HOV-NET Zuid-Holland Noord. Definitieve scopebeschrijving

Transcriptie

1 HOV-NET Zuid-Holland Noord Definitieve scopebeschrijving September 2012

2 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 Bestuurlijke samenvatting Het HOV-NET Zuid-Holland Noord Bestuurlijke goedkeuring Fasering Beleidsmatige inbedding 7 3 Beschrijving scope Algemeen R-net Kenmerken HOV-netwerk Hoe gaat dit HOV-netwerk er in de praktijk uitzien? Ketenmobiliteit Beoogde kwaliteitssprong van het openbaar vervoer 13 4 De corridors in het HOV-NET Zuid-Holland Noord 14 HOV-NET Zuid-Holland Noord 2

3 1 Inleiding De Randstad ontwikkelt zich steeds meer tot één samenhangend stedelijk gebied. De ruimtelijke vitaliteit gaat gepaard met een groeiende mobiliteit binnen, tussen en naar de stedelijke kernen. Het regionale openbaar vervoer heeft een belangrijke taak om deze groei in goede banen te leiden, zodat het stedelijk gebied bereikbaar en leefbaar blijft. Om die reden heeft de provincie Zuid-Holland zich de afgelopen jaren ingezet voor de realisatie van de RijnGouwelijn: een hoogwaardige light-railverbinding tussen Gouda, Alphen aan den Rijn, Leiden, Katwijk en Noordwijk. In april 2011 hebben de coalitiepartijen uit de Provinciale Staten van Zuid-Holland het Hoofdlijnenakkoord Zuid-Holland verbindt en geeft ruimte gepresenteerd. Daarin kiezen deze partijen voor de aanleg van de RijnGouwelijn en de RijnlandRoute. Zij vinden wel dat een algemene heroverweging binnen en tussen de beide projecten noodzakelijk is vanwege de financiële risico s en de wensen voor een goede inpassing. In het Hoofdlijnenakkoord staat bovendien dat de provincie in gesprek gaat met alle partijen waarmee de provincie (bestuurs)- overeenkomsten over de RijnGouwelijn is aangegaan. Naar aanleiding van de eerste verkennende gesprekken met alle partijen waarmee de provincie overeenkomsten heeft gesloten, hebben Gedeputeerde Staten op 5 juli 2011 besloten om een onderzoek te doen naar mogelijke uitvoeringsvarianten van de RijnGouwelijn. Dat is de voorgeschiedenis van het HOV-NET Zuid-Holland Noord. Het doel van dit netwerk is het gehele openbaarvervoernetwerk in Holland Rijnland en Midden-Holland te verbeteren door op specifieke corridors (zie figuur 1) de kwaliteit van het openbaar vervoer op een hoogwaardig niveau te brengen. De beschikbaarheid van hoogwaardig openbaar vervoer zal structurerend werken op nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen in de regio en bijdragen aan versterking van de ruimtelijkeconomische structuur. Het HOV-NET Zuid-Holland Noord omvat de treinverbinding Leiden Utrecht, de treinverbinding Gouda Alphen aan den Rijn en zes HOV-buscorridors. Het netwerk geeft invulling aan R-net, de productformule voor Hoogwaardig Openbaar Vervoer in de Randstad. Eind augustus 2011 hebben Gedeputeerde Staten een Quick scan van zes uitvoeringsvarianten vastgesteld. Deze Quick scan is het uitgangspunt geweest voor gesprekken met alle betrokken partijen. In december 2011 is met instemming van de betrokken partijen gekozen voor het uitwerken van een netwerk van HOV-verbindingen in het noordelijk deel van Zuid-Holland als alternatief voor de RijnGouwelijn. Scopebeschrijving 3

4 treindienst HOV-busverbinding afbakening passage Leiden 1 8 corridors HOV-NET Zuid-Holland Noord 4

5 2 Bestuurlijke samenvatting 2.1 Het HOV-NET Zuid-Holland Noord Het HOV-NET strekt zich uit van de kust tot Utrecht, met aftakkingen richting Noordvleugel en Haag-landen. Het resultaat is een duurzaam, hoogwaardig, frequent en herkenbaar openbaar vervoernetwerk, met diverse knooppunten waar verbindingen naadloos op elkaar aansluiten. Het netwerk biedt de mogelijkheid om comfortabel over te stappen op ander openbaar vervoer en eigen vervoer. Het HOV-NET Zuid-Holland Noord bestaat uit: 1. Leiden Centraal Utrecht (verbeterde treinverbinding) 2. Alphen aan den Rijn Gouda (verbeterde treinverbinding) 3. Leiden Centraal Katwijk Noordwijk (HOV-buscorridor) 4. Noordwijk Voorhout Sassenheim Bollenstreek Schiphol (HOV-buscorridor) 5. Alphen aan den Rijn Leimuiden Schiphol (HOV-buscorridor) 6. Leiden Lammenschans Zoetermeer (HOV-buscorridor) 7. Leiden Centraal Leiderdorp (HOV-buscorridor) 8. Leiden Centraal Leiden Lammenschans (HOV-buscorridor) 2.2 Bestuurlijke goedkeuring Het HOV-NET Zuid-Holland Noord is begin 2012 op hoofdlijnen uitgewerkt en beoordeeld met een Quick scan-maatschappelijke Kosten en Baten Analyse (Quick scan-mkba) ten behoeve van besluitvorming door het ministerie van Infrastructuur en Milieu, provincie Zuid-Holland, Holland Rijnland en de gemeenten Alphen aan den Rijn, Boskoop, Gouda, Katwijk, Leiden, Oegstgeest, Rijnwoude, Waddinxveen en Zoeterwoude. Op 27 juni 2012 hebben Provinciale Staten ingestemd met het nader uitwerken van het HOV-NET Zuid-Holland Noord als alternatief voor de RijnGouwelijn. Vervolgens is een aanvullend MKBA-onderzoek gedaan naar de treincorridors Leiden Utrecht, Gouda Alphen aan den Rijn en de buscorridor Leiden Centraal Katwijk Noordwijk. Dit aanvullende onderzoek is op 28 augustus 2012 door Gedeputeerde Staten vastgesteld. Deze definitieve scopebeschrijving is het resultaat van beide MKBA-onderzoeken en studies van Movares, NS en ProRail. 2.3 Fasering Het resterende budget dat oorspronkelijk was bestemd voor de RijnGouwelijn zal in de eerste fase worden aangewend voor drie corridors: 1. Leiden Centraal Utrecht (verbeterde treinverbinding): een NS-treinverbinding 4 keer per uur Leiden Utrecht, met twee intercities en twee sprinters per uur, waarbij de sprinters de nieuwe stations Hazerswoude- Koudekerk en Zoeterwoude Meerburg bedienen. 2. Alphen aan den Rijn Gouda (verbeterde treinverbinding): twee keer per uur een provinciale light train en vier keer per uur in de brede spits, met als nieuwe stations Boskoop Snijdelwijk en Waddinxveen Zuid. 3. Leiden Centraal Katwijk Noordwijk (HOV-buscorridor). Figuur 1: Corridors in het HOV-NET Zuid-Holland Noord Scopebeschrijving 5

6 HOV-NET Zuid-Holland Noord 6

7 Daarnaast zijn reeds in uitvoering dan wel in vergevorderde staat van voorbereiding en daardoor ook realiseerbaar in de eerste fase: 4. Noordwijk Voorhout Sassenheim Bollenstreek Schiphol (HOV-buscorridor). 5. Alphen aan den Rijn Leimuiden Schiphol (HOV-buscorridor). 6. Leiden Lammenschans Zoetermeer (HOV-buscorridor) In het kader van het HOV-NET Zuid-Holland Noord zullen de ontbrekende schakels op deze drie corridors worden afgemaakt. Hiervoor is separate financiering beschikbaar in het MPI. De overige twee HOV-buscorridors moeten nog worden ingepland. Hiervoor moet aanvullende dekking beschikbaar worden gesteld: 7. Leiden Centraal Leiderdorp (HOV-buscorridor) 8. Leiden Centraal Leiden Lammenschans (HOV-buscorridor) Voor de HOV-corridor Leiden Centraal Leiden Lammenschans wordt op dit moment een quick scan-onderzoek verricht naar de effecten van HOV-buslijnvoering via een ander tracé dan door de Breestraat. Provincie en gemeente Leiden gaan de komende maanden in overleg met elkaar over de te maken keuzen, op de korte en lange termijn, en daarmee samenhangende investeringen. Dit moet uiterlijk in het vierde kwartaal 2012 leiden tot een gemeenschappelijke keuze. Deze plannen vullen elkaar goed aan. Het StedenbaanPlus-concept, de gezamenlijke visie van de samenwerkende partijen op het gebied van openbaar vervoer in de Zuidvleugel, geeft de contour voor heel Zuid-Holland. De OV-visie van Holland Rijnland bevat de ambities van de regio met betrekking tot openbaar vervoer. De introductie van R-net in de regio is in voorbereiding en sluit nauw aan bij de plannen van StedenbaanPlus en de OV-visie Holland Rijnland. In StedenbaanPlus en de OV-visie worden dezelfde corridors voor hoogwaardig openbaar vervoer benoemd. Het Rijk heeft in 2010 de uitkomsten bekend gemaakt van de Nationale Markt- en Capaciteitsanalyse (NMCA). De NMCA is een onderzoek naar de nationale bereikbaarheidsproblematiek op middellange (2020) en lange termijn (2028). Het onderzoek houdt verband met het streven om van de Randstad een Europese topregio te maken en een aantrekkelijke vestigingsplaats voor internationale ondernemingen. Een conclusie van het NMCA is dat verbetering van het openbaar vervoer vooral nodig is binnen en tussen de vleugels van de Randstad. De Randstad zal meer als één geïntegreerde woning- en arbeidsmarkt moeten gaan functioneren. Een goed openbaar vervoersysteem op dat schaalniveau is daarvoor een vereiste. Het HOV- NET Zuid-Holland Noord, met aantakkingen richting Utrecht, Noordvleugel en Haaglanden, past in deze visie. 2.4 Beleidsmatige inbedding In diverse plannen zijn de contouren opgenomen voor de toekomst van het openbaar vervoer in Holland Rijnland en Midden-Holland: de OV-visie Holland Rijnland; het netwerk StedenbaanPlus; R-net: de plannen m.b.t. de ontwikkeling van een voor de OVreiziger eenduidig HOV-product in de Randstad. Uit de NMCA blijkt dat het openbaar vervoer in de Randstad op het hoofdrailnet, in de binnensteden en ook op drukbezette stadsgewestelijke lijnen de komende decennia aanzienlijk zal groeien. In de analyse wordt gepleit voor een betere koppeling tussen openbaar vervoer en verstedelijking. Zo n koppeling zorgt voor een betere bereikbaarheid, kostenbesparing en verminderde milieudruk. Scopebeschrijving 7

8 Kenmerken van R-net Frequent minimaal 6 x per uur Betrouwbaar op tijd, geloofwaardig, deugdelijk Samenhang integratie, synergie, structuur Herkenbaar onderscheidend, duidelijk Aantrekkelijk mooi, schoon, modern Comfortabel moeiteloos, gerieflijk Wat beogen we? De introductie van een hoogwaardig duurzaam vervoerssysteem in de regio, als onderdeel van een groter regionaal netwerk. Een kwaliteitssprong in de treinverbinding tussen Leiden en Utrecht, qua aantal in- en uitstappers het vijfde en tweede treinstation van Nederland. Extra stations waar ruimtelijke ontwikkelingen gepland zijn. Uniforme uitstraling van het vervoerconcept. Een vervoersysteem dat flexibel kan inspelen op een marktvraag die kan wijzigen. De mogelijkheid om lijnen flexibel via nieuwe routes in te zetten. Een vervoersysteem met hoge frequenties en kwaliteit. Actuele reisinformatie in het voertuig en op de haltes. Centrale ligging van hoogwaardig openbaar vervoer ten opzichte van woningbouwlocaties (b.v. bouwlocatie Nieuw Valkenburg). Hoog comfort voor de reiziger. Inspelen op innovaties: nieuwe concepten van busmaterieel, zoals bussen die met behulp van automatische voertuiggeleiding dicht langs het perron kunnen halteren. De ontwikkeling van een HOV-busnetwerk in de regio beperkt zich niet tot infrastructuurmaatregelen. De frequentie van de hoogwaardige busverbindingen zal worden verhoogd (R-net: 6 keer per uur), de kwaliteit van de haltes gaat omhoog en er komen voorzieningen voor ketenmobiliteit. Daarnaast zal de provincie marktontwikkelingen op het gebied van nieuwe HOV-vervoersystemen op de voet volgen en innovaties bij haar vervoerders stimuleren. De ontwikkeling van het HOV-NET Zuid-Holland Noord betekent een drastische versnelling van de invoering van R-net in Holland Rijnland en Midden-Holland. HOV-NET Zuid-Holland Noord 8

9 Wat levert het op? Verbetering van de treindiensten tussen Leiden en Utrecht en tussen Gouda en Alphen aan den Rijn. Een duurzaam regionaal HOV-netwerk, met de treindiensten Haarlem/Schiphol Leiden Den Haag, Leiden Utrecht en Alphen aan den Rijn Gouda én HOV-buslijnen als dragers van het openbaar vervoer en de ruimtelijke ontwikkeling. Een hoogwaardig OV-netwerk dat kansen biedt voor een substantiële groei van het OV-gebruik. Ketenvoorzieningen bij haltes en stations (fietsparkeren, P+R locaties, aansluitingen op knooppunten). Structurering van het ruimtegebruik. Milieuwinst: verbetering leefkwaliteit in binnensteden door de introductie van stille en energievriendelijke voertuigen. Hoe willen we dat bereiken? Twee extra sprinters per uur tussen Leiden Centraal en Utrecht Centraal, en in de brede spits twee extra treinen per uur tussen Gouda en Alphen aan den Rijn. De ontwikkeling van een netwerk van hoogwaardig openbaar vervoer bestaande uit acht corridors in de regio, waarop treindiensten (Leiden Utrecht en Alphen aan den Rijn Gouda) en HOV-buslijnen geëxploiteerd gaan worden. Realisatie van de nieuwe stations Zoeterwoude Meerburg, Hazerswoude-Kouderkerk, Boskoop Snijdelwijk en Waddinxveen Zuid. Hoge frequentie (6x per uur) van het HOV-busnetwerk, in elk geval in de spits. Grote betrouwbaarheid van het vervoersproduct (stiptheid). Dynamische reizigersinformatie bij haltes en in voertuigen van het HOV-net. Fiets, openbaar vervoer, auto en trein worden optimaal op elkaar afgestemd. Er zal worden geïnvesteerd in voorzieningen voor ketenmobiliteit. Scopebeschrijving 9

10 3 Beschrijving scope 3.1 Algemeen De scope van het HOV-NET Zuid-Holland Noord bestaat uit de treincorridor Leiden Utrecht, de treincorridor Gouda Alphen aan den Rijn, en zes HOV-buscorridors in de regio s Holland Rijnland en Midden-Holland. 3.2 R-net Op de schaal van de Randstad wordt door de decentrale overheden gewerkt aan de ontwikkeling een samenhangend hoogwaardig OV-netwerk: R-net. R-net is hét keurmerk voor kwalitatief hoogwaardig openbaar vervoer in Randstad, mede door de introductie van één huisstijl voor het hele concept. Het is een concept waarbij de reiziger weet wat hij krijgt: frequentie, snelheid, betrouwbaarheid, samenhang, herkenbaarheid, aantrekkelijkheid en comfort. Over deze kwaliteitscriteria worden nu afspraken gemaakt door alle concessieverleners in de Randstad. Het HOV-NET Zuid-Holland Noord geeft invulling aan R-net. De ontwikkeling van R-net sluit goed aan bij het StedenbaanPlus-concept in Zuid Holland. Het bouwen rond knooppunten van openbaar vervoer is daarbij het uitgangspunt. R-net is al zichtbaar rondom Amsterdam en wordt de komende jaren geleidelijk verder uitgebouwd. De bestaande infrastructuur wordt opgewaardeerd met doorstromingsmaatregelen en vrijliggende busbanen. Per eind 2012 verzorgt Arriva al het streekvervoer in de Provincie Zuid-Holland. Vanaf dat moment wordt de kwaliteit van het regionaal busvervoer stapsgewijs op R-net-niveau gebracht. In de eerste fase met Qliners, maar zodra de infrastructuur, haltes en voorzieningen voor ketenmobiliteit aan de kwaliteitsvereisten voldoen, met bussen in de R-net-huisstijl. HOV-NET Zuid-Holland Noord 10

11 3.3 Kenmerken HOV-netwerk Het HOV-NET Zuid-Holland Noord is een duurzaam, hoogwaardig, frequent en herkenbaar netwerk, opgebouwd uit treinverbindingen en buscorridors, dat aansluit bij verplaatsingspatronen die steeds meer op regionale schaal plaatsvinden. Het netwerk heeft een sterke oost-west-oriëntatie en heeft daarnaast uitlopers naar andere regio s om de as verder te versterken. Het netwerk is het resultaat van geïntegreerd denken over mobiliteit en ruimte. Het netwerk is ontwikkeld voor de moderne mobilist, die afhankelijk van het moment, doel of richting van de reis kiest voor auto, fiets of openbaar vervoer. Daarom verbindt het HOV-netwerk woon- en werkconcentraties en zijn er ruime mogelijkheden om over te stappen op andere modaliteiten. Hiervoor worden verschillende knopen benoemd in het netwerk. Op verbindingen waar het OV en de auto concurrerend zijn in reistijd, zullen de sterke punten van het openbaar vervoer beter worden benut. Het HOV-NET verbindt stedelijke en economische concentraties met elkaar en versterkt op die manier de ruimtelijk-economische structuur. Bovendien reguleert het vervoersysteem de verstedelijking en gaat het versnippering in de ruimtelijke ordening tegen. Bij de uitwerking van het HOV-netwerk zal zo veel mogelijk gebruik worden gemaakt van innovaties op het gebied van materieelontwikkeling en toegankelijkheid van het openbaar vervoer. Er zijn bijvoorbeeld systemen op de markt waarbij camerageleiding ervoor zorgt dat een bus tot enkele centimeters van de perronrand stopt. Dit kan eveneens met een techniek die gebruik maakt van detectie-elementen in het wegdek. Als de perronhoogte en de vloerhoogte van de bus zich op gelijke hoogte bevinden, ontstaat een comfortabele instap. Dat is voor iedereen prettig vooral voor reizigers met kinderwagens en reizigers met een mobiliteitsbeperking. Te denken valt ook aan elektrische bussen met een pantograaf op het dak, die bij de halte stroom afnemen, of bussen die met behulp van inductie hun accu s bijladen. Bus met camerageleiding Inductiebus Scopebeschrijving 11

12 Elektrische bus neemt stroom af bij een halte 3.4 Hoe gaat dit HOV-netwerk er in de praktijk uitzien? Het HOV-NET Zuid-Holland Noord is een netwerk van OV-verbindingen met als belangrijke focus het faciliteren van regionale verplaatsingen over reisafstanden van 5 tot 30 à 40 kilometer. Het HOV-NET structureert het gehele openbaar vervoer en is opgezet op basis van een knooppuntenstructuur. Zowel bussen als treinen maken deel uit van het netwerk. De knooppunten zijn bestaande vervoerknopen, economische centrum- en ontwikkelgebieden en bevolkingsconcentraties (zowel binnenstedelijke gebieden als kernen in het regionale gebied). Bij de knooppunten sluiten lokale en nationale verbindingen naadloos op elkaar aan zodat er een goed samenhangend OV-netwerk ontstaat. Het vervoersysteem is opgezet vanuit de bestaande ruimtelijke structuur en garandeert de bereikbaarheid van verder in de toekomst geplande ruimtelijke ontwikkelingen rondom de lijnen en knooppunten. Gemiddelde snelheid op het HOV-busnetwerk Om regionale verplaatsingen te faciliteren moet het busnetwerk een hoge gemiddelde snelheid bieden. Deze eis vloeit voort uit de wens van de reiziger om niet langer dan 30 tot 45 minuten te reizen. De snelheid kan niet overal hetzelfde zijn: In een verstedelijkte omgeving zal 25 km/uur maximaal haalbaar zijn. Tussen de steden zal de snelheid kunnen oplopen tot 40 à 45 km/uur of meer. De gewenste snelheid én betrouwbaarheid zijn alleen te realiseren als het overige verkeer het systeem maar zeer beperkt verstoort. In Holland Rijnland en Midden-Holland voldoen de bestaande openbaarvervoersystemen, met uitzondering van de treinverbindingen in de regio, nog niet aan deze uitgangspunten. Frequenties Een belangrijk element is de frequentie waarmee de bussen rijden in het HOV-netwerk. Hierbij onderscheiden we twee soorten HOV-lijnen: lijnen die een groot deel van de dag een hoge frequentie bieden; spitslijnen die alleen in de spitsuren een hoge frequentie bieden. Uitgangspunt is dat een HOV-lijn: op werkdagen overdag minimaal een tienminutendienst heeft, wat overeen komt met een frequentie van zes keer per uur per richting; s avonds en in het weekeinde een lagere frequentie kan rijden, b.v. een kwartier- of halfuurdienst. HOV-NET Zuid-Holland Noord 12

13 3.5 Ketenmobiliteit HOV-netwerken markeren een omslag in het denken over mobiliteit. De opzet van het netwerk in een knooppuntenstructuur biedt een goede basis voor aansluitingen op het fiets- en autonetwerk. Zo ontstaan meer overstappunten tussen verschillende vervoerwijzen. De knooppunten van het systeem en de belangrijkste haltes worden uitgerust met goede fiets- en P+R-voorzieningen. Daardoor zijn de haltes van het HOV-NET goed bereikbaar vanaf de woon- en werkgebieden. Bij de ontwikkeling van het netwerk wordt uitgegaan van een integrale systeembenadering: voor het hele systeem geldt hetzelfde Programma van Eisen, zodat herkenbaarheid en kwaliteit voor de reiziger gewaarborgd is. Bij het HOV-netwerk is het geheel groter dan de som der delen. De ontwikkeling van een regionaal netwerk leidt tot een betrouwbaarder netwerk, een betere verknoping en een herkenbaar systeem voor de reiziger. 3.6 Beoogde kwaliteitssprong van het openbaar vervoer Het realiseren van het HOV-netwerk vereist een aanzienlijke kwaliteitsimpuls, zowel in termen van doorstroomsnelheden van de lijnen, als in termen van frequenties (minimaal 6 keer per uur) op het hoofdnet. Waar de doorstroomkwaliteit (25 km/uur in stedelijke gebieden en km/uur tussen stedelijke gebieden) voldoende is, zijn geen grootschalige ingrepen noodzakelijk, maar kan bijvoorbeeld volstaan worden met het voorrang geven van de bussen op de kruisingen. Op andere tracédelen zijn investeringen in vrije busbanen noodzakelijk om de benodigde kwaliteit te halen. Overal moet een basiskwaliteit worden gerealiseerd op het gebied van uitstraling van haltes en haltevoorzieningen, ketenvoorzieningen, sociale veiligheid en toegankelijkheid, inclusief een goed beheer en onderhoud van de voorzieningen. De doorkruising van de binnenstad van Leiden vormt een uitzondering. Hier zal de snelheid van het HOV moeten worden aangepast aan de lagere snelheid van het overige verkeer. Belangrijk is wel dat de bussen niet stil komen te staan door bijvoorbeeld lossende vrachtauto s. Het HOVproduct moet betrouwbaar zijn. Ambitie De provincie Zuid-Holland is voor de realisering van het HOV-NET Zuid-Holland Noord afhankelijk van veel partijen. De jaartallen die hieronder genoemd worden, geven dan ook een ambitie aan. Alphen aan den Rijn Leimuiden-Schiphol: 2013 Leiden Lammenschans Zoetermeer: 2015 Alphen aan den Rijn Gouda: 2016 Noordwijk -Voorhout Sassenheim Bollenstreek Schiphol: 2016 Leiden Centraal Katwijk Noordwijk: 2018* Leiden Centraal Utrecht: 2020 Leiden Centraal Leiden Lammenschans: nog te plannen Leiden Centraal Leiderdorp: nog te plannen * De ontsluiting van het Bio Science Park in Leiden, onderdeel van de corridor Leiden Centraal-Katwijk- Noordwijk, zal eerder ter hand worden genomen. Bus en tram groeien steeds meer naar elkaar toe Als streefjaar voor dat onderdeel geldt Scopebeschrijving 13

14 4 De corridors in het HOV-NET Zuid-Holland Noord Binnen de scope van het HOV-NET Zuid-Holland Noord worden twee treincorridors en zes HOV-buscorridors onderscheiden. Deze worden hierna beschreven. Daarbij wordt op hoofdlijnen inzicht gegeven in de benodigde infrastructurele maatregelen, die nader dienen te worden uitgewerkt in een Voorlopig Ontwerp. HOV-NET Zuid-Holland Noord 14

15 Het laten rijden van vier treinen per uur per richting vraagt om uitbreiding van het spoor tussen Woerden en Leiden Centraal. Om de gewenste frequentie te halen moeten er op diverse locaties passeersporen worden aangelegd. Nieuw op dit traject zijn de stations Zoeterwoude Meerburg en Hazerswoude-Koudekerk. Benodigde maatregelen realisatie van stations Zoeterwoude Meerburg, Hazerwoude-Koudekerk en de benodigde aanpassingen aan het spoor hiervoor. aanleg van passeersporen tussen Leiden en Alphen aan den Rijn, en tussen Alphen aan den Rijn en Woerden; investeringen in de kwaliteitsverbetering van haltes (OV-knooppunten); versterken HOV-kwaliteit van alle stations door de P&R- en fietsvoorzieningen te verbeteren; optimaliseren van perrons voor treinexploitatie: 120 meter lengte en 76 cm perronhoogte; extra overwegveiligheid (over de precieze invulling van deze maatregelen wordt eind 2012 een definitief besluit genomen). 1 Leiden Utrecht De treinverbinding Leiden Utrecht gaat in het voorkeursalternatief van twee naar vier treinen per uur tussen Leiden Centraal en Utrecht Centraal. Het gaat om twee intercity s en twee sprinters. De sprinters worden doorgetrokken vanuit Woerden, waar de sprinter vanuit Geldermalsen in het kader van het toekomstige Randstadspoor zijn eindpunt heeft. NS-trein (intercity) 2x /uur Leiden Centraal Utrecht Centraal NS-trein (sprinter) 2x /uur Leiden Centraal Utrecht Centraal PZH-trein (light train) 2x /uur Gouda Alphen aan den Rijn PZH-trein (light train) rijdt in brede spits 2x /uur Gouda Alphen aan den Rijn Provinciegrens Leiden Centraal Leiden Lammenschans Zoeterwoude Meerburg (nieuw) Hazerswoude-Koudekerk (nieuw) Alphen a/d Rijn Bodegraven Woerden Vleuten Utrecht Terwijde Utrecht Leidsche Rijn (nieuw) Utrecht Centraal Boskoop Boskoop Snijdelwijk (nieuw) Waddinxveen Noord Waddinxveen Waddinxveen Zuid (nieuw) Gouda Scopebeschrijving 15

16 2 Alphen aan den Rijn Gouda Van Gouda tot aan Alphen aan den Rijn gaat op bestaand spoor een regionale light train rijden. Dit traject wordt uitgebreid met twee nieuwe haltes: Waddinxveen Zuid en Boskoop Snijdelwijk. De frequentie wordt in de brede spits vier keer per uur en buiten de brede spits twee keer per uur (van circa 6.00 tot uur en van circa tot uur). Benodigde maatregelen realisatie van de stations Waddinxveen Zuid en Boskoop Snijdelwijk en de benodigde aanpassingen aan het spoor hiervoor; investeringen in de kwaliteitsverbetering van haltes (OV-knooppunten); versterken HOV-kwaliteit van alle stations door de P&R- en fietsvoorzieningen te verbeteren; optimaliseren van perrons voor treinexploitatie: 120 meter lengte en 76 cm perronhoogte; extra overwegveiligheid (over de precieze invulling van deze maatregelen wordt eind 2012 een definitief besluit genomen). HOV-NET Zuid-Holland Noord 16

17 3 Leiden Centraal Katwijk Noordwijk Het voorkeurstracé loopt langs de nieuwe woningbouwlocatie Nieuw Valkenburg en van het Transferium A44 tot Leiden Centraal via het voor de RijnGouwelijn gereserveerde tracé door Leeuwenhoek (Bio Science Park). Voor de uitwerking van dit onderdeel is mede gebruik gemaakt van de op 31 januari 2012 door B&W van Katwijk vastgestelde Zienswijze Hoogwaardig Openbaar Vervoer tussen Katwijk en Leiden Centraal. Benodigde maatregelen aanleg busbaan door Bio Science Park tot en met het Transferium A44; aanleg busbaan vanaf de 1 ste aansluiting N206 naar Nieuw Valkenburg langs de nieuwbouwlocatie Duinvallei tot de Zeeweg; aanleg fietstunneltje om de doorstroming op de Zeeweg te bevorderen; doorstroombevorderende maatregelen op traject naar ESA/Estec en rond het Vuurbaakplein in Katwijk; reconstructie eindpunt Vuurbaakplein in Katwijk; doorstroombevorderende maatregen op traject Herenweg Gooweg; upgraden van bestaande en nieuwe bushaltes naar R-net-kwaliteit: dertien haltes. Op het gedeelte tussen het Transferium A44 en de 1ste aansluiting N206 naar Nieuw Valkenburg zullen de HOV-buslijnen gebruik maken van de geplande verbeterde infrastructuur van de RijnlandRoute. Dat levert op dit trajectdeel een aanzienlijke capaciteitsverbetering op. Uitgangspunt is dat de RijnlandRoute inclusief de Knoop Leiden-West zodanig wordt aangelegd dat de bussen vlot kunnen doorrijden en er geen doorstromingsbeperkingen zijn. In de exploitatie wordt op het gezamenlijke traject tussen Katwijk en Leiden een frequentie van twaalf bussen per uur geboden, waarvan zes bussen per uur doorrijden naar Noordwijk en zes naar Katwijk. Het onderliggende busnet in Katwijk en Noordwijk wordt aangepast in samenhang met het HOVnetwerk. De huidige rechtstreekse buslijnen tussen Katwijk/Noordwijk en Leiden worden vervangen door HOV-buslijnen. Wel zal er een rechtstreekse busverbinding Noordwijk Rijnsburg Leiden Centraal blijven bestaan. Scopebeschrijving 17

18 4 Noordwijk Voorhout Sassenheim ( Bollenstreek Schiphol) Deze corridor is onderdeel van de Planstudie die momenteel wordt uitgevoerd in het kader van Actieprogramma Regionaal Openbaar Vervoer van het ministerie van Infrastructuur en Milieu. De verbeteringen op het trajectgedeelte Sassenheim Bollenstreek Schiphol worden al gerealiseerd via bovengenoemde planstudie. Om die reden wordt voor dit HOV-investeringsprogramma alleen het trajectgedeelte Noordwijk Voorhout Sassenheim meegenomen. Op dit trajectgedeelte wordt een HOV-verbinding gerealiseerd tussen Noordwijk en de stations van Voorhout en Sassenheim, waarmee de verbindingen vanuit Noordwijk richting Haarlem en Schiphol/ Amsterdam sterk verbeteren. Benodigde maatregelen verbeteren doorstroming traject Parallelboulevard aansluitingen N206; verbeteren doorstroming traject Noordwijk Voorhout door aanleg van een randweg en een tunnel voor de bus; verbeteren doorstroming traject Voorhout Sassenheim door aanpassing rotondes op Oosthoutlaan; verbeteren doorstroming traject Rijksstraatweg NS station Sassenheim; upgraden van bestaande en nieuwe bushaltes naar R-net-kwaliteit: Noordwijk zes haltes 1, Voorhout vier en Sassenheim twee haltes. In de exploitatie maakt de huidige lijn 59 tussen Noordwijk en Voorhout plaats voor een rechtstreekse verbinding tussen Noordwijk, Voorhout en Sassenheim, doorgaand richting Schiphol. In het HOV-netwerk gaat de frequentie omhoog van één keer per uur naar zes keer per uur om R-net-kwaliteit te kunnen bieden. 1 Waar in deze notitie 1 halte wordt genoemd worden 2 perrons bedoeld. HOV-NET Zuid-Holland Noord 18

19 5 Alphen aan den Rijn Leimuiden Schiphol De gewenste doorstromingmaatregelen op deze corridor zijn al in uitvoering (project buscorridor Alphen aan den Rijn Schiphol N207 ) in het kader van Actieprogramma Regionaal Openbaar Vervoer van het ministerie. Om die reden worden voor de corridor Alphen aan den Rijn Schiphol geen separate investeringen opgevoerd. Benodigde maatregelen upgraden van bestaande bushaltes naar R-netkwaliteit; acht haltes binnen de grenzen van de provincie Zuid-Holland. In de exploitatie wordt de bestaande frequentie verhoogd van vier bussen per uur naar zes bussen per uur. Scopebeschrijving 19

20 N 208 N 444 Noordwijk-Binnen Rooversbroek Voorhout Leimuiden Sassenheim A44 Plassen Warmond Leiderdorp Westeinde N 209 Zuidbuurt Weipoort Gelderswoude Westeinde Me N 455 N 207 Tempel N 459 A12 Sluipwijk Oukoop A12 N 454 N 452 Plassen Hogebrug De Rotte N 453 N 473 l llandsche IJsse Ho Noordeinde N 228 Hekendorp N 456 N 456 Den Hoorn N 470 Stein Rottemeren Berkel en Oude Leede N 207 N 219 Haastrecht Rodenrijs N 209 N 471 Abtswoude Gouderak Zevenhuizer Plas Oud Verlaat t Vlis A20 Oostbuurt N 207 Het Beijersche Vlist Stolwijk De Rotte Lopik Polsbroek Bovenkerk IJssellaan Lage Weg Zweth Negenhuizen Kandelaar Terbregge N 471 N 209 Kralingsche Plas A20 ssluis Kadijk Ouderkerk a/d IJssel Rotterdam Gelkenes Krimpen a/d IJssel Groot-Ammers Graafland Benodigde maatregelen Krimpen aanleg twee nieuwe haltes: Zoeterwoude P&R A4 a/d Lek en Stompwijk; NieuwLekkerland Slikkerveer verbeteren doorstroming traject Europaweg; upgraden van bestaande bushaltes naar R-netAlblasserdam kwaliteit: zeven haltes. Ridderkerk Lek N 476 N 474 N 216 Hoek N 479 N 477 Nieuwe Maas Opperduit De Donk A16 N 480 Gijbeland Zwet Pinkeveer N 216 ord No Barendrecht Carnisse Wevershoek Middeldijk Spijkenisse A16 Beerenplaat Ou d e Hekelingen M a as Heinenoord Oud-Beijerland Wijngaarden N 482 Reedijk St. Anthoniepolder Vuurbaken Greup Zuidzijde Westmaas W ed e Me r w N 490 Goudswaard Sleeuwijk Puttershoek Mijnsheerenland N 489 Gorinchem Werkendam N3 Groote Lindt Zinkweg A29 A15 BovenHardinxveld Beneden Merwede Achter-Lindt Blaaksedijk Oosthoek Schelluinen Kaloeve Baanhoek Kijfhoek N 217 Piershil Giessenburg GiessenOudekerk N 214 Oosteind KleineLindt Goidschalxoord A15 Hendrik-IdoAmbacht Heerjansdam Barendrechtsche Veer Oud-Alblas In de exploitatie wordt de bestaande sneldienst over de N206 tussen Leiden en Zoetermeer verder Papendrecht Zwijndrecht verbeterd. Met de corridor worden Giessendam ookneder-hardinxveld de kernen Sliedrecht Zoeterwoude-Dorp en Stompwijk ontsloten. Oostendam Rijsoord Koedood Biert Nieuw-Beijerland Hoornaar Molenaarsgraaf Smitshoek Poortugaal Moleneind Bleskensgraaf Overslingeland Hofwegen A15 Rhoon Minkeloos Vuilendam N 481 N 492 Ottoland Brandwijk Kinderdijk A4 Hoogvliet Noordeloos N 214 N 480 Heijplaat A15 N 493 Den Dool Goudriaan Streefkerk Lekkerkerk Pernis Langerak Broe Ammerstol N 478 N 475 Kralingse Veer Am Hoogewaard De Hem Benedenberg N 210 Vlaardingen Tienhoven N 210 Groot Hitland Schenkel Schiedam N 218 Bonrepas Bovenberg Berkenwoude Ho ll a Maasland Schoonouwen Benedenkerk Benedenheul l ndsche Kerkbuurt Achterbroek N 219 IJss e Gaag Simonshaven Mon Driebruggen N 470 N 472 Geervliet Linschoten Waarder Kruisweg 't Woudt Schipluiden H Nieuwerbrug Reeuwijksche Delfgauw 223 ijn Weijpoort Bodegraven ReeuwijkDorp N 209 A13 Zuidzijde OudReeuwijk Pijnacker N 468 OudBodegraven Ou de Rijn Het Lammenschansplein in combinatie met de Lammebrug en zijn openingsregime zorgt op deze Waddinxveen Moerkapelle corridor voor de meeste onregelmatigheid in de Reeuwijk dienstregeling. Dat komt door de samenloop met het overige verkeer. De aanrijroutes lopen grotenoudewater Gouda deels via vrije busbanen. Maatregelen om dit Zevenhuizen Bleiswijk knelpunt te verhelpen zijn vrij kostbaar, omdat dit betekent dat de Lammebrug vervangen moet worden Moordrechtdoor een bredere brug. Echter in het kader Bergschenhoek van de RijnlandRoute wordt er een nieuwe oeververbinding aangelegd iets zuidelijker van de Nieuwerkerk a/d IJssel huidige. Dit geeft een behoorlijke ontlasting van de Lammebrug, waardoor een verbredingschoonhoven van de Capelle a/d IJssel Lammebrug niet meer nodig is.bergambacht Wel is aanvulling van de busbanen op de Europaweg nodig. Nieuwpoort Vlieland er Benthuizen Zoetermeer Nootdorp N 470 er Weijland N 458 Noordzijde Boskoop Strijp N 468 Hodenpijl Kamerik Spoelwijk N 209 Katwijkerlaan Lierhand Zegveld Loete Noukoop Blaker Zwammerdam Voorweg Zoetermeerse Plas Gooland A4 Lagebroek ije Ou d Stompwijk Haagoord N 222 Zuidhoek N11 Hogeveen Delft Zuideinde N 207 Voorburg N 211 Zegerplas Meije De Vlietlanden Wilsveen Kwintsheul Gnephoek Kockengen Achttienhoven N11 Hazerswoude-Rijndijk Bent ersdijk Woerdense Verlaat Nieuwkoopsche Plassen N 231 Aarlanderveen Hoorn N 206 Wateringen N 463 Slikkendam Deze corridor wordt ontwikkeld tot hoogwaardige Alphen a/d Rijn OV-corridor als ontbrekende schakel in het StedenbaanPlus-netwerk, met aansluitingen op RandstadRail. Voor de onderzochte maatregelen op de corridor Leiden Zoetermeer is gebruik gemaakt Hazerswoude-Dorp van de gegevens die in het programma Beter Woerden Benutten zijn opgenomen. Koudekerk a/d Rijn Achthoven ZoeterwoudeDorp N 211 r Gee Noorden Molenaarsbuurt Groenendijk Voorschoten Rijswijk Noordsebuurt Vrijhoeven N 448 Den Haag Oud Noordse Dorp N 446 Ridderbuurt Hoge Rijndijk N 447 Deijl A4 Zevenhoven Korteraar Nieuwkoop Leiden Lammenschans Zoetermeer Leiden Leidschendam Nieu re c N 460 Rijndijk N 447 N 461 Ter Aar Rijksdorp Maaldrift N 462 Papenveer N 446 Ofwegen ij Plassen Woudse Dijk Woubrugge N 446 Wilnis Kro Noordeinde Langeraarsche 6 A4 Hoogmade Wassenaar N 231 ht N 206 N 441 Mijdrecht Nieuwveen Braassemermeer Rijpwetering Vinkeveen Blokland Bilderdam Langeraar Oud-Ade N 445 Valkenburgse Meer N 207 d Rijnsburg Plasse Rijnsaterwoude Oegstgeest Vinkeveensche e De Banken Roelofarendsveen Nieuwe Wetering Kager Dr Vriezekoop em mm N 444 Oude Wetering Kaag Oosteinde Klinkenberg N 449 Katwijk a/d Rijn N 440 stel Am Weteringbrug Katwijk aan Zee N44 Kwakel Kudelstaart De Klei Valkenburg Burgerveen Teijlingen N 451 N 206 Uithoorn Westeinderplassen Abbenes N 450 tka na al De Engel ch N 443 Noordwijk aan Zee Maasdam Dordrecht Zwanegat Wieldrecht N 217 N 488 Zwartsluisje 's-gravendeel Klaaswaal Oudendijk Oudendijk N 491 A Nieuwendijk N 488 Bommelskous Nieuwendijk Oudesluis Zuid-Beijerland N 487 A16 Mookhoek Strijen Tiengemeten Schenkeldijk Middelsluis Hank De Klem Numansdorp Du Schuring Den Bommel Strijensas Lage Zwaluwe Ho llan ds c Geertruidenberg Moerdijk hd ie p Willemstad Achthuizen Raamsdonksveer Hooge Zwaluwe Ooltgensplaat De Langstraat Zevenbergschen Hoek Klundert e Volk Waspik Made Helwijk Wagenberg rak 's Gravenmoer HOV-NET Zuid-Holland Noord Langeweg Dinteloord Fijnaart Noordhoek Oosterhout Zevenbergen Terheijden 20

21 7 Leiden Centraal Leiderdorp Dit deel van het HOV-netwerk is onderdeel van de Meerlijn-Noord uit de OV-visie Holland Rijnland. Het betreft een nieuwe HOV-as via de Willem de Zwijgerlaan en Engelendaal naar het Rijnlandziekenhuis. Voor de corridor Leiden Centraal Leiderdorp wordt onderscheid gemaakt tussen een drietal trajectdelen. Op het gedeelte Leiden Centraal Schipholweg Willem de Zwijgerlaan maakt de lijn gebruik van de reeds in uitvoering zijnde businfrastructuur, waarbij alleen de haltevoorzieningen zullen worden verbeterd. Op het trajectgedeelte kruising Willem de Zwijgerlaan/ IJsselmeerlaan/Sumatrastraat Zijlbrug Engelendaal kruising Engelendaal/Rietschans wordt de doorstroming verbeterd door extra busstroken. Voor het traject Engelendaal eindpunt Rijnland Ziekenhuis wordt overlegd met de gemeente Leiderdorp welke maatregelen mogelijk zijn om de doorstroming te verbeteren. Uitgangspunt is dat de aanleg van de Ringweg Oost in Leiden een vermindering van de verkeersintensiteit op de Engelendaal oplevert. Benodigde maatregelen verbeteren doorstroming traject kruising Willem de Zwijgerlaan/IJsselmeerlaan/Sumatrastraat Zijlbrug Engelendaal kruising Engelendaal/ Rietschans door aanleg fietsbrug en door busbaan op bestaand fietspad; verbeteren doorstroming traject Engelendaal door aanpak kruispunten: rechtsafbeweging gebruiken voor bus en aanpassing van de VRI s; verbeteren doorstroming Persant Snoepweg; upgraden van bestaande bushaltes naar R-netkwaliteit: tien haltes. In de exploitatie worden diverse huidige busverbindingen tussen Leiderdorp en Leiden gebundeld over de HOV-as waar een frequentie van 6 bussen per uur geldt. De frequentie van bestaande lijnen wordt hiertoe aangepast, waarbij wel elke wijk in Leiderdorp zoveel mogelijk voorzien blijft van ontsluitend openbaar vervoer. Scopebeschrijving 21

22 duinse Meer Halfweg Oude Meer Arnoud Oosteinde Rozenburg Nieuw-Vennep N 206 Noordwijkerhout Aalsmeer N 207 Lisse Rijsenhout Lisserbroek N 208 N 443 De Engel Rooversbroek Noordwijk aan Zee Noordwijk-Binnen N 451 Voorhout Leimuiden Klinkenberg A44 N 444 Katwijk a/d Rijn Oegstgeest Rijnsburg Valkenburg N 206 N 441 Valkenburgse Meer Rijksdorp Rijndijk Maaldrift Leiden Wassenaar Deijl De Banken N 207 Blokland Roelofarendsveen Bilderdam De tussen Leiden Centraal en Leiden Nieuwepassage Wetering Nieuwveen N 231 Rijnsaterwoude Lammenschans is onderwerp van gesprek met de Kro Langeraar gemeente Leiden. Hier wordt vooralsnog uitgegaan Warmond Oud-Ade Noordeinde LangerBraassemeraarsche meer van een tracé door de Breestraat. In dit model Rijpwetering Woudse Plassen Dijk A4 N 462 N 445 Papenveer HOVwordt de Breestraat alleen door de twee Zevenhoven buslijnen Leiden Centraal Zoetermeer en Leiden N 461 Korteraar Hoogmade Woubrugge N 446 N 446 bediend, die deel Centraal Alphen aan den Rijn Leiderdorp Noor N 446 Ofwegen Ter Aar uitmaken van het geschetste HOV-netwerk (R-net-lijnen). Dat betekent dat de Noverige lokalenieuwkoop en 460 Vrijhoeven Nieuwkoopsche Plasse regionale buslijnen via Ridderbuurt andere tracés door of langs Hoge Rijndijk Molenaarsbuurt N 231 de binnenstad worden geleid. Dat leidt tot een AarlanderAlphen Achthoven Koudekerk a/d Rijn veen Gnephoek a/d Rijn aanzienlijke vermindering van het huidige hoge ZegerGroenenplas Hoorn Zuideinde dijk Zuidhoek N 207 aantal bussen door de Breestraat (12 i.p.v. 30 Lag Zoeterwoudeije N11 bussen/uur/richting). Dorp Katwijk aan Zee N 449 Vriezekoop Oude Leiden Centraal Leiden Lammenschans Wetering Kaag Kwakel Kudelstaart Weteringbrug Sassenheim Oosteinde N 206 Burgerveen 8 Teijlingen De Klei Westeinderplassen Abbenes N 450 N 447 N 448 Voorschoten Kager Plassen Me N 444 Hazerswoude-Rijndijk N44 N 440 N 447 Meije Westeinde De Vlietlanden Zuidbuurt Weipoort N 206 A4 Gelderswoude Stompwijk Leidschendam Zoetermeerse Plas Wilsveen Voorburg Haagoord Zoetermeer Gooland ijswijk ZwammerOp dit moment wordt een quick scan-onderzoek dam Bent verricht naar de effecten van HOV-buslijnvoering N11 Hazerswoude-Dorp via een ander tracé dan door de Breestraat. Westeinde Loete Provincie en gemeente Leiden gaan de komende Spoelwijk Weijland Voorweg maanden in overleg met elkaar over de te maken Noordzijde N 458 Ou Benthuizen de Rijn OudZuidzijde Weijpoort 455 de korte en lange termijn,bodegraven en daarmee Hogeveen keuzen,n op Nieuwerbrug Bodegraven Boskoop samenhangende investeringen. DitTempel moet uiterlijk N 207 N 459 N 209 A12 in het vierde kwartaal 2012 leiden tot een Waarder ReeuwijkDorp gemeenschappelijke keuze. OudReeuwijk N 209 Nootdorp Noukoop Katwijkerlaan N 470 N 209 Pijnacker Noordeinde N 473 A12 De Rotte Vlieland Delft Bleiswijk Delfgauw Hoorn N 470 A13 N 470 Rottemeren Berkel en N 472 Oude Leede Rodenrijs N 209 Zevenhuizer Plas Oud Verlaat N 471 Abtswoude De Rotte Reeuwijk Benodigde maatregelen Driebruggen Sluipwijk (o.b.v. een tracé door de Breestraat) Oukoop N 452 aanleg nieuwe doorsteek Stationsplein N 454 Plassen Hogebrug N 453 Gouda Schuttersveld; lland aanleg nieuw trajectdeel Valkbrug Nieuwe Ho Zevenhuizen N 228 Hekendorp Beestenmarkt; N 456 N 456 Stein verbreding Turfmarkt voor twee richtingen N 207 N 219 busverkeer (incl. nieuwe brug); Haastrecht verbeteren doorstroming KorevaarstraatMoordrecht Vlis A20 Gouderak Lammenschansweg; Vlis Het Beijersche N 207 Stolwijk upgraden van bestaande bushaltes naar R-netBovenkerk kwaliteit: halte Stationsplein en vijf bushaltes. IJssel- N 209 Terbregge N 471 Lage Weg Schenkel Berkenwoude Kadijk Benedenberg N 210 N 478 N 475 Krimpen a/d IJssel Kralingse Veer Ammerstol Lek Hoek N 476 N 474 dingen De H Bergambacht Groot Hitland Ouderkerk a/d IJssel Rotterdam Schiedam Benedenheul l ndsche IJss e Kralingsche Plas Ho ll a Capelle a/d IJssel Schoonouwen Benedenkerk N 219 Kerkbuurt A20 Achterbroek laan Nieuwerkerk a/d IJssel Zweth Kandelaar Reeuwijksche t Bergschenhoek en Waddinxveen Moerkapelle Kruisweg N 479 N 477 Krimpen a/d Lek Nieuwe Maas Pernis Opperduit Streefkerk Lekkerkerk N 480 Heijplaat Slikkerveer A4 De Donk NieuwLekkerland A16 Kinderdijk Brandw N 480 N 481 Alblasserdam Hoogvliet Rhoon N 492 Poortugaal A15 Zwet HOV-NET Zuid-Holland Noord Ridderkerk Smitshoek Barendrecht or Wevers- No Carnisse Oud-Alblas Bleskensgraaf 22 Hofwegen Gijbeland

23 Scopebeschrijving 23

24 Colofon Dit is een uitgave van de provincie Zuid-Holland, september Deze Scopebeschrijving is een bijlage bij het Hoofdrapport HOV-NET Zuid-Holland Noord. Provincie Zuid-Holland Postbus 90602, 2509 LP Den Haag Samenstelling en redactie Directie Ruimte en Mobiliteit, afdeling Projecten en Programma s, provincie Zuid-Holland Kaarten Provincie Zuid-Holland Fotografie Otto Snoek, Krimpen aan den IJssel Van Hool, Lier (België) Provincie Zuid-Holland, pagina 26 en 28 Artist Impressions RedRum, Ede FromAtoB Public Design, Utrecht Ontwerp VormVijf, Den Haag HOV-NET Zuid-Holland Noord 24

25

26