Het gebruik van schrijfkaders (writing frames) in taalgerichte lessenseries

Transcriptie

1 Het gebruik van schrijfkaders (writing frames) in taalgerichte lessenseries Regine Bots en Marieke Veen, Het Projectbureau, Rotterdam Een belangrijk principe van taalgericht vakonderwijs is leerlingen te helpen om de vakstof te verwoorden en het gereedschap te geven om over schoolse onderwerpen te communiceren. Maar hoe help je ze om gestructureerd te schrijven? Uit Engeland komt het werken met zogenaamde writing frames (schrijfkaders) 17. Voor verschillende soorten teksten (bijvoorbeeld verklaringen, procedures, beschrijvingen, enzovoort) zijn schrijfkaders ontwikkeld. Het doel van deze middagsessie is om de deelnemers kennis te laten maken met de schrijfkaders voor de diverse genres en te kijken naar de toepassingsmogelijkheden ervan. `Leerlingen ervaren een kloof tussen het beantwoorden van vragen en het schrijven van een werkstuk. Het is belangrijk dat er een geleidelijker overgang is tussen het (vooral) kunnen overschrijven van antwoorden uit het boek en het schrijven van werkstukken waarbij ineens oorspronkelijke en gestructureerde taalproductie van de leerling verwacht wordt. Deze stelling dekt in essentie de inleiding van de middagsessie. Door leerlingen met een schrijfkader te laten werken help je ze om hun tekst te structureren en geef je ze ook nog taal mee om dat te doen. Expertgroepjes genres Na de inleiding worden tweetallen gevormd en krijgt ieder tweetal materiaal om expert te worden in een bepaald genre. Het gaat om de volgende genres: 1. Recount: het navertellen van een gebeurtenis (verslag); 2. Report: een beschrijvende informatieve tekst; 3. Procedure: instructie, te volgen werkwijze; 4. Explanation: verklaring; 5. Persuasion: overtuigende tekst; 6. Discussion: discussie. Ieder tweetal krijgt informatie over het doel van het genre, de algemene structuur, de taalkenmerken en de tekstsoorten waarin het genre voorkomt. Verder is er een voorbeeld van een schrijfkader passend bij het betreffende genre (afbeelding 32). 17 Lewis, M. & D. Wray, Developing Childrens Non-Fiction Writing. Working with writing frames. Warwickshire, Scholastic, 1995

2 EEN SCHRIJFKADER VOOR EEN 'RECOUNT' Hoewel ik wist dat... heb ik een aantal nieuwe feiten geleerd. Ik heb geleerd dat... Ik heb bovendien geleerd dat... Daarnaast heb ik geleerd dat... Echter, het meest interessante feit dat ik heb geleerd is... Afbeelding 32: Schrijfkader voor recount: het navertellen van een gebeurtenis Taalspellen aardrijkskunde en geschiedenis Hierna worden twee groepen gevormd waarin van elk genre een expert vertegenwoordigd is. Door uitwisseling tussen de experts is iedereen vrij snel op de hoogte van de belangrijkste informatie over de verschillende genres. In elke groep wordt een taalspel gespeeld: een activiteit die uitdaagt om over de leerstof te praten. De ene groep speelt een taalspel over natuurrampen. Elke deelnemer heeft een bepaalde natuurramp (vulkanisme, watersnood, verwoestijning of watersnood) onder zijn hoede. Omgekeerd op tafel liggen kaartjes met uitspraken als: `de kracht van deze ramp wordt uitgedrukt in een getal op de schaal van Richter. Om de beurt pakt iedereen een kaartje van de tafel en leest de tekst voor. Door overleg wordt bepaald bij welke ramp het kaartje hoort. Na afloop van het spel heeft elke deelnemer acht kaartjes met de belangrijkste kenmerken van een bepaalde ramp. In de kaartjes kun je een bepaalde volgorde aanbrengen: Wat gebeurt er? Hoe komt dat? Wat zijn de gevolgen? En tenslotte: wat kun je eraan doen? Het zou mooi zijn om deze informatie te verwerken, schriftelijk bijvoorbeeld, met behulp van een schrijfkader. Het tweede groepje speelt een vergelijkbaar spel, maar dan over verschillende samenlevingsvormen die in de geschiedenis te onderscheiden zijn (agrarische, stedelijke, industriële, enzovoort). Ontwerpen van een schrijfkader Beide groepen gaan een schrijfkader ontwerpen om de stof te verwerken. Bij het tweede groepje is echter al een beginzin voor de tekst gegeven: `Op een mooie dag werd (verzin een naam) wakker en bedacht wat er die dag ging gebeuren.

3 In de groepjes ontstaat een geanimeerde discussie over tot welk genre de tekst die van de leerlingen verwacht wordt, behoort. Een ander discussiepunt is hoe specifiek je in zo n schrijfkader moet zijn. Uiteindelijk wordt het volgende schrijfkader gepresenteerd vanuit het groepje dat zich bezighoudt met natuurrampen: VULKAANUITBARSTING Hoe barst een vulkaan uit? Het begint met (vloeibare steen) Daarna.. (lava stroomt eruit) Daarna. (lava vernietigt planten) En ook.. (asregen) En ook.. (stenen en puin) Waar. (Japan) Gevolgen. Voordelen.. Afbeelding 33: Schrijfkader vulkaanuitbarsting I Naar aanleiding van dit schrijfkader werd opgemerkt dat dit voor sommige leerlingen voldoende zou zijn (de structuurelementen en de inhoudselementen worden gegeven). Andere leerlingen zullen echter behoefte hebben aan een kader waarin zinnen meer voorgekookt worden, bijvoorbeeld: VULKAANUITBARSTING Een vulkaanuitbarsting begint met Daarna stroomt Behalve de lava komt er nog meer uit de krater, namelijk: Daardoor.. Een vulkaanuitbarsting heeft nadelen, bijvoorbeeld.. Maar een vulkaanuitbarsting kan ook voordelen hebben, want Afbeelding 34: Schrijfkader vulkaanuitbarsting II

4 De tweede groep vindt het lastig een schrijfkader te ontwerpen omdat het om een verhalende tekst gaat. Het is lastig om leerlingen dan met voorgestructureerde zinnen aan de slag te laten gaan, omdat de mogelijkheid van een eigen, fantasierijk verhaal dan heel erg beperkt wordt. Hun schrijfkader:.. IN DE PRE-AGRARISCHE SAMENLEVING Op een dag werd.. wakker en zij / hij. Na het ochtendmaal Daarna kwam de stam bijeen.. bij het dovende vuur viel hij / zij in slaap. Afbeelding 35: Schrijfkader 'In de pre-historische samenleving' Het voorbeeld van het recountframe dat hierbij zou moeten passen, is in dit geval niet geschikt. De deelnemers brainstormen hierover door. De auteurs van het boek Working with writing frames stellen dat leerlingen het meest ervaren zijn in het schrijven van verslagen/ verhalen over dingen die ze hebben meegemaakt. Ze hebben hiervoor eigenlijk geen schrijfkader nodig. Vandaar dat zij in het schrijfkader (dat Regine en Marieke in het Nederlands hebben vertaald) voor het schrijven van een verslag een stapje verder zijn gegaan. Het is meer een schrijfkader geworden voor het verwoorden van een persoonlijke leerervaring. Evaluatie Geconcludeerd wordt dat het bij het maken van het schrijfkader heel belangrijk is om het niveau van je leerlingen in te schatten. Hoeveel steun hebben ze nog nodig? Uiteraard is het logisch dat je die steun in de loop van hun schoolcarrière steeds verder kunt afbouwen. Daarnaast is het belangrijk je goed te realiseren welke tekstsoort je wilt dat leerlingen schrijven. Wil je dat ze een verhaal schrijven waarin ze zich inleven in het leven van iemand die dicht bij een vulkaan woont? Dan gebruik je een ander kader dan dat voor de vulkaanuitbarsting zoals hierboven is weergegeven. Dat kader is meer beschrijvend/ verklarend. Regine en Marieke geven aan dat zij ervan geleerd hebben dat het belangrijk is om verder te experimenteren met de kaders en goed te kijken naar de Nederlandse vertaling. Regine heeft een artikel geschreven over het gebruik van schrijfkaders bij het vak geschiedenis. 18

5 Ter afsluiting van de middag wordt iedereen gevraagd zijn of haar persoonlijke leerervaring weer te geven. Hiernaast een recountframe van een van de deelnemers, de aanvullingen van de deelnemer zijn cursief: 18 Bots, R., De pest komt in Kampen - Werken aan vakinhoudelijke en taalvaardigheidsdoelen bij geschiedenis, in: Moer, nr. 4, 2000,