Ouder-Kind Interactie Bewegingsspel (OKI-B)

Transcriptie

1 Modulebeschrijving Ouder-Kind Interactie Bewegingsspel (OKI-B) Behandel- en Expertisecentrum 0-12 jaar

2 INDE Samenvatting 3 A. Modulebeschrijving: probleem, doelgroep, doel, aanpak, materialen en uitvoering 4 1. Risico- of probleemomschrijving 4 2. Doel van de module 4 3. Doelgroep van de module 4 4. Aanpak van de module 5 5. Materialen en links 7 B. Onderbouwing van de module 8 6. Verantwoording: doelgroep, doelen en aanpak 8 7. Samenvatting onderbouwing 9 8. Randvoorwaarden voor uitvoering en kwaliteitsbewaking 9 9. Onderzoek naar de uitvoering van de module 11 C. Effectiviteit Nederlandse effectstudies Buitenlandse effectstudies 13 D. Overige informatie Toelichting op de naam van de module Uitvoering (uitvoerende en of ondersteunende organisaties en partners) Overeenkomsten met andere modules 14 Bijlage CAP-J classificatieoverzicht (assen en rubrieken) Module OKI-B BEC 0-12 jaar Pagina 2/18

3 SAMENVATTING Doel Het doel van Ouder-Kind Interactie Bewegingsspel (OKI-B) is het vergroten van de sensitiviteit van de opvoeder en vergroten van de responsiviteit van het kind, het opdoen van positieve opvoedingsvaardigheden en het opdoen van positieve ervaringen van het kind met zichzelf en de opvoeder. Doelgroep OKI-B is een behandeling voor opvoeders en kinderen van 0-9 jaar, waarbij sprake is van ouder/opvoeder-kind interactieproblematiek en/of hechtingsproblemen. De module maakt deel uit van het Behandel- en Expertisecentrum (BEC) 0-12 jaar, maar wordt voornamelijk ingezet binnen het Behandel- en expertisecentrum Jonge kind. Aanpak OKI-B is een kortdurende, ervaringsgerichte behandeling door middel van bewegingsspel en videofeedback. De behandeling bestaat uit ervaringsgerichte sessies van opvoeder en kind samen, waarbij gewerkt wordt door middel van bewegingsspel. De sessies worden gefilmd en de opvoeder krijgt in een oudergesprek feedback aan de hand van deze opnames. Opvoeders worden in de gelegenheid gesteld om in een veilige, gecontroleerde omgeving spelenderwijs positieve opvoedingsvaardigheden te oefenen en hun sensitiviteit naar het kind te vergroten. Ze worden daarbij direct ondersteund door de behandelaar, die tevens een belangrijke modelingfunctie heeft voor wat betreft sensitiviteit. Het kind krijgt de mogelijkheid om in de sessies zijn responsiviteit (affectieve reactie van het kind op de wens tot interactie van de ouder/opvoeder) te vergroten en positieve en plezierige ervaringen op te doen met zichzelf en met de opvoeder; ervaringen die niet van nature tot stand hebben kunnen komen of gestagneerd zijn geraakt door de problematische ouder/opvoeder-kind interactie. De videofeedback bestaat eruit dat opvoeders door middel van reflectie op hun eigen handelen tijdens de sessies en op hun lichamelijk, op het kind afgestemd, gedrag, meer gevoeligheid ontwikkelen voor de met name non-verbale contact- en communicatiesignalen van het kind en daarop adequate reacties geven. In volgende spelsessies kunnen ze deze reacties oefenen en ervaren (Bessems, 2013). Materiaal OKI-B vindt plaats in de gymzaal of in de woonkamer thuis en maakt tijdens het bewegingsspel gebruik van materialen als slaapzak, dekens, matten et cetera. Daarnaast wordt de ipad gebruikt voor video opnames. Onderzoek Om na te gaan of de OKI-B behandeling effectief is, is in Nederland een pilot uitgevoerd. Bij 25 opvoeders en kinderen is er een voor- en nameting verricht op basis van videomateriaal en vragenlijsten. Na gemiddeld 11 spelsessies blijkt de sensitiviteit van de opvoeder significant toegenomen, evenals de responsiviteit van het kind. Daarbij zijn de gedragsproblemen van het kind afgenomen (Bessems, 2013). Module OKI-B BEC 0-12 jaar Pagina 3/18

4 A. MODULEBESCHRIJVING: PROBLEEM, DOELGROEP, DOEL, AANPAK, MATERIALEN EN UITVOERING 1. Risico- of probleemomschrijving De module OKI-B wordt ingezet wanneer er sprake is van ouder/opvoeder-kind interactieproblematiek: een problematische ouder/opvoeder-kind interactie en/of hechtingsproblemen bij het kind. Ouders/opvoeders ervaren dat het contact en de opvoeding van het kind niet vanzelf gaat en er is sprake van verstoorde interactiepatronen tussen de ouder(s)/opvoeder(s) en het kind. Het opdoen van positieve en plezierige ervaringen in het contact tussen ouder en kind komt onvoldoende tot stand of is gestagneerd. De ouder-kind relatie is dermate verstoord dat de emotieregulatie bij het kind en de ontwikkeling van het kind bedreigd en/of belemmerd wordt. Dit sluit aan bij de Infant Mental Health visie, die stelt dat een positieve ouder-kind relatie essentieel is voor de ontwikkeling van het kind Het kind heeft moeite met het reguleren van zichzelf, weinig vertrouwen in zichzelf en in anderen en laat daarmee samenhangend gedragsproblemen zien. Het gedrag is moeilijk te hanteren voor de ouder(s)/opvoeder(s) en ze hebben moeite om het kind sensitief-responsief te benaderen, leiding te nemen ten opzichte van het kind en/of ervaren zelf regulatieproblemen. De ontwikkeling van het kind verloopt verstoord of dreigt te stagneren op cognitief, sociaal en/of emotioneel gebied. Kinderen hebben regulatieproblemen, weinig zelfvertrouwen en/of een negatief zelfbeeld, en/of laten weinig eigenheid zien, en/of ze hebben weinig lichaamsbesef. Doordat de relatie tussen ouder/opvoeder en kind verstoord is geraakt werden ontwikkelings- en regulatieprocessen bij het kind bedreigd dan wel belemmerd. Ook konden essentiële ervaringen van bodymastery (het thuis zijn in het eigen lijf, ervaren dat het lichaam een veilige, prettige en vertrouwde plek is, van waaruit kinderen zich verder kunnen ontwikkelen en in relatie kunnen treden met de ander) en het aangaan van relaties niet of onvoldoende tot stand komen. 2. Doel van de module Vergroten van de sensitiviteit van de ouder/opvoeder Vergroten van de responsiviteit van het kind Vergroten van de opvoedingsvaardigheden van de ouder/opvoeder en bevorderen van de eigen regulatie strategieën Het opdoen van positieve en plezierige ervaringen in het contact tussen ouder/opvoeder en kind Afname van de gedragsproblemen van het kind Toename van regulatie strategieën, zelfvertrouwen en lichaamsbesef bij het kind Herstel van de relatie tussen ouder/opvoeder en kind Relatieproblematiek tussen kinderen en opvoeders verminderen, zodat contact en opvoeding weer meer vanzelfsprekend kunnen worden 3. Doelgroep van de module 3.1 Voor wie is de module bedoeld? Ouders/opvoeders en kinderen in de leeftijd van 0-9 jaar, waarbij de interactieproblematiek een belangrijke rol speelt bij de ontwikkelingsproblematiek van het kind en de gehechtheidsontwikkeling onder druk staat. De ouders/opvoeders hebben het gevoel dat ze hun kind niet meer kunnen bereiken en dat ze de relatie dreigen te verliezen of verloren hebben. 3.2 Indicatie- en contra-indicatiecriteria Jeugdhulp Friesland biedt specialistische jeugdzorg op het gebied van opgroei- en opvoedingsproblemen, in de leeftijdscategorie 0 t/m 18 (met een uitloop tot 23) jaar. Kinderen, jongeren en hun ouders/opvoeders kunnen een beroep doen op Jeugdhulp Friesland. Dit doen zij als de normale ontwikkeling van het kind wordt belemmerd. Mogelijk is er sprake van psychosociale problemen, psychiatrische problemen, gezinsgerelateerde problemen, psychische problemen, gedragsproblemen of een combinatie daarvan. Module OKI-B BEC 0-12 jaar Pagina 4/18

5 Kinderen en jeugdigen met een psychiatrische, zintuiglijke, lichamelijke en/of verstandelijke beperking die redelijk sociaal redzaam zijn, worden ook behandeld en/of opgevangen, als dit past binnen de behandelprogramma s en mogelijkheden van Jeugdhulp Friesland. We nemen ook jeugdigen op met een civielrechtelijke maatregel. In specifieke situaties worden kinderen met een strafrechtelijke maatregel behandeld (Gedragsbeïnvloedende maatregel). De missie en visie, de doelgroepen en de problematiek, de uitgangspunten van de zorg en behandeling en de manier waarop deze is georganiseerd zijn beschreven in het verkorte meerjarenbeleidsplan Weet dat we er voor je zijn en in Zo, zijn we er voor je. Beide documenten laten zien hoe Jeugdhulp Friesland de komende jaren de transformatie vormgeeft en hoe we onze maatschappelijke verantwoordelijkheid waar willen maken. Beide documenten zijn te vinden op Voor de module OKI-B gelden naast de algemene indicatiecriteria en contra-indicaties de volgende specifieke indicatiecriteria: Er is sprake van interactieproblematiek tussen ouder/opvoeder en kind: hechtingsproblemen/ een verstoorde ouder/opvoeder-kind relatie. Ouders/opvoeders zijn gemotiveerd voor de behandeling. Er is tenminste 1 opvoeder aanwezig bij de behandeling. Er is ruimte bij de ouder/opvoeder om aan deze problematiek te werken. De ouder/opvoeder heeft de mogelijkheid om de opgedane ervaringen en veiligheid te generaliseren/in te bedden in de thuissituatie. Ten aanzien van de contra-indicaties geldt: Dat de veiligheid van het kind gewaarborgd moet zijn alvorens OKI-B in te zetten. Wanneer dit niet het geval is, dan dienen hiertoe eerst interventies ingezet te worden. Wanneer persoonlijke problematiek van de ouder voorliggend is aan het voldoende beschikbaar kunnen zijn voor het kind en het afstemmen op het kind, vormt dit mogelijk een contra-indicatie. Ook in dit geval is het belangrijk hier eerst hulp voor in te zetten. Dat er sprake moet zijn van een helder woonperspectief en OKI-B wordt ingezet voor het kind en de vaste opvoeders. 3.3 Toepassing bij migranten De module is toepasbaar bij diverse migrantengroepen, waarbij in bepaalde gevallen extra aanpassingen nodig zijn om de opvoeders goed te kunnen begeleiden, zoals het werken met een tolk en het aanbieden van de anamneselijst in de moedertaal (indien beschikbaar). 4. Aanpak van de module 4.1 Structuur en opbouw 1 OKI-B wordt door de regiebehandelaar aangevraagd bij de gedragswetenschapper die verbonden is aan de module OKI-B in de betreffende regio, wanneer ouders hebben aangegeven interesse te hebben in en gemotiveerd te zijn voor deze behandeling. De gedragswetenschapper die verbonden is aan OKI-B beoordeelt in overleg met de aanmelder of OKI-B inderdaad het meest passende hulpaanbod is en of dit geïndiceerd is. De uitgangspunten van de handelingsgerichte diagnostiek (HGD) zijn leidend voor het gehele diagnostische en behandeltraject. De OKI-B behandeling start met een gesprek met ouders/opvoeders, therapeut en co- therapeut. Hierin krijgen ouders/opvoeders uitleg over de inhoud van de behandeling, de aanpak en wat ze kunnen verwachten. Er worden doelen opgesteld voor de behandeling en er worden afspraken gemaakt over evaluatiemomenten. De OKI-B therapeut heeft eens per twee weken (of wekelijks als dat is afgesproken) een behandelsessie met ouder/opvoeder en kind in de gymzaal van het Behandel- en expertisecentrum Jonge kind of bij ouders/opvoeders thuis. In overleg met de ouders/opvoeders worden videobeelden gemaakt van de sessies. De beelden worden besproken met de ouders/opvoeders waarbij gebruik gemaakt wordt van oplossingsgerichte technieken. 1 De voordeur van het BEC 0-12 is in ontwikkeling. Het is de intentie dat in 2018 de intake integraal voor het gehele BEC 0-12 wordt vormgegeven. Module OKI-B BEC 0-12 jaar Pagina 5/18

6 Elke gemiddeld drie behandelsessies wordt de voortgang van het proces geëvalueerd met ouders/opvoeders, de OKI-B therapeut en de co-therapeut (evaluatie). Indien andere hulpverleners betrokken zijn, zijn deze ook aanwezig. OKI-B kan worden ingezet voor diagnostiek (HGD) wanneer de ouder/opvoeder kind interactie geobserveerd moet worden en ervoor gekozen wordt om dit te doen vanuit de lichaamsgerichte benadering en visie (in het kader van de module Intake en Diagnostiek). De behandeling kent een observatie fase van twee sessies, een uitvoerende fase van zes tot tien sessies en een afrondende fase van twee sessies. Na twee observatiesessies wordt deze besproken met ouders/opvoeders, co therapeut, eventueel verwijzer en zo mogelijk de regiebehandelaar die de observatie heeft aangevraagd. De observatievragen worden beantwoord. Na de observatie fase vindt een analyse plaats van de videobeelden, door de therapeut, cotherapeut en de regiebehandelaar. Op basis van deze analyse wordt een advies gesprek gevoerd met ouders/opvoeders door de therapeut, co-therapeut en andere direct betrokken hulpverleners. In de spelsessies worden aan opvoeders en kinderen bewegingsspelvormen aangeboden, die zowel inspelen op de relatie tussen opvoeder en kind als op de body mastery van het kind (thuis zijn in eigen lijf, ervaren dat lichaam een veilige, prettige en vertrouwde plek is). Deze zijn gebaseerd op de Sherborne Developmental Movement (SDM) theorie: Zorgen-vóór-relaties: één persoon draagt zorg voor de andere. De verzorgende leert afstemmen op de behoeften en gevoelens van de andere. De andere leert zijn verzorger te vertrouwen. Tegen-elkaar-relaties: hierbij leer je je lichaamskracht te beheersen en bundelen. Je wordt aangemoedigd stabiel en vastberaden te zijn, terwijl je toch rekening houdt met de ander. Samen-relaties: hierbij leer je samenwerken en afstemmen op de ander Door middel van spelvormen die inspelen op deze relatievormen worden opvoeders in de gelegenheid gesteld om in een veilige, gecontroleerde omgeving spelenderwijs positieve opvoedingsvaardigheden te oefenen, hun eigen regulatiestrategieën te beïnvloeden en hun sensitiviteit naar het kind te vergroten. Ze worden daarbij direct ondersteund door de behandelaar, die tevens een belangrijke modelingfunctie heeft voor wat betreft sensitiviteit. Het kind krijgt de mogelijkheid om in de sessies zijn responsiviteit (affectieve reactie van het kind op de wens tot interactie van de ouder/opvoeder) te vergroten en positieve en plezierige ervaringen op te doen met zichzelf en met de opvoeder; ervaringen die niet van nature tot stand zijn kunnen komen of gestagneerd zijn geraakt door de problematische interactie. De video-feedback bestaat eruit dat opvoeders door middel van reflectie op hun eigen handelen tijdens de sessies en op hun lichamelijk, op het kind afgestemd, gedrag, meer gevoeligheid ontwikkelen voor de contact- en communicatiesignalen van het kind (met name de non-verbale contact en communicatie) en daarop adequate reacties leren geven. In volgende spelsessies kunnen ze deze reacties oefenen en ervaren (Bessems, 2013). Bij het geven van videofeedback wordt gebruik gemaakt van oplossingsgerichte technieken. De ouders/opvoeders krijgen naast bovengenoemde gevoeligheid voor de non-verbale contact- en communicatiesignalen van het kind ook inzicht in hoe ze kunnen aansluiten bij het kind. 4.2 Duur Het totale OKI-B-traject duurt zes maanden met mogelijkheid tot verlenging, soms korter (drie tot vier maanden). De verlenging wordt aangevraagd door de regiebehandelaar via een zorgtafeloverlegformulier. 4.3 Frequentie Er vinden gemiddeld 10 tot 14 behandelsessies plaats waarbij opvoeder en kind samen aanwezig zijn, uitgevoerd door de OKI-B-therapeut. Er vinden na drie of vier behandelsessies evaluatiegesprekken plaats waarin videofeedback wordt geboden. Hierbij zijn ouders/opvoeders, OKI-Btherapeut en de co-therapeut aanwezig. 4.4 Intensiteit Het streven is gemiddeld eens per twee weken een ouder kind sessie te hebben (of, indien afgesproken, wekelijks). 4.5 Setting In de gymzaal van het Behandel- en expertisecentrum Jonge kind of thuis, voorwaarde is dat er een gladde vloer is. Module OKI-B BEC 0-12 jaar Pagina 6/18

7 5. Materialen en links Er wordt gebruik gemaakt van: - Slaapzak, dekens, matten et cetera. - ipad Module OKI-B BEC 0-12 jaar Pagina 7/18

8 B. ONDERBOUWING VAN DE MODULE 6. Verantwoording: doelgroep, doelen en aanpak Probleemanalyse Lichamelijke gewaarwordingen zijn van fundamenteel belang voor het ontwikkelen van gehechtheid en daaraan gekoppeld de affectregulatie bij kinderen. Jonge kinderen leren de emotionele betekenis van lichamelijke gewaarwordingen door het ervaren van op hem afgestemd lichamelijk gedrag (onder andere aanraking, blik, gezichtsuitdrukkingen en stemklank) van een sensitief responsieve gehechtheidsfiguur (Wallin, 2010). De Infant Mental Health (IMH) visie is dat een positieve ouder/opvoeder -kind relatie met sensitieve ouders/opvoeders essentieel is voor de ontwikkeling van het (jonge) kind en het leren zich te reguleren. De IMH visie is gebaseerd op de theorie en onderzoeksresultaten die aantonen dat ervaringen die het kind heeft opgedaan tijdens de zwangerschap en de eerste 3 levensjaren effect hebben op de ontwikkeling van de hersenen (neurobiologie) welke voor een groot deel worden gevormd tijdens de eerste 3 levensjaren (Rexwinkel, 2011). Ouders/opvoeders van veilig gehechte kinderen worden gekenmerkt door een sensitieve en responsieve opvoedingsstijl (Johnson 2004; Riksen-Walraven, 1989). Nieuwe inzichten in de verstoorde gehechtheid hebben geleid tot een aantal behandelvormen voor kinderen met hechtingsproblemen. Bestaande behandelvormen zoals VIPP-SD (Juffer, Bakermans-Kranenburg & Van IJzendoorn, 2008), PCIT (Eyberg & McDiarmid, 2005) en de fase- en differentiatie therapie van Thoomes-Vreugdenhil (2006), steken voornamelijk in op de ontwikkelingsdomeinen cognitie en emotie. Een behandeling die zich vooral richt op het lichamelijke ontwikkelingsdomein, is nog niet voorhanden. Er wordt steeds meer aangetoond dat affectief op het kind afgestemd lichamelijk gedrag van invloed is op de ouder-kind relatie en op de lichaamstaal (lichamelijke gewaarwordingen) van het kind. Dit geeft nieuwe invalshoeken voor een meer lichaamsgerichte behandeling van hechtingsproblemen en ouder-kind interactie problemen. Ogden en Fisher hebben interventies ontwikkeld voor de behandeling van trauma s en hechtingsproblemen waarbij actief gebruik wordt gemaakt van lichaamsgericht werken om wijzigingen aan te brengen in de fysieke acties en reacties bij de cliënten (Pat Ogden en Janina Fisher, 2015). De door Veronica Sherborne (2001) ontwikkelde Sherborne Developmental Movement (SDM) is een vorm van bewegingspedagogiek die eveneens aanknopingspunten biedt. Uit een kleinschalig onderzoek van Filer (2007) blijkt dat, door deelname aan een therapieprogramma gebaseerd op SDM, de relatie tussen opvoeders en kinderen verbetert en het probleemgedrag van kinderen afneemt. SDM gaat ervan uit dat de gezonde ontwikkeling van kinderen berust op 2 pijlers: de body mastery van kinderen en hun mogelijkheid om gezonde, veilige relaties aan te gaan met anderen. Sherborne (2001) omschrijft body mastery als het thuis zijn in het eigen lijf, ervaren dat het lichaam een veilige, prettige en vertrouwde plek is, van waaruit kinderen zich verder kunnen ontwikkelen en in relatie kunnen treden met de ander. Volgens Sherborne (2001) is bewegen en bewegingsspel bij kinderen het natuurlijke middel om aan beide peilers te werken. De ontwikkeling van een jong kind steunt op lichaamsgewaarwordingen, de toenemende bewegingsmogelijkheden en de fysieke en lichamelijke interactie met anderen. Een baby lokt deze essentiële ervaringen reeds vroeg uit bij zijn opvoeders (Sherborne, 1979). Het eerste prille contact tussen opvoeder en kind wordt niet gelegd door middel van taal, maar door met het kind te spelen, aan te raken en met hem te bewegen (Berg & Steiner, 2004). De opvoeder vormt de basis aan wie het kind zich kan ontwikkelen. Dáár waar de relatie tussen opvoeder en kind door interne of externe factoren onder druk staat en opvoeders niet of onvoldoende reageren op de signalen van het kind, kunnen bij het kind de essentiële ervaringen van body mastery en het aangaan van relaties niet of onvoldoende op gang komen, mogelijk met hechtingsproblemen tot gevolg. Op basis van deze visie, gecombineerd met de grondbeginselen van SDM, is in de afgelopen jaren in de klinische praktijk van de jeugdzorg in Nederland een nieuwe behandeling ontwikkeld voor kinderen met hechtingsproblemen: Ouder-Kind Interactie Bewegingsspel. Beïnvloedbare factoren Bestaande behandelvormen zoals VIPP-SD (Juffer, Bakermans-Kranenburg & Van IJzendoorn, 2008), PCIT (Eyberg & McDiarmid, 2005) en de fase- en differentiatie therapie van Thoomes- Vreugdenhil (2006), steken voornamelijk in op de ontwikkelingsdomeinen cognitie en emotie. Een Module OKI-B BEC 0-12 jaar Pagina 8/18

9 behandeling die zich vooral richt op het lichamelijke ontwikkelingsdomein is nog niet voorhanden. Klinische ervaring laat zien dat een focus, op zowel lichamelijke gewaarwordingen van het kind als op het sensitief op het kind afgestemd lichamelijk gedrag van de opvoeder, nieuwe invalshoeken geven voor behandeling van hechtingsproblemen. Vergroten van de sensitieve-responsiviteit van opvoeders blijkt een werkzame factor in het behandelen van kinderen met hechtingsproblemen (Bakermans-Kranenburg, Van IJzendoorn & Juffer, 2003). Effectieve interventies bij hechtingsproblemen blijken vooral interventies te zijn die gericht zijn op sensitief opvoedingsgedrag en waarbij gebruik wordt gemaakt van video-feedback (Bartelink, 2013). Verantwoording Bessems (2013) onderzocht de effectiviteit van OKI-B door middel van een pilot. Bij 25 opvoeders en kinderen is er een vóór- en nameting verricht op basis van videomateriaal en vragenlijsten. Na gemiddeld 11 spelsessies blijkt de sensitiviteit van de opvoeder significant toegenomen, evenals de responsiviteit van het kind. Daarbij zijn de gedragsproblemen van het kind afgenomen. Tevens wordt in de richtlijnen van het NJI genoemd dat als de ouder niet (meer) beschikbaar is het kind de kans geboden moet worden om een nieuwe gehechtheidsrelatie op te bouwen met een andere verzorger die bij voorkeur voor langere tijd beschikbaar kan zijn. Ook deze verzorgers verdienen het om te leren hoe ze een goede gehechtheidsrelatie met het kind kunnen opbouwen. In de richtlijnen voor Hechtingsproblemen van het NJI wordt gesteld dat problematische gehechtheidsrelaties altijd weer kunnen worden bijgesteld, bij voorkeur via de ouders/opvoeders aan wie de jeugdige is gehecht. Het is belangrijk dat de ouder sensitief en voorspelbaar op het kind reageert. De ouders/opvoeders kunnen hierbij gecoacht en ondersteund worden door o.a. ambulant werkers (website: De module sluit aan bij de richtlijn(en) van het NJI (Richtlijnen Jeugdhulp en Jeugdbescherming). 7. Samenvatting onderbouwing OKI-B is een kortdurende, ervaringsgerichte behandeling voor opvoeders en kinderen tot en met acht jaar waarbij sprake is van ouder/opvoeder-kind interactieproblematiek en/of hechtingsproblemen. OKI-B richt zich door middel van bewegingsspel en videofeedback op het vergroten van de sensitiviteit van de opvoeder en de responsiviteit van het kind. 8. Randvoorwaarden voor uitvoering en kwaliteitsbewaking 8.1 Eisen ten aanzien van opleiding Nieuwe medewerkers Therapeut: Opleiding: SPH of kinderfysiotherapie, affiniteit met het jonge kind (0-9). Training: - Driedaagse basiscursus Sherborne bewegingspedagogiek (level 1 & 2 inclusief certificering). - Driedaagse cursus OKI-B (inclusief certificering). - Twaalf keer supervisie (verplicht om OKI-B behandelaar te worden). Beide cursussen en supervisie kunnen worden gevolgd bij Triskell, opleidingscentrum voor spel en beweging. Co-therapeut: Functie: Methodisch Ouderbegeleider Ervaring in het werken met ouder/opvoeders en affiniteit met ouder-kind interactie hechtingsproblematiek. Supervisie van een OKI-B behandelaar/supervisor. Intervisie met de therapeuten, co-therapeuten en gedragswetenschappers betrokken bij de module. Ervaren medewerkers: Therapeut: externe supervisie: 4 keer per jaar. Co-therapeut: externe supervisie (met therapeut) 4 keer per jaar. Intervisie met de therapeuten, co-therapeuten en gedragswetenschappers betrokken bij de module. Module OKI-B BEC 0-12 jaar Pagina 9/18

10 Gedragswetenschapper Intervisie met de therapeuten, co-therapeuten en gedragswetenschappers betrokken bij de module. 8.2 Eisen ten aanzien van overdracht en implementatie Er is geen handleiding of protocol voor overdracht of implementatie. 8.3 Eisen ten aanzien van kwaliteitsbewaking De kwaliteit van de module wordt bewaakt aan de hand van de resultaten uit de prestatieindicatoren: doelrealisatie, cliënttevredenheid, reden beëindiging hulp en afname ernst problematiek. Jeugdhulp Friesland voldoet aan de kwaliteitsnormen HKZ, hetgeen betekent dat de cliënt centraal staat en er continu gewerkt wordt aan het verbeteren van de hulpverlening. In de hoofd/onderaannemer-overeenkomst zijn kwaliteitscriteria opgenomen. Intervisie is een vanzelfsprekend onderdeel om de professionele verantwoordelijkheid, autonomie en vakbekwaamheid van hulpverleners op peil te houden zoals vastgelegd in het kwaliteitsstatuut van Jeugdhulp Friesland. Binnen Jeugdhulp Friesland is in een algemeen kwaliteitsstatuut beschreven op welke manier de integrale hulpverlening voor de cliënt is georganiseerd. De taken, verantwoordelijkheden, bevoegdheden en onderlinge verhoudingen zijn daarin zodanig beschreven dat de autonomie en regie van de cliënt en zijn/haar systeem zoveel mogelijk wordt gestimuleerd en de kwaliteiten en doelmatigheid van de hulpverlening inzichtelijk en toetsbaar zijn. Indien meerdere professionals als behandelaren/hulpverleners betrokken zijn is het van belang dat een van hen het hulpverleningsproces coördineert en eerste aanspreekpunt is. Binnen jeugdhulp Friesland is dat de regiebehandelaar. Deze wordt zo dicht mogelijk bij de cliënt en zijn/haar systeem belegd en kan door verschillende functionarissen worden uitgevoerd. Onder bepaalde omstandigheden kan de regie gedelegeerd worden met inachtneming van afstemming met de regiebehandelaar als het gaat om kernbeslissingen. Het gebruik van vragenlijsten/tests voor een vóór- en nameting is in ontwikkeling, in samenwerking met Drs. R. Bessems, deskundige/onderzoeker OKI-B. Module OKI-B BEC 0-12 jaar Pagina 10/18

11 8.4 Kosten Betrokken professionals OKI-B therapeut (vakspecialist) OKI-B co-therapeut (Meth. OBG of Ambulant HV) Gedragswetenschapper methodiekcoach Supervisor (extern) Verblijf: nee Verzorgingskosten: nee Pleeggeld: nee Licentie: Training / opleiding: ja, zie 8.1 Specifiek materiaal: ipad, tv voor afspelen opnames. Indien op locatie: slaapzak of zachte deken, Matten Overige kosten: geen 9. Onderzoek naar de uitvoering van de module Binnen het Behandel- en expertisecentrum Jonge kind wordt al enige tijd meegedaan aan structurele effectmeting (programma BergOp) door middel van afname van de CBCL (gedragsvragenlijst ouders/opvoeders), TRF (gedragsvragenlijst ingevuld door pedagogisch medewerkers) en OBVL (opvoedingsbelasting ouders/opvoeders). De lijsten worden ingevuld aan het begin van de behandeling van een kind en vlak voor het beëindigen daarvan. De exit-vragenlijsten die ingevuld worden door de ouders/opvoeders van de Behandel- en expertisecentra Jonge kind in Friesland laten over het algemeen een hoge tevredenheid zien. De exit-vragenlijsten richten zich echter op de gehele behandeling en niet enkel op OKI-B. Module OKI-B BEC 0-12 jaar Pagina 11/18

12 C. EFFECTIVITEIT 10. NEDERLANDSE EFFECTSTUDIES 10.1 Studies naar de effectiviteit van de module in Nederland Auteurgegevens Drs. T.R.J.M Bessems, klinisch psycholoog, psychotherapeut Publicatiejaar 2013 Artikel Bessems (2013). Ouder Kind Interactie Bewegingsspel (OKI-B) Een kortdurende behandeling van hechtingsproblemen bij jonge kinderen. Tijdschrift Kinder- & Jeugdpsychotherapie, jaargang 40, nummer 4, Onderzoeksvragen - Leidt OKI-B tot een toename van de sensitiviteit van de opvoeder? - Leidt OKI-B tot een toename van de responsiviteit van kinderen? - Leidt OKI-B tot een afname van gedragsproblemen bij kinderen? - Beïnvloedt de sensitiviteit van de behandelaar de resultaten van OKI-B? - Leidt OKI-B tot een toename van motorische vaardigheden van kinderen? Onderzoeksgroep 25 gezinnen, 15 jongens en 10 meisjes, de leeftijd van de kinderen varieerde van drie tot en met acht jaar met een gemiddelde van 5.7. Bij alle kinderen was sprake van gedragsproblemen en hechtingsproblematiek. Bij één kind was as-i-problematiek gediagnosticeerd (ASS). De kinderen waren voornamelijk van autochtone afkomst (88%). Acht kinderen (32%) leefden ten tijde van de behandeling in een pleeggezin en namen met één van de pleegouders deel aan de behandeling. Biologische ouders waren hiervan op de hoogte gesteld. Er hebben 18 (pleeg)moeders en 7 (pleeg)vaders deelgenomen aan OKI-B. Methode Quasi experimenteel design (pre-test, post-test single group design (dat is een voormeting, behandeling en nameting bij dezelfde groep). Resultaten De eerste twee onderzoeksvragen, nl. of OKI-B leidt tot een toename van de sensitiviteit van opvoeders en de responsiviteit van kinderen, zijn onderzocht door middel van t-tests, uitgevoerd op de zes schalen van de EAS. Op vijf van de zes schalen blijkt het verschil tussen voor- en nameting significant (p <.01). Uit de effectgrootten blijkt dat de grootste veranderingen worden gemeten in de sensitiviteit van de opvoeder (ES = 1.05), maar ook in de structurering van de opvoeder (ES = 1.07) en de betrokkenheid van het kind (ES = 1.16). De verandering in de responsiviteit van het kind laat een middelgroot effect zien (ES =.73), zo ook voor de niet-verstorendheid van de ouder/opvoeder (ES =.65). Om na te gaan of er door OKI-B een afname van de gedragsproblemen bij kinderen plaatsvindt, is eveneens het effect onderzocht op de Totaal Probleemscore en de subschaal Gedragsproblemen van de SDQ. Er is voor beiden een significant verschil gevonden (p <.01). De effectgrootten blijken klein voor de afname van de gedragsproblemen (ES =.48) en middelgroot voor de afname van de totale problemen (ES =.66). Module OKI-B BEC 0-12 jaar Pagina 12/18

13 Onderzoeksvraag 4 kan niet bevestigend worden beantwoord. De invloed van de sensitieve interactiestijl van de behandelaar op het effect van de behandeling, zoals gemeten met de EAS, kan niet bepaald worden omdat alle behandelaars die deelnamen aan het onderzoek in zeer hoge mate sensitief blijken te zijn en hierin onderling niet van elkaar te verschillen. Allen hadden maximale scores op schaal Sensitiviteit van de EAS. De vijfde onderzoeksvraag betreft de mogelijke toename van de motorische vaardigheden van kinderen door deelname aan OKI-B. Ook hier zijn t-test uitgevoerd, en wel op de ruwe scores van de drie componenten waaruit de ABC-Movement is opgebouwd (Handvaardigheid, Balvaardigheid en Evenwicht). Uit tabel 3 blijkt, dat de onderzochte kinderen een significant verschil laten zien tussen voor- en nameting op de component Evenwicht (p <.01). De effectgrootte is middelgroot (ES =.68). Op het gebied van handvaardigheid en balvaardigheid worden geen significanties gevonden, zo ook niet voor wat betreft de totaalscore op deze motorische test. Het behandeleffect is met behulp van ANOVA s gecorreleerd aan een aantal covariabelen, te weten life events, gezinssituatie, gezinsproblemen, relatieproblemen, opleiding opvoeder, werksituatie opvoeder, psychische problematiek opvoeder, ontwikkelingsproblematiek kind. Dezen geven allen geen significant resultaat. Bij een onderzoeksgroep van 25 kinderen blijkt uit post-hoc power analyses de power voldoende te zijn voor alle statistisch significante relaties in dit onderzoek (EAS: Sensitiviteit =.97; EAS: Responsiviteit =.96; EAS: Niet-verstorendheid =.88; EAS: Structurering =.95; EAS: Betrokkenheid =.95; SDQ: Gedragsproblemen =.80; SDQ: Totale Probleemscore =.95; MABC: Evenwicht =.88) Samenvatting Nederlandse effectstudies Studie 1 Auteurs: Drs. T.R.J.M Bessems Jaar: 2013 Onderzoekstype: Pilot, quasi experimenteel design (pre-test post-test single group design).n=25. Belangrijkste resultaten: Bij 25 opvoeders is een vóór- en nameting verricht op basis van videomateriaal en vragenlijsten. Na gemiddeld 11 spelsessies blijkt de sensitiviteit van de opvoeder significant toegenomen evenals de responsiviteit van het kind. Bewijskracht van het onderzoek: 3 Resultaten effectiviteit: Buitenlandse effectstudies Er zijn geen studies die de effectiviteit van buitenlandse versies van de module aantonen. Module OKI-B BEC 0-12 jaar Pagina 13/18

14 D. OVERIGE INFORMATIE 12. Toelichting op de naam van de module Over de naam van de module zijn geen bijzonderheden te vermelden. 13. Uitvoering (uitvoerende en of ondersteunende organisaties en partners) OKI-B wordt op dit moment met name uitgevoerd door organisaties voor Jeugd- en Opvoedhulp (Jeugdhulpverlening). Naast Jeugdhulp Friesland voeren de volgende organisaties OKI-B uit: Lindenhout in Gelderland Jarabee in Overijssel Accare Tiental particuliere praktijken, waaronder de praktijk van Resie Bessems Yorneo (pleegzorg) in Drenthe Elker Groningen Julyus Zuid Holland GGZ Brabant 14. Overeenkomsten met andere modules Er zijn geen gegevens over soortgelijke modules die non-verbaal zijn en lichaamsgericht werken. Er is wel enige overeenkomst met modules binnen het Behandel- en Expertisecentrum 0-12 die gericht zijn op het verbeteren van de sensitiviteit van de opvoeder en werken met video-feedback : PCIT (parent child interaction therapy), VHT-kort (video-hometraining) en PPI (pleegouder- pleegkind Interventie). Module OKI-B BEC 0-12 jaar Pagina 14/18

15 Aangehaalde literatuur Bessems, T.R.J.M (2013), Effectiviteit van een nieuwe, kortdurende behandeling van hechtingsproblemen bij jonge kinderen Richtlijnen NJI Jeugdhulp en Jeugdbescherming Sherborne Vereniging België (derde volledig herziene uitgave 2009). Een kijk op de Sherborne bewegingspedagogiek Rexwinkel, M. e.a. (2011), Infant Mental Health, inleiding in de ouder-kindbehandeling Bartelink, C (2013) Wat werkt bij hechtingsproblemen?, NJI info Pat Ogden, Janina Fisher (2015, ned. vertaling 2017), Sensori-motor psychotherapie Links en Module OKI-B BEC 0-12 jaar Pagina 15/18

16 Bijlage CAP-J CAP-J classificatieoverzicht (assen en rubrieken): Naam van de module: Onderdeel van het Behandel Expertise Centrum: Legenda: (probleem waar de module aan werkt),! (probleem waar de module aan werkt, niet genoemd in de modulebeschrijving), C (contra indicaties of belemmerende factoren genoemd in de beschrijving), 0 (kenmerken van de doelgroep, genoemd in de moduleomschrijving maar de module is hier niet op gericht)? (niet duidelijk, discussiepunt) CAP-J Groep As A: Psychosociaal functioneren jeugdige A100 Emotionele problemen A101 Introvert gedrag A102 Angstproblemen A103 Stemmingsproblemen A200 Gedragsproblemen A201 Druk en impulsief gedrag A202 Opstandig gedrag en/of antisociaal gedrag A300 Problemen in de persoonlijkheid(sontwikkeling en identiteit(sontwikkeling) A301 Problemen met de competentiebeleving A302 Problemen in de gewetensvorming/morele ontwikkeling A303 Identiteitsproblemen A400 Gebruik van middelen/verslaving A900 Overige psychosociale problemen jeugdige A901 Problemen bij de verwerking van ingrijpende gebeurtenissen A902 Overmatige stress A903 Automutilatie A904 Andere problemen psychosociaal functioneren jeugdige OKI-B 0-12 jaar Richt zich op CAP-J groep As B: Lichamelijke gezondheid, aan lichaam gebonden functioneren jeugdige B100 Lichamelijke ziekte, aandoening of handicap B101 Gehooraandoeningen B102 Oogaandoeningen B103 Spraakaandoening B104 Motorische handicap B105 (Chronische) lichamelijke ziekte B200 Gebrekkige zelfverzorging, zelfhygiëne, ongezonde levenswijze B201 Problemen met zelfverzorging en zelfhygiëne B202 Ongezonde levenswijze B203 Overgewicht B300 Aan lichamelijke functies gerelateerde klachten B301 Lichamelijke klachten B302 Voedings-/eetproblemen! B303 Zindelijkheidsproblemen B304 Slaapproblemen! B305 Groeiproblemen B306 Onverklaarbare lichamelijke klachten! B900 Overige problemen lichamelijke gezondheid B901 Andere problemen lichamelijke gezondheid, aan lichaam gebonden functioneren jeugdige Module OKI-B BEC 0-12 jaar Pagina 16/18

17 CAP-J Groep As C: Vaardigheden en cognitieve ontwikkeling jeugdige C100 Problemen in de cognitieve ontwikkeling C101 Problemen met schoolprestaties/leerproblemen C102 Aandachtsproblemen C103 Problemen verbandhoudend met hoogbegaafdheid C104 Problemen met het sociaal aanpassingsvermogen C200 Problemen met vaardigheden C201 Sociale vaardigheidsproblemen C900 Overige problemen vaardigheden en cognitieve ontwikkeling C901 Andere problemen cognitieve ontwikkeling jeugdige C902 Andere problemen vaardigheden jeugdige CAP-J groep AS D: Gezin en opvoeding D100 Ontoereikende kwaliteiten van de opvoeding D101 Ontoereikende opvoedingsvaardigheden D102 Problemen met ondersteuning, verzorging en bescherming kinderen D103 Pedagogische onwil D104 Onenigheid tussen ouders over opvoedingsaanpak D105 Problematische gezinscommunicatie D200 Problemen in de ouder-kind relatie D201 Gebrek aan warmte in ouder-kind relatie D202 Symbiotische relatie tussen ouder en jeugdige! D203 Jeugdige in de rol van ouder (parentificatie)! D204 Vijandigheid tegen of zondebok maken van jeugdige door de ouder D205 Problemen in de loyaliteit van jeugdige naar ouder D206 Problemen in de hechting van jeugdige aan ouder D207 Generatieconflict D208 Problemen door religieuze en/of culturele verschillen tussen ouder en jeugdige D209 Mishandeling ouder door jeugdige D210 Jeugdige weggelopen van huis D211 Jeugdige weggestuurd door ouders D300 Verwaarlozing, lichamelijke/psychische mishandeling, incest, seksueel misbruik van de jeugdige in het gezin D301 Jeugdige slachtoffer verwaarlozing D302 Jeugdige slachtoffer mishandeling C D303 Jeugdige slachtoffer seksueel misbruik C D400 Instabiele opvoedingssituatie D401 Problemen bij scheiding ouders D402 Problemen met omgangsregeling D403 Problemen met gezagsrelaties D404 Problemen die gepaard gaan met het samengaan van twee gezinnen/samengestelde gezinnen D405 Problematische relatie tussen ouders D406 Problematische relatie jeugdige met partner opvoeder D407 Problematische relatie (stief)broers/zussen D500 Problemen van ouder D501 Negatieve jeugdervaring/traumatische ervaring ouder D502 Problemen met werkloosheid ouder D503 Problemen bij zwangerschap of bevalling D504 Moeilijke start ouderschap D505 Gezondheidsproblemen of handicap/invaliditeit ouder D506 Antisociaal gedrag ouder D507 Gebruik van middelen/verslaving ouder C D508 Pleger seksueel misbruik D509 Overmatige stress ouder D510 Psychische/psychiatrische problematiek ouder Module OKI-B BEC 0-12 jaar Pagina 17/18

18 D600 Problemen van ander gezinslid D601 Gezondheidsproblemen of handicap/invaliditeit ander gezinslid D602 Antisociaal gedrag ander gezinslid D603 Gebruik van middelen/verslaving ander gezinslid D604 Psychische/psychiatrische problematiek ander gezinslid D700 Problemen in het sociaal netwerk gezin D701 Problemen in de familierelaties (niet het gezin) D702 Gebrekkig sociaal netwerk gezin D800 Problemen in omstandigheden gezin D801 Problemen met huisvesting D802 Financiële problemen D803 Problemen met hulpverleners of (vertegenwoordigers van ) instanties D804 Problematische maatschappelijke positie gezin als gevolg van migratie D900 Overige problemen gezin en opvoeding D901 Andere problemen gezin en opvoeding CAP-J Groep As E: Jeugdige en omgeving E100 Problemen op speelzaal, school of werk E101 Problematische relatie met leerkracht, werkgever of leidinggevende/problemen met hiërarchische relatie E102 Problematische relatie met medeleerlingen, collega s of groepsleden E103 Motivatieproblemen op school of werk (onder andere spijbelen) E104 Van school gestuurd E105 Problemen met school-, studie- of beroepskeuze of vakkenpakket E106 Problemen met werkloosheid jeugdige E107 Problemen met speelzaal, schoolorganisatie of onderwijsstijl, arbeidsorganisatie E200 Problemen met relaties, vrienden, sociaal netwerk en vrije tijd E201 Problemen met vrijetijdsbesteding E202 Problemen met verliefdheid/liefde en relaties E203 Problematische relatie met leeftijdgenoten (onder andere gepest worden buiten school/werk) E204 Gebrekkig sociaal netwerk jeugdige E205 Risicovolle vriendenkring (antisociaal gedrag, gebruik middelen) E300 Problemen in omstandigheden jeugdige E301 Problemen met zelfstandige huisvesting jeugdige E302 Financiële problemen jeugdige E303 Problemen van jeugdige met hulpverleners of (vertegenwoordigers van) instanties E304 Problematische maatschappelijke positie jeugdige (onder meer als gevolg van migratie) E305 Problemen jeugdige met justitiële instanties E900 Overige problemen omgeving jeugdige E901 Andere problemen jeugdige en omgeving Module OKI-B BEC 0-12 jaar Pagina 18/18