Monument: Apeldoorn, Henri Dunantlaan 6, Kweekschool en tuin

Transcriptie

1 Monument: Apeldoorn, Henri Dunantlaan 6, Kweekschool en tuin REGISTER Monumentnummer Identificatienummer Basisregistratie Provincie Gelderland Gemeente Apeldoorn Plaats Apeldoorn Straat/huisnummer Henri Dunantlaan 6 Postcode 7312 BE Kadastrale aanduiding HOOG SOEREN R 2924 Datum inschrijving in register beschermde monumenten Datum, deel en nummer van inschrijving in openbare registers Aanduiding of korte Kweekschool met tuin omschrijving Complexonderdeel van complex [naam of complexnummer]

2 KENNIS: WAARDERING I Cultuurhistorische waarden: belang van het object/complex 1. als bijzondere uitdrukking van (een) culturele, sociaaleconomische en/of bestuurlijke/beleidsma tige en/of geestelijke ontwikkeling(en); 2. als bijzondere uitdrukking van (een) geografische, landschappelijke en/of historisch-ruimtelijke ontwikkeling; 3. als bijzondere uitdrukking van (een) technische en/of typologische ontwikkeling(en); 4. wegens innovatieve waarde of pionierskarakter; 5. wegens bijzondere herinneringswaarde. II Architectuur- en kunsthistorische waarden: (bijzonder) belang van het object/complex 1. voor de geschiedenis van de architectuur en/of bouwtechniek; De kweekschool is een bijzondere uitdrukking van de demografische ontwikkelingen na de Tweede Wereldoorlog. De bouw van de kweekschool is een indirect gevolg van de naoorlogse geboortegolf. Net als elders in het land werd in Apeldoorn een groot aantal nieuwe schoolgebouwen gerealiseerd voor de verschillende onderwijsvormen. De kweekschool is een bijzondere uitdrukking van de naoorlogse ontwikkelingen op het gebied van het onderwijs. In 1958 werd de algemeen bijzondere opleiding voor kleuteronderwijzeressen opgericht. Naar aanleiding hiervan is de kweekschool opgericht. De kweekschool is gesitueerd in een van de naoorlogse stadsuitbreidingen van Apeldoorn. Apeldoorn kende na de Tweede Wereldoorlog een groeiende vraag naar woningen als gevolg van de geboortegolf en van de toenemende werkgelegenheid (onder meer doordat Apeldoorn een verzamellocatie van overheidsinstellingen werd). Het noordelijke deel van Driehuizen, waar de kweekschool is gelegen, is een voorbeeld van de invulling van lege, binnenstedelijke gebieden om het groene buitengebied te sparen van bebouwing. Net als de nieuwbouwwijken uit die tijd werd het ruim opgezet, met veel openbaar groen. Het schoolgebouw is een uitdrukking van de toen heersende opvattingen over het onderwijs aan een kweekschool. Klaslokalen werden gecombineerd met een algemene ruimte, grote hal en fietsenkelder. De kweekschool is een voorbeeld van het poëtisch functionalisme. Deze stijl is te herkennen in de functionalistische opzet met platte daken, zichtbare betonconstructie, stalen ramen en deuren, ruime opzet met veel daglichttoetreding (conform het adagium licht, lucht en ruimte ), gecombineerd met decoratieve details als de gebogen luifels, ronde vensters, steunberen en gevels van glasblokken. De

3 2. voor het oeuvre van een bouwmeester, architect, ingenieur of kunstenaar; 3. wegens de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp; 4. wegens het bijzondere materiaalgebruik, de ornamentiek en/of monumentale kunst; 5. wegens de bijzondere samenhang tussen exterieur en interieur(onderdelen). III Situationele en ensemblewaarden 1. betekenis van het object als essentieel (cultuurhistorisch, functioneel en/of architectuurhistorisch en visueel) onderdeel van een complex; 2. a. bijzondere, beeldbepalende betekenis van het object voor het aanzien van zijn symmetrische opzet van de gebouwdelen rond een cour d honneur met een entreepaviljoen als corpsde-logis komt voort uit de klassieke paleisbouw. Typerend voor het poëtisch functionalisme is ook het brede dakoverstek. De tuinaanleg is kenmerkend voor naoorlogse buitenruimtes bij instellingen als de kweekschool. De ruimte is eenvoudig ingericht en heeft, met name aan de voorzijde, een open karakter. De kweekschool is een van de laatste ontwerpen van de Apeldoornse architect Gerardus Wilhelmus van den Beld ( ). De school is een voorbeeld van een vroeg werk uit het oeuvre van Caspar Melchior Balthasar van den Beld ( ), zoon van de Apeldoornse architect G.W. van den Beld. Na het overlijden van zijn vader voltooide hij het schoolgebouw. De sgraffito is een voorbeeld van het oeuvre van de Apeldoornse kunstenares Gaby (Gabrielle) Bovelander (Den Haag 1931). De kweekschool heeft een evenwichtige opzet, een markante hoofdvorm, een zorgvuldig en bijzonder materiaal- en kleurgebruik en opvallende detaillering. De speelse details als de gebogen luifels, ronde vensters, steunberen en gevels van glasblokken onderscheiden het ontwerp van andere poëtischfunctionalistische gebouwen. De sgraffito van Gaby Bovelander is een voorbeeld van de naoorlogse toepassing van beeldende kunst in de architectuur. Het onderwerp van de sgraffito, onderwijzeressen en kleuters, sluit nauw aan bij de oorspronkelijke functie van het gebouw. Aan het exterieur is te zien welke functie erachter ligt: grote glaspuien ter hoogte van de klaslokalen, hal en toneelzaal. De ronde vensters verbijzonderen de zijentrees. Achter de glasblokken ligt de gang. Deze indeling is nog steeds aanwezig. Ook historische afwerklagen als schoonmetselwerk wanden zijn aanwezig, evenals radiatoren, trappen, tochtpuien, etc. De kweekschool maakt deel uit van een strook met naoorlogse schoolgebouwen tussen de Asselsestraat en de John F. Kennedylaan. Aan de Henri Dunantlaan staan ook flatgebouwen uit hetzelfde tijdvak: het derde kwart van de 20ste eeuw. De kweekschool is beeldbepalend door zijn prominente ligging aan de Henri Dunantlaan en op de hoek met de Asselsestraat.

4 omgeving; b. bijzondere betekenis van het complex voor het aanzien van zijn omgeving, wijk, stad of streek; 3. a. bijzondere betekenis van het complex wegens de hoogwaardige kwaliteit van de bebouwing in relatie tot de onderlinge historisch-ruimtelijke context en in relatie tot de daarbij behorende groenvoorzieningen, wegen, wateren, bodemgesteldheid en/of archeologie; b. bijzondere betekenis van het object wegens de wijze van verkaveling/ inrichting/ voorzieningen. IV Gaafheid en herkenbaarheid: belang van het object/complex 1. wegens de architectonische gaafheid en/of herkenbaarheid van ex- en/of interieur; 2. wegens de materiële, technische en/of constructieve gaafheid; 3. als nog goed herkenbare uitdrukking van de oorspronkelijke of een belangrijke historische functie; 4. wegens de waardevolle accumulatie van belangwekkende historische bouw- Kenmerkend voor de naoorlogse stedenbouwkundige uitgangspunten is de situering van de vrijstaande school op een ruime kavel met veel groen en grenzend aan het openbare Sprengenpark. Het gebouw is nagenoeg volledig gaaf bewaard gebleven. De indeling, bestaande uit een centrale hal en aan weerszijden lange gangen met aan één zijde de voormalige leslokalen, is grotendeels nog aanwezig. Het feit dat op enkele plaatsen kleinere vertrekken zijn gecreëerd ten behoeve van de nieuwe functie, doet slechts weinig afbreuk aan het karakter van de plattegrond. De tuinaanleg rond de school verkeert voor een deel nog in de oorspronkelijke staat. Het gebouw is nagenoeg volledig gaaf bewaard gebleven. De oorspronkelijke functie is nog zeer goed herkenbaar.

5 en/of gebruiksfasen; 5. (van specifiek het complex) wegens de gaafheid en herkenbaarheid van het gehele ensemble van samenstellende onderdelen (hoofd- en bijgebouwen, hekwerken, tuinaanleg e.d.); 6. in relatie tot de structurele en/of visuele gaafheid van de stedelijke, dorpse of landschappelijke omgeving. V Zeldzaamheid 1. belang van het object/complex wegens absolute zeldzaamheid in architectuurhistorisch, bouwtechnisch, typologisch of functioneel opzicht; 2. uitzonderlijk belang van het object/complex wegens relatieve zeldzaamheid in relatie tot één of meer van de onder I t/m III genoemde kwaliteiten. De historische, functionele en ruimtelijke relatie tussen het schoolgebouw en de tuinaanleg bestaat nog steeds. De kweekschool maakt nog steeds deel uit van een strook met naoorlogse schoolgebouwen tussen de Asselsestraat en de John F. Kennedylaan. Aan de Henri Dunantlaan staan ook nog steeds flatgebouwen uit hetzelfde tijdvak: het derde kwart van de 20ste eeuw. Het Sprengenpark is er ook nog. Het schoolgebouw in combinatie met de tuin is zeldzaam door hun uitzonderlijke gaafheid. Onderdelen zonder monumentale waarde: - Exterieur - Interieur Receptiegeschiedenis, prijzen e.d. Overige Van den Beld was één van de meest gerenommeerde architecten uit Apeldoorn en heeft in belangrijke mate bijgedragen aan het uiterlijk van de stad. Binnen zijn oeuvre onderscheidt het gebouw zich door verschillende speelse elementen. De sgrafitto van Gaby Bovenlander werd mogelijk gemaakt door de zogenaamde percentageregeling van de rijksoverheid uit 1955, waarbij 1% van de bouwkosten kon worden besteed aan beeldende kunst. Men hechtte grote waarde aan de verheffende en motiverende werking van beeldende kunst.

6 KENNIS: FEITEN Oorspronkelijke functie Typologie Huidige functie (met jaartal) Naam object Stijl/stroming Bouwtijd (ook de planfase) Cultuur, gezondheid, wetenschap Onderwijs en wetenschap Kweekschool Kweekschool Tuin Kinderdagverblijf, bso, kantoor, yogaruimte (2012) Poëtisch functionalisme 1959 (ontwerp); (bouw) Architect(en)/ontwerper(s) Gerardus Wilhelmus van den Beld (Doornspijk Apeldoorn? 1960) Caspar Melchior Balthasar van den Beld (Apeldoorn ) Uitvoerder (aannemer e.d.) Opdrachtgever Exterieur gebouw, constructietechniek Betonconstructie. Gevels van crèmekleurige verblendsteen, glasblokken en gele en rode baksteen. Steunberen van crèmekleurige verblendsteen. Aangemetselde plantenbakken. Stalen kozijnen, ramen en deuren. Lekdorpels van kunststeen of bruingeglazuurde steen. Kelderkoekoeken van hardsteen met ijzeren roosters. Oculi. Platdak met betonnen overstek. Schoorsteen van rode baksteen. Interieur Interieur/afwerking Een uitgebreidere beschrijving is opgenomen in de redengevende omschrijving van de gemeente Apeldoorn uit U-vormig grondplan rond een gazon. Centrale hal met aan weerszijden een lange gang die doorloopt in de zijvleugels. De gang ligt aan de voorzijde, aan het gazon. Schoollokalen en overige ruimtes zijn aan de achterzijde van deze gang gesitueerd. Het centrale gedeelte is onderkelderd. Aan het eind van de rechter zijvleugel bevindt zich een onderkelderde toneelzaal. Linoleum in de gangen. Tegelvloeren in de sanitaire ruimtes. Lage vensterbanken van hooggepolijst arduin. Vensterbanken van tegels. Wanden van schoonmetselwerk van gele en rode nageruwde strengperssteen. De houten vensters tussen de gang en lokalen zijn uitgevoerd als vitrines. Houten kozijnen en

7 binnendeuren. Stalen tochtpuien. Verwarmingsradiatoren. Trappen van leisteen en arduin met stalen balustrades. Twee stenen in de entree ter herinnering aan de eerste steenlegging. Toneelzaal met convectorputten, schoonmetselwerk van gele baksteen, houten afwerking tegen de wanden en het plafond en verlichtingsarmaturen in de plafond. Stedenbouwkundige ligging, situering Archeologische relevantie ondergrond Een uitgebreidere beschrijving is opgenomen in de redengevende omschrijving van de gemeente Apeldoorn uit De kweekschool is gesitueerd in de wijk Driehuizen, in een van de naoorlogse uitbreidingen van Apeldoorn. Het pand ligt tussen de Henri Dunantlaan, Asselsestraat en het Sprengenpark. De kweekschool maakt deel van een strook met naoorlogse schoolgebouwen tussen de Asselsestraat en de John F. Kennedylaan. Aan de Henri Dunantlaan staan school- en flatgebouwen uit hetzelfde tijdvak: het derde kwart van de 20ste eeuw. De Asselsestraat kent daarentegen een vooroorlogse bebouwing. Het vrijstaande pand wordt omgeven door een tuin. Het perceel betreft geen AMK-terrein. Kunstwerken/orgels/ gedenktekens/meubels die onderdeel zijn van het monument nr. 1 Materiaal/techniek Sgraffito in chromatische kleurstelling Locatie (in/aan het Oostelijke buitengevel van de toneelzaal beschermde monument) (straatzijde) Kunstenaar Gaby (Gabrielle) Bovelander (Den Haag 1931) Voorstelling Onderwijzeressen en kleuters Datering 1964 Afmetingen Groen erfgoed: aanleg/beplanting Geschiedenis Aan de voorzijde bevindt zich een ruim gazon met een perk en een omzoming door borders met heesters. Aan de overige zijden is een vergelijkbare aanleg gerealiseerd. Rechts zijn enkele bomen in de borders opgenomen. Aan de achterzijde gaat de tuin over in de bosschages van het Sprengenpark. Voormalige kweekschool voor kleuterleidsters. Het pand heeft daarna een kantoorfunctie gehad. Op 17 september 1963 legde K. Vondeling de eerste steen.

8 Roerende objecten van belang voor het gebouw Relevante wijzigingen De toneelzaal had wellicht oorspronkelijk een andere functie, maar fungeert al heel lang als toneelzaal. Op enkele plaatsen zijn kleinere vertrekken gecreëerd ten behoeve van de nieuwe functie. De sanitaire ruimtes zijn vernieuwd. Op het oude enkelglas is een veiligheidsfolie aangebracht. De toneelzaal is voorzien van veiligheidsglas. De fietsenkelder is opgedeeld in verschillende ruimtes. Het gazon aan de voorzijde is voorzien van speeltoestellen en speelmogelijkheden voor de kinderen. Aan de rechter zijde is een parkeerplaats aangelegd. Bezocht Overige Jojanneke Clarijs, : exterieur en interieur. Het pand is aangewezen als gemeentelijk monument. Oorspronkelijk adres: Staringlaan 70. KENNIS: BRONNEN Primaire bronnen, kaarten, literatuur, documentatie, websites Nr. 1 Nr. 2 Nr. 3 Nr. 4 Nr. 5 Nr. 6 Nr. 7 Nr. 8 Interviews bewoners, gebruikers Redengevende omschrijving door de gemeente Apeldoorn uit Bestektekeningen in gemeentearchief Apeldoorn (CODA): 1961/701, 1967/977. Schaaf, N. van der, Gaby Bovelander. Veertig jaar kunst, Apeldoorn Kemperink, R.M. (eindred.), Geschiedenis van Apeldoorn, Zutphen 1993, p Wijnberg, L., Gaby Bovelander: tussen alles en niets, Apeldoorn Es, E. van, Apeldoorn. Naoorlogse architectuur, Apeldoorn 2004, p Gemeente Apeldoorn, Een blik op naoorlogs Apeldoorn , Apeldoorn