Er is een Algemene Beoordelingsmethodiek. voor de uitvoering van het emissiebeleid

Transcriptie

1 Er is een Algemene Beoordelingsmethodiek voor stoffen en preparaten voor de uitvoering van het emissiebeleid U krijgt ermee te maken Deze brochure vertelt u wat u moet weten Met die ABM heb ik met ons bedrijf een instrument in handen om te beoordelen of het wel verstandig is om een bepaalde stof te gaan gebruiken in ons productieproces. Het kan grote problemen helpen voorkomen. Bovendien: het mes snijdt aan twee kanten: als blijkt dat een stof een onaanvaardbare toxiciteit heeft, dan is dat een tijdig signaal. Zo n stof zou immers ook in onze eigen afvalwaterwaterzuivering zeer ongewenste effecten hebben! Duward Sikkens (chef laboratorium Papierfabriek Parenco, Renkum) " We vinden het een hele goede zaak dat er een eenduidige methodiek komt om de waterbezwaarlijkheid van stoffen en mengsels daarvan in volgorde van prioriteit te kunnen plaatsen. Dit is het uitgangspunt voor verbeteringsprogramma's op basis van ALARA en milieurendement. De methodiek is heel plezierig om mee te werken, en kan goed worden omgezet in een rekenprogramma. Daarmee kan in zeer korte tijd het hele bedrijfspalet aan stoffen in kaart worden gebracht." Rente Wester (senior staff engineer Fuji Photo Film, Tilburg)

2 Waarom die Algemene Beoordelingsmethodiek? U krijgt te maken met de Algemene Beoordelingsmethodiek (ABM) voor stoffen en preparaten. U, als bedrijf dat afvalwater loost of wil gaan lozen op riool of oppervlaktewater. En u, als bevoegd gezag, vergunningverlener of handhaver, voor de uitvoering van het emissiebeleid (Wvo of Wm). Waarom is die ABM er? Hoe werkt die methodiek? En wat wordt er verwacht van ú? Stel, een chemisch bedrijf wil een nieuwe werkzame stof introduceren. Potentiële afnemers zullen dan uiteraard eerst precies willen weten waarom ze die stof zouden moeten kopen: wat doet de stof, welke voordelen brengt hij met zich mee, hoe gedraagt de stof zich in het productieproces van de potentiële afnemers, etc. Kortom: zij willen eerst het naadje van de kous weten, alvorens zij besluiten hun eigen productieproces, hun product en mede daardoor hun bedrijf(sresultaat) aan die nieuwe stof te wagen. Met andere woorden: het bedrijf dat de nieuwe stof introduceert zal zijn potentiële afnemers eerst moeten overtuigen. Logisch en begrijpelijk. Vergelijkbaar is de situatie als een bedrijf een lozingsvergunning aanvraagt bij de overheid. De waterkwaliteitsbeheerder, die feitelijk de beoogde afnemer is van het vervuilde water, zal eerst willen weten of zijn eigen primaire productieproces (gezond, natuurlijk florerend oppervlaktewater) niet in gevaar komt. Ook logisch en begrijpelijk. De bestaande situatie De zorg voor de kwaliteit van het oppervlaktewater heeft vanuit die redenering de afgelopen decennia geleid tot zorgvuldige regelgeving. Zo heeft een bedrijf dat afvalwater wil lozen daartoe eerst een vergunning nodig. Altijd worden aan zo n lozingsvergunning voorwaarden verbonden. Maar het kan en moet beter. Van zeer veel stoffen is bijvoorbeeld tot nu toe eenvoudigweg niets of te weinig bekend als het gaat om hun effecten op het ontvangende oppervlaktewater. Laat staan van de mogelijke consequenties van de lozing van die stoffen voor de gebruikers en consumenten van dat water, dat op een gegeven moment ook zij het na zuivering- als grondstof voor drinkwater gebruikt kan worden. Het is logisch en begrijpelijk dat vergunningverleners graag willen weten of ze met een nieuwe afvalwaterlozing wellicht ook toxische stoffen binnenhalen, die op langere termijn schadelijke effecten kunnen veroorzaken. Helaas kennen de aanvragers van een lozingsvergunning die gegevens zelf vaak niet. Hun leverancier is bijvoorbeeld een tussenhandelaar die zelf geen (eco)toxicologische kennis of zelfs maar gegevens in huis heeft. Als de producent zelf de leverancier is, is deze vaak niet bereid om de gevraagde informatie te verschaffen. Soms omdat hij die zelf ook niet heeft, maar in veel gevallen wegens concurrentie-overwegingen. De nieuwe praktijk Die situatie moet verbeteren. Vonden waterkwaliteitsbeheerders. Vond ook het bedrijfsleven. Daarom zijn ze om de tafel gaan zitten. Doel: het vinden van een manier om de gewenste informatie toch boven water te krijgen, zonder dat bedrijfsgeheimen of concurrentiegevoelige informatie op straat terecht komen. Dat is gelukt. Uitvoerig en zorgvuldig overleg heeft geresulteerd in een Algemene Beoordelingsmethodiek (ABM) voor stoffen en preparaten. Wat houdt die ABM in? Kort gezegd: een producent of handelaar beantwoordt een beperkt aantal gerichte vragen (zie kader) over eigenschappen van de stof/het preparaat die het watermilieu kunnen beïnvloeden. Daarmee kan het potentiële milieugevaar ervan worden ingeschat. Naarmate dat potentiële milieugevaar hoger is, moet een zwaardere inspanning worden getroffen om het te voorkomen of te verminderen. Terwille van de duidelijkheid deelt de ABM stoffen/preparaten in slechts drie categorieën in.

3 Gewenste saneringsinspanning Aan elke ABM-categorie is een gewenste saneringsinspanning (A, B, of C) gekoppeld: A: Doel is om een nullozing zo dicht mogelijk te benaderen. Daartoe zullen bedrijfsprocessen aangepast moeten worden (met de beste bestaande technieken) of andere stoffen/preparaten ingezet moeten worden. B: Doel is de lozing van de desbetreffende stof/preparaat zoveel mogelijk te voorkomen door het toepassen van de best uitvoerbare technieken. Ook proceskeuze en interne bedrijfsvoering moeten daar optimaal op worden afgestemd. C: Ook van relatief onschadelijke stoffen (zoals sulfaat, carbonaat en chloride) moet de lozing zoveel mogelijk worden voorkomen. In welke mate hiertoe maatregelen moeten worden genomen, is afhankelijk van de waterkwaliteitsdoelstellingen. Welke concrete maatregelen moeten nu invulling geven aan de vastgestelde saneringsinspanning? Bij die vertaalslag spelen naast de bezwaarlijkheid van een stof/preparaat ook andere aspecten mee. Voorbeelden: kosten van maatregelen, het productieproces, beschikbare zuiveringstechnieken. En niet te vergeten: de concentratie van de stof/het preparaat in het afvalwater. Uitgangspunt is dus een realistische, genuanceerde benadering, waarbij naast het milieubelang ook economische belangen worden meegewogen. Wat gebeurt er met de restlozing? Als eenmaal de gewenste maatregelen genomen zijn, zal meestal toch nog sprake zijn van een restlozing. De vraag of die acceptabel is, wordt beantwoord via een immissietoets. In elk geval moet daarbij worden voldaan aan voorwaarden: De restlozing mag niet significant bijdragen aan het overschrijden van de waterkwaliteitsdoelstelling van het watersysteem (water en bodem) waarop wordt geloosd. De restlozing mag binnen de mengzone niet leiden tot acute toxische effecten bij organismen die leven in het water of het sediment. Het CIW-rapport Emissie-immissie -prioritering van bronnen en de immissietoets gaat op deze thematiek in. Wanneer wordt de ABM gebruikt? Het ligt voor de hand dat de ABM wordt toegepast, wanneer een bedrijf een aanvraag voor een lozingsvergunning indient in het kader van de Wet verontreiniging oppervlaktewateren of de Wet milieubeheer. Maar niet dan alleen! Als later andere stoffen/preparaten worden geproduceerd/gebruikt, dan moet het bedrijf dat melden aan het bevoegd gezag en de gewenste informatie geven. Ook bij elke andere gelegenheid waarbij de potentiële milieugevaren van stoffen/preparaten aan de orde zijn kan de ABM een nuttig hulpmiddel zijn. Zo zou een bedrijf met ABM-gegevens kunnen aantonen, dat het door een bepaalde keuze van stoffen/preparaten invulling geeft aan de afgesproken continue vermindering van de milieubelasting.

4 Waar haalt een bedrijf zijn ABM-gegevens vandaan? Zoals eerder genoemd: een afnemer zal van zijn leverancier (producent of handelaar) willen weten welke eigenschappen de stof/het preparaat heeft die/dat men graag aan hem wil verkopen. Daarbij gaat het niet (meer) alleen om de eigenschappen die vooral te maken hebben met (de kwaliteit van) het eigen productieproces en het uiteindelijke product. Ook informatie over milieu-aspecten is essentieel, want noodzakelijk om de vereiste milieuvergunningen te kunnen verkrijgen. Producent en handelaar zijn dus het juiste adres om de noodzakelijke gegevens te achterhalen. Vooral voor kleinere bedrijven/afnemers kunnen ook brancheorganisaties een rol spelen bij het loskrijgen van informatie. Zij kunnen aangesloten bedrijven een grote dienst bewijzen door het opzetten van een systeem met standaard(milieu)informatie over grond- en hulpstoffen die in hun branche worden toegepast. De stok achter de deur voor producent/handelaar en voor het bedrijf dat een stof/preparaat wil toepassen is, dat een stof/preparaat bij het ontbreken van ABM-informatie automatisch wordt ingedeeld in de zwaarste categorie, waaraan de meest vergaande saneringsinspanningen zijn gekoppeld. Hoe kan de juistheid van versterkte gegevens worden gecontroleerd? Gebruikers en bevoegd gezag moeten er op kunnen vertrouwen, dat de beoordeling is gebaseerd op de juiste gegevens en dat de beoordeling zelf correct is uitgevoerd. De afnemer/gebruiker die de gegevens verstrekt aan de waterkwaliteitsbeheerder is en blijft verantwoordelijk. Dat de producent van een stof/preparaat verantwoordelijk en evt. aansprakelijk is ten opzichte van zijn afnemers doet hieraan niet af. Bij twijfel (maar ook gewoon steekproefsgewijs) moet het bevoegd gezag kunnen controleren of de verstrekte gegevens juist zijn en ook of de beoordeling op de juiste wijze plaatsvindt. De overheid moet op verzoek inzage krijgen in het productdossier, dat ook de gegevens bevat die zijn gebruikt voor het beoordelen van preparaten. Natuurlijk kan ook het bedrijfsleven zelf de controle organiseren, bijvoorbeeld via een onafhankelijke instantie. Voordelen ABM Groot voordeel van de ABM is dat zowel bedrijven als bevoegd gezag (waterkwaliteitsbeheerders) weten wat er van hen wordt verwacht. Daardoor kunnen stoffen/preparaten op uniforme wijze worden beoordeeld. Uiteraard past de ABM binnen de Nederlandse milieuwetgeving (Wvo, Wm, Wms). Maar ook sluit de ABM aan bij de regelgeving van de Europese Unie over de beoordeling van stoffen en preparaten. Daardoor hoeven bedrijven in een aantal gevallen geen extra toxicologisch onderzoek te laten verrichten om de ABM-vragen te kunnen beantwoorden. De vereiste gegevens zijn namelijk al beschikbaar in het geval dat de stoffen/preparaten reeds zijn beoordeeld in het kader van de Stoffenrichtlijn (EU). Met andere woorden: geen tegenstrijdigheden, geen slechte aansluiting of extra kosten. Daarentegen: duidelijkheid, eenduidigheid en zekerheid. Verder is de ABM een hulpmiddel, geen regelgeving. De ABM stelt dus niet vast of een stof/preparaat al dan niet gebruikt mag worden; het oordeel daarover is kwestie van bestuurlijke afweging en keuze. In het uiterste geval kan het bevoegd gezag natuurlijk besluiten de lozing van een bepaalde stof/preparaat helemaal te verbieden. Dat gebeurt dan echter pas na afweging van alle relevante aspecten, zowel milieuhygiënische als bedrijfsmatige.

5 Wat wordt er verwacht van producenten/handelaars, gebruikers en bevoegd gezag? a) Producenten/leveranciers moeten de gegevens verzamelen, die nodig zijn voor het beoordelen van stoffen en preparaten. Met behulp van de ABM kan dan de aanduiding waterbezwaarlijkheid van een stof/preparaat worden bepaald. Aan de afnemer/eindgebruiker moet minimaal een basis-set gegevens worden verschaft, (bijvoorbeeld door de informatie te vermelden op het Veiligheidsinformatieblad (MSDS) of een ander document). b) Gebruikers moeten van stoffen/preparaten, die op hun bedrijf aanwezig zijn en die mogelijk in afvalwater terecht kunnen komen, de gegevens verzamelen (in elk geval de aanduiding waterbezwaarlijkheid en de saneringsinpanning). Deze werkwijze kan in het bedrijfsinterne milieuzorgsysteem worden opgenomen. Deze werkwijze sluit aan bij het gewijzigde Uitvoeringsbesluit Verontreiniging Rijkswateren en de verordeningen van waterkwaliteitsbeheerders, die de Wvo-vergunningaanvrager verplichten om gegevens te verstrekken over stoffen/preparaten en over de gevolgen van lozingen voor het oppervlaktewater. c) Het bevoegd gezag moet in het (voor)overleg met bedrijven aangeven dat (en tot welk detail) zij in de Wvo-vergunningaanvraag gegevens over stoffen/preparaten moeten verstrekken. Het moet de aanvragen vervolgens ook controleren op de aanwezigheid van informatie over de waterbezwaarlijkheid van en de saneringsinspanning m.b.t. stoffen en preparaten. Het ontbreken ervan kan er toe leiden dat een aanvraag niet in behandeling wordt genomen. Overigens kan het bevoegd gezag ook bijvoorbeeld naar aanleiding van controles overleg met een bedrijf starten over aangetroffen stoffen en preparaten. Het verdient aanbeveling dat het bevoegd gezag bedrijven (in het vergunningvooroverleg) stimuleert om de ABM in hun bedrijfsinterne milieuzorgsysteem op te nemen. Vanaf zal het bevoegd gezag bij zijn besluitvorming er vanuit gaan, dat de beoordeling van stoffen en preparaten volgens de ABM is uitgevoerd. Introductieplan De methodiek en de procedures van de ABM zijn vastgelegd in een rapport (zie colofon). Gezien het belang van de ABM is echter besloten het niet te laten bij de publicatie van dat rapport alleen. Zowel voor ambtenaren van het bevoegd gezag als voor de bedrijven die met de ABM te maken krijgen is een speciaal introductieplan opgesteld. Voor het bevoegd gezag wordt dat uitgevoerd door het RIZA. Vergunningplichtige bedrijven die afvalwater lozen zullen worden geïnformeerd door het bevoegd gezag. Vanuit het bedrijfsleven hebben de betrokken brancheorganisaties zich bereid verklaard om de introductie van de ABM binnen eigen kring krachtig te ondersteunen..

6 Welke vragen moeten leveranciers/handelaren beantwoorden? Een volledige data-set voor het beoordelen van stoffen en preparaten omvat antwoorden op onderstaande vragen plus het resultaat van de beoordeling. Stoffen: Is de stof carcinogeen (R-45), voor zover bekend? Is de stof mutageen (R-46), voor zover bekend? Wat is de acute toxiciteit voor waterorganismen (LC50), bij voorkeur voor vier trofische niveaus, maar in elk geval voor kreeftachtigen of vissen. Hoe is de biologische afbreekbaarheid? Wat is de Log Pow? Wat is de BCF? (facultatief) Hoe is de oplosbaarheid in water als acute toxiciteit voor waterorganismen niet te bepalen is? Preparaten: Voor preparaten moet in beginsel de uitkomst van de ABM worden gegeven, en tevens de exacte samenstelling van het preparaat en de stofgegevens per component. Als een producent alleen een basis-set informatie wil verstrekken, moet in ieder geval de beoordeling van de stof of het preparaat conform de ABM worden uitgevoerd. Stoffen: De aanduiding waterbezwaarlijkheid. De plaats waar het stofdossier voor het bevoegd gezag/de controlerende instantie ter inzage ligt. Bij alleen een basis-set informatie hanteert het bevoegd gezag bij de immissietoets een worst-case benadering. Er wordt dan verondersteld dat de stof een acute toxiciteit voor waterorganismen heeft van <1 mg/l en bovendien moeilijk afbreekbaar is. Mocht dit leiden tot aanvullende saneringsmaatregelen bij de gebruiker, dan kan het verstrekken van exactere gegevens over de eigenschappen van de stof ervoor zorgen dat de immissietoets nauwkeuriger kan worden uitgevoerd. Preparaten: Het resultaat van de beoordeling van het preparaat volgens de ABM. De componenten met de aanduiding waterbezwaarlijkheid: zwarte-lijststof, kan erfelijke schade veroorzaken en/of kan kanker veroorzaken en de globale hoeveelheid van die componenten in het preparaat. De component(en) met saneringsinspanning A, en de globale hoeveelheid van die component in het preparaat. De plaats waar het productdossier voor het bevoegd gezag/de controlerende instantie ter inzage ligt. De exacte samenstelling van het preparaat blijft dan alleen bekend bij de producent of leverancier. Ook bij preparaten hanteert het bevoegd gezag bij de immissietoets dan echter de genoemde worst case benadering. Colofon Deze brochure is een uitgave van de CIW. Zij geeft de hoofdlijnen van de Algemene Beoordelingsmethodiek (ABM) weer. Voor de beleidsmatige uitgangspunten en de opzet van de ABM verwijzen we u naar het rapport Het beoordelen van stoffen en preparaten voor de uitvoering van het emissiebeleid water; methodiek en procedure (mei 2000). Dit rapport kan worden opgevraagd bij CIW, Postbus 20906, 2500 EX Den Haag. Nadere informatie is verkrijgbaar bij het Steunpunt Emissies van het RIZA (tel ). Meer informatie bevatten ook de internetsites van de CIW ( en het Steunpunt Emissies ( Projectbegeleiding: G. Niebeek (RIZA, Lelystad) Tekst en projectcoördinatie: Maurits Groen Milieu & Communicatie, Haarlem Vormgeving: Lawine grafisch ontwerp, Utrecht Druk: Drukkerij Anraad, Nieuwegein CIW, mei 2000