Voorwaarden geldverstrekker lastenvrije, aanvullende familielening

Transcriptie

1 Fiscaal consequenties lastenvrije familielening eigen woning Met de invoering van de nieuwe Gedragscode Hypothecaire Finan- ciering (GHF) is per 1 augustus 2011 geformaliseerd dat de leencapaciteit is ingeperkt. Kan uw klant onvoldoende lenen, dan kan wellicht de familie nog helpen. Echter, de eisen van de geldverstrekkers op basis van de GHF en/of de voorwaarden van de Nationale Hypotheek Garantie (NHG) ten aanzien van deze aanvullende lening van ouders aan kinderen zorgen voor soms conflicterende situaties op fiscaal terrein. Daarmee worden soms onnodig extra financiële lasten gecreëerd. Een verplicht onderdeel van het Wft-advies is een beschrijving van de fiscaliteit. Het is dan aan de hypotheekadviseur, om met deze fiscale kennis zoveel mogelijk recht te maken wat krom is. Voorwaarden geldverstrekker lastenvrije, aanvullende familielening Geldverstrekkers en NHG stellen voorwaarden aan aanvullende familieleningen. Deze voorwaarden zijn: De lening mag niet-direct opeisbaar zijn, en De lening moet renteloos of rentedragend in combinatie met een schenkingsakte zijn, en De lening moet aflossingsvrij zijn, en Er mogen geen andere opzeggingsgronden worden opgenomen in de voorwaarden. APRIL DE HYPOTHEEKADVISEUR

2 FISCALITEIT Familieberaad vooraf over de financiële consequenties bij vooroverlijden van de schuldeiser is zeer beslist noodzakelijk Met name de eerste, tweede en vierde eisen zorgen voor de nodige fiscale complicaties. De fiscale behandeling van de (niet-) direct opeisbare familielening Binnen de familielening zijn twee varianten met beide verschillende fiscale gevolgen te onderscheiden: de direct opeisbare lening en de niet-direct opeisbare lening, al dan niet met elkaar gecombineerd. De fiscale consequenties van een (renteloze of laagrentende) familielening zijn, al naar gelang de mate van opeisbaarheid, voor de Successiewet verschillend. Een familielening is direct opeisbaar Bij de behandeling van de wijzigingen van de Successiewet vanaf 1 januari 2010 (Kamerstukken II , , nr. 13, p. 23 en ook Kamerstukken II , , nr. 16, p. 10) heeft de staatssecretaris aangegeven, dat Fiscale consequenties renteloze direct opeisbare familielening De Successiewet veronderstelt een rente per jaar van 6% is De schenking bedraagt en valt binnen de (jaarlijkse) schenkingsvrijstelling. De schenkbelasting is dan nihil. 2. De inkomstenbelasting belast de renteloze lening bij de ouders in box 3 tegen een fictief rendement van 4% belast met 30% vermogensrendementsheffing. 3. Het kind betaalt geen rente. Het heeft dus geen recht op renteaftrek in box 1. onder direct opeisbaarheid moet worden verstaan iedere lening die rechtens of feitelijk, direct of indirect opeisbaar is met een termijn van korter dan één jaar. Voor deze categorie leningen (welke uitsluitend van toepassing is tussen natuurlijke personen) geldt vanaf 1 januari 2010 in de Successiewet een zogenaamde fictiebepaling voor wat betreft de hoogte van de rente. Deze houdt in dat de normrente van een dergelijke lening wordt geacht 6% te zijn. Voor deze leningen wordt jaarlijks het verschil tussen de normrente van 6% en de verschuldigde rente van de familielening (indien lager of hoger dan 6% of renteloos) als schenking beschouwd. Voor de uiteindelijke heffing van schenkbelasting is het van belang of deze rekensom de jaarlijkse schenkingsvrijstelling overschrijdt. Het bedrag dat de jaarlijkse schenkingvrijstelling overtreft, wordt dan jaarlijks belast. Een familielening is niet-direct opeisbaar Is een aanvullende lening noodzakelijk, omdat de bank onvoldoende wil financieren, dan wordt de lening per definitie beschouwt als niet-direct opeisbaar. Voor een niet-direct opeisbare lening geldt niet de hierboven vereiste normrente van 6%, maar een in de markt vergelijkbare zakelijke rente. Indien ouders geld uitlenen aan een kind en daarvoor een zakelijke rente van bijvoorbeeld 4,5% bedingen, is geen sprake van een schenking (Zie ook de staatssecretaris in Kamerstukken II , , nr. 13, p. 23). DE HYPOTHEEKADVISEUR 51 APRIL 2012

3 Gevolg van contractuele verplichting is dat bij eenmaal vastgelegde schenkingsverplichting de som van alle schenkingen over de looptijd van de familielening in één keer worden belast Is de verschuldigde rente lager dan de zakelijke rente, dan is er sprake van een schenken en wordt er in dat geval geschonken: vanaf de ingangsdatum en fiscaal gezien in één keer, tegen de gekapitaliseerde waarde van de renteschenkingen over de periode, vanaf het moment dat de lening niet-direct opeisbaar is. Anders gezegd: het verschil tussen de nominale waarde van de lening en de contante waarde van deze renteloze lening op de einddatum. Fiscale consequenties renteloze niet-direct opeisbare familielening Stel, de zakelijke rente is 4,5% met een looptijd van de lening van 30 jaar. Ingangsdatum van de lening is De gekapitaliseerde waarde van de schenking (het verschil tussen nihil rente en 4,5% over de volle looptijd van de lening) bedraagt De eenmalige heffing in 2012 is als volgt: 1. Met toepassing van de jaarlijkse schenkingsvrijstelling: 10% ( ) = Of, indien het kind tussen 18 en 35 jaar oud is rekeninghoudend met de eenmalig verhoogde schenkingsvrijstelling: 10% ( ) = Fiscaal alternatief Een beperking van de fiscale consequentie wordt bereikt door bij een niet-direct opeisbare lening een variabele rente op te voeren. In de familielening wordt dan bepaald dat de rente jaarlijks (aan het eind van het jaar) door de schuldeiser wordt vastgesteld. Wanneer deze rente vervolgens in een jaar wordt vastgesteld op nihil dan wel op een lagere, niet-zakelijke rente, wordt slechts het in dat jaar genoten voordeel in de heffing betrokken. En met de toepassing van de jaarlijkse schenkingsvrijstelling, wordt in de regel schenkbelasting voorkomen. Een gecombineerde opeisbare familielening Het kan zijn dat wellicht om persoonlijke redenen de leningsvoorwaarden bepalen dat de familielening, bijvoorbeeld de eerste tien jaren niet opeisbaar is en daarna rechtens of feitelijk wel (bijv. onder de voorwaarde dat het kind inmiddels voldoende inkomsten(stijging) heeft om een vervangende banciare lening voor dat bedrag te verkrijgen). De berekening van de schenking wordt als volgt bepaald: 1. Bij aanvang van de lening: de contante waarde van de te lage rente over de periode van de niet-opeisbaarheid (10 jaar), verminderd met de van toepassing zijnde schenkingsvrijstelling in dat jaar. 2. Vanaf het tiende jaar: jaarlijks het verschil tussen de normrente van 6% en de lagere rente, verminderd met de van toepassing zijnde schenkingsvrijstelling in dat jaar. Bij een eventueel carrièreperspectief van het kind kan schenkbelasting worden beperkt door een combinatie van eerst een tijdelijke nietdirect opeisbare lening en later (bij voldoende inkomsten kind) een direct opeisbare lening. Dit komt de flexibiliteit voor de ouders ten goede om desgewenst te zijner tijd het bedrag terug te kunnen vragen. APRIL DE HYPOTHEEKADVISEUR

4 FISCALITEIT Rentedragende familielening in combinatie met een schenkingsakte De schenkingsakte of schenkingsbelofte Om deels aan bovengenoemde fiscale bezwaren tegemoet te komen, accepteren geldverstrekkers over het algemeen wel een rente op de aanvullende lening, zonder dat dit leidt tot een aanpassing van de leencapaciteit van de bancaire lening. Als aanvullende voorwaarden geldt dat in dat geval de ouders contractueel vastleggen dat de verschuldigde rente over de familielening jaarlijks binnen de schenkingsvrijstelling moet worden terug geschonken. Daarmee wordt alsnog voldaan aan de voorwaarde van een lastenvrije aanvullende familielening. Dit scenario is fiscaal gevaarlijk, omdat een schenking gedefinieerd is als (jaarlijks te beoordelen) vrijgevigheid. Een contractuele verplichting heeft tot gevolg dat bij een eenmaal vastgelegde schenkingsverplichting de som van alle schenkingen over de looptijd van de familielening in een keer worden belast. Fiscale consequenties renteloze combinatie direct en nietdirect opeisbare familielening Stel de zakelijke rente is 4,5% met een looptijd van de lening van 30 jaar, waarvan de eerste 10 jaar niet direct opeisbaar en vanaf het 11e jaar direct opeisbaar. Ingangsdatum lening is De gekapitaliseerde waarde van de schenking over de eerste periode van 10 jaar bedraagt Vanaf het 11e jaar is de schenking van jaar tot jaar met toepassing van de schenkingsvrijstelling belastingvrij. In jaar 1 is de schenkbelasting over de eerste 10 jaar: 1. Met toepassing van de jaarlijkse schenkingsvrijstelling: 10% ( ) = Of, indien kind tussen jaar: de eenmalig verhoogde schenkingsvrijstelling = nihil. Daarnaast is er voor de inkomstenbelasting bij een dergelijke schenkingsakte geen recht meer op fiscale aftrek van de rente, omdat er een verband wordt gelegd met de verschuldigde rente en de terugbetaling daarvan. Daarmee vervalt een belangrijke voorwaarde voor de fiscale aftrekbaarheid van de rente, omdat dan de rente niet drukt op de belastingplichtige. Overigens is het de vraag wat het gevolg is van een dergelijke schenkingsakte, indien de ouders niet schenken. Zal de bank de jaarlijkse schenking volgen en naleving daarvan eisen bij de ouders, al dan niet op basis van een rechterlijk vonnis betekend door een deurwaarder? Kortom, een papieren tijger met uitsluitend fiscale nadelen en dus financiële consequenties, hetgeen juist niet wordt beoogd door partijen. Het terugbetalen van de ontvangen en betaalde rente Het terugbetalen van de ontvangen rente (al dan niet bruto zonder renteaftrek of netto met renteaftrek) mag niet door middel van een verrekening met de rentebetaling geschieden. Omwille van de fiscale renteaftrek volgens de inkomstenbelasting moet kunnen worden vastgesteld of de rente drukt op de belastingplichtige, het kind. Het advies over het separaat terugbetalen van de rente is ook om de bedragen (rente en schenking) ongelijk te houden om te voorkomen dat er door de belastingdienst een verband wordt gelegd tussen schenken en de betaalde rente. En omschrijf deze schenking bij een eventuele bancaire overschrijving ook niet als terugbetaalde rente. Dit om te voorkomen dat de belastingdienst ook hier zou kunnen vaststellen, dat de rentebetaling niet drukt, hetgeen een voorwaarde is voor de fiscale aftrekbaarheid volgens de inkomstenbelasting. DE HYPOTHEEKADVISEUR 53 APRIL 2012

5 Vaststellen zakelijke rente Volgens de jurisprudentie is voor de bepaling wat verstaan wordt onder een zakelijke rente nog steeds van toepassing dat de rente kan worden vastgesteld binnen de plus-of-min 25% marge ten opzichte van wat gebruikelijk is in de markt voor een soortgelijke lening met soortgelijke zekerheid. De rente mag naar boven (voor de ouders) of naar beneden (voor het kind) dus iets afwijken, zonder dat sprake zal zijn van schenkingsconsequenties. Familielening zonder andere opzeggingsgronden Reeds besproken is de eis van de niet-direct opeisbare lening. Er zijn situaties bekend waarbij de geldverstrekker naast de eis van een niet-direct opeisbare geldlening ook geen andere opzeggingsgronden accepteert in de familielening. Daarmee wordt de definitie van niet-direct opeisbaar onzakelijk uitgebreid met alle fiscale consequenties van dien. Normale en zakelijke opzeggingsgronden zijn bijvoorbeeld de opeisbaarheid bij surseance van betaling, faillissement, onder curatele stelling, overlijden en tenietgaan onderpand. Als deze opzeggingsgronden niet zijn opgenomen, is de kans groot dat de fiscus constateert dat er geen sprake is van een lening maar feitelijk van een schenking. Met alle consequenties voor de schenkbelasting van dien op dat moment. Overigens moet de familie als schuldeisers zich wel realiseren dat zij met een lening voor een lange tijd de beschikkingsmacht over hun beschikbare vermogen verliezen. Familieberaad vooraf over de financiële consequenties bij vooroverlijden van de schuldeiser(s) is eveneens zeer beslist noodzakelijk. Afhankelijk van de leningsvoorwaarden kan het namelijk gebeuren dat bij overlijden van de langstlevende ouder de schuld erfrechtelijk over gaat naar alle kinderen, zodat eventuele broers en zussen de medeschuldeisers worden. En daarmee kan ook een abrupt einde komen aan de jaarlijkse schenkingsgedachte, tenzij rechtens verdedigbaar zou zijn dat de in een akte gestelde schenkingsbelofte van de ouder ook overgaat op de erfgenamen. Maar dat heeft dan wel weer consequenties voor de bedragen van de schenkingsvrijstellingen. Top 10 fiscaal en juridische aspecten familielening 1. Omschrijf de familielening in een schriftelijke leningsovereenkomst. Een notariële akte met de juiste redactie voorkomt veel financiële narigheid. 2. Registreer eventueel de leningsovereenkomst bij de belastingdienst, afdeling Succesie en Registratie. Deze registratie zegt niets over de inhoud of de juistheid daarvan, maar bewijst wel het bestaan van de lening. En het voorkomt het alsnog achteraf en daardoor te snel redigeren van een leningovereenkomst met de kans op fiscale onvolkomenheden. De aanleiding van het onderzoek kan zijn dat het kind meer rente aftrekt voor de inkomstenbelasting dan de belastingdienst aan APRIL DE HYPOTHEEKADVISEUR

6 FISCALITEIT informatie ontvangt van de bank(lening). 3. Leg de essentiële onderdelen van de familielening vast, zoals het rentepercentage en de duur van de rentevastperiode, het aflossingstijdstip, de leensom, de bestemming eigenwoninglening, de reguliere opzeggingsgronden, wanneer de renteverschuldigd is (maandelijks vooraf/achteraf/jaarlijks en/of bij vooruit betaling). 4. In geval van een niet-direct opeisbare lening dient (als hoofdregel) het rentetarief gekoppeld te zijn aan de zakelijke marktrente. Verzamel en leg de rentetarieven van met leningsvoorwaarden vergelijkbare geldverstrekkers vast. 5. De zakelijk vergelijkbare rente kan binnen een marge van de plus-of-min 25% zonder schenkingsconsequenties plaatsvinden. Deze afwijking en de keuze daarin is afhankelijk van de financiële positie van het kind en van de ouders. Voor de ouders kan het interessant zijn om meer rendement te krijgen door een hogere (voor het kind aftrekbare) rente te vragen. Maar is de rente onzakelijk hoog, dan kan het bovenmatige deel als een schenking (van het kind aan de ouder) worden aangemerkt. Voor dit deel zou dan kunnen worden verdedigd door de belastingdienst dat dit feitelijk geen vergoeding is voor het schuldig blijven van de hoofdsom. Gevolg is dat de lening fiscaal moet worden gesplitst. 6. Is de lening direct-opeisbaar, dan geldt een fiscale normrente van 6%. 7. Fiscaal maakt het niet uit of de lening onderhands is of hypothecair is ingeschreven. Financieel maakt het onderscheid wel uit. Bij omvangrijke leningsbedragen heeft het de voorkeur om deze hypothecair in te schrijven. Dat maakt de financiële rechtspositie van de familie als schuldeiser sterker ten opzichte van andere schuldeisers bij een financiële malaise van het kind. In geval van inschrijving dient de eerste hypotheeknemer toestemming te geven voor hypothecaire inschrijving. 8. Het rentepercentage bij een niet-direct opeisbare familielening wordt mede bepaald door de (on)zekerheid met betrekking tot het terugbetalen van de lening. Is de familielening onderhands, dan is voor de schuldeiser dit risico groter dan bij een hypothecaire ingeschreven lening. Dat beïnvloedt de hoogte van de prijs. De rente als vergoeding voor het ter beschikking stellen van de hoofdsom kan om die reden hoger zijn bij een onderhandse lening in vergelijking met een hypothecaire lening. 9. 'Terugschenken' van de betaalde rente mag geen onderdeel van de leningsovereenkomst zijn en niet afdwingbaar; dus per definitie formele vrijheid voor de ouders. En terugontvangen rente vormt geen box 1-inkomen voor het kind. 10. In box 3 wijzigt voor de ouders niets. Immers, het bestaande vermogen in box 3 is omgezet in een lening/vordering op het kind. Onder 'overige vorderingen' wordt hiervan jaarlijks aangifte gedaan, waarbij het fictieve rendement van 4% telt en niet de daadwerkelijk ontvangen rente. Indien de familielening is gefinancierd op basis van de overwaarde van de eigen woning in box 1 van de ouders (zonder aftrekbare rente en met eventueel het herleven van het eigenwoningforfait), ontstaat er wel nieuw box-3 vermogen voor de ouders. R.J.J.J. Bakker FB De Hypotheker DE HYPOTHEEKADVISEUR 55 APRIL 2012