deelrapport Demografische en sociaal-economische gegevens van Zeeland

Transcriptie

1 deelrapport Demografische en sociaal-economische gegevens van Zeeland Regionale Volksgezondheid Toekomstverkenning Zeeland 2012

2 Inhoud Kernboodschappen 3 Sociaal-geografische kenmerken van Zeeland 4 Demografie 4 Opleidingsniveau 7 Beroepsbevolking en arbeidsmarkt 8 Huishoudensamenstelling 9 Inkomen en sociaaleconomische status 10 Toerisme 12 Literatuur en websites 13 Gegevensbronnen 13 Lijst met afkortingen 13 E. Bakker, Scoop W. van Gorsel, Scoop P. J.C. van Kooten, Scoop E. van Sprundel, Scoop Middelburg, mei 2012

3 Kernboodschappen De bevolking in Zeeland vergrijst en neemt af in aantal Door de voor Zeeland zo kenmerkende eilandenstructuur is de bereikbaarheid van voorzieningen, vergeleken met andere provincies vaak minder goed. Bovendien zijn de verbindingen, in de vorm van tunnels en bruggen, kwetsbaar. Het zal op termijn (financieel) niet mogelijk zijn alle voorzieningen in stand te houden. Dit als gevolg van de te verwachten daling in bevolkingsaantallen, de eilandenstructuur en het relatief sterk vergrijsde karakter van de provincie gecombineerd met het vertrek van grote aantallen jongeren. de uitdaging is om de voorzieningen in stand te houden In deze snel veranderende omgeving is het voor de Provincie Zeeland en gemeenten een grote uitdaging de bereikbaarheid, betaalbaarheid en kwaliteit van de voorzieningen overeind te houden of te verbeteren. Daar waar de ligging, dunbevolktheid en kleinschaligheid haar kwetsbaarheid doet gevoelen kunnen samenwerking en strategische allianties met andere partijen dit nadeel minimaliseren. In de zorg - sector zien we hiervan goede voorbeelden o.a. in Zeeuws- Vlaanderen alwaar de samenwerking over de landsgrens heen met Vlaanderen kwaliteitsvoordelen biedt. Op wat langere termijn kan de vergrijzing en de naderende bevolkingsdaling tot knelpunten leiden, in het bijzonder in de Zeeuwse zorgsector. De absolute vraag naar zorg neemt snel toe. Het aantal 80-plussers zal volgens de Provinciale Bevolkingsprognose in 2030 bijna 70% hoger liggen dan in Tegelijkertijd kan de veranderende verhouding tussen leeftijdscategorieën in de Zeeuwse bevolking op termijn leiden tot tekorten op de Zeeuwse arbeidsmarkt. Maar: klein is ook mooi en kansrijk Toch biedt het ruimtelijk-geografische en sociaal-culturele karakter van Zeeland tegelijkertijd een groot aantal ontwikkelingsmogelijkheden en kansen. Zo biedt de openheid en kleinschaligheid van het landschap en de ligging tussen Randstad en Vlaanderen volop (ontwikkelings-)mogelijkheden op toeristisch-recreatief gebied. Zee, land, rust en ruimte van Zeeland bieden daarnaast mogelijkheden nieuwe, economisch kansrijke projecten te ontwikkelen op het terrein van bijvoorbeeld visserij en landbouw, agrotechnologie, energie en water, maar ook op het terrein van de zorg. Te denken valt hierbij bijvoorbeeld aan wellness- en zorgcentra of aan kuur- en hersteloorden (aan de kust). De toekomstverwachting hoeft de Zeeuwse bevolking niet somber te stemmen, veel indicatoren staan in de plus: relatief geringe werkloosheid en lage armoedecijfers, een dalend aantal vroegtijdig schoolverlaters, en de (ruimtelijke) aantrekkelijkheid en ligging van de regio. 3

4 Sociaal geografische kenmerken van Zeeland Zeeland, een provincie van rust en ruimte De provincie Zeeland kent enkele zeer specifieke (sociaal-) geografische kenmerken. De oppervlakte van de provincie beslaat vierkante kilometer. Hiervan bestaat ongeveer 40% uit water (CBS, 2010). De provincie omvat verschillende eilanden die door bruggen, tunnels en dammen met elkaar verbonden zijn. Door deze eilandenstructuur kost het Zeeuwen relatief veel tijd kwijt om van eiland naar eiland te reizen. Om die reden zijn voorzieningen veelal decentraal georganiseerd. Zo wordt de bereikbaarheid ervan gegarandeerd. Bevolkingsontwikkeling Krimp Groei Figuur 1. Bevolkingsontwikkeling in Zeeland van (bron: Primos,2012) Schouwen- Duiveland Noord- Beveland Veere Goes Middelburg Vlissingen Borsele +329 Sluis Terneuzen Mede mogelijk gemaakt door Scoop en de Provincie Zeeland -103 In de provincie speelt land- en tuinbouw nog duidelijk een rol. Er is bovendien veel groen, rust en ruimte. Tien van de dertien gemeenten behoren tot niet- of weinig stedelijk gebied (CBS, 2009). Naast de landbouw kent Zeeland ook drie grote industriegebieden, in de gemeenten Borsele, Vlissingen en Terneuzen. Zeeland heeft door de ligging aan de kust een belangrijke functie als recreatiegebied. Demografie Kapelle Hulst Tholen Reimerswaal Zeeland is dunbevolkt Ook de Zeeuwse demografie heeft specifieke kenmerken. Zeeland telde op 1 januari inwoners. Zij wonen verspreid over 128 kernen in 13 gemeenten. De gemeenten en kernen variëren behoorlijk in omvang; zo heeft de gemeente Terneuzen ruim zeven keer zoveel inwoners (54.721) als de gemeente Noord-Beveland (7.519 inwoners) (CBS, 2012). Met ruim inwoners is Middelburg in 2009 de grootste kern in Zeeland, de kleinste is Eindewege met ruim 200 inwoners (GBA, 2009). Zeeland is een typische plattelandsprovincie met als belangrijkste kenmerk de dunbevolktheid. Van alle provincies in Nederland hebben alleen Drenthe en Friesland nog minder inwoners per vierkante kilometer. Binnen Zeeland is de bevolkingsdichtheid het laagst in de gemeenten Noord-Beveland en Sluis; beiden hebben 86 inwoners per vierkante kilometer (CBS, 2010). De gemeente Vlissingen kent de meeste inwoners per vierkante kilometer, namelijk Daarmee is het contrast binnen Zeeland groot. De gemiddelde bevolkingsdichtheid voor Nederland bedraagt 491 inwoners per vierkante kilometer. Het aantal Zeeuwen daalt Op basis van de laatste bevolkingsprognose (Provincie Zeeland-Primos, 2012) moet de komende kleine 20 jaar in verschillende gemeenten rekening worden gehouden met daling van de bevolking. In figuur 1 is de toe- of afname in het aantal inwoners per gemeente weergegeven. Zeeland heeft al jaren het hoogste percentage 65-plussers van Nederland. In 2012 is 19,8% van de Zeeuwen ouder dan 65. In datzelfde jaar bedraagt dit percentage in Nederland 16,2% (zie tabel 1a). De vergrijzing wordt aan de ene kant veroorzaakt door het wegtrekken van jongeren voor opleiding of werk. Voor jongeren tussen de 15 en 25 jaar was het migratiesaldo (instroom uitstroom) in 2008 ongeveer negatief. Dit betekent dat jongeren de provincie verlaten zonder dat daar een zelfde instroom tegenover staat. Aan de andere kant blijkt Zeeland een aantrekkelijke woonlocatie te zijn voor vooral jongere ouderen (zie figuur 2). In figuur 3 zien we hoe de leeftijdsverdeling van Zeeland zich verhoudt (lijn) tot die van Nederland (staven). Het valt op dat in de leeftijdscategorieën tot 50 jaar in Nederland vrijwel elke leeftijdsklasse een iets groter aandeel uitmaakt van de totale bevolking dan in Zeeland. Een uitzondering betreft de jarigen; hier is het aandeel in Zeeland iets groter. Bij de bevolking boven de 50 jaar is de situatie omgekeerd. Hier maken alle onderscheiden leeftijdsklassen in Zeeland een groter deel uit van de bevolking dan in geheel Nederland. Hieruit kunnen we concluderen dat de Zeeuwse bevolking duidelijk ouder is in vergelijking met het gemiddelde in Nederland. De verwachting is dat het aandeel ouderen in Zeeland de komende jaren zal blijven groeien. Grote verschillen in bevolkingsopbouw tussen de Zeeuwse gemeenten De bevolkingsopbouw verschilt per gemeente. De maten voor demografische druk maken dit duidelijk. Deze maten zeggen iets over de verhouding tussen het aantal jongeren (0 tot 20 jaar) of het aantal ouderen (65 jaar en ouder) en de beroepsbevolking (20 t/m 64 jarigen). 4

5 Figuur 2 Vertrek en vestigingsoverschot voor de provincie Zeeland per leeftijdscategorie 2008 (Bron: CBS, 2010). Vertrekoverschot Vestigingsoverschot jonger dan 5 jaar 5 tot 10 jaar 10 tot 15 jaar 15 tot 20 jaar 20 tot 25 jaar 25 tot 30 jaar 30 tot 40 jaar 40 tot 50 jaar 50 tot 65 jaar 65 tot 85 jaar 85 jaar of ouder Figuur 3. Procentueel aandeel van de bevolking per leeftijdsklasse: Zeeland en Nederland, 1 januari 2011 (Bron: CBS, 2011). Nederland Mannen 95 plus Vrouwen Zeeland 90 jaar 85 jaar 80 jaar 75 jaar 70 jaar 65 jaar 60 jaar 55 jaar 50 jaar 45 jaar 40 jaar 35 jaar 30 jaar 25 jaar 20 jaar 15 jaar 10 jaar 5 jaar 0 jaar 5 2,00% 1,50% 1,00% 0,50% 0 0,00% 0,50% 1,00% 1,50% 2,00%

6 Tabel 1a Bevolkingscijfers Zeeland op 1 januari 2012 (Bron: CBS, 2012). Totaal Leeftijden groene grijze aantal druk druk Borsele % 29% Goes % 34% Hulst % 35% Kapelle % 29% Middelburg (Z.) % 32% Noord- Beveland % 40% Reimerswaal % 28% Schouwen- Duiveland % 40% Sluis % 42% Terneuzen % 37% Tholen % 29% Veere % 38% Vlissingen % 33% Oosterschelderegio % 33% Walcheren % 34% Zeeuws- Vlaanderen % 38% Zeeland % 34% Nederland % 27% De verhouding tussen het aantal jongeren en de beroepsbevolking noemen we de groene druk. Een lage groene druk betekent dat er relatief weinig jongeren zijn ten opzichte van de beroepsbevolking. Voor Zeeland geldt dat de groene druk in ,3% bedraagt. Dit is 0,8% meer dan het landelijk gemiddelde. Een verklaring voor deze sterkere groene druk is Tabel 1b Bevolkingscijfers Zeeland op 1 januari 2011 (Bron: CBS, 2011). niet-westers westers allochtoon allochtoon Borsele 6% 2% Goes 8% 6% Hulst 21% 2% Kapelle 5% 2% Middelburg (Z.) 9% 8% Noord-Beveland 8% 2% Reimerswaal 7% 3% Schouwen - Duiveland 6% 2% Sluis 21% 2% Terneuzen 16% 6% Tholen 5% 3% Veere 6% 2% Vlissingen 13% 10% Oosterschelderegio 6% 3% Walcheren 10% 8% Zeeuws - Vlaandere n 19% 4% Zeeland 11% 5% dat er een groot vertrekoverschot is in de jongste leeftijdscategorie van de beroepsbevolking, relatief veel jarigen vertrekken uit Zeeland. Tussen gemeenten bestaan forse verschillen. In de gemeente Reimerswaal, een gemeente met altijd wat hogere geboortecijfers, is de groene druk 51% en in Sluis 33%. De verhouding tussen het aantal ouderen en de beroepsbevolking noemen we de grijze druk. De grijze druk bedraagt in 2012 in Zeeland 34,4%. De grijze druk ligt daarmee fors hoger dan het landelijk percentage van 26,9%. Ook hier geldt dat het verschil tussen gemeenten groot is. In de gemeente Sluis is de grijze druk 42%, in de gemeente Reimerswaal 28%. In Zeeland wonen weinig niet-westerse allochtonen In Zeeland wonen, vergeleken met de rest van Nederland, weinig mensen van niet-westerse allochtone afkomst (tabel 1b). Ongeveer 5% van de Zeeuwse bevolking heeft een niet-westerse achtergrond (Nederland: 11%). Daar staat tegenover dat Zeeland relatief veel westerse allochtonen kent. Ongeveer 11% van de inwoners valt in deze categorie (Nederland: 9%). Ook hier bestaan tussen de gemeenten duidelijke verschillen. Vlissingen is een bijzondere gemeente omdat dit de enige gemeente binnen Zeeland is met meer dan 10% niet-westerse allochtonen en daarnaast ook nog meer dan 10% westerse allochtonen. Ook zien we dat de gemeenten in Zeeuws-Vlaanderen een groot aandeel westerse allochtonen kennen. In de gemeenten Hulst en Sluis gaat het voornamelijk om mensen met een Belgische achtergrond (ongeveer 80%). Van de allochtonen in de gemeente Terneuzen is ongeveer 60% Belgisch, 11% Duits en 8% Indonesisch. Een groep in opkomst zijn de Polen. Sinds 2001 is het aantal Polen in Zeeland gegroeid van 747 naar in 2010 (CBS, 2010). 6 Nederland 9% 11%

7 Opleidingsniveau Zeeland heeft een relatief laag opgeleide bevolking Vergeleken met Nederland heeft Zeeland weinig inwoners met een HBO- of WO- diploma. Van de beroepsbevolking in Zeeland heeft 26% een HBO of WO diploma. In Nederland ligt dit percentage op 34%. Zeeland kent meer laag- en middelbaar opgeleiden dan de rest van Nederland. De algemene opvatting dat het opleidingsniveau van de Nederlandse beroepsbevolking stijgt, lijkt ook voor Zeeland op te gaan. Onderstaande figuur toont de ontwikkeling van het opleidingsniveau van de Zeeuwse beroepsbevolking. Het aandeel laag opgeleiden is, na een korte toename tussen 2007 en 2009, al jaren dalende en het aandeel hoog opgeleiden neemt vrijwel continu toe. Het percentage hoog opgeleiden is in Zeeland in 2010 voor het eerst groter dan het percentage met een lage opleiding. Figuur 4 Opleidingsniveau van de Zeeuwse beroepsbevolking van 1996 tot 2010 (Bron: CBS, 2010). 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Laag Middelbaar Hoog 7

8 Beroepsbevolking en arbeidsmarkt De meeste banen zijn te vinden in de groot- en detailhandel De Zeeuwse economie telde in 2010 in totaal banen. Dit is ruim 9% meer dan in 1996 ( banen) (bron: LISA). Het aandeel van de groot- en detailhandel in de Zeeuwse werkgelegenheid was het grootst (ruim 18%). Bijna 16% van alle banen in Zeeland is te vinden in de zorg. Daarmee is deze sector nog iets groter dan de industrie (13,5%). Tabel 2 toont het aandeel van diverse sectoren in de Zeeuwse werkgelegenheid in 1996 en Aandeel banen in de zorgsector sterk toegenomen Uit tabel 2 blijkt dat het aandeel van de zorgsector in de Zeeuwse werkgelegenheid tussen 1996 en 2010 sterk is toegenomen, van 11,9% naar 15,9%. In absolute aantallen betekent dit een toename van het aantal banen van ongeveer 46%. Een spectaculaire toename. Als we nader inzoomen op de omvang van de zorgsector per gemeente ontstaat een zeer wisselend beeld (figuur 5). In een aantal Zeeuwse plattelandsgemeenten is het aandeel van de zorgsector in de werkgelegenheid gering; minder dan 10% van het totaal aantal banen. Dit betreft de gemeenten Schouwen-Duiveland, Tholen, Noord-Beveland, Veere, Borsele, Kapelle en Reimerswaal. Een relatief hoog aandeel in de werkgelegenheid (>15%) voor de zorgsector is te vinden in de Zeeuwse gemeenten met een eigen ziekenhuislocatie, te weten Middelburg/Vlissingen, Goes, Terneuzen, alsmede in Hulst. In de Nationale Atlas Volksgezondheid (RIVM, 2011) waarschuwt het RIVM voor de toekomstige krapte of zelfs tekorten op de arbeidsmarkt voor de zorg. Voor 2012 gaat het RIVM voor Zeeland nog uit van een overschot van 4 tot 5,4%. Het grootste deel van Nederland, met name in de Randstad, houdt echter rekening met grote tekorten aan zorgpersoneel. Geschat wordt dat Zeeland in 2020 te maken krijgt met een zorgkloof van minimaal fte. Tabel 2. Percentage banen per sector op het totaal aantal banen in Zeeland, (Bron: LISA Vestigingenregister - bewerking ABF Research B.V., bewerking Scoop) G Groot- en detailhandel 18 18,1 Q Zorgsector 11,9 15,9 C Industrie 17,3 13,5 I Horeca 6,4 7 F Bouwnijverheid 7 6,5 A Agrarische sector 7,7 6 P Onderwijs 4,9 5,9 H Vervoer en opslag 6,2 5,3 O Openbaar bestuur 5,8 5 M Advies & Onderzoek sector 3,8 4,6 N Overige zak. Dienstverlening 2,8 3,6 S Overige dienstverlening 1,9 2,1 K Financiële instellingen 2,5 1,8 R Vrije tijd sector 1 1,3 L Onroerend goed sector 1 1,1 D Energiesector 0,7 1 J Informatie en communicatie 0,8 1 E Watermanagement 0,3 0,4 B Delfstoffenwinning 0,1 0,1 Totaal aantal banen in Zeeland 100% 100% = banen = banen Figuur 5. Percentage banen in de zorgsector op het totaal aantal banen in Zeeland per gemeente, 2010 (Bron: LISA Vestigingenregister - bewerking ABF Research B.V.). Q Zorgsector - % banen totaal (%) 2010 gemeenten < 7,5 < 7,5 < 10,0 < 10,0 < 12,5 < 12,5 < 15,0 > = 15,0 Schouwen-Duiveland Meer informatie? Lees verder in het deelrapport Zorg Noord- Beveland Tholen Veere Middelburg Goes Vlissingen Borsele Kapelle Reimerswaal Sluis Terneuzen Hulst Bron: LISA Vestigingenregister - bewerking ABF Research B.V. 8

9 Huishoudensamenstelling Aantal eenpersoonshuishoudens is fors toegenomen Zeeland telde in huishoudens (CBS, 2012). Eén op de drie huishoudens is een eenpersoonshuishouden. In iets minder dan één op de drie huishoudens zijn kinderen aanwezig (CBS, 2011). In figuur 6 is te zien dat het aantal eenpersoonshuishoudens de afgelopen 10 jaar fors is toegenomen. Daarentegen laat het aantal gezinnen met kinderen een daling zien. Het aantal eenpersoonshuishoudens is in 2010 voor het eerst groter dan de meerpersoonscategorieën. Figuur 6. Ontwikkeling huishoudens in Zeeland, (Bron: CBS, 2011) Eenpersoons Meerpersoons zonder kinderen Meerpersoons met kinderen Het aantal eenoudergezinnen is gestegen met 32% Van het totaal aantal Zeeuwse huishoudens is 5,8% een eenoudergezin. Het aantal eenoudergezinnen is in de periode met ruim toegenomen tot in Een stijging van ongeveer 32%. Ondanks deze sterke toename ligt het percentage eenoudergezinnen in Zeeland nog bijna 1% onder het landelijk gemiddelde. De meeste eenoudergezinnen vinden we in de gemeenten Vlissingen (6,9%), Middelburg (6,5%) en Terneuzen (6,4%). 9

10 Inkomen en sociaal economische status Inkomen is belangrijk voor de gezondheid Het inkomensniveau heeft een duidelijke relatie met de (beleefde) gezondheid. Uit de door het SCP uitgebrachte Sociale Staat van Nederland blijkt dat mensen uit de lagere inkomens- en opleidingsgroepen meer ziekten hebben, meer beperkingen ervaren en hun gezondheid een lager cijfer geven dan hoogopgeleiden (SCP, 2011). Binnen de Nederlandse bevolking bestaan enorme verschillen in psychische gezondheid. Werklozen, arbeidsongeschikten en mensen met een laag inkomen hebben veel vaker een psychische stoornis dan de rest van de bevolking (SCP, 2011). Bij een beschrijving van en beschouwing over de volksgezondheid in Zeeland is kennis van de inkomenssituatie daarom van groot belang. Tabel 3 Gemiddeld besteedbaar inkomen per persoon (x1000) per gemeente, (Bron: CBS, 2012). Perioden index ( ; 2005=100) Regio's Borsele 12,1 12,7 14,1 14,3 14,4 119 Goes 12,8 13,5 14,6 14, Hulst 12,7 13,4 14,3 14, Kapelle 12, ,2 14,7 14,7 119 Middelburg (Z.) 12,5 13,1 14,2 14,4 14,6 117 Noord-Beveland 12,7 13,3 14,3 14,7 14,9 117 Reimerswaal 11,5 11,9 12,9 13,2 13,4 117 Schouwen-Duiveland 13,1 13,6 15,2 15,4 15,3 117 Sluis 12,8 13,3 14,3 14,6 14,9 116 Terneuzen 12,5 13, ,5 14,7 118 Tholen 11, ,5 13,3 119 Veere 12,5 13,1 14,5 14,8 14,8 118 Vlissingen 12,2 12,7 13,6 14,2 14,4 118 Zeeland (PV) 12, ,1 14,5 14,6 118 Nederland 12,7 13,4 14,4 14,7 14,8 117 beroep en inkomen. Elke vier jaar publiceert het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) voor alle postcodegebieden in Nederland de zogenaamde ses-score ( Sociaal Economische Score). Deze score is gebaseerd op inkomen, opleiding en werkgelegenheid. Hierbij geldt - enigszins verwarrend- hoe hoger de score, hoe groter de achterstand. Binnen Nederland varieert de score van -3,41 (gunstigste ses-score) tot +5,24 (ongunstigste ses-score). De gemiddelde score voor Nederland is 0. Een negatieve score houdt in dat een postcodegebied er beter voorstaat dan gemiddeld, een positieve score betekent juist dat de sociaal-economische achterstand groter is dan gemiddeld. Uit de meest recente ses-cijfers van het SCP (2011) blijkt dat de gemiddelde score van alle Zeeuwse postcodegebieden ongeveer 0,080 bedraagt. Dit is dus iets slechter dan het landelijk gemiddelde (0). Bij de vorige SCP-meting (2006) bedroeg de gemiddelde Zeeuwse score nog 0,075. De relatieve sociaal-economische achterstand voor Zeeland is de afgelopen vijf jaar dus iets groter geworden. Binnen Zeeland onderscheiden we 152 postcodegebieden. Daarvan hebben 62 postcodegebieden (41%) een score beter (<0) dan het landelijk gemiddelde; bij 90 postcodegebieden in Zeeland (59%) ligt de score slechter (>0) dan het gemiddelde van Nederland. Goes- Noord/Goese meren heeft de gunstigste sesscore (-3,03); Eede (Zeeuws-Vlaanderen) de meest ongunstige (1,58) (figuur 7). De ses-scores vertonen een sterke relatie met de levensverwachting van de bevolking. Uit het TNO-rapport Gezonde levensverwachting naar sociaal economische status (TNO, 2002) blijkt dat voor alle gezondheidsconcepten geldt dat hoe gunstiger de ses-categorie hoe meer jaren in gezondheid en hoe minder jaren in ongezondheid worden doorgebracht. Dit sluit aan bij eerder in Nederland en in het buitenland gevonden resultaten (TNO, 2002). 10 Uit de meest recente cijfers van het CBS (2012) blijkt dat het gemiddeld besteedbaar inkomen per persoon 1 in Zeeland in euro bedroeg. Dit is iets lager dan het landelijk gemiddelde ( euro). Tabel 3 toont per gemeente het gemiddeld besteedbaar inkomen per persoon. Hieruit blijkt dat dit het hoogst is in de gemeente Schouwen-Duiveland, het laagste in Tholen. Gemiddeld steeg het besteedbaar inkomen per persoon tussen 2005 en 2009 in Zeeland met gemiddeld 18%. Verschil in sociaal economische status is de afgelopen jaren iets groter geworden Elke samenleving, dus ook de Zeeuwse, kent ongelijkheid in de zin van verschillen tussen mensen. Onder maatschappelijke ongelijkheid verstaan we het verschil in opleiding, Tot de minima behoren vooral alleenstaanden en eenoudergezinnen Van de Zeeuwse huishoudens had in ,3% een inkomen dat onder 105% van het sociaal minimum ligt 2 (Scoop, 2010). Dit percentage is lager dan in 2006 toen 5,9% een inkomen had dat onder het sociaal minimum lag. De helft van deze huishoudens ontvangt al langer dan 3 jaar een inkomen onder het sociaal minimum. Het aandeel huishou- 1 Het besteedbaar inkomen is het bruto-inkomen verminderd met - betaalde inkomensoverdrachten - premies inkomensverzekeringen - premies ziektekostenverzekeringen - belastingen op inkomen en vermogen. Het gaat hier om het rekenkundig gemiddeld besteedbaar inkomen perpersoon. 2 Huishoudens worden tot de minima gerekend als hun inkomen niet meer bedraagt dan 105% van de bijstandsnorm.

11 Figuur 7 Sociaal-economische status per postcodegebied, 2010 (Bron: SCP, 2011). dens met een minimuminkomen is in Zeeland lager dan in Nederland. In deze minimumhuishoudens wonen mensen. Daarvan zijn ruim mensen niet ouder dan 18 jaar (Scoop, 2010). Onder de (langdurige) minima zijn relatief veel alleenstaanden en eenoudergezinnen. Verder zien we dat allochtonen relatief vaak tot deze groep behoren. Ten opzichte van 2006 is het aandeel 65-plussers onder de minima toegenomen. Van de Zeeuwse gemeenten is het percentage minimumhuishoudens het hoogst in Vlissingen (8,1%), Middelburg (7,5%) en Terneuzen (7,0%). De minste minima vinden we in de gemeenten Veere (2,4%), Kapelle (2,5%) en Borsele (2,5%). In Zeeland heeft 13% van de leerlingen een gewicht. Achterstandsleerlingen zijn leerlingen die een gewicht toegekend krijgen op basis van het opleidingsniveau van de ouders. Het opleidingsniveau van de ouders is een belangrijke indicator voor het risico op leerachterstanden bij kinderen. Voor leerlingen met een gewicht ontvangen scholen extra personele en materiële ondersteuning met als doel deze achterstanden te voorkomen/bestrijden. In 2010 heeft 13% van de Zeeuwse leerlingen een gewicht (DUO, 2011). Dit is een fors lager percentage dan in Het verschil wordt in ieder geval voor een deel - verklaard door een wijziging in de criteria bij het toekennen van de gewichten. Er kan helaas geen vergelijking gemaakt worden tussen de beide cijfers. Net als in 2007 zijn de gemeenten met de meeste achterstandsleerlingen Reimerswaal en Vlissingen. Religieuze diversiteit in Zeeland In 2009 hangt 54% van de Zeeuwen een religie aan (Smit, 2009). In 2004 was dit nog 60%. Net als in 2004 is de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) de meest voorkomende kerkelijke gezindte. Iets minder dan een kwart van de bevolking rekent zich tot deze groep. Zeeuws-Vlaanderen wijkt wat betreft de religieuze oriëntatie af van de rest van Zeeland. In Zeeuws-Vlaanderen is 40% van de inwoners roomskatholiek. Vooral de gemeente Hulst valt op, daar geeft 67% van de bevolking aan rooms-katholiek te zijn. In de gemeente Reimerswaal is één op de drie mensen gereformeerd. De gemeenten Tholen en Reimerswaal maken onderdeel uit van de Bible Belt. Dit is een strook van Nederland die zich uitstrekt van zuidwest naar noordoost waar relatief veel mensen met een streng gereformeerde/ prote - stantse levensovertuiging wonen. In deze beide gemeenten stemt ook een groot aandeel van de kiezers op de SGP (Staatkundig Gereformeerde Partij). 11

12 Toerisme Toerisme is belangrijk voor Zeeland Toerisme is op verschillende manieren van belang voor Zeeland. De aanwezigheid van grote aantallen toeristen maakt onder andere dat ook het voorzieningenniveau hierop afgestemd moet zijn, en dan vooral EHBO- en spoedvoorzieningen. Verder heeft de toeristische sector de laatste jaren meer oog gekregen voor recreanten met een beperking of bijzondere behandel- of herstelvraag (zorgtoerisme). Tabel 4 toont de ontwikkeling van het aantal gasten en vakantieovernachtingen in Zeeland tussen 2003 en Tabel 4 Aantal gasten en vakantieovernachtingen in Zeeland, (Bron: ContinuVakantieOnderzoek 2010, bewerkt door Kenniscentrum Kusttoerisme). Aantal gasten Aantal vakantieovernachtingen Zeeland Aandeel in NL Zeeland Aandeel in NL ,7% ,0% ,7% ,5% ,5% ,4% ,6% ,0% ,5% ,4% ,8% ,5% ,5% ,9% Uit tabel 4 blijkt dat zowel het aantal gasten, het aantal vakantieovernachtingen als de aandelen in de Nederlandse totalen tussen 2003 en 2005 een sterk dalende ontwikkeling vertoonde. Na 2005 zijn beide redelijk stabiel gebleven. In 2010 is weer een lichte stijging waarneembaar. Onduidelijk is nog of dit langere tijd voortduurt. Van de bijna 1,4 miljoen vakanties in Zeeland waren vakanties (22%) voor vaste gasten (stacaravan, seizoensplaats, tweede woning of boot op vaste ligplaats) (CVO, 2010). Van de bijna 1,4 miljoen gasten is ruim de helft (52%) buitenlands. In 2005 was dit nog 40%. Nederlandse toeristen (excl. vaste gasten) besteedden In 2010 ruim 205 miljoen euro (CVO, 2010). Dit is ongeveer 4% meer dan in De gemiddelde dagbesteding van Nederlandse toeristen in Zeeland bedroeg in ,-, in ,- (p.p. per dag). De buitenlandse gast in Zeeland besteedt per persoon per dag gemiddeld 54,-. In 2010 waren in totaal personen in Zeeland werkzaam in de toeristisch-recreatieve sector, 2% meer dan in Toerisme en recreatie heeft een aandeel van 8,4% in de totale werkgelegenheid. De horeca blijft met werkzame personen in 2009 de grootste werkgever in deze sector (bron: LISA Vestigingsregister 2010, bewerkt door Kenniscentrum Kusttoerisme). 12

13 Literatuur en websites Bijl R, Boelhouwer J, Cloïn M, Pommer E. De sociale staat van Nederland Den Haag: SCP, Franken L, Gorsel van W, van Overbeeke van Sluijs J. Sociale Atlas Zeeland Middelburg: Scoop, Gorsel W van, Kooten P van, Walrave E. Tweede Zeeuwse Armoedemonitor 2009, onderzoek naar de omvang, spreiding en kenmerken van de minima; inventarisatie van het gebruik van inkomensondersteunende regelingen. Middelburg: Scoop, Raad Volksgezondheid en Zorg. Discussienota Zorg voor je gezondheid!. Den Haag: RVZ, Smit A. Sociale staat van Zeeland. Provinciaal rapport Middelburg: Scoop, TNO. Gezonde levensverwachting naar sociaal-economische status. Den Haag: TNO, Wouw D van der, Bakker E, Overbeeke J van. Om de kwaliteit van het wonen, analyse van het WoON Middelburg: Scoop, Lijst met afkortingen CBS Centraal Bureau voor de Statistiek Hbo Hoger beroepsonderwijs PKN Protestantse Kerk in Nederland RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu SCP Sociaal cultureel planbureau Ses Sociaaleconomische status Ses-score Sociaaleconomische Score SGP Staatkundig Gereformeerde Partij TNO Nederlandse organisatie voor toegepast-natuurwetenschappelijk onderzoek WO Wetenschappelijk onderwijs Gegevensbronnen CBS-statline De elektronische databank van het CBS ( CVO Continu Vakantie Onderzoek 2010, Voorburg/Heerlen, 2010 RIVM diverse publicaties PRIMOS Bevolkingsprognose van de provincie Zeeland (2012) Scoop Sociale Atlas Zeeland, LISA Vestigingsregister 2010, LISA, 2010, Enschede DUO Dienst Uitvoering Onderwijs Colofon Op uw gezondheid! Deelrapport van de Regionale Volksgezondheid Toekomstverkenning 2012 Tekst: Scoop, Middelburg Vormgeving: de Wilde Zeeuw Tekstredactie: Caroline Houmes, MAPlus Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door financiering van de Provincie Zeeland 13

14 gezond gemeente ouderen zorgverzekeraars risicogebied jeugd sociaaleconomische status overgewicht visie wijk krimp vergrijzing roken ketenzorg parel kwetsbaar Zeeland zorg provincie preventie ziek water signaleren alcohol omgeving weerbaarheid lyme teek jongeren volwassenen transitie innovatie buurt participatie burgers bewegen werk vergrijzing gedrag beleid havens integraal lokaal wmo ses groen Zeeuw weerbaar school