is besloten) zijn stukken hoger dan wanneer de toiletten meteen bij de fabricage waren ingebouwd.

Transcriptie

1 Van: Verzonden: Aan: Onderwerp: Bijlagen: Aldo Markus maandag 23 september :41 Statengriffie Nogmaals: treintoiletten! Vraag en Antwoord Spoor en Toiletten.doc; PSprvZH Treintoiletten.pdf Geachte Dames en Heren, Op onze brief van 14 juni jl. over toiletten in de treinen Alphen aan den Rijn - Gouda hebben wij geen inhoudelijke reactie ontvangen. Evenmin zijn wij benaderd om vragen te beantwoorden. Bijgesloten treft u deze brief nogmaals aan. De andere bijlage bevat vragen en antwoorden over dit onderwerp. De informatie is toegespitst op de situatie in Zuid-Holland. U ziet: het onderwerp is voor Rover van groot belang. Daarom verzoeken wij u uw beslissing hierover te heroverwegen. We wijzen nadrukkelijk naar de ontwikkelingen in Gelderland, waar nu beslissingen uit 2009 worden betreurd en met man en macht wordt gezocht naar uitwegen uit de ontstane impasse. Uw collega's in de Staten hebben er hun handen vol aan! De kosten voor inbouw achteraf (waartoe inmiddels is besloten) zijn stukken hoger dan wanneer de toiletten meteen bij de fabricage waren ingebouwd. U kunt in Zuid-Holland zo'n situatie voorkomen door alsnog toiletten in de regionale treinen voor te schrijven, ook op het traject Alphen aan den Rijn - Gouda. Wij zijn steeds bereid vragen over dit onderwerp te beantwoorden of in uw vergadering een toelichting te geven. Vriendelijke groet, namens Reizigersvereniging Rover Aldo Markus landelijk bestuur

2 Provinciale Staten van Zuid-Holland Postbus LP Den Haag Amersfoort, 14 juni 2013 Onderwerp Toiletten in treinen Alphen ad Rijn Gouda Geachte Dames en Heren, U staat op het punt de Nota van Uitgangspunten voor de aan te besteden concessie voor de spoorlijn Alphen ad Rijn Gouda vast te stellen. Uit de behandeling in de Statencommissie Verkeer en Milieu is ons gebleken, dat u daarbij voornemens zou zijn in de treinen geen toiletten voor te schrijven. Wij nemen met spijt en enige verbazing kennis van dat voornemen en verzoeken u bij de vaststelling van de Nota alsnog voor te schrijven dat de treinen vanaf het begin van de nieuwe concessie over toiletten moeten beschikken. Reizigersvereniging Rover bepleit de aanwezigheid van toiletten in alle treinen. Het openbaar vervoer moet toegankelijk zijn voor iedereen, ook voor reizigers met een functiebeperking. Voor reizigers met blaas- of darmaandoeningen (van chronische, maar ook van tijdelijke aard) kan het gemis van een toilet het reizen per trein onmogelijk maken. In een vergrijzende maatschappij groeit dit aantal mensen. Urologen, internisten en patiëntenorganisaties hebben ons betoog ondersteund. Voorzieningen op stations zijn dan belangrijk, maar niet voor iedereen een uitkomst. Bij lagere frequenties moet de reis worden onderbroken tot de volgende rit, waarbij het wachten op een rustig station een gevoel van onveiligheid kan geven. Bovendien zijn stationstoiletten niet altijd gedurende alle exploitatie-uren van de trein geopend. Een voorziening in de trein zelf voorkomt veel van deze bezwaren. Hieronder gaan we kort in op enkele door u genoemde argumenten: De korte reistijd van ca. 20 minuten en het feit dat de meeste treinen waarop moet worden overgestapt over tenminste één toilet beschikken. Toiletten worden niet alleen gebruikt door reizigers over lange afstanden, maar ook op korte trajecten. Het is daarbij niet van belang of de trein daarna verder rijdt. En op de lijnen waarop moet worden overgestapt zal Reizigersvereniging Rover Postbus 2132, 3800 CC Amersfoort T M secretariaat@rover.nl Utrechtseweg 59, 3818 EA Amersfoort Bank I

3 pas vanaf 2025 gegarandeerd een toilet aan boord zijn; tot die tijd kan NS (zoals nu ook het geval is) toiletloze sprinters inzetten. Onderhouds- en schoonmaakkosten, het verlies van zitplaatsen en afname van de sociale veiligheid. Gedeputeerde Staten van Gelderland hebben dit voorjaar documenten aangeboden waarin op deze materie wordt ingegaan. Het zou nuttig zijn als u van de inhoud hiervan kennisneemt. U verwacht overigens wel, dat het materieel geschikt is om achteraf eenvoudig toiletten te kunnen inbouwen. Ook op dit aspect zijn GS van Gelderland uitgebreid ingegaan, waarbij de prijsopgave van de vervoerders tevens is onderworpen aan een second opinion. Ook voorzieningen aan de wal, nodig voor het legen en reinigen van de tanks, komen daar aan de orde. Het achteraf realiseren zal in elk geval een forse investering vergen. Doe die direct, dan wordt er langer van geprofiteerd. In Gelderland was al dit onderzoek nodig, omdat in 2009 een achteraf betreurde beslissing was genomen. Met de gang van zaken rond de sprinters van NS zult u bekend zijn. Mede om herhaling te voorkomen hoopt Rover, dat in Zuid-Holland direct de juiste beslissing wordt genomen. Op de lijn Alphen ad Rijn Gouda heeft u nadat eerder uitvoering als lightrail werd overwogen, gekozen voor een trein. U neemt daarbij voorschriften voor baan, materieel en beveiliging over, inclusief de daarbij behorende kosten. Wij zien geen reden, waarom u een uitzondering zou maken voor het toilet. De trein is een schakel in de gehele reisketen; de lengte van de schakels in die keten doet niet ter zake. Het ROCOV Hollands Midden, waarin Rover is vertegenwoordigd, heeft in deze zin geadviseerd. Wij hadden erop gerekend, dat dit advies serieus zou zijn genomen met het door ons gewenste resultaat. Het stelt ons teleur, dat dit niet is gebeurd. Hadden wij dit geweten, dan hadden we ons al in uw commissievergadering gemeld. Gezien het bovenstaande verzoeken wij u dringend, de vaststelling van de Nota van Uitgangspunten niet als hamerstuk af te handelen, maar vanaf het begin van de nieuwe concessie alsnog toiletten in de treinen voor te schrijven. Voor nadere inlichtingen kunt u steeds contact opnemen met ondergetekende. Met vriendelijke groet, namens Reizigersvereniging Rover, Aldo Markus Bestuurslid M E aldo@rover.nl

4 TOILETTEN IN REGIONALE TREINEN 2 e, bijgewerkte, editie Van: Aldo Markus Datum: 23 september 2013 De 1 e editie van dit artikel dateert van september 2011, en was in het bijzonder gericht aan de leden van Provinciale Staten van Gelderland. Sindsdien zijn er ontwikkelingen, waardoor een update nuttig is. Tevens wordt de tekst toegespitst op de situatie in Zuid-Holland. Het zal duidelijk zijn, dat Rover over een aantal onderwerpen een mening heeft. In dit stuk zal ik me beperken tot feiten. Het mag echter duidelijk zijn, dat Rover vindt, dat in elke trein een toilet aanwezig moet zijn, evenals op elk station. De toiletvoorzieningen moeten bruikbaar en bereikbaar zijn voor alle passagiers, dus ook voor mensen met een functiebeperking. Daarvoor bestaan heldere richtlijnen. INHOUD 1 CONCESSIES EN LIJNEN VAN ZUID-HOLLAND EN VAN DE BUREN pag Voor welke regionale treinen is de provincie opdrachtgever en wie rijdt er of gaat er rijden? pag Zijn er andere regionale spoorlijnen in Zuid-Holland, wie is daar de autoriteit en hoe zit het daar met de treintoiletten? pag Andere provincies schrijven toch ook geen toiletten voor in treinen en metro s? pag Hoe zit het nou met die nieuwe sprinters van NS? pag De Zuid-Hollandse Staten hebben zich zomer van 2013 toch al hierover uitgesproken? pag. 6 2 INBOUW EN ONDERHOUD: WAT GAAT HET KOSTEN? pag Wie betaalt? pag Onderhoud, schoonmaak en installaties pag. 7 3 STATIONSTOILETTEN pag Toiletten op de stations zijn toch een alternatief? pag Sociale veiligheid pag Stilstand tussen stations: gestrande treinen pag. 8 4 IN BUSSEN, TRAMS EN METRO S ZITTEN TOCH OOK GEEN TOILETTEN? pag. 8 5 SPECIFIEKE GEBRUIKERSGROEPEN pag. 8 Op pagina 5 treft u een kaart van de Nederlandse spoorlijnen aan, waarop te zien is op welke trajecten de stoptreinen ( sprinters ) al dan niet een toilet hebben. Bovendien zijn de lijnen gemarkeerd, waarop is aangekondigd dat de treinen uiterlijk in 2022 of 2025 wel een lijn hebben. 1

5 1 CONCESSIES EN LIJNEN VAN ZUID-HOLLAND EN VAN DE BUREN 1.1 Voor welke regionale treinen is de provincie opdrachtgever en wie rijdt er of gaat er rijden? De provincie Zuid-Holland is opdrachtgever voor de volgende lijnen: Alphen aan den Rijn Gouda (thans NS, is in aanbesteding) Dordrecht Geldermalsen (Arriva, met tussendiensten Dordrecht Gorinchem) 1.2 Wie zijn vervoersautoriteit over de andere regionale spoorlijnen in Zuid-Holland, en hoe zit het daar met de treintoiletten? Ministerie van Infrastructuur en Milieu Het betreft de volgende sprinterdiensten over het Hoofdrailnet. Ze worden gereden door NS Reizi-gers op een concessie tot 2015 (lijnenloop op basis dienstregeling 2013). De verwachting is, dat de lijnenloop in de nieuwe concessie over de periode slechts op details zal wijzigen. Haarlem Leiden Den Haag C Utrecht C Weesp Schiphol Sassenheim Leiden Den Haag C Utrecht C Woerden Gouda Den Haag C Gouda Goverwelle Gouda Den Haag C Uitgeest Amsterdam C Breukelen Woerden Gouda Rotterdam C Den Haag C Rotterdam C Dordrecht Lage Zwaluwe Roosendaal Den Haag C Rotterdam C Dordrecht Lage Zwaluwe Breda Niet genoemde treindiensten zijn intercity, hogesnelheidstrein of internationaal. Op deze lijnen beschikken de treinen beschikken op dit moment soms over toiletten en soms niet. Deze sprinterdiensten worden gereden met twee materieeltypes, elk in een twee- en een drierijtuiguitvoering: SGMm-II (Gemoderniseerd Stadsgewestelijk Materieel in tweerijtuig-uitvoering): Deze treinen hebben geen toilet. SGMm-III (Gemoderniseerd Stadsgewestelijk Materieel in drierijtuig-uitvoering): Deze treinen hebben wel een toilet. SLT-IV (Sprinter Light Train in vierrijtuig-uitvoering): Deze treinen hebben geen toilet. SLT-VI (Sprinter Light Train in zesrijtuig-uitvoering): Deze treinen hebben geen toilet. Het SGMm zal uiterlijk in 2025 buiten dienst zijn. In SLT zullen in de periode toiletten worden ingebouwd. Het is mogelijk SGMm-II en III te koppelen. Zo n trein bestaat dan uit vijf rijtuigen en beschikt dus over een toilet. Treindiensten worden niet consequent met een van deze materieeltypes uitgevoerd. Door materieelverschuivingen kan in diensten toiletloos materieel komen te rijden, of juist materieel met toiletten. Dit mag uiterlijk tot 2025 gebeuren; daarna moeten alle treinen over een toilet beschikken. Zie 1.4. Toiletloos oud sprinter tweerijtuigstel (SGMm-II) te Ede-Wageningen. Dit materieel moet uiterlijk in 2025 buiten dienst gaan.de drierijtuigstellen van dit model hebben wel een toilet. 2

6 Stadsregio Rotterdam Rotterdam C Vlaardingen Hoek van Holland (in 2013 nog NS, wordt door de RET verbouwd tot metro) Hier rijdt thans toiletloos materieel van NS. Dit geldt eveneens voor de metro s van de RET. Enkele voormalige spoorlijnen vallen tegenwoordig onder Randstadrail: Den Haag Loosduinen Zoetermeer Centrum West via krakeling (HTM-lijn 3) Den Haag Uithof Zoetermeer Javalaan ( Bleizo ) (HTM-lijn 4) Den Haag C Rotterdam C Slinge (RET-lijn E) Op deze sneltrams en metro s is geen toilet beschikbaar. 1.3 Andere provincies schrijven toch ook geen toiletten voor in treinen en metro s? Dat valt eigenlijk wel mee. Een rondje door de provincies en stadsregio s, die opdrachtgever van spoorlijnen zijn, maar met hun treinen niet in Zuid-Holland komen, leert het volgende. Groningen en Fryslân zijn samen opdrachtgever van de concessie Noordelijke Treindiensten. Alle treinen beschikken over ruime toiletten, waar Arriva terecht trots op is. Overijssel en Drenthe hebben samen voor de concessie Vechtdallijnen (Zwolle Emmen en Almelo Hardenberg) in de nieuw aangeschafte treinstellen toiletten voorgeschreven. Exploitatie door Arriva. NS rijdt in opdracht van Overijssel op de lijn Zwolle-Kampen, nog steeds met toilet. Syntus rijdt i.o.v. Gelderland en Regio Twente Zutphen Hengelo Oldenzaal met treinen met toilet. Limburg laat Veolia op de Maaslijn en de Heuvellandlijn rijden met treinen met toiletten. (In het duurde even voordat ze in gebruik konden worden genomen, omdat de vergunningen voor de reinigingsinstallaties niet op tijd beschikbaar waren.) Gelderland en de Stadsregio Arnhem Nijmegen zijn tot inkeer gekomen en zullen in volgende concessies (vanaf 2022, Valleilijn vanaf 2018) toiletten voorschrijven. Men stelt inmiddels teleurgesteld vast, dat bij de vaststelling van het bestek voor de concessies Achterhoek en Rivierenland (lijnen Apeldoorn Zutphen Winterswijk Arnhem Tiel), resp. Stadsregio (tussendiensten Doetinchem Arnhem) in 2009 van verkeerde veronderstellingen is uitgegaan. Inbouw van toiletten in treinstellen (uit 2012!) vergt alsnog een forse investering. Daarop hebben de vervoerders (Arriva en Hermes) bij de aanbesteding in 2011 niet kunnen rekenen. De kosten komen dus voor de opdrachtgevers (provincie en Stadsregio Arnhem Nijmegen). Partijen in Provinciale Staten zoeken nu financiering de inbouw eerder dan 2022 te kunnen starten. Gelderland is ook opdrachtgever voor de Valleilijn (lijn Amersfoort Ede-Wageningen). Vervoerder is sinds 2006 Connexxion. Amsterdam en Rotterdam hebben in hun metro s geen toiletten. Ze rijden hoofdzakelijk door stedelijk gebied, zodat de reis desnoods kan worden onderbroken. Door de hoge frequenties blijft het tijdverlies beperkt. Er komen wel langere lijnen bij: de Rotterdamse metro rijdt al naar Den Haag en over enige tijd naar Hoek van Holland. Hier worden oude spoorlijnen vervangen. Bij metro s speelde oorspronkelijk waarschijnlijk ook als reden mee, dat veel door (lange) tunnels wordt gereden. Als toiletten dan direct op het spoor lozen heeft dat ongewenste gevolgen voor de atmosfeer op de stations en de hygiëne en veiligheid in de tunnels. Dit argument is met de toepassing van de moderne treintoiletten (die niet op het spoor lozen) in feite vervallen. De niet genoemde provincies en regio s zijn geen opdrachtgever voor spoor of metro. Op de kaart op pag. 5 is goed te zien, dat de trajecten met toiletloze treinen in regionale concessies zich concentreren in en rondom Gelderland en Zuid-Holland. 3

7 1.4 Hoe zit het nou met die nieuwe sprinters van NS? In 2010 heeft NS 131 nieuwe sprinters in gebruik genomen van het type SLT (Sprinter Light Train). Deze zijn, tegen het advies van de consumentenorganisaties in, niet voorzien van een toilet. NS wilde vanwege de sociale veiligheid een trein zonder muurtjes en hoekjes. Een toilet zou de zichtlijnen doorbreken. De ruimte helemaal aan de kop van de trein is niet beschikbaar, omdat zich hier apparatuur onder de bodem bevindt. De rest van de trein heeft een lage vloer, om als de perrons zijn aangepast een gelijkvloerse instap mogelijk te maken. Het ontbreken van toiletten leidde tot protesten. Niet alleen bij het reizend publiek, maar ook bij het rijdend personeel. Op initiatief van de vakbond VVCM en de patiëntenvereniging CCUVN is toen actie gevoerd, waarbij Rover zich heeft aangesloten. In 2010 werd door de 2 e Kamer de motie-roemer aangenomen, die vroeg om vóór 2030 in alle treinen toiletten te realiseren. In december 2010 werd de motie-bashir (2 e -Kamerstuk XII nr. 24) aangenomen, met de stemmen van SP, de PvdD, de PvdA, GroenLinks, D66, de SGP, de ChristenUnie en de PVV voor. In deze motie werd gevraagd, de toiletten in de nieuwe concessie voor het Hoofdrailnet voor te schrijven. Dit zou betekenen, dat in de sprinters type SLT alsnog toiletten zouden moeten worden ingebouwd. Minister Schultz van Haegen reageerde op 11 maart 2011 met een brief, waarin zij aangaf de motie niet te zullen uitvoeren. NS had aangegeven, dat hiervoor 90 miljoen nodig zou zijn. Bashir (SP), gesteund door GroenLinks, nam hiermee geen genoegen en kondigde een motie aan. Het zou geen motie van wantrouwen worden, maar wel een motie van pissigheid (Ineke van Gent, GL). De minister kondigde aan de zaak nogmaals te bestuderen en met een nieuwe brief te komen. Een hoge NS-er gaf over dit onderwerp (niet officieel) te kennen, dat er wel eens vergissingen worden gemaakt. Bedremmeld kondigde NS vervolgens aan, voortaan geen treinen zonder toiletten meer te zullen aanschaffen. Op 6 april 2011 volgde de nieuwe brief van de minister (zie bijlage 2). Zij zal de toiletten in de nieuwe concessie, dus vanaf 2015, verplicht stellen. De vervoerder (dat kan NS zijn, maar ook een ander vervoerbedrijf) moet een tijdplan overleggen voor de verbouwing van treinstellen zonder toilet. De verbouwing moet uiterlijk in 2025 zijn afgerond. Dit betreft met name het type SLT. Ouder toiletloos materieel (SGMm-II) zal tegen die tijd buiten dienst zijn gesteld. Tot 2015 mag toiletloos materieel alleen worden ingezet op trajecten die aan bepaalde voorwaarden voldoen. Bovendien moet NS helder communiceren over de inzet van dit materieel, zodat reizigers hier bij het plannen van hun reis rekening mee kunnen houden. In het kader hieronder de informatie die tegenwoordig op de website van NS staat. Opmerking: De kaart op de NS-website is niet bijgewerkt. Er staat nog steeds op, waar in 2011 SLT werd ingezet. De eind 2012 geopende Hanzelijn (Lelystad Zwolle) wordt niet vermeld. NS houdt zich dus niet aan de toezegging van de minister aan de Tweede Kamer. Bovendien zijn op die kaart alleen de NS-trajecten aangegeven. Bijvoorbeeld in Tiel lijkt het, alsof op het verdere traject wel een toilet aanwezig is. Maar het verdere traject is gewoon niet van NS. Opvallend was nog, dat minister Schultz in haar brief nadrukkelijk aangaf, dat de door haar getroffen regeling alléén betrekking had op de landelijke concessie, en niet op die van de regionale overheden. Daarover heeft zij immers geen bevoegdheid. N.a.v. de geschetste ontwikkelingen is in Gelderland de discussie over treintoiletten weer opgepakt. Alleen voor de (pre)financiering is daar nog geen oplossing gevonden. 4

8 INZET TOILETLOZE STOPTREINEN EN SPRINTERS WIJZIGINGEN EN INCIDENTELE AFWIJKINGEN VOORBEHOUDEN In intercity s is altijd een toilet aanwezig DONKERGROENE LIJN: stoptreinen als deel intercitydienst GROENE RAND: vanaf 2022 (Gelderland), 2025 (Hoofdrailnet) wel toilet RODE LIJN: thans (2013) geen toilet (Gelderland, Zuid-Holland) BLAUWE LIJN: thans (2013) soms wel toilet (Hoofdrailnet) GROENE LIJN: thans (2013) wel toilet (Groningen, Fryslân, Overijssel, Drenthe, Twente, Limburg) Rotterdam Hoek van Holland - ombouw tot metro voorzien Zwolle Kampen: status onderwerp van discussie vs.2.0 SEPT.13 - MET MARKERING PROVINCIE ZUID-HOLLAND (ondergrond: EXCUUS VOOR DE KWALITEIT VAN DE AFBEELDING 5

9 Interessant is ook de schriftelijke informatie op de NS-website: Toiletten In alle Intercity's is een toilet aanwezig. Informatie over de locatie van toiletten in de trein, vindt u meestal op de zijwanden van de compartimenten in ieder treinstel. In langere treinen zijn meerdere toiletten aanwezig. In de nieuwe Sprinter (treintype SLT) is geen toilet aanwezig. De nieuwe Sprinter rijdt op trajecten waar reizigers over het algemeen kort in een trein verblijven (gemiddeld 17 minuten). Als u reist op een traject met een nieuwe Sprinter, kunt u gebruikmaken van de toiletten op de stations. Alle nieuwe Sprinters die worden besteld, krijgen een toilet. Een kaart met de trajecten waar nieuwe Sprinters zonder toilet rijden, kunt u hier downloaden. Op deze kaart is weergegeven op welke stations op deze trajecten toiletten aanwezig zijn. Voor de trajecten waar nieuwe Sprinters zonder toilet rijden, zijn ook Googlemaps beschikbaar. Op het traject Ede-Wageningen - Arnhem (reisduur 18 minuten) rijdt een trein van het type SGMII zonder toilet. Deze is ook aangegeven op de kaart die u kunt downloaden. Toiletten worden regelmatig schoongemaakt en gecontroleerd. Als u een toilet aantreft dat niet schoon of defect is, dan verzoeken wij u dit te melden aan een van onze medewerkers op het station of bij NSklantenservice. (Arriva, Connexxion, Syntus en Veolia hadden graag willen bereiken, dat zij op (delen van) de concessie voor het Hoofdrailnet vanaf 2015 mogen meebieden. In hun brochure schreven zij, dat in hun regionale treinen de reizigers natúúrlijk in de trein naar het toilet kunnen! (Brochure te vinden op De Zuid-Hollandse Staten hebben zich deze zomer toch al hierover uitgesproken? Klopt. Bij het vaststellen van het Programma van Uitgangspunten voor de aanbesteding van de multimodale concessie Alphen ad Rijn Gouda is een motie van de PvdA verworpen, met stemmen vóór van SP, D66, PvdDieren en GVB. 2 INBOUW EN ONDERHOUD: WAT GAAT HET KOSTEN? 2.1 Wie betaalt? Bij een aanbesteding doet een onderneming een offerte op basis van de in het bestek gestelde voorwaarden. Na de gunning worden de wederzijdse verplichtingen contractueel vastgelegd. Het is goed mogelijk, dat de omstandigheden tijdens de contractperiode wijzigen. In dat geval zullen de opdrachtgever en het vervoerbedrijf met elkaar om tafel moeten, bijvoorbeeld over de verdeling van de kosten. Iets dergelijks is m.b.t. de toiletten bijvoorbeeld gebeurd in de Regio Twente, opdrachtgever voor de lijn Zutphen Hengelo Oldenzaal. In het bestek waren geen toiletten geëist, maar er was een bedrag gereserveerd voor later in te vullen extra wensen. Na raadpleging van o.a. de consumentenorganisaties (verenigd in het overlegorgaan ROCOV) werd ervoor gekozen, alsnog toiletten aan te brengen. Omdat ook vervoerder Syntus hier voordeel van zou hebben (meer reizigers) onderhandelden Twente en Syntus over de kostenverdeling. Resultaat was o.a. dat het kilometertarief licht werd verhoogd, overigens met instemming van het ROCOV. Het zal ook duidelijk zijn, dat inbouwen achteraf altijd duurder is dan direct bij de fabricage. Daarbij moet ook rekening worden gehouden met garantiebepalingen. Het kan zijn, dat er een aantal jaren geen andere bedrijven mogen worden ingeschakeld om verbouwingen te verrichten. Dit kan van invloed zijn op de prijs. 6

10 2.2 Onderhoud, schoonmaak en installaties Toiletten moeten schoon zijn. Ook in de openbare ruimte, zoals in treinen, betekent dit dat ze regelmatig moeten worden schoongemaakt. Het moet mogelijk zijn dit efficiënt te plannen. Er gaan ook regelmatig schoonmakers door treinen zonder toilet, het is niet per definitie duurder als zij ook een toilet reinigen. Voor het legen van de tanks (wat regelmatig, maar niet na elke rit moet gebeuren) zijn installaties nodig. Lozen op het spoor is bij nieuw materieel niet meer toegestaan. Deze installaties kunnen natuurlijk samen worden gebruikt met andere ondernemingen, zoals NS. Daarvoor is wel nodig, dat verschillende bedrijven dezelfde techniek gebruiken. Op den duur zal door het hele land een netwerk van deze installaties ontstaan. Het is niet per se nodig, dat deze installaties langs de lijn zelf staan. Voor de lijn Alphen aan den Rijn Gouda zou gebruik kunnen worden gemaakt van installaties in bijvoorbeeld Rotterdam, mits daarover overeenstemming wordt bereikt met de betrokken (andere) vervoerbedrijven. Het overbrengen naar de installaties is niet dagelijks nodig. Als de vervoerder ook andere lijnen in de regio exploiteert kan zo ook materieel worden uitgewisseld. 3 STATIONSTOILETTEN ProRail realiseert de toiletten in opdracht van het ministerie en I&M, dat ook een financiële bijdrage levert. Onlangs heeft ProRail een opdracht ontvangen voor nieuwe toiletten op 40 stations. De precieze lokaties liggen nog niet vast, er kan nog worden geschoven. De selectie is gebaseerd op het aantal in-, uit- en overstappers op een station. Uitgaande van een aantal van 5000 reizigers per dag zouden bijvoorbeeld Winterswijk en Doetinchem niet in aanmerking komen, als dit criterium streng zou worden toegepast. 3.1 Toiletten op de stations zijn toch een alternatief? Vaak wordt gewezen op stationstoiletten als alternatief voor treintoiletten. Het Rijk heeft ProRail budget toegewezen waarmee op 40 stations extra stationstoiletten kunnen worden gerealiseerd. Inmiddels is dit programma in uitvoering. Het is niet opvallend, dat de stillere stations, zeker vanuit de landelijke optiek, niet in dit programma voorkomen. Bedacht moet worden, dat voor een extra station het toilet op een ander station moet worden geschrapt. Of: er zou geld bij moeten. Er zal ook moeten worden gedacht aan beheer en beheersbaarheid. Op elk station. Deze investeringen lijken niet zinvol op stations met een klein aantal reizigers. Ze komen immers alleen ten goede aan mensen die daar in-, uit- of overstappen. De suggestie dat iemand in de trein die aandrang heeft, de trein zou moeten verlaten om zijn reis met de volgende trein voort te zetten is natuurlijk absurd. Dat kan in Rotterdam met de metro, die wel 12x per uur rijdt. Dat kun je bij halfuurdiensten niet van je reizigers verwachten. Een argument voor toiletten op stations is wel, dat men minder problemen zal hebben het evenwicht te bewaren. Toch is dit slechts voor een kleine groep mensen een reden, geen gebruik van een toilet in de trein te kunnen maken. 7

11 Treintoiletten hebben het voordeel, dat ook de in- en uitstappers op de kleine stations tijdens hun reis een toilet kunnen bezoeken. Eén treintoilet bedient als het ware alle reizigers op een treinrit; alle aparte stationstoiletten doen dit bij elkaar opgeteld ook! Toch zijn ook stationstoiletten nodig. Niet in plaats van, maar als aanvulling op de toiletten in de treinen. Als de lokaties strategisch worden gekozen, bijvoorbeeld niet alleen op basis van het aantal treinreizigers, kunnen ook buspassagiers ervan meeprofiteren. 3.2 Sociale veiligheid Het liefst zou Rover toiletten dan ook op elk station zien. We schreven hierboven al over beheer en beheersbaarheid. En natuurlijk onderheid en hygiëne. Toiletten zijn immers afgesloten ruimtes en ze onderbreken soms de zichtlijnen. Daar kan de sociale veiligheid in gevaar komen. Dit gevaar ligt vooral op de kleinere stations op de stille tijden op de loer. 3.3 Stilstand tussen stations: gestrande treinen Soms komen treinen niet op stations tot stilstand, maar ergens onderweg. Dat kan allerlei oorzaken hebben, en in een enkel geval kan het lang duren voordat de trein verder rijdt. Je denkt er liever niet aan, maar het kan gebeuren. Juist in zulke situaties zijn toiletten in treinen nodig. Dan is het geen extra service meer dan is het een basisvoorziening. Soms moeten er zelfs bussen komen om de passagiers verder te vervoeren. Voordat die bij de trein zijn, gaat enige tijd voorbij. Voor het landelijke net is o.a. Rover door NS betrokken bij het ontwikkelen van scenario s voor dergelijke situaties (de kans bestaat immers tot 2025, dat zo n situatie zich bij NS met een toiletloze trein voordoet). Een van de ideeën is bijvoorbeeld, dat tenminste één van de bussen een toilet aan boord moet hebben. Dit is trouwens ook een zaak, waar Zuid-Holland en de (toekomstige) vervoerder(s) aandacht aan zouden moeten besteden. 4 IN BUSSEN, TRAMS EN METRO S ZITTEN TOCH OOK GEEN TOILETTEN? Dat klopt. Maar het is natuurlijk geen excuus, om het dan ook maar in treinen niet te doen! In stedelijk gebied wordt vaak gestopt en vaak is er een gelegenheid te vinden om een toilet te bezoeken. Meestal zijn de frequenties van metro, tram en bus daar ook hoog, zodat een reis kan wor-den onderbroken zonder dat dit tot groot tijdverlies leidt. Op langere buslijnen, bijvoorbeeld op het platteland, is het ontbreken van een toilet misschien wel een van de redenen, waarom mensen niet voor het openbaar vervoer kiezen. Het is overigens helemaal geen gek idee, om op lange buslijnen (bijv. Alkmaar Leeuwarden of Breda Terneuzen) aan toiletten te denken. Dat is stof voor een andere actie. We pleiten niet voor toiletten in alle bussen. Wel zouden op knooppunten van buslijnen voorzieningen kunnen worden aangebracht ook als daar geen trein stopt. Te denken valt bijvoorbeeld aan knooppunten in het kader van R-Net. Hier geldt overigens ook wat we hierboven al meldden over beheer en sociale veiligheid op kleinere (trein)stations. 5 SPECIFIEKE GEBRUIKERSGROEPEN De maatschappij vergrijst. Dat gaat gepaard met grotere of kleinere kwalen. Die groep mensen wordt dus steeds groter. Maar er zijn ook jongere mensen met een chronische aandoening of een zwakke blaas. Zonder toilet is een treinreis voor deze groepen haast een onmogelijke zaak! Maar denk ook aan mensen die onderweg zijn met kleine kinderen. Aan de ene kant wordt geïnvesteerd om het gebruik van het openbaar vervoer te stimuleren. Aan de andere kant wordt niet alles gedaan, om dit voor iedereen mogelijk te maken. Tenslotte is het natuurlijk voor iedereen een gemak, om zich geen zorgen te hoeven maken over de vraag, of er onderweg een toilet beschikbaar is. 8