Docentenhandleiding VULKANISME, IJSLANDS NACHTMERRIE EN TROTS WEBQUEST. Aardrijkskunde 1 vwo -> methode BuiteNLand (2009)

Transcriptie

1 Docentenhandleiding WEBQUEST VULKANISME, IJSLANDS NACHTMERRIE EN TROTS Aardrijkskunde 1 vwo -> methode BuiteNLand (2009) Contactpersonen; Ralph Kleiman (ralph.kleiman@student.hu.nl) Kim Bezuijen (kim.bezuijen@student.hu.nl)

2 Inhoudsopgave Algemene introductie 3 Waar gaat de WebQuest over? Afbakening regio Koppeling met de methode BuiteNLand en doelgroep Kerndoelen (onderbouw) Didactische verantwoording 4 Waarom een WebQuest? Leerdoelen Verdiepingsmateriaal 5 Fysische geografie Sociale geografie Antwoorden op deelopdrachten Praktische (organisatorische) tips en instructie Evaluatie Beoordelingsschema eindopdracht Literatuurlijst 2

3 Algemene introductie Waar gaat de WebQuest over? IJsland is voor geografen een interessant eiland omdat het regelmatig wordt geteisterd door natuurrampen, zoals vulkanisme (Gerritsen, 2010). Bovendien is IJsland de enige plek waar de Mid- Atlantische Rug zich boven de zeespiegel uitstrekt en dus zichtbaar is voor de mens (Christopherson, 2009). De IJslanders moeten al eeuwen leren leven met de onvoorspelbare krachten van de vulkanen in hun land. Op 14 mei 2010 barstte bijvoorbeeld de Eyjafjallajökull uit. Deze vulkaan stootte een aswolk van ongeveer 8 kilometer hoog de asmosfeer in die zich uiteindelijk over bijna heel Europa verspreidde. Hierdoor lag het Europese vliegverkeer vijf dagen stil en strandden tienduizenden reizigers (Gerritsen, 2010). Afbakening regio Onze regio, IJsland, is volgens de theorie van de Amerikaan Derwent Whittlesey een homogene regio. In een homogene regio vallen meerdere verschijnselen ruimtelijk met elkaar samenhangen en daardoor ook samenvallen. In IJsland is er namelijk sprake van platentektoniek waardoor er regelmatig vulkaanuitbarstingen en aardbevingen plaatsvinden. Daarnaast kan onze regio ook worden beschouwd als een compage omdat er relaties bestaan tussen de fysische en sociale verschijnselen. In de algemene introductie hebben we omschreven dat de IJslanders al eeuwen moeten leren leven met de onvoorspelbare fysische krachten (de Pater et all., 2011). Koppeling met de methode BuiteNLand en doelgroep In paragraaf drie van hoofdstuk 5 (natuurrampen, 1 vwo) wordt er aandacht besteed aan vulkanisme. In deze paragraaf doen de leerlingen kennis op over dit fysische verschijnsel. Er komen verschillende begrippen aan bod zoals vulkaan, lava, magma, oceanische ruggen, aardmantel, aardkern en convectiestroming. Deze theorie gaat ze tijdens het maken van de WebQuest toepassen op IJsland. Kerndoelen (onderbouw) De kerndoelen van onze webquest bevinden zich in onderdeel E (mens en maatschappij). Hieronder zullen we omschrijven welke kerndoelen onze WebQuest bestrijkt. 37: De leerling leert een eigentijds beeld van de eigen omgeving, Nederland, Europa, en de wereld te gebruiken om verschijnselen en ontwikkelingen in hun omgeving te plaatsen. 38: De leerling leert een eenvoudig onderzoek uit te voeren naar een actueel maatschappelijk verschijnsel en de uitkomsten daarvan te presenteren (Rijksoverheid, 2010). 3

4 Didactische verantwoording Waarom een WebQuest? Het is onvermijdelijk dat internet binnen enkele jaren is uitgegroeid tot de belangrijkste bron van informatie voor leerlingen. Leerlingen van nu moeten voorbereid worden op deze verandering omdat het een maatschappelijke realiteit is die niet ontkend mag worden in het onderwijs. Het is daarom belangrijk dat leerlingen bijvoorbeeld leren hoe ze informatie moeten opzoeken en hoe ze betrouwbaar van onbetrouwbaar scheiden. Een WebQuest sluit hier onder andere prima op aan (Martens, 2007). Een WebQuest is een opdracht die speciaal is gecreëerd voor educatieve doeleinden. Deze opdracht zorgt er voor dat leerlingen optimaal gebruik maken van het internet. Een WebQuest bestaat niet uit een eenvoudige opdracht die online wordt aangeboden, maar een opdracht waarbij een leerling kennis verwerft doormiddel van onderzoek op internet. Met een WebQuest gebruikt een leerling zijn voorkennis. Ook analyseert de leerling en breidt zijn kennis verder uit. Bovendien wordt er tijdens het uitvoeren van de WebQuest een grote mate van zelfstandigheid van de leerling verwacht (de Jong, 2004). De manier waarop WebQuests worden opgezet is bedoeld om de docent voor de klas zo goed mogelijk te vervangen. Er wordt bijvoorbeeld gebruik gemaakt van begeleidingscomponenten om het proces te ondersteunen en er wordt een beschrijving van het te doorlopen proces gegeven. Ook worden er rollen ingezet om de leerling te motiveren. Tijdens de WebQuest heeft de leerling bijvoorbeeld de rol van onderzoeker of manager (Martens, 2007). De werkwijze van een WebQuest is dus ideaal voor docenten en leerlingen omdat er op een zelfstandige en creatieve manier wordt gewerkt met de stof van de methode. Bovendien sluit onze vakgebonden WebQuest aan bij de wensen en eisen van de Tweede Fase (de Jong, 2004). Zelfstandig werken is namelijk een belangrijk aspect van de Tweede Fase (Rijksoverheid, z.j.). In onze WebQuest speelt concretiseren een belangrijk rol. De leerstof komt allereerst tot leven doormiddel van visualiseren. In de WebQuest bevinden zich verschillende afbeeldingen en filmpjes waardoor verschijnselen en begrippen concreet gemaakt worden voor de leerling. Ook maken we de leerstof voorstelbaar voor de leerling doormiddel van actualiseren. In onze inleiding besteden we met behulp van informatie van de NOS website aandacht aan de uitbarsting van de Eyjafjallajökull in 2010 (van ben Berg et all., 2009) Leerdoelen Het doel deze WebQuest is dat de leerlingen leren hoe ze hun fysische en sociale kennis uit de methode toe kunnen passen op een regio (IJsland). Het doel is bereikt wanneer de leerlingen hun kennis uit de methode en internetbronnen correct en veelvuldig toepassen in hun opdrachten, werkstuk en presentatie. De opdracht is onvoldoende wanneer de leerlingen de bovenstaande punten onvoldoende uitgewerkt hebben. 4

5 Verdiepingsmateriaal Het is de bedoeling dat de docent de inhoudelijke achtergrondinformatie hieronder bestudeerd als voorbereiding. De achtergrondinformatie is onderverdeeld in een sociaal en fysisch deel. Fysische geografie Exogene processen ontstaan door zonne-energie. Dit zorgt namelijk voor de beweging van lucht, water en ijs. Deze bewegingen vormen en snijden in het landschap op Aarde. Een voorbeeld van een exogeen proces is erosie. Endogene processen omvatten de interne processen van de Aarde die stromen van hitte en materiaal diep onder de aardkorst produceren. Deze processen worden gedreven door radioactieve warmte, afkomstig uit bronnen in de planeet. Het aardoppervlak reageert vervolgens door oppervlakte breuken, gebergtevorming, aardbevingen en actieve vulkanen. Platentektoniek is de beweging van aardkorstplaten Er zijn dus twee systemen die tegelijk invloed hebben op de aarde. De één vormt het landschap en het topografische reliëf, terwijl de ander het weer afbreekt en sedimentaire vlaktes vormt. Magma is gesmolten gesteente onder het oppervlak (in de ondergrond dus). Magma is vloeibaar, zeer gasvorming en staat vaak onder enorme druk. Wanneer magma de aardkorst binnendringt koelt het af en wordt het hard. Op Aarde bevinden zich meer dan 1300 vulkanen. Er zijn echter minder dan 600 vulkanen actief (vulkanen die ten minste één uitbarsting hebben gehad in de geregistreerde geschiedenis). In een gemiddeld jaar barsten ongeveer 50 vulkanen uit. Een vulkaan vormt het einde van een centrale opening of pijp. Deze pijp begint in de mantel en bereikt via de asthenosfeer de aardkorst. Een krater is een cirkelvormige depressie aan het oppervlak die zich meestal op of nabij de top van de vulkaan vormt. De locatie van vulkanische bergen op Aarde is afhankelijk van platentektoniek en hot-spot activiteiten. Vulkanische activiteiten vinden plaats in drie soorten gebieden. 1: langs subductie grenzen. 2: op plekken waar zich mid- oceanische ruggen bevinden, dit is een onderzeese bergketen (IJsland op de Mid-Atlantische Rug). 3: bij hot-spots, hier stijgen individuele pluimen van magma naar de aardkorst. Een effusieve eruptie wordt gekenmerkt door een lage viscositeit (stroperigheid) van magma en weinig gas die gemakkelijk kan ontsnappen. Bovendien komen er weinig explosies en pyroclastische stromen voor. Effusieve erupties produceren jaarlijks enorme hoeveelheden lava op de zeebodem een in gebieden zoals IJsland. IJsland is de enige plek waar de Mid-Atlantische Rug zichtbaar is (boven de zeespiegel). IJsland groeit door nieuw materiaal. De Mid-Atlantische Rug groeide ongeveer 3000 kilometer in 70 miljoen jaar. Bovendien is meer dan de helft van de zeebodem vernieuwd sinds de afgelopen 65 miljoen jaar (Christopherson, 2009). 5

6 Sociale geografie Natuurrampen kost de wereldeconomie jaarlijks miljoen dollar. Een derde van deze kosten gaan naar het voorspellen, voorkomen en beperken van rampen. Tweederde van de miljoen dollar gaat naar de directe kosten van de schade. De meeste slachtoffers vallen in de Derde Wereld (95%). Natuurrampen kunnen echter ook ernstige gevolgen hebben voor ontwikkelde landen. Ze hebben dus een aanzienlijke invloed op de moderne samenleving: 1: veel mensen hebben te maken met de gevolgen van een natuurramp in hun eigen gemeenschap/invloedssferen 2: hoe meer technologisch complex onze maatschappij wordt, hoe meer divers de risico s en gevolgen van een natuurramp worden. 3: het is essentieel om populaire misvattingen/mythen over het optreden en gevolgen van rampen te verdrijven (Alexander, 1999). De mate waarin een samenleving onaangetast blijft door natuurlijke extremen weerspiegelt het vermogen tot aanpassing (adaption) aan gevaren. Aanpassing betekent bewustzijn van zowel gevaren als de wijze waarop ze kunnen worden vermeden. Dit hangt af van de beschikbare technologie, economische haalbaarheid van alternatieve strategieën voor het vermijden van een ramp en sociale processen die ingewikkeld en langzaam kunnen zijn. Adjustments zijn inspanningen om de negatieve impact van natuurrampen te verminderen. Aanpassing van de menselijke activiteiten zijn vaak minder duur dan de controle op de fysische krachten (Alexander, 1999). soort natuurramp duur van het effect lengte van de waarschuwing vooraf vulkanische uitbarsting uren -> jaren minuten -> weken Er zijn verschillende redenen waarom groepen mensen in gevarenzones blijven wonen ondanks het bestaan van risiconiveaus. Sommige gebieden bieden hun inwoners superieure economische kansen, zoals in gebieden waar zich vruchtbare vulkanische bodems bevinden. Voor veel groepen is er echter een gebrek aan bevredigende alternatieven, vooral als de middelen niet beschikbaar zijn om hen in staat te stellen zich aan te passen op het gevaar of te migreren naar andere plaatsen. Sommige groepen zijn gewijd aan de korte termijn doelstellingen, zoals het realiseren van veel winst doormiddel van activiteiten (toerisme/landbouw/industrie). Andere groepen proberen armoede te vermijden. Groepen/individuen kunnen in gevaarlijke zones blijven omdat ze een hoge ratio aan reserves hebben verzameld om weerstand te bieden tegen dergelijke verliezen. Deze mensen zijn zeer veerkrachtig omdat ze in staat zijn om verliezen te dragen of om zich aan te passen aan het risico (Alexander, 1999). 6

7 Antwoordmodel Opdrachtbladen Deel 1: Fysische geografie 1) Aardkern, aardmantel, aardkorst 2) Eigen woorden leerlingen 3) Uit elkaar, naar elkaar toe en langs elkaar 4) Op de afbeelding is een duidelijk een spleet te zien, dat voorkomt als platen uit elkaar bewegen. 5) De kleur blauw is het oudste gedeelte, de kleur rood is het jongst. De aardplaten bewegen daar uit elkaar, nieuwe bodem ontstaat door de afkoelende lava. 6) Eigen woorden leerlingen 7) Actieve vulkaan wil zeggen dat nog actief is en elk moment kan uitbarsten. Een slapende vulkaan is een inactieve vulkaan maar kan nog steeds uitbarsten een dode vulkaan is inactief en kan niet meer uitbarsten. 8) Een strato vulkaan is het meest explosief, deze vulkaan heeft een hoger silica gehalte en heeft stroperige lava. Hierdoor kan de vulkaan uit elkaar knallen. 9) Direct: Pyroclastische stroom, Lahar en asregen. 10) Indirect: Temperatuurverschillen, Tsunami s. 11) Op het filmpje is een lahar te zien, dit is een direct gevolg 7

8 Deel 2: Sociale geografie 1) De bevolking kreeg last van hoesten, slijmophoping druk op de borst, en vooral aanzienlijke stress. Kinderen en veel mensen klaagden over stress en slecht slapen. Er was totale duisternis, mensen zijn bang voor de landbouwgrond en alle mensen zijn geëvacueerd. 2) Opwarmen van de huizen door de warm grondwater, verder is het zwemwater voor de ontspanning. 3) Vulkanische gesteente is rijk aan mineralen en verweert in warme landen vrij snel waardoor er een vruchtbare grond onstaat. 4) Het zorgt voor een warm water bron, het gesteente word gebruikt voor isolatie en puimsteen word zelfs gebruikt voor eelt onder de voeten. 5) Een Lahar 6) Op de afbeelding is te zien dat door de druk van de magma er gaten ontstaan in de aardkorst, waardoor er kleine trillingen ontstaan die te voelen zijn als kleine aardbevingen 7) Vervormingen in het landschap, Gasuitstoot van gassen, temperatuursmeting rond de vulkaan, evt. verlegde riviertjes en stroompjes. 8) Het brengt grote schade met zich mee, heel vliegverkeer word platgelegd, lava verbrand huizen en brengt schade aan andere gebouwen. 8

9 Praktische (organisatorische) tips en instructie Hieronder staan een aantal tips. Het is de bedoeling dat de docent deze tips zorgvuldig doorleest voor het uitvoeren van de WebQuest. - Controleer of Google Earth op iedere computer is geïnstalleerd. De nieuwste versie hoeft er niet op te staan, de versie uit 2013 is prima. - Geef voor het uitvoeren van de WebQuest aan dat het de bedoeling is dat ieder groepje van vier een USB stick meeneemt (voor het inleveren van de eindopdracht). Les 1 (60 minuten) - Introductie (inleiding lezen en doornemen wat de bedoeling is van de WebQuest) - Opdrachtenblad 1 (fysische geografie) maken. - Opdrachtenblad 2 (Google Earth) maken. - Opdrachtenblad 3 (sociale geografie) maken. - Leerlingen die eerder klaar zijn met de opdrachten kunnen eventueel al beginnen aan de eindopdracht (presentatie en verslag) - Huiswerk opgeven (Quiz online maken) Les 2 (60 minuten) - Werken aan de eindopdracht De presentaties worden in de eerstvolgende les gegeven. 9

10 Literatuur Alexander, D. (1999). Natural disasters. Dordrecht: Uitgeverij Kluwer Academic Publishers Berg, van den G., Bosschaart, A., Kolkman, R., Schee, van der J., Vakan, L. (2009). Handboek vakdidactiek aardrijkskunde. Enschede: Ipskamp Drukkers B.V. Christopherson, R. (2009). Geosystems, an introduction to physical geography. New Jersey: Uitgeverij Pearson Prentice Hall. Gerritsen, J. (2010). Eyjafjallajökull IJslands plaag en trots. NOS, Jong, de M. (2004). WebQuests in het moderne vreemde-talenonderwijs. Levende Talen Magazine, 91, (7), 12. Martens, R. (2007). Positive learning met Multimedia. Open Universiteit Heerlen, Pater, de B., Atzema, O. (2011). Denken over regio s. Bussum: Uitgeverij Coutinho. Rijksoverheid (z.j.). Wat houdt de 2 e fase in het voortgezet onderwijs in? Rijksoverheid, 4, e-fase-in-het-voortgezet-onderwijs-in.html Rijksoverheid (2010). Kerndoelen onderbouw voortgezet onderwijs. Rijksoverheid,