Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar

Transcriptie

1 Modulebeschrijving Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar 1 1 In ontwikkeling

2 INDE Samenvatting 3 A. Modulebeschrijving: probleem, doelgroep, doel, aanpak, materialen en uitvoering 4 1. Risico- of probleemomschrijving 4 2. Doel van de module 4 3. Doelgroep van de module 5 4. Aanpak van de module 6 5. Materialen en links 9 B. Onderbouwing van de module Verantwoording: doelgroep, doelen en aanpak Samenvatting onderbouwing Randvoorwaarden voor uitvoering en kwaliteitsbewaking Onderzoek naar de uitvoering van de module 14 C. Effectiviteit Nederlandse effectstudies Buitenlandse effectstudies 15 D. Overige informatie Toelichting op de naam van de module Uitvoering (uitvoerende en/of ondersteunende organisaties en partners) Overeenkomsten met andere modules 17 Bijlage Cap-J classificatieoverzicht (assen en rubrieken) Module Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 2/22

3 SAMENVATTING Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar is vanwege de leeftijd en ontwikkelfase van het kind en de gezinsfase een multidisciplinair geïntegreerd zorgaanbod voor kind en gezin. Doel De belangrijkste doelen van de module Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar zijn: er is duidelijkheid over de aard en de ernst van de problematiek van het kind en het gezin; het opheffen, verkleinen, dan wel voorkomen van (dreigende) ontwikkelingsachterstanden en het stimuleren en vergroten van vaardigheden op lichamelijk-, motorisch-, cognitief-, taal/spraak-, spel-, sociaal- en emotioneel gebied; het opheffen, dan wel verminderen van gedragproblemen; het opheffen, dan wel verminderen van de opvoedingsnood / opvoedingscrisis. Doelgroep De module Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar richt zich op kinderen waarbij sprake is van meervoudige complexe problemen. Naast de ontwikkelingsproblemen bij het kind is er sprake van opvoedingsnood / opvoedingscrisis in de thuissituatie en is de draagkracht-draaglast verhouding verstoord. Aanpak Kinderen komen maximaal 9 maanden gemiddeld 2 dagen per week naar de dagbehandeling waarbinnen een gestructureerd groepsklimaat wordt gewerkt aan ontwikkelingsdoelen, die opgesteld zijn in een individueel behandelplan. Materiaal Bij de module wordt gebruik gemaakt van COTAN-beoordeelde onderzoeksinstrumenten, diverse vragenlijsten gericht op ontwikkelingsproblematiek dan wel opvoedingsproblematiek en ontwikkelingsmateriaal. Onderzoek Er zijn weinig gestructureerde onderzoeken gedaan naar het effect van de module Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar. Verschillende studies wijzen wel op positieve effecten van de behandeling van (jonge) kinderen met ontwikkelingsproblematiek. Module Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 3/22

4 A. MODULEBESCHRIJVING: PROBLEEM, DOELGROEP, DOEL, AANPAK, MATERIALEN EN UITVOERING 1. Risico- of probleemomschrijving Het aantal jeugdigen met ernstige gedragsproblemen en ontwikkelingsstoornissen, zoals autisme, depressie, angsten, ADHD en agressie, is ongeveer 5 tot 10% (Konijn & Verhulst, 2006; Ter Bogt, Van Dorsselaer, & Vollenbergh, 2006; Scholte & Van der Ploeg, 2006a). Kinderen met gedragsproblemen kampen dikwijls ook op andere gebieden met problemen. Een kind vertoont bijvoorbeeld gedragingen passend bij zowel autisme als ADHD. Maar ook kan sprake zijn van ernstige problemen met leren, zonder dat dit geclassificeerd kan worden als een leerstoornis. Kinderen met gedragsproblemen vormen een belasting voor hun omgeving en worden vanwege hun probleemgedrag al snel gemeden. Leraren vinden het een lastige opgaaf deze kinderen les te geven, terwijl ouders door het afwijkende gedrag van hun kind pedagogisch of maatschappelijk in verlegenheid kunnen komen. Over de omvang van het aantal risicogezinnen is weinig met zekerheid te zeggen. Met alle kinderen en gezinnen is wel eens wat aan de hand. Maar meestal gaat dat na korte tijd - al of niet met wat zorg en steun - weer voorbij. Landelijk gezien heeft circa 15-20% wel eens een serieus probleem en 5-10% komt in de zorgverlening terecht bij bureau jeugdzorg, de kinderarts, de gehandicaptenzorg of de verslavingszorg. Een deel van de gezinnen heeft te maken met meervoudige problematiek, waarbij kinderen fundamenteel en ernstig in de ontwikkeling worden bedreigd. Deze groep is niet groot: schattingen komen in de buurt van de 2% tot 5% van alle gezinnen in Nederland (Zeijl et al., 2005; Hermanns, 2005). Omdat de opvoedingsmilieus thuis, op school en in de vrije tijd alle sterk de ontwikkelingsrichting van het kind bepalen kan de orthopedagogische behandeling doorgaans het beste op al deze terreinen tegelijk plaats vinden. Door de interventies op deze gebieden goed op elkaar af te stemmen, kunnen de resultaten van de orthopedagogische behandeling sterk worden verbeterd (Carr, 2006; Saldana & Henggeler, 2006). Problemen die zich vroeg openbaren kunnen van invloed zijn op de gehele ontwikkeling van een kind. Een kind dat bijvoorbeeld niet kan kruipen of lopen, zal de wereld om zich heen minder snel ontdekken. Het is goed om zo vroeg mogelijk hulp in te schakelen als je kind een ontwikkelingsachterstand heeft. De module Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar richt zich op kinderen waarbij sprake is van meervoudige complexe problemen met betrekking tot de ontwikkeling van kinderen en hun opvoedingssituatie. De aard van de problematiek is vaak nog onduidelijk, maar helder is dat er sprake is van een achterblijvende en/of verstoorde ontwikkeling op één of enkele ontwikkelingsgebieden. Soms is er sprake van medisch-somatische problemen. Vaak is er in de opvoedingssituatie sprake van opvoedingsnood dan wel opvoedingscrisis. 2. Doel van de module De belangrijkste doelen van de module Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar zijn: - er is duidelijkheid over de aard en de ernst van de problematiek van het kind en het gezin. - het opheffen, verkleinen, dan wel voorkomen van (dreigende) ontwikkelingsachterstanden en het stimuleren en vergroten van vaardigheden op lichamelijk-, motorisch-, cognitief-, taal/spraak-, spel-, sociaal- en emotioneel gebied. Module Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 4/22

5 - het opheffen, dan wel verminderen van gedragproblemen. - het opheffen, dan wel verminderen van de opvoedingsnood / opvoedingscrisis. De belangrijkste subdoelen die worden nagestreefd zijn: - Het kind beschikt over voldoende vaardigheden om te voldoen aan de ontwikkelingstaken, passend bij zijn of haar leeftijd of ontwikkelingsfase, rekening houdend met de eigen ontwikkelingsmogelijkheden. - De gezondheid van het kind wordt bewaakt om zodoende een zo optimaal mogelijke ontwikkeling van het kind te bewerkstelligen. - Het kind kan functioneren binnen een passende vorm van onderwijs en/of dagopvang. - De ouders hebben inzicht gekregen in de problematiek van het kind. - De ouders beschikken over voldoende (specifieke) pedagogisch vaardigheden om met hun kind om te gaan en hun kind in zijn / haar ontwikkeling te stimuleren. - De draagkracht-draaglast verhouding is (meer) in balans. 3. Doelgroep van de module Jeugdhulp Friesland biedt specialistische jeugdzorg op het gebied van opgroei- en opvoedingsproblemen, in de leeftijdscategorie 0 t/m 18 (met een uitloop tot 23) jaar. Kinderen, jongeren en hun ouders/opvoeders kunnen een beroep doen op Jeugdhulp Friesland. Dit doen zij als de normale ontwikkeling van het kind wordt belemmerd. Mogelijk is er sprake van psychosociale problemen, psychiatrische problemen, gezinsgerelateerde problemen, psychische problemen, gedragsproblemen of een combinatie daarvan. Kinderen en jeugdigen met een psychiatrische, zintuiglijke, lichamelijke en/of verstandelijke beperking die redelijk sociaal redzaam zijn, worden ook behandeld en/of opgevangen, als dit past binnen de behandelprogramma s en mogelijkheden van Jeugdhulp Friesland. We nemen ook jeugdigen op met een civielrechtelijke maatregel. In specifieke situaties worden kinderen met een strafrechtelijke maatregel behandeld (gedragsbeïnvloedende maatregel). De door Jeugdhulp Friesland gehanteerde indicatiecriteria en contra-indicaties zijn uitgebreid beschreven in De Betekenis onder het hoofdstuk Doelgroepenbeleid op pagina 15. Deze folder is te downloaden op onder het tabblad Jeugdhulp Friesland. Voor de module Dagbehandeling 1,5-7 gelden naast de algemene indicatiecriteria en contraindicaties de volgende indicatiecriteria: Het kind is tussen de 1,5 en 7 jaar oud. Er is sprake van een combinatie van een combinatie van onderstaande problemen: - achterstanden of verstoring op verschillende ontwikkelingsgebieden (taal-spraak, lichamelijk, sociaal-emotioneel, cognitief, spel); - gedragsproblemen; - (een vermoeden van) een ontwikkelingsstoornis; - Hechtingsproblematiek; - medisch-somatische problemen. Naast de ontwikkelingsproblemen bij het kind is er sprake van opvoedingsnood en/of -crisis in de thuissituatie en is de draagkracht-draaglast verhouding verstoord. Ook kan er sprake zijn van een belastende thuissituatie waar het kind onder lijdt, bijvoorbeeld emotionele spanningen in het gezin, pedagogische of (ortho) psychiatrische problematiek, vermoedens van kindermishandeling en verwaarlozing. Daarnaast kunnen kinderen vaak nog niet naar een reguliere peuterspeelzaal of dagopvang, zijn daar vastgelopen of er is sprake van handelingsverlegenheid. Ten slotte is de aard van de problematiek bij aanmelding vaak onduidelijk, mede ingegeven door de nog jonge leeftijd van het kind. Module Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 5/22

6 4. Aanpak van de module 4.1 Structuur en opbouw Kennismaken en vaststellen of inderdaad inzet van groepsbehandeling in plaats van ambulant nodig is om hulpvraag voldoende te kunnen beantwoorden. Indien dit het geval is: Samen met opvoeder(s) en gezaghebbende(n) aan de hand van het integratief beeld een passende behandeling vormgeven waarvan groepsbehandeling deel uitmaakt Behandelfase Afbouw en eventueel doorgeleiding naar lichtere vorm van vervolghulpverlening. Individuele begeleiding door een vaste orthopedagogisch hulpverlener (en een co-hulpverlener) die samen met kind en ouders het hulpproces vorm geeft aan: individuele mentorcontacten, afhankelijk van de opgestelde doelen en werkwijze; netwerkcontacten betrekken bij de hulpverlening; kennismakingsgesprekken met het gezin/systeem en pedagogische advisering; waar geïndiceerd diagnostiek (via module Intake en Diagnostiek) en/of behandeling door de verschillende disciplines: methodisch ouderbegeleider, logopedist, fysiotherapeut, kinderarts/ verpleegkundige en gedragswetenschapper en waarbij ook ouders worden betrokken De voortgang van de behandeling wordt regelmatig besproken met het multidisciplinaire team, waarbij in ieder geval de orthopedagogisch hulpverlener en gedragswetenschapper aanwezig zijn en indien betrokken de ouderbegeleider, logopedist, fysiotherapeut, speltherapeut en/of de leerkracht. Na aanleiding van deze voortgangsbespreking kunnen in overleg met ouders doelen worden bijgesteld of nieuwe doelen worden opgesteld. Ook kan er tussentijds advies gegeven worden rondom de inzet van een stapelmodule en/of andere hulp. Binnen zes maanden na de startdatum vindt er met ouders een evaluatie van de behandeling plaats en worden er bijgestelde en eventueel nieuwe doelen voor de komende periode vastgesteld. Gezien de leeftijd van het kind wordt naar kortdurende, intensieve hulp gestreefd, waarbij terugkeer naar de normale gezinssituatie zo snel mogelijk gerealiseerd dient te worden. Om die reden is ambulante hulpverlening in de thuissituatie, peuterspeelzaal, kinderdagverblijf of school naast de groepsbehandeling dan ook de rode draad van de behandeling. Dit wordt gedaan door de inzet van de module Ambulante Vroegbehandeling 0-4 jaar danwel de module Samen Sterk op School 4-7 jaar. Daarnaast kan bij specifieke problemen het zorgaanbod worden uitgebreid met een of meer modules zoals (pre-)logopedie en kinderfysiotherapie, methodische ouderbegeleiding, Video Home Training, VIPP-SD en/of Ouder Kind Interactie-Bewegingsspel (OKI-B). De behandeling De behandeling vindt plaats in een groep van maximaal tien kinderen per dag en minimaal 3 orthopedagogisch hulpverleners 2. Het multidisciplinaire team bestaat verder uit de kinderarts, de verpleegkundige en indien geïndiceerd de ouderbegeleider, logopedist, fysiotherapeut en/of speltherapeut. De gedragswetenschapper heeft een inhoudelijk adviserende, sturende en coördinerende rol in het multidisciplinaire team. De gedragswetenschapper is inhoudelijk eindverantwoordelijk voor het individuele behandelplan van het kind. In het behandelplan geeft de gedragswetenschapper een integraal beeld van de problematiek van het kind (binnen het gezinssysteem). Het behandelplan is de leidraad voor de behandeling. 2 Functie en taken in ontwikkeling Module Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 6/22

7 De behandeling wordt vormgegeven op drie verschillende gebieden: Groep Binnen het pedagogisch basisklimaat is er aandacht voor de zes uitgangspunten voor een goed pedagogisch klimaat (Jongepier, Struijk & van der Helm, 2010): - Emotionele steun en sensitieve responsiviteit In de behandeling van jonge kinderen is het cruciaal dat de orthopedagogisch hulpverlener oog heeft voor de signalen van het kind en hier adequaat op reageert. Hierdoor voelt het kind zich begrepen en geaccepteerd en ontwikkelt het een gevoel van veiligheid. Binnen de dagelijkse routine van de behandelgroep worden er voor ieder kind momenten ingebouwd waarop er ruimte is voor persoonlijk contact en aandacht. - Autonomie en ruimte De inrichting van de behandelgroep is dusdanig dat deze enerzijds structuur biedt en anderzijds ruimte biedt voor exploratie. De kinderen op de behandelgroep worden conform hun leeftijd gestimuleerd om zo veel mogelijk zelf te doen, wat stimulerend werkt voor hun zelfredzaamheidsontwikkeling en het zich eigen maken van verschillende leervoorwaarden. - Structureren en grenzen stellen Binnen de behandelgroep is er een zichtbare structuur in tijd, ruimte en activiteiten met behulp van 'concrete communicatie': er is visuele informatie over wat, door wie, wanneer, hoe en waar gedaan wordt via een individueel dagschema en taak- en activiteitenschema's, die worden aangeboden middels pictogrammen, foto's, tekeningen of voorwerpen. - Informatie geven en uitleggen Binnen de behandelgroep zijn orthopedagogisch hulpverleners er op gericht om de kinderen te helpen de wereld om zich heen te begrijpen. De kinderen wordt verteld wat er gebeurt en waarom iets gebeurt. - Begeleiden van interacties tussen kinderen De kinderen die naar de behandelgroep komen hebben vaak moeite met het aangaan en onderhouden van sociale contacten. Zij hebben hier intensieve begeleiding van de orthopedagogisch hulpverlener bij nodig. Hierbij geeft de orthopedagogisch hulpverlener aan het kind aan wat het kan zeggen en doen om contact aan te gaan en stimuleert de onderlinge communicatie. - Stimuleren en ondersteunen van interacties tussen kind en ouders De ouders hebben een belangrijke positie binnen de behandeling. Om die reden is er op de behandelgroep er veel aandacht voor wat het kind in de thuissituatie heeft meegemaakt, middels het communicatieschrift worden de positieve momenten tussen ouder en kind besproken en aangemoedigd. Waar mogelijk wordt binnen de behandelgroep groepsgewijs gedifferentieerd naar leeftijd en naar problematiek. Individueel Naast de groepsgerichte activiteiten bestaat de mogelijkheid tot aanvullende individuele programma s. Zo kan een kind wekelijks een één-op-één moment hebben met de mentor waarop er aan een specifiek doel van het kind gewerkt worden (bijvoorbeeld werken aan de sociaal-emotionele ontwikkeling met behulp van de doos van gevoelens ). Daarnaast kan het kind uit de groep worden Module Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 7/22

8 gehaald voor individuele behandeling bij de logopedist, fysiotherapeut of speltherapeut 3. Wanneer het wenselijk wordt geacht kan gebruik gemaakt worden van Nederlands met Gebaren (NmG). De gedragswetenschapper doet, wanneer nodig en wenselijk, een individueel psychologisch onderzoek 4. Gezin & opvoeding De orthopedagogisch hulpverlener begeleidt ouders in het behandelproces en onderhoudt contacten met andere betrokken hulpverleners van het kind en/of gezin. De orthopedagogisch hulpverlener heeft regelmatig (bel)contact en gesprekken met ouders om de voortgang van de behandeling te bespreken. Het kind heeft een schriftje bij zich, waar zowel ouders als de orthopedagogisch hulpverlener belangrijke zaken rondom het kind kunnen vermelden. Daarnaast kunnen ouders bij de orthopedagogisch hulpverlener met betrekking tot opvoedingsproblemen in relatie tot de ontwikkeling van hun kind. Wanneer er vragen of zorgen zijn over de veiligheid van een kind in de thuissituatie, kan gebruik worden gemaakt van de Safety First methodiek. Wanneer er methodische ouderbegeleiding 5 is ingezet, vinden frequent gesprekken plaats met ouders met betrekking tot het ouderschap. Indien aanvullende intensieve behandeling met betrekking tot ernstige opvoedingsproblematiek is geïndiceerd, dan kan er een aanvullende ambulante gezinsinterventie worden ingezet (VHT, PMTO, IAG, PCIT). Ten slotte worden er voor ouders jaarlijks koffie-ochtenden, thema-ochtenden, ouderavonden en oudercursussen georganiseerd. Klas Kinderen van vier jaar en ouder hebben de mogelijkheid een aantal dagdelen in de week naar de interne kleuterklas (verzorgd door RENN4) te gaan. Doel hierbij is wennen aan een onderwijsleersituatie, het deelnemen aan kleuteronderwijsactiviteiten en in kaart brengen van de onderwijs behoeften van het kind. Kinderen die de interne kleuterklas bezoeken, worden om opgehaald. 4.2 Duur De duur van de behandeling hangt samen met de hulpvraag, opgestelde behandeldoelen en verloop van de behandeling. Alle vormen van behandeling/begeleiding maken deel uit van het integrale behandeltraject binnen het in ontwikkeling zijnde B.E.C., met een gemiddelde duur van 9 maanden, waarbij te allen tijde maatwerk wordt geboden vanuit het principe zo licht als kan en zo zwaar als nodig. 4.3 Frequentie De kinderen komen, afhankelijk van de hulpvraag, leeftijd en belastbaarheid van het kind, gemiddeld 2 dagen in de week op de dagbehandeling. Met ouders is wekelijks contact via het schriftje en regelmatig telefonisch contact. De frequentie van de gesprekken met de orthopedagogisch hulpverlener en (eventueel) de ouderbegeleider hangt af van de hulpvraag van ouders en de doelen voor het gezin. 4.4 Intensiteit Het kind komt 2 dagen naar de dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar. Kinderen worden tussen 8.45 en 9.00 gebracht door ouders of een taxi en worden om weer opgehaald. 3 Zie hiervoor de respectievelijke module-beschrijvingen 4 Zie module Intake en Diagnostiek 5 Zie module Methodische Ouderbegeleiding Module Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 8/22

9 4.5 Setting De module Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar wordt aangeboden op de MOD locaties in Leeuwarden, Dokkum, Sneek en Drachten. De groepsbehandeling vindt plaats in de groepsruimte, de speelgang, buitenspeelplaats en zonodig in een snoezel- en prikkelarme ruimte. 5. Materialen en links Behandelmateriaal In de groep van de dagbehandeling wordt gebruik gemaakt van verschillende materialen die passend zijn bij de ontwikkeling en/of leeftijd van het jonge kind dat de dagbehandeling bezoekt. Zo wordt er sensopatisch materiaal als een water- en zandbak gebruikt; bewegingsmateriaal als een schommel; constructiemateriaal als lego; verbeeldend materiaal als een poppenhuis; creatief materiaal als verf, krijt en kleurpotloden; ontwikkelingsmateriaal als puzzels en overige materialen als de Doos met gevoelens, Berckelaer Onnes dozen en het Picto-systeem. Module Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 9/22

10 B. ONDERBOUWING VAN DE MODULE 6. Verantwoording: doelgroep, doelen en aanpak Probleemanalyse De theorieën uit de ontwikkelingspsychologie (onder andere hechtingstheorie), de orthopedagogiek (Kok, ter Horst, transactioneel ontwikkelingsmodel) en het sociale competentiemodel, (cognitieve) gedragstherapeutische principes, basiscommunicatie principes en de systeemtheorie liggen ten grondslag aan onderstaande redenering/visie. Factoren die de achterstand ten aanzien van een of meer ontwikkelingsgebieden en/of de verstoorde ontwikkeling en de opvoedingsnood dan wel opvoedingscrisis veroorzaken dan wel in stand houden zijn: Factoren die het probleem beïnvloeden Factoren in het kind Aanlegfactoren zoals ontwikkelingsstoornis, cognitieve beperkingen, specifieke leerstoornissen, primaire en secundaire taalspraakproblemen, medisch-somatische factoren, en/of lichamelijke beperkingen Factoren in de opvoedingssituatie - Pedagogische onmacht, ontbrekende pedagogische vaardigheden bij opvoeders, - Een onveilige opvoedingssituatie, bijvoorbeeld bij (dreigende kindermishandeling) - Opvoeders met psychiatrische problematiek - Problematische gezinsrelaties - Samengestelde gezinnen - Stiefouderproblematiek - Beperkt sociaal netwerk - Sociaaleconomische problemen in het gezin - Brusjesproblematiek - Uithuisplaatsing - Veelvuldig wisselen van opvoedingssituatie Door een samengaan van een of meerdere van bovengenoemde factoren wordt de ontwikkeling van het kind belemmerd of verstoord en kunnen er gedrags- en opvoedingsproblemen ontstaan. Het kind heeft onvoldoende vaardigheden kunnen ontwikkelen om te voldoen aan zijn ontwikkelingstaken met betrekking tot meerdere ontwikkelingsgebieden (taal/spraak, zelfredzaamheid, lichamelijke ontwikkeling, sociaal-emotioneel, spel, cognitieve ontwikkeling). In de opvoedingssituatie is opvoedingsnood dan wel een opvoedingscrisis ontstaan. De problemen worden in stand gehouden doordat het kind een negatief zelfbeeld ontwikkelt, onvoldoende vertrouwen in zichzelf en de ander krijgt, de ouder-kind relatie verstoord raakt en ouders en kind met elkaar in een neerwaartse negatieve spiraal terechtkomen. Verzachtende dan wel beschermende factoren zijn: - Goede leermogelijkheden bij het kind - Goede gezondheid - Veerkracht bij het kind dan wel ouders - Positieve contacten met andere kinderen. - Goede gehechtheidsrelaties en gehechtheidsrepresentaties. - Positieve ouder-kindrelatie Module Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 10/22

11 - Responsief sensitieve opvoeders, waarin het kind op een bij de leeftijd passende manier gestimuleerd, ondersteund en begrensd wordt - Positieve gezins/familierelaties - Aanwezigheid van een sociaal netwerk Het kind krijgt in de dagbehandeling een specifieke op het individuele kind afgestemde multidisciplinaire behandeling waardoor zijn ontwikkeling wordt bevorderd, achterstanden worden verkleind of weggenomen zodat de vaardighedenbij het kind (meer) in evenwicht zijn met de ontwikkelingstaken en de gedragsproblemen verminderen of worden opgeheven. De ouders krijgen door de inzichtgevende en adviserende gesprekken met de orthopedagogisch hulpverlener en (eventueel) ouderbegeleider inzicht in de ontwikkeling en opvoedproblematiek ten aanzien van hun kind en ze krijgen handvatten om ermee om te kunnen gaan. Ze leren hoe ze de ontwikkeling van hun kind kunnen bevorderen en hoe de draaglast-draagkrachtverhouding meer in balans kan komen. Vanuit de Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar kunnen ondersteunende modules ingezet in het gezin om het bovenstaande te bereiken. Dit kunnen ambulante gezinsinterventies zijn zoals IAG, PMTO, VHT, PCIT of ondersteuning in de vorm van vakantie-weekendpleegzorg. Werkzame factoren in de methodiek zijn : - Er is een ontwikkelingsstimulerend klimaat met een dagelijkse routine die zichtbaar is gemaakt met foto s en pictogrammen. Dit geeft de kinderen overzicht en duidelijkheid. - De orthopedagogisch hulpverlener heeft voor elk individueel kind een specifieke aanpak, welke vastgelegd is in het individuele behandelplan. - De orthopedagogisch hulpverlener heeft met elk kind een pedagogische relatie en maakt daarbij gebruik van de principes van de basiscommunicatie. - De orthopedagogisch hulpverlener maakt gebruik van gedragstherapeutische principes om het gedrag van het kind te beïnvloeden. - De orthopedagogisch hulpverlener is stimulerend, ondersteunend en begrenzend in de benadering van het individuele kind. - De behandeling/benadering van het kind in de groep is afgestemd en geïntegreerd met de behandeling van de disciplines (logopedie, fysiotherapie, kleuterklas). - De behandeling in de MOD wordt afgestemd met de opvoeding thuis door de nauwe samenwerking tussen ouders, orthopedagogisch hulpverlener (mentor) en -indien geïndiceerd- de ouderbegeleider. - Er wordt samenwerkt met hulpverleners van de andere modules die gericht zijn op de opvoedingsnood in het gezin en de opvoedingsvaardigheden van de ouders. - Cruciaal is de overstijgende rol van de gedragswetenschapper die regie houdt over alle elementen van de behandeling zodat deze op elkaar afgestemd zijn en blijven. De gedragswetenschapper is daarmee dan ook eindverantwoordelijk voor het verloop van de behandeling. Beïnvloedbare factoren De ontwikkeling en het gedrag van het kind zijn beïnvloedbaar evenals de ouder-kind relatie. De opvoedingssituatie en de pedagogische vaardigheden van ouders zijn beïnvloedbaar. De module richt zich op het opheffen, verkleinen van ontwikkelingsachterstanden, het meer in evenwicht brengen van de ontwikkelingstaken en ontwikkelingsvaardigheden, op het normaliseren van de ontwikkeling, dan wel het kunnen omgaan met de ontwikkelingsbeperkingen/ handicap of ziekte, het opheffen dan wel verminderen van gedrags- en opvoedingsproblemen en het herstellen van de draaglast-draagkracht verhouding in de opvoedingssituatie. Module Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 11/22

12 Verbinding probleemanalyse, doel, doelgroep en aanpak Uit de evaluaties van de individuele behandelplannen, afgenomen vragenlijsten (CBCL,TRF), cliënttevredenheidsvragenlijsten, de resultaten bij logopedie en fysiotherapietesten, ontwikkelingstesten blijkt dat er vooruitgang is te zien en doelen bereikt worden. Kinderen kunnen na Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar doorstromen naar verschillende vormen van onderwijs en ouders kunnen alleen of met vervolghulpverlening van externe hulpverleners de opvoeding weer aan. De opvoedingsnood, ontwikkelingsachterstand en/of ontwikkelingsproblematiek is verminderd in vergelijking met de start van de dagbehandeling. Werkzame factoren /mechanismen De orthopedagogisch hulpverlener is stimulerend, ondersteunend, begrenzend. De orthopedagogisch hulpverlener maakt gebruik van principes van de basiscommunicatie en leertheoretische principes. De orthopedagogisch hulpverlener moet voldoende tijd hebben om aandacht te kunnen geven aan het individuele kind en de specifieke behandeling uit te kunnen voeren in de groepssituatie. De logopedist, fysiotherapeut, speltherapeut en OKI-B therapeut richten zich op het aanleren van nieuwe vaardigheden met betrekking tot taal/spraak, communicatie, motoriek, zelfvertrouwen en op het opheffen van belemmeringen daarbij. Ze werken hierbij nauw samen met de ouders en de orthopedagogisch hulpverleners zodat vaardigheden die zijn geleerd in de oefensituatie gegeneraliseerd worden naar andere situaties. Ouders krijgen door deze manier van werken een meer positieve beleving van hun kind, het kind krijgt meer zelfvertrouwen en vertrouwen in de ander en de ouder kind relatie verbetert. Verantwoording De basisbehandeling is gebaseerd op professionele deskundigheid en praktische ervaring van orthopedagogisch hulpverleners, aangestuurd door de gedragswetenschapper. Er wordt gebruik gemaakt van specifieke handelingskaders: de basiscommunicatie, de leertheorie de systeembenadering, het competentiemodel, het oplossingsgericht werken, de Hanen principes de kennis over ontwikkelingsstoornissen bij kinderen en methodieken voor de ouderbegeleiding. Het therapeutisch behandelaanbod wordt uitgevoerd door bevoegde en bekwame behandelaars. Er wordt gewerkt met door de COTAN goedgekeurd testmateriaal. 7. Samenvatting onderbouwing Bij de module Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar krijgen kinderen met een ontwikkelingsachterstand en/of ontwikkelingsstoornissen, medische problemen en/of gedrags- en opvoedingsproblemen een specifieke behandeling in een groepssituatie met een ontwikkelingsstimulerend klimaat. Door multidisciplinaire samenwerking tussen de orthopedagogisch hulpverlener,, gedragswetenschapper, kinderarts en andere ingezette disciplines zoals ouderbegeleider, logopedist, fysiotherapeut, speltherapeut en groepsleerkracht worden achterstanden verminderd, de belemmeringen en verstoringen in de ontwikkeling voor zover mogelijk opgeheven, de balans in ontwikkelingstaken en vaardigheden bij het kind zoveel mogelijk hersteld en kan het kind weer participeren in de reguliere kinderopvang/peuterspeelzaal of onderwijssituatie. Door nauwe samenwerking met de (pleeg)ouders verminderen gedragsproblemen en worden de opvoedingsnood en opvoedingscrisissen opgelost en is de draaglast-draagkracht verhouding in het gezin meer in balans. 8. Randvoorwaarden voor uitvoering en kwaliteitsbewaking 8.1 Eisen ten aanzien van opleiding De volgend uitvoerend medewerkers zijn betrokken bij de module Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar. Voor de eisen ten aanzien van opleiding, training, etc. wordt verwezen naar de taakfunctieomschrijving van de onderstaande functies: Module Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 12/22

13 Orthopedagogisch hulpverlener 6 Afdelingsmanager Gedragswetenschapper / GZ-psycholoog / Orthopedagoog-Generalist Kinderarts Verpleegkundige Methodiekcoach 7 Secretarieel medewerker B Huishoudelijke hulp/ gastvrouw 8.2 Eisen ten aanzien van overdracht en implementatie Er is geen handleiding of protocol voor overdracht of implementatie. Nieuwe medewerkers worden ingewerkt door de uitvoerend medewerkers in dezelfde functie. 8.3 Eisen ten aanzien van kwaliteitsbewaking De kwaliteit van de module wordt bewaakt aan de hand van de resultaten uit de prestatieindicatoren: doelrealisatie, cliënttevredenheid, reden beëindiging hulp en afname ernst problematiek. Jeugdhulp Friesland voldoet aan de kwaliteitsnormen HKZ, hetgeen betekent dat de cliënt centraal staat en er continu gewerkt wordt aan het verbeteren van de hulpverlening. De resultaten van de CBCL en OBVL worden geregistreerd in BergOp, de overige prestatieindicatoren worden geregistreerd in K2J. De orthopedagogisch hulpverleners worden in hun handelen ondersteund en gecoacht door de methodiekcoach Kosten van de module Betrokken professionals: Orthopedagogisch hulpverlener Gedragswetenschapper / behandelcoördinator Kinderarts Verpleegkundige Methodiekcoach Gastvrouw Indien nodig toe te voegen Methodisch ouderbegeleider Kinderfysiotherapeut Logopedist Muziektherapeut - Verblijf: dag - Verzorgingskosten: ja - Pleeggeld: nee - Licentie: nee - Training / opleiding: ja, zie Specifiek materiaal: ja, zie hoofdstuk 5; specifiek onderzoeks- en behandelmateriaal - Overige kosten: belegd in submodules 6 Taken en functie in ontwikkeling 7 Taken in ontwikkeling 8 Of het hier taken of een functie betreft wordt nog nader bepaald Module Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 13/22

14 9. Onderzoek naar de uitvoering van de module Er wordt uitvoering gegeven aan structurele effectmeting (programma BergOp) door middel van afname van de CBCL (gedragsvragenlijst ouders), TRF (gedragsvragenlijst ingevuld door orthopedagogisch hulpverleners en/of andere beroepsopvoeders) en OBVL (opvoedingsbelasting ouders). De lijsten worden ingevuld aan het begin van de behandeling van een kind en vlak voor het beëindigen daarvan. De resultaten van deze structurele effectmeting zijn nog niet bekend. Bovendien is een bijkomend probleem dat niet alle lijsten worden ingevuld door de ouders, waardoor resultaten niet geheel betrouwbaar/representatief zijn. De exit-vragenlijsten die ingevuld worden door de ouders van de MOD s in Friesland laten over het algemeen een hoge tevredenheid zien. Module Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 14/22

15 C. EFFECTIVITEIT 10. Nederlandse effectstudies 10.1 Studies naar de effectiviteit van de module in Nederland Er is beschrijvend onderzoek gedaan naar de effectiviteit van de methodiek Dagbehandeling (MKD) bij Jeugdzorg Drenthe (Yorneo). Het onderzoek is afgesloten. De resultaten zijn nog niet bekend. Dit heeft ermee te maken dat er nog geen publicatie beschikbaar is of dat het nog niet beschreven is op de website (informatie website NJI) Het onderzoek naar het effect van dagbehandeling van kinderen met een ASS stoornis is nog in voorbereiding (zie hieronder bij 10.2). Hermanns (2005) beschrijft twee follow-up studies naar de ontwikkeling van kinderen die medische kleuterdagverblijven hebben bezocht (Hermanns, 1991; Veerman, Fenger-Haneman, Roschar- Rosenstein & Veneklaas, 1986). Uit beide studies kwam naar voren dat de behandeling voor de helft van de kinderen effectief was, ook nog na enkele jaren. Zij hadden geen nieuw contact met de jeugdzorg nodig. Veel kinderen vielen echter terug in oude problemen of kregen nieuwe problemen. Als de gezinssituatie daarentegen problematisch bleef en er weinig ondersteuning mogelijk was, volgde juist vaak al snel een nieuwe aanmelding bij de jeugdzorg. Mede door deze bevindingen is er meer aandacht gekomen voor de hulp aan gezinnen en voor het opbouwen van ondersteunende netwerken rond gezinnen. In een ongecontroleerd effectonderzoek gingen Van der Ploeg & Scholte (2001) 9 na wat voor invloed de daghulp in een medisch kinderdagverblijf (MKD) of Boddaertcentrum heeft op de ontwikkeling van jongeren met ADHD. De jongeren ontwikkelden zich positief, waarbij de jongeren uit de minder problematische gezinnen en met minder schoolproblemen de meeste vooruitgang boekten. De beste aanpak bij kinderen met ADHD die klinische daghulp krijgen, blijkt te bestaan uit een combinatie van structuur, controle en emotionele ondersteuning Samenvatting Nederlandse effectstudies Er is geen Nederlands onderzoek naar de effectiviteit van de module. 11. Buitenlandse effectstudies Kotsopoulos en anderen (1996) geven aan dat onderzoek over het algemeen uitwijst dat dagbehandeling effectief kan zijn voor kinderen met gedragsproblemen en emotionele problemen. Kutash en anderen (1995) geven aan dat daghulp een veelbelovende aanpak is, maar dat onderzoek nog moet uitwijzen welke kinderen en gezinnen er het meeste baat bij hebben, welke problemen het meest te beïnvloeden zijn en welke onderdelen het meest effectief zijn. Tse (2006) verrichtte een review naar voorschoolse dagbehandeling voor kinderen van 2 tot 5 jaar met disruptieve gedragsproblemen. Ze vond geen gerandomiseerde gecontroleerde trials van multimodale dagbehandelingprogramma s. Daarom werden alle studies met kwantitatieve uitkomsten in de review opgenomen. Dat bleken uiteindelijk maar vijf studies te zijn, met in totaal 159 kinderen. Net als de dagbehandeling voor oudere kinderen bestaan de voorschoolse programma s 9 ) - #) Module Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 15/22

16 uit intensieve behandeling in een groepssetting, in combinatie met onderwijs en recreatie. Op basis van de onderzoeksresultaten trekt Tse de voorzichtige conclusie dat dagbehandelingprogramma s effectief kunnen zijn voor jonge kinderen. Een van de studies die zij beschrijft is het onderzoek van Ware en anderen (2001) naar een psychodynamisch programma bestaande uit speciaal onderwijs, individuele en groepsmatige speltherapie en wekelijkse gezinstherapie. Aan het programma namen 38 kinderen deel. Bij aanvang was bij een groot aantal kinderen sprake van agressief gedrag, depressieve klachten, angst en opstandig gedrag. Daarnaast hadden veel kinderen ontwikkelingsachterstanden, moeilijkheden met een ouder, en spraak- of taalachterstanden. Een groot deel van de kinderen had te maken gehad met fysiek of seksueel misbruik en verwaarlozing. De kinderen deden gedurende vijf halve dagen per week, gedurende negen tot twintig maanden aan het programma mee. Ze werden ingedeeld in groepen van zes tot acht kinderen. Ouders namen actief aan de behandeling en behandelplanning deel door middel van wekelijkse gezinssessies. Na afloop van het programma werden verbeteringen gevonden op internaliserend en externaliserend probleemgedrag, leren en interacties met leeftijdsgenoten. Ook werden verbeteringen in het gedrag en functioneren van de ouders gevonden. Tijdens de follow-up, negen maanden na afronding, bleken kinderen die aan het programma hadden deelgenomen minder vaak speciaal onderwijs nodig te hebben dan kinderen met soortgelijke problemen die pas op de kleuterschool werden geïdentificeerd. Al met al concludeert Tse (2006) dat er heel bescheiden bewijs is voor de effectiviteit van een multimodaal dagbehandelprogramma bij deze groep. Er is echter nog veel te weinig onderzoek naar gedaan om harde conclusies te kunnen trekken. Module Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 16/22

17 D. OVERIGE INFORMATIE 12. Toelichting op de naam van de module De module Dagbehandeling 1,5-7 jaar is geschikt voor kinderen in de leeftijdcategorie die in de naam van de module verwerkt zit. De groepsbehandeling wordt gegeven op de Medisch Orthopedagogische Dagbehandeling (MOD). Deze naam geeft aan dat de module een medische inslag heeft (mede door betrokkenheid van kinderarts en verpleegkundige) en dat de behandeling een orthopedagogische inslag heeft. Dat wil zeggen dat de behandeling gericht is op het specifiek opvoeden van kinderen, waarin niet alleen aandacht wordt besteed aan het individuele kind, maar ook aan de opvoedingssituatie en indien van toepassing de onderwijs-leersituatie en de wisselwerking hiertussen. 13. Uitvoering (uitvoerende en/of ondersteunende organisaties en partners) In Nederland wordt de module Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar door verschillende organisaties onder verschillende noemers aangeboden. Nederland kent ongeveer 40 medisch kinderdagverblijven (MKD s) en locaties voor medische orthopedagogische dagbehandeling (MOD s). In Noord-Nederland wordt een vergelijkbare module aangeboden door Yorneo in Assen, Emmen en Hoogeveen. Elker biedt een vergelijkbare module aan op locaties in Haren en Veendam. 14. Overeenkomsten met andere modules Binnen Jeugdhulp Friesland wordt er voor dezelfde doelgroep niet een soortgelijke module aangeboden. Voor de jongere kinderen (0 tot 3 jaar) en hun ouders is er de Ouder-kind-groep, voor oudere kinderen de naschoolse Dagbehandeling 6 tot 13 jaar. Voor kinderen bekend met ASSproblematiek is er een specifieke behandelgroep. Module Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 17/22

18 Aangehaalde literatuur Carr, A. (2006). Child and Adolescent Clinical Psychology. London: Routledge, Taylor & Francis Group. Hermanns, J., Nijnatten, C. van, Verheij, F. & Reuling, M. (2005). Handboek jeugdzorg. Deel 2: Methodieken en programma s. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Konijn, C. & Verhulst, F. C. (2006). Psychische problematiek bij kinderen en jongeren. Omvang van het probleem. (Mental Health Problems of Children and Adolescents. The Scope of the Problem). Utrecht: RIVM. Kotsopoulos, S., Walker, S., Breggs, K., Jones, B. (1996). A clinical and academic outcome study of children attending a day treatment program, in: Canadian Journal of Psychiatry, jaargang 41, p Kutash, K. & Rivera, V.R. (1995). Effectiveness of children s mental health services: a review in: Education & Treatment of Children, jaargang 18, nummer 4, p Nederlands Jeugd Instituut. Effectieve jeugdinterventies. Opgevraagd op 12 december 2012 van Ploeg, J.D. van der, & Scholte, E.M. (2001). ADHD-kinderen in ontwikkeling. Diagnostiek en effectieve pedagogische aanpak in de jeugdzorg. Utrecht: Uitgeverij de Graaff. Rooijen, K. van (2012). Wat werkt in de daghulp? Utrecht: Nederlands Jeugd Instituut. Scholte, E. M. & Van der Ploeg, J. D. (2006a). Prevalentie van sociaal-emotionele problemen bij schoolgaande kinderen. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 45, Ter Bogt, T., Van Dorsselaer, S., & Vollenbergh, W. (2006). Psychische gezondheid, risicogedrag en welbevinden van Nederlandse scholieren (Mental Health, Risk Taking Behaviour and Well-Being among Dutch School Children). Utrecht: Trimbos Instituut. Tse, J. (2006). Research on day treatment programs for preschoolers with disruptive behavior disorders, in: Psychiatric Services, jaargang 57, nummer 4, p Zeijl, E., Crone, M., Wiefferink, K., Keuzenkamp, S. & Reijneveld, M. (2005). Kinderen in Nederland. Den Haag/ Leiden: Sociaal en Cultureel Planbureau/ TNO kwaliteit van leven. Sociaal competentiemodel (Slot e.a.), Systeemgericht werken (Choy), Protocollen in de Jeugdzorg (Pameijer). Module Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 18/22

19 Bijlage CAP- J CAP-J classificatieoverzicht (assen en rubrieken): Naam van de module: Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar Onderdeel van het zorgprogramma: BEC 0-7 jaar Legenda: (probleem waar de module aan werkt),! (probleem waar de module aan werkt, niet genoemd in de modulebeschrijving), C (contra indicaties of belemmerende factoren genoemd in de beschrijving), 0 (kenmerken van de doelgroep, genoemd in de moduleomschrijving maar de module is hier niet op gericht)? (niet duidelijk, discussiepunt) richt zich op CAP-J Groep As A: Psychosociaal functioneren jeugdige A100 Emotionele problemen! (?) A101 Introvert gedrag A102 Angstproblemen A103 Stemmingsproblemen A200 Gedragsproblemen A201 Druk en impulsief gedrag A202 Opstandig gedrag en/of antisociaal gedrag A300 Problemen in de persoonlijkheid(sontwikkeling en identiteit(sontwikkeling) A301 Problemen met de competentiebeleving! A302 Problemen in de gewetensvorming/morele ontwikkeling 0 A303 Identiteitsproblemen A400 Gebruik van middelen/verslaving A900 Overige psychosociale problemen jeugdige A901 Problemen bij de verwerking van ingrijpende gebeurtenissen! A902 Overmatige stress! A903 Automutilatie A904 Andere problemen psychosociaal functioneren jeugdige CAP-J groep As B: Lichamelijke gezondheid, aan lichaam gebonden functioneren jeugdige B100 Lichamelijke ziekte, aandoening of handicap B101 Gehooraandoeningen! B102 Oogaandoeningen! B103 Spraakaandoening B104 Motorische handicap B105 (Chronische) lichamelijke ziekte B200 Gebrekkige zelfverzorging, zelfhygiëne, ongezonde levenswijze B201 Problemen met zelfverzorging en zelfhygiëne B202 Ongezonde levenswijze B203 Overgewicht B300 Aan lichamelijke functies gerelateerde klachten B301 Lichamelijke klachten B302 Voedings-/eetproblemen Module Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 19/22

20 B303 Zindelijkheidsproblemen B304 Slaapproblemen B305 Groeiproblemen B306 Onverklaarbare lichamelijke klachten B900 Overige problemen lichamelijke gezondheid B901 Andere problemen lichamelijke gezondheid, aan lichaam gebonden functioneren jeugdige CAP-J Groep As C: Vaardigheden en cognitieve ontwikkeling jeugdige C100 Problemen in de cognitieve ontwikkeling C101 Problemen met schoolprestaties/leerproblemen C102 Aandachtsproblemen C103 Problemen verbandhoudend met hoogbegaafdheid C104 Problemen met het sociaal aanpassingsvermogen C200 Problemen met vaardigheden C201 Sociale vaardigheidsproblemen C900 Overige problemen vaardigheden en cognitieve ontwikkeling C901 Andere problemen cognitieve ontwikkeling jeugdige C902 Andere problemen vaardigheden jeugdige CAP-J groep AS D: Gezin en opvoeding D100 Ontoereikende kwaliteiten van de opvoeding D101 Ontoereikende opvoedingsvaardigheden D102 Problemen met ondersteuning, verzorging en bescherming kinderen D103 Pedagogische onwil D104 Onenigheid tussen ouders over opvoedingsaanpak D105 Problematische gezinscommunicatie D200 Problemen in de ouder-kindrelatie D201 Gebrek aan warmte in ouder-kindrelatie D202 Symbiotische relatie tussen ouder en jeugdige D203 Jeugdige in de rol van ouder (parentificatie) D204 Vijandigheid tegen of zondebok maken van jeugdige door de ouder D205 Problemen in de loyaliteit van jeugdige naar ouder D206 Problemen in de hechting van jeugdige aan ouder D207 Generatieconflict D208 Problemen door religieuze en/of culturele verschillen tussen ouder en jeugdige D209 Mishandeling ouder door jeugdige D210 Jeugdige weggelopen van huis D211 Jeugdige weggestuurd door ouders D300 Verwaarlozing, lichamelijke/psychische mishandeling, incest, seksueel misbruik van de jeugdige in het gezin D301 Jeugdige slachtoffer verwaarlozing D302 Jeugdige slachtoffer mishandeling D303 Jeugdige slachtoffer seksueel misbruik D400 Instabiele opvoedingssituatie voor zover binnen de mogelijkheden v.d. module? tot op zekere hoogte Module Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 20/22

21 D401 Problemen bij scheiding ouders D402 Problemen met omgangsregeling! / 0 (omgangshuis) D403 Problemen met gezagsrelaties D404 Problemen die gepaard gaan met het samengaan van twee! gezinnen/samengestelde gezinnen D405 Problematische relatie tussen ouders D406 Problematische relatie jeugdige met partner opvoeder D407 Problematische relatie (stief)broers/zussen! D500 Problemen van ouder D501 Negatieve jeugdervaring/traumatische ervaring ouder D502 Problemen met werkloosheid ouder D503 Problemen bij zwangerschap of bevalling D504 Moeilijke start ouderschap D505 Gezondheidsproblemen of handicap/invaliditeit ouder D506 Antisociaal gedrag ouder D507 Gebruik van middelen/verslaving ouder D508 Pleger seksueel misbruik D509 Overmatige stress ouder D510 Psychische/psychiatrische problematiek ouder D600 Problemen van ander gezinslid D601 Gezondheidsproblemen of handicap/invaliditeit ander gezinslid D602 Antisociaal gedrag ander gezinslid D603 Gebruik van middelen/verslaving ander gezinslid D604 Psychische/psychiatrische problematiek ander gezinslid D700 Problemen in het sociaal netwerk gezin D701 Problemen in de familierelaties (niet het gezin) D702 Gebrekkig sociaal netwerk gezin D800 Problemen in omstandigheden gezin D801 Problemen met huisvesting D802 Financiële problemen D803 Problemen met hulpverleners of (vertegenwoordigers van ) instanties! coördinatie D804 Problematische maatschappelijke positie gezin als gevolg van migratie D900 Overige problemen gezin en opvoeding D901 Andere problemen gezin en opvoeding CAP-J Groep As E: Jeugdige en omgeving E100 Problemen op speelzaal, school of werk E101 Problematische relatie met leerkracht, werkgever of leidinggevende/problemen met hiërarchische relatie E102 Problematische relatie met medeleerlingen, collega s of groepsleden E103 Motivatieproblemen op school of werk (onder andere spijbelen) E104 Van school gestuurd E105 Problemen met school-, studie- of beroepskeuze of vakkenpakket E106 Problemen met werkloosheid jeugdige E107 Problemen met speelzaal, schoolorganisatie of onderwijsstijl, arbeidsorganisatie E200 Problemen met relaties, vrienden, sociaal netwerk en vrije tijd E201 Problemen met vrijetijdsbesteding E202 Problemen met verliefdheid/liefde en relaties Module Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 21/22

22 E203 Problematische relatie met leeftijdgenoten (onder andere gepest worden buiten school/werk) E204 Gebrekkig sociaal netwerk jeugdige E205 Risicovolle vriendenkring (antisociaal gedrag, gebruik middelen) E300 Problemen in omstandigheden jeugdige E301 Problemen met zelfstandige huisvesting jeugdige E302 Financiële problemen jeugdige E303 Problemen van jeugdige met hulpverleners of (vertegenwoordigers van) instanties E304 Problematische maatschappelijke positie jeugdige (onder meer als gevolg van migratie) E305 Problemen jeugdige met justitiële instanties E900 Overige problemen omgeving jeugdige E901 Andere problemen jeugdige en omgeving Module Dagbehandeling 1,5 tot 7 jaar Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 22/22