterzaal met 900 plaatsen. Foyerzaal die ook afzonderlijk te gebruiken is. De hal verbindt de verschillende onderdelen met behulp van vides, balkons, omgangen en trappen. In het interieur is gepoogd een sfeer van lichtheid en menselijke intimiteit op te roepen, terwijl tegelijk een ruimtelijk werking is nagestreefd door de ruimtes zoveel mogelijk in onderlinge relatie te brengen. De hal verbindt de verschillende onderdelen met behulp van vides, balkons, omgangen en trappen. Deze elementen zijn (optisch) vrij van de wanden gehouden, hetgeen geaccentueerd wordt door de (kunst)lichtinval. In de toneelzaal is het podium tot wezenlijk middelpunt gemaakt. Wanden (gebogen een doorlopend tot op het toneel), vloeren en stoelen hebben er een donkere kleur. Het kleurenschema is niet meer origineel. Hal: Vloeren van grindbeton en marmer. Ruw afgewerkte wanden van baksteen en beton. Pilaren van beton. Originele kapstokken en paraplubakken.

7 Betonnen trap met metalen leuning. Huidig vvv-kantoor: Marmeren balie Foyer: Parketvloer, wandlampen en plafonnières. Toneelzaal: Rieten balkonschermen met verlichtingsarmaturen Stedenbouwkundige ligging, situering Kantoordeel: Wandlampjes, ingebouwde kast Het vrijstaande pand is gesitueerd op een wigvormig terrein tussen de Nassausingel en de Van Schaeck Mathonsingel. De foyer richt zich met een grote glaspui op het Keizer Karelplein, tegenwoordig een drukke verkeersrotonde. Voor de entree bevindt zich een plein met een bronzen beeld en twee betonnen banken. Onder de foyer was een beeldentuin gedacht; het plein is er op decoratieve wijze bestraat met grindbeton en marmer en de ruimte wordt verlicht met vele spots. Het terrein wordt van de straat gescheiden door een betonnen keermuur. De schouwburg ligt in het gemeentelijk beschermd stadsgezicht Negentiende-eeuwse stadsuitleg, dat mogelijk een rijksbeschermd stadsgezicht wordt. Archeologische relevantie De schouwburg ligt niet op een terrein met archeologische verwachtingswaarde. Kunstwerken/orgels/ gedenktekens/meubels die onderdeel zijn van het monument nr. 1 Materiaal/techniek Bronzen beeld Locatie (in/aan het Op het plein voor de voormalige ingang beschermde monument) Kunstenaar P. d Hont Voorstelling Dame met een stola Datering 1966 Afmetingen nr. 2 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument) Kunstenaar Voorstelling Datering Afmetingen Neon verlichting Tegen het plafond in de hal nr. 3

8 Materiaal/techniek Geweven wandkleed Locatie (in/aan het In de ruimte voor de foyer beschermde monument) Kunstenaar T W H? Voorstelling Mythologische figuren, fantasiedieren Datering Afmetingen Groen erfgoed: aanleg/beplanting Geschiedenis De oude schouwburg aan de Burchtstraat was in 1935 al gesloopt, maar de recessie en Tweede Wereldoorlog vertraagden de bouw van een nieuwe schouwburg. Pas in 1955 kreeg ir. B. Bijvoet de opdracht een nieuwe schouwburg te ontwerpen. Hij voerde dit samen met prof. G.H.M. Holt uit, zoals ze dat ook bij andere schouwburgprojecten zouden doen (Tilburg, Apeldoorn, Tiel en Winterswijk). Bijvoet werkte tot de Tweede Wereldoorlog veel samen met andere (internationale) architecten, zoals met Jan Duiker bij sanatorium Zonnestraal in Hilversum. Na de oorlog bouwde een eigen succesvolle praktijk op. Hij ontwierp onder meer woonhuizen en, zoals gezegd, culturele centra. Holt kwam uit een progressief katholiek milieu. Hij was lid van De 8 en Opbouw. Hij was redactielid van het Katholiek Bouwblad en Forum Holts eigen opvattingen pasten beter bij die van Forum dan bij die van de collega s bij het Katholiek Bouwblad Buitengewoon hoogleraar afd. bouwkunde TH Delft. Hij behoorde tot de eerste generatie modernistische docenten, met Van Lohuizen, Van Beusekom en Van Eesteren. Na WO II ontwierp hij veel in systeembouw. Via katholieke opdrachtgevers kreeg hij opdrachten om in de woonwijken waar hij bouwde ook kerken te ontwerpen. Ingetogen vormen en sobere materialen, weinig uiterlijkheden. Op zaterdag 8 april 1961 opende de Stadsschouwburg met de voorstelling Herakles van Euripides door de Arnhemse Toneelgroep Theater, geregisseerd door Richard Flink, met in de hoofdrol zijn zoon Coen Flink. De schouwburg werd samen met Concertgebouw De Vereeniging ondergebracht in de NV Maatschappij tot Exploitatie van de Nijmeegse Schouwburg en Concertzaal, afgekort de NV MENSEC. Sinds 2011 vallen de Stadsschouwburg en het Concertgebouw onder een nieuwe rechtsvorm: de stichting Keizer Karel Podia. In september 2011 werd het 50-jarig bestaan uitgebreid gevierd.

9 Een horecavleugel aan de Van Schaeck Mathonsingel en een later ontwerp voor een kleine toneelzaal aan de Nassausingel zijn nooit gerealiseerd. Roerende objecten van belang voor het gebouw en zijn waarde Relevante wijzigingen Lage banken met ronde poten (opnieuw gestoffeerd) Restant van de oorspronkelijke stoelen uit de toneelzaal Om instandhoudingsredenen is het beton aan de buitenzijde geschilderd. Op het plein zijn fietsenrekken geplaatst. Het kleurenschema van het interieur is niet meer origineel. In 2003 is de schouwburg grotendeels gerenoveerd. De handbediende trekkenwand is vervangen door een computergestuurde trekkenwand. De kassaruimte is ingrijpend verbouwd en herbergt sindsdien ook het VVV. De stoelen in de toneelzaal zijn vervangen, evenals het losse meubilair in de hal. De kelder is opnieuw ingedeeld ten behoeve van Muzieum. Bezocht Jojanneke Clarijs en Annemieke Vos, : exterieur en interieur. Overige Het pand is in 2003 geregistreerd als gemeentelijk monument. KENNIS: BRONNEN Primaire bronnen, kaarten, literatuur, documentatie, websites 1 Uittreksel van het Monumentenregister van de gemeente Nijmegen. 2 Nieuwe schouwburg voor Nijmegen, in: Bouw, 10 (1955), pp Bij de nieuwe schouwburg te Nijmegen, in: Baksteen, 3 (1961) 3, pp Publieke Werken 1961, pp Schouwburg te Nijmegen, in: Bouwkundig Weekblad, 79 (1961), pp Nederlandse schouwburgen: Nijmegen, in: Bouw, 17 (1962), pp La Technique des Traveaux 1962 p Schouwburgen: stadsschouwburg te Nijmegen, in: Katholiek Bouwblad, 30 (1963), pp Architectuur in Nederland , Amsterdam 1969, p H.P.G. de Boer, Architect GHM Holt (1904). Sociale

10 woningbouw, kerken, theaters. Amsterdam 1983, p.58 ev. 11 Kijk om je heen: de geschiedenis v.d. moderne architectuur in Nederland, Den Haag 1988, p T. Tummers, Architectuur in Nijmegen. Een overzicht van architectuur en stedenbouw na 1900, 1995, pp M. Kuipers, Toonbeelden van de Wederopbouw, Zwolle 2002, p L. van Meijel, De weelde van de soberheid. Nijmegen herrijst , Nijmegen 2004, pp B. Logger (ea.), Theaters in Nederland sinds de zeventiende eeuw, Theater Instituut Amsterdam, Amsterdam, Websites: Interviews bewoners, gebruikers Jojanneke Clarijs en Annemieke Vos, : gesprek met de heer Leon Wellens, manager facilitaire zaken van Keizer Karel Podia en Hettie Peterse van de gemeente Nijmegen.