Vulkaanuitbarsting in IJsland

Transcriptie

1 Auteur: Lieve Hoet Een vulkaan barst uit IJsland Vulkanen vind je op heel veel plaatsen in de wereld, maar de vulkaan waarover iedereen nu praat, ligt in IJsland. Dit eiland ligt net onder de poolcirkel en is ongeveer drie keer zo groot als België. Toch wonen er in IJsland 34 keer minder mensen dan in België! Dat is gemakkelijk te begrijpen als je naar het landschap van IJsland kijkt: bergachtig, met weinig begroeiing en vooral... met veel vulkanische activiteit. elke drie jaar hebben ze er wel eentje. Maar op 14 april werd het toch ernstig. Toen kwam een andere krater in actie, dicht bij de eerste. De uitbarsting was heviger én ze gebeurde vlak onder een gletsjer van 250 meter dik. De hete stroom lava deed het gletsjerijs smelten. Een massa smeltwater donderde naar beneden. Het water in de rivier steeg in enkele uren drie meter! Gelukkig waren de bewoners tijdig verwittigd. Vulkaanuitbarsting onder de Eyjafjallajökull- gletsjer De vulkaan die eind maart 2010 as en rook begon te spuwen, ligt op ongeveer 120 km van Reykjavik, de hoofdstad van IJsland. IJslanders zijn wel wat vuurspuwende vulkanen gewoon want Nare gevolgen De eerste uitbarstingen van de vulkaan waren mooi te zien vanop honderden meters. Je zag vurige tongen as en lava omhoog spuiten. Dat trok veel toeristen Plantyn, Mechelen - Actuakrantje - p.1

2 aan. Maar na 14 april waagde niemand zich nog in de buurt. Een vulkaanuitbarsting heeft meestal nare gevolgen. En niet alleen in de onmiddellijke omgeving. Evacuatie Ongeveer achthonderd mensen werden in veiligheid gebracht toen de gletsjer begon te smelten. Die evacuatie verliep vlot. Toch lieten de mensen, vooral boeren, hun land niet graag achter. De koeien moesten gemolken worden, hun weiland kwam onder een dikke laag as te liggen en ze wisten niet hoe lang die toestand zou duren. Gezondheidsrisico's De dampen die een vulkaan uitspuwt, bevatten vaak giftige stoffen. Meestal komen die heel sterk verdund op de aarde terecht zodat ze niet veel schade aanrichten. Tenzij het regent en die stoffen meteen naar beneden komen. Vooral voor het vee kan dit dodelijk zijn. Bij deze uitbarsting was dat de eerste dagen gelukkig niet het geval, maar de wetenschappers houden het in het oog. Vulkanisch stof maakt de grond vruchtbaar. Maar als het te dik ligt en opwaait, is het schadelijk. Fijne stofdeeltjes kunnen je longen aantasten. Daarom dragen mensen dikwijls maskers tot het stof verdwenen is. Moeilijk vervoer IJsland is een ruw land met weinig goede wegen. De meesten wonen aan de kust in Reykjavik. De enige grote weg die rond het eiland loopt, was hier en daar door het smeltwater weggespoeld. Wie van het oosten naar de hoofdstad wou, moest een omweg maken van km! Maar de vulkaanuitbarsting had ook gevolgen voor het vervoer in andere landen. Uit de vulkaan onstnapte een dikke zwarte stofwolk. En die bleef niet boven IJsland hangen. Plantyn, Mechelen - Actuakrantje - p.2

3 Luchtverkeer lag stil Aswolk De stofwolk waaide naar Europa, op een hoogte van ongeveer 10 km. Je kon ze (bijna) niet zien, ruiken of voelen. Ze veroorzaakte wel prachtige zonsondergangen en -opgangen. En toch was ze niet zo onschuldig. Ze zorgde ervoor dat vliegtuigen verschillende dagen niet konden opstijgen of landen. gesmolten gesteente vanuit het binnenste van de aarde de lucht in geblazen, als kleine druppeltjes. Die druppeltjes worden hard als ze met de koude lucht in aanraking komen, en vormen zo glasachtige korreltjes. Gevaar voor de vliegtuigen Stel je eens voor dat een vliegtuig door zo'n aswolk vliegt. De fijne stukjes steen en glasachtige korreltjes krassen de voorruit zo erg dat de piloot niets meer ziet. Ze komen in belangrijke onderdelen van het vliegtuig terecht. En... de motoren zullen meestal uitvallen. Hierdoor is de kans heel groot dat vliegtuigen te pletter storten. Er zal altijd veel schade zijn. Dat risico wilden de regeringen niet nemen. Voor het eerst in de geschiedenis werd daarom al het luchtverkeer in grote delen van Europa stilgelegd. Verschillende dagen. Tot de wind zou draaien of de vulkaan zou stoppen. Wat zit er in die zwarte wolk? In de eerste plaats gesteente dat door de kracht van de explosie tot heel fijne stukjes verpulverd is. Maar er zitten ook kleine glasachtige korreltjes in. Bij een vulkaanuitbarsting wordt gloeiend heet Plantyn, Mechelen - Actuakrantje - p.3

4 En de reizigers? Ook op alle Belgische luchthavens mochten geen vliegtuigen vertrekken of toekomen. En dat net op het einde van de paasvakantie! Meer dan honderdduizend passagiers moesten een middel vinden om via een omweg toch op hun bestemming te geraken. Treinen, boten, bussen en taxi's geraakten snel vol. Veel mensen geraakten niet op tijd op hun werk of op school, of misten een belangrijke afspraak. Passagiers in heel de wereld moesten dagen, soms zelfs twee weken wachten. Er heerste veel verwarring. Gevolgen voor de bedrijven Ook het vrachtverkeer lag stil. Voor veel bedrijven was dat een enorm probleem. Hoe geraakten ze aan hun materiaal? En wat te doen met bederfbaar voedsel? Maar vooral voor de vliegtuigmaatschappijen en de reisorganisaties was deze toestand heel erg. Zij zijn verplicht om te zorgen voor eten, drinken, eventueel een hotelkamer voor de gestrande reizigers. Ze moeten ook het ticket terugbetalen als de klant dat wil. Dat kost allemaal heel veel geld. En dat allemaal door de uitbarsting van die ene vulkaan. Vulkanen Wat is een vulkaan? Een vulkaan is een opening in het aardoppervlak waaruit gesmolten gesteente (magma), gas en brokstukken van vast gesteente naar buiten komen. Rond zulke openingen wordt vaak een berg gevormd. Vulkanen kunnen lange tijd in rust blijven, maar onder de aardkorst worden ondertussen gassen en vloeibare gesteenten verzameld. Op een bepaald ogenblik wordt de druk van onderuit zo groot dat het aardoppervlak barst en... de vulkaan uitbarst. Waarom in IJsland? IJsland is eigenlijk een deel van de Mid- Atlantische Rug. Dat is een enorme bergketen die zich uitstrekt van het zuiden naar het noorden. In het zuiden loopt ze tussen Amerika en Afrika, in het noorden tussen Groenland en Europa. De bergketen ligt bijna helemaal onder water. In zee braken de bergen soms magma uit. Hierdoor wordt er nieuwe Plantyn, Mechelen - Actuakrantje - p.4

5 zeebodem gevormd én drijven de continenten verder uit elkaar. IJsland ligt net OP die actieve Mid- Atlantische Rug. Op de koop toe ligt IJsland op een hotspot. Dat is een plaats waar van op grote diepte magma omhoogkomt naar de aardkorst. Het is dan ook geen wonder dat IJsland barst van de vulkanische activiteit! Enkele historische vulkaanuitbarstingen 1783: in IJsland barstte de Laki-vulkaan uit. Negen maanden lang spuwde hij as en puin. Omdat die naar beneden vielen, kwamen mensen en dieren in contact met de schadelijke gassen. Ongeveer één derde van de IJslandse bevolking (9000 mensen) ging eraan dood. Ook toen dreef de aswolk over grote delen van Europa en veroorzaakte daar veel problemen. 79 na Chr.: de Vesuvius in Italië barstte uit. De as viel neer en twee steden (Pompeï en Herculaneum) werden bedolven onder een vier meter dikke laag as en brokstukken. Later heeft men in Pompeï opgravingen gedaan en de stad weer van onder het stof gehaald. 1883: de Krakatau, een berg in Azië, werd omhooggestuwd, scheurde open en stortte in. De zee stroomde in het gapende gat en viel op de gloeiend hete magma. Dit veroorzaakte een gigantische uitbarsting met een tsunami waarbij golven van 22 meter hoog vele doden maakten. De aswolk dreef rond de wereld, waardoor de zonnestralen de aarde maar moeilijk konden bereiken. Dat jaar daalde de gemiddelde temperatuur wereldwijd met 1,2 C. 1991: de Pinatubo op de Filippijnen barstte uit. Ook toen had een enorme stofwolk een invloed op de hele wereld. Gelukkig waren de bewoners op tijd verwittigd en konden ze geëvacueerd worden. Voorspellingen Wetenschappers proberen bij elke 'slapende' vulkaan te voorspellen wanneer hij eventueel zal uitbarsten. Ze bestuderen hiervoor de samenstelling van de gassen die soms uit de krater opstijgen. Vaak wordt een uitbarsting aangekondigd door kleine aardbevingen. Plantyn, Mechelen - Actuakrantje - p.5

6 Of door gerommel diep onder de grond. Soms begint een uitbarsting aarzelend, zoals nu in maart het geval was. Maar het is heel moeilijk om te voorspellen hoe hevig de uitbarsting zal zijn en waar precies de magma naar boven zal komen. Vulkanologen in IJsland zijn bang dat de Katla, een vulkaan vlak bij de Eyjafjallajökull-gletsjer, ook zal uitbarsten. Die Katla ligt onder een nog grotere gletsjer. De evolutie van de vulkanen in IJsland wordt door heel de wereld met spanning gevolgd. Verklarende woordenlijst De schuingedrukte woorden uit de tekst worden hieronder verklaard. continent: een heel groot stuk land waar aan alle kanten zeeën omheen liggen. Azië, Afrika, Noord-Amerika, Zuid- Amerika, Antarctica, Europa en Oceanië zijn de zeven continenten. evacuatie: de verplaatsing van mensen van een gevaarlijke plaats naar ergens waar het veiliger is. Bv. bij een brand, een gaslek, een overstroming gletsjer: een heel grote en dikke laag ijs hoog in de bergen. Deze ijsmassa schuift langzaam bergafwaarts. lava: kokendhete magma die uit een vulkaan naar buiten komt. Als lava afkoelt, wordt het een soort steen. magma: gesteente in vloeibare toestand onder het aardoppervlak poolcirkel: een lijn op 66½ NB en 66½ ZB. Deze lijn duidt alle plaatsen aan waar de zon één dag per jaar niet opgaat en waar ze één dag per jaar niet ondergaat. tsunami: een vloedgolf die ontstaat door aardbevingen op de zeebodem. vulkanische activiteit: verschijnselen die erop wijzen dat op die plaats de aardkorst dunner is. Je vindt er geisers (= mengsel van heet water en stoom dat als een fontein de lucht ingestuurd wordt), warmwaterbronnen en kokende modderbronnen. vulkanoloog: wetenschapper die alle vulkanische activiteit onderzoekt en uitbarstingen tracht te voorspellen. Plantyn, Mechelen - Actuakrantje - p.6

7 En nu jij! 1. Wat weet je over IJsland? Waar of niet waar? a. IJsland is een eiland.... b. IJsland is volledig bedekt met een grote laag ijs.... c. Vulkaanuitbarstingen zijn in IJsland héél zeldzaam.... d. IJsland ligt dicht bij de Zuidpool.... e. IJsland is dunbevolkt In 1783 barstte de Laki-vulkaan uit. a. Som de gevolgen op. b. Mochten de vliegtuigen in Europa toen ook niet vliegen? Waarom wel/niet? 3. Reken uit! a. België heeft een oppervlakte van km². Hoe groot is IJsland dan ongeveer?... b. België heeft inwoners. Hoeveel heeft IJsland er dan ongeveer?... c. Hoeveel inwoners per km² heeft België dan?... d. Hoeveel inwoners per km² heeft IJsland dan?... e. Leg uit waarom er zo'n verschil is. Plantyn, Mechelen - Actuakrantje - p.7

8 5. Vul aan. a. Als magma aan het aardoppervlak komt, noemen we het... b. Toen de Krakatau uitbarstte, vernietigden hoge golven vele dorpen. Dit was een zware... c. Een vulkaan die niet actief is, noemen we een... vulkaan. d. IJsland ligt op een grote bergketen die van noord naar zuid loopt, meestal onder water. Die bergketen noemen we... e. Toen de gletsjer door de vulkaanuitbarsting begon te smelten, werden de inwoners snel... f. Azië, Afrika, Noord-Amerika, Zuid-Amerika, Antarctica, Europa en Oceanië zijn de IJslanders spreken IJslands, een taal die alleen op hun eiland wordt gesproken. IJslands is eigenlijk een Ouddeense taal, meegebracht door de Vikingen die in IJsland kwamen wonen. Kun jij de naam van de gletsjer uitspreken? De Eyjafjallajökull-gletsjer In hoeveel tijd kun je hem uit het hoofd herhalen? 7. Voor de knutselaars Wie knutselt een maquette (= een model op schaal) van een vulkaan in elkaar? (Illustratieverantwoording: het copyright op de illustraties berust bij de volgende personen, firma's en instellingen: Ina Hallemans (tekeningen), Reporters (foto's), Corbis (p.3)). Plantyn, Mechelen - Actuakrantje - p.8