TOILETTEN IN REGIONALE TREINEN IN GELDERLAND Van: Aldo Markus Datum: 17 september 2011

Transcriptie

1 Ing. september 2011 PS PS9/11 TOILETTEN IN REGIONALE TREINEN IN GELDERLAND Van: Aldo Markus Datum: 17 september 2011 In de Commissie-MIE van Provinciale Staten van Gelderland zijn woensdagavond 14 september een aantal vragen gesteld. Hieronder een poging deze te beantwoorden. Bijlage 1 bevat een kaart van Gelderland met de treindiensten en de stations met toiletten. Het zal duidelijk zijn, dat Rover over een aantal onderwerpen een mening heeft. In dit stuk zal ik me beperken tot feiten. Het mag echter duidelijk zijn, dat Rover vindt, dat in elke trein een toilet aanwezig moet zijn, evenals op elk station. De toiletvoorzieningen moeten bruikbaar en bereikbaar zijn voor alle passagiers, dus ook voor mensen met een functiebeperking. INHOUD 1 CONCESSIES EN LIJNEN VAN GELDERLAND EN VAN DE BUREN pag Voor welke regionale treinen is de provincie opdrachtgever en wie rijdt er of gaat er rijden? pag Wie zijn vervoersautoriteit over de andere regionale spoorlijnen in Gelderland, en hoe zit het daar met de treintoiletten? pag Andere provincies schrijven toch ook geen toiletten voor in treinen en metro s? pag Hoe zit het nou met die nieuwe sprinters van NS? pag De Gelderse Staten hebben zich in 2009 toch al hierover uitgesproken? pag Tot wanneer loopt de concessie van de Valleilijn? pag. 8 2 INBOUW EN ONDERHOUD: WAT GAAT HET KOSTEN? pag Wie betaalt? pag Arriva Achterhoek/Rivierenland pag Valleilijn pag Onderhoud, schoonmaak en installaties pag STATIONSTOILETTEN pag Toiletten op de stations zijn toch een alternatief? pag Sociale veiligheid pag Stilstand tussen stations: gestrande treinen pag IN BUSSEN, TRAMS EN METRO S ZITTEN TOCH OOK GEEN TOILETTEN? pag SPECIFIEKE GEBRUIKERSGROEPEN pag. 12 BIJLAGEN (IN LOSSE DOCUMENTEN) 1: SPOORKAART VAN GELDERLAND, MET TOILETLOZE LIJNEN EN STATIONSTOILETTEN Bevat informatie, over planning en onderzoek en is dan ook niet geschikt voor publicatie! 2: BRIEF MINISTER VAN INFRASTRUCTUUR & MILIEU DD. 6 APRIL 2011 AL 40 JAAR ZETTEN VRIJWILLIGERS VAN ROVER ZICH IN HEEL NEDERLAND IN VOOR AANTREKKELIJK, BETAALBAAR EN TOEGANKELIJK OPENBAAR VERVOER. Reizigersvereniging Rover Postbus 2132, 3800 CC Amersfoort tel secretariaat@rover.nl 1

2 1 CONCESSIES EN LIJNEN VAN GELDERLAND EN VAN DE BUREN 1.1 Voor welke regionale treinen is de provincie opdrachtgever en wie rijdt er of gaat er rijden? De provincie Gelderland is vanaf eind 2012 opdrachtgever voor de volgende lijnen: Apeldoorn Zutphen (tot eind 2012 NS Regions) Elst Tiel (deze lijn rijdt nu nog vanaf Arnhem C., de opdracht is samen met de Stadsregio Arnhem-Nijmegen verleend) Arnhem C Winterswijk (tot eind 2012 Syntus, incl. de tussendiensten tot Doetinchem) Zutphen Winterswijk (tot eind 2012 Syntus) Op deze lijnen gaat eind 2012 Arriva rijden in een nieuwe concessie. Tot dat moment is de vergunning in handen van Syntus. Op het traject Arnhem C Zevenaar is de provincie tot eind 2012 samen met de Stadsregio Arnhem-Nijmegen opdrachtgever. Vanaf dat moment verleent de Stadsregio een eigen concessie. Zie de opmerking hierover bij 1.2. Ede-Wageningen Barneveld Centrum ( Amersfoort ) Op dit traject ( Valleilijn ) rijdt Connexxion. Men beschikt over vijf eigen treinstellen van het type Protos. Er is daarnaast oud materieel van NS in huur (plan V). De toiletten in deze treinstellen zijn afgesloten. Zie de afzonderlijke vraag bij 1.6. Zutphen ( Hengelo Oldenzaal) De provincie is tot eind 2013 samen met de Regio Twente opdrachtgever. Vanaf dat moment verleent de Regio Twente de concessie. Zie de opmerking hierover bij Wie zijn vervoersautoriteit over de andere regionale spoorlijnen in Gelderland, en hoe zit het daar met de treintoiletten? Zie ook de kaart in bijlage 1. Stadsregio Arnhem-Nijmegen Arnhem C Doetinchem Vanaf eind 2012 treedt de Stadsregio los van de provincie op als concessieverlener voor de tussendiensten tot Doetinchem. De concessie is verleend aan Hermes (dochter van Connexxion), die onder de naam Breng zal gaan rijden. In de nieuw te bouwen treinstellen is geen toilet voorgeschreven. De treindiensten Arnhem C Winterswijk blijft onder de provinciale concessie en zullen worden gereden door Arriva. Provincie Zuid-Holland Geldermalsen Beesd ( Dordrecht) Op deze lijn ( Merwede-Lingelijn ) zijn in de treinen geen toiletten aangebracht. De opdrachtgever heeft hier in 2007 bewust voor gekozen. De concessie DAV (Drechtsteden, Alblasserwaard, Vijfheerenlanden) loopt af in december Regio Twente Zutphen Hengelo Oldenzaal De Regio Twente is vanaf eind 2013 de opdrachtgever. De zittende vervoerder, Syntus, heeft de concessie (die ook het busvervoer in Twente omvat) verworven. De huidige treinstellen zullen worden gemoderniseerd en daarbij van een toilet worden voorzien. 2

3 Dit toilet was in het bestek niet voorgeschreven. De Regio Twente en Syntus zijn het eens over de inbouw, en onderhandelen over de verdeling van de kosten. Provincie Limburg Nijmegen Boxmeer Venlo Roermond De provincie heeft bij de aanbesteding samengewerkt met Noord-Brabant en de stadsregio Arnhem-Nijmegen. Sinds eind 2006 is Veolia voor tien jaar de vervoerder op de Maaslijn. De treinen beschikken over toiletten. Ministerie van Infrastructuur en Milieu Het betreft de volgende stoptreindiensten over het Hoofdrailnet. Ze worden gereden door NS Reizigers op een concessie tot (Utrecht C Amersfoort ) Nijkerk Wezep (Zwolle) Nijmegen Arnhem C Zutphen Nijmegen Wychen ( s-hertogenbosch Eindhoven) Op deze lijnen beschikken de treinen beschikken op dit moment over toiletten. Het is mogelijk, dat er door materieelverschuivingen toiletloos materieel komt te rijden. Dit mag uiterlijk tot 2025 gebeuren. Zie 1.4. Op de volgende trajecten wordt op dit moment materieel zonder toiletten ingezet: Ede-Wageningen Arnhem C (Utrecht C ) Culemborg Geldermalsen Tiel (Utrecht C ) Culemborg Geldermalsen Zaltbommel (- s Hertogenbosch Breda) Op de lijn Ede-Wageningen Arnhem C wordt een ouder, toiletloos treintype ingezet (nietgekoppeld SGMm-II, zie foto). Op de lijnen Utrecht s-hertogenbosch en Utrecht Tiel rijden de moderne, toiletloze sprinters van het type SLT. Dit is het materieel waarover in de Haagse politiek zoveel te doen is geweest. Zie 1.4. Toiletloos oud sprinter tweerijtuigstel te Ede-Wageningen, klaar voor vertrek naar Arnhem op 5 september Dit materieel moet uiterlijk in 2025 buiten dienst gaan.de drierijtuigstellen van dit model hebben wel een toilet. 3

4 Er zijn tenslotte de intercity-diensten, geëxploiteerd door NS Reizigers: Nijmegen Arnhem C Ede-Wageningen Veenendaal-De Klomp ( Amsterdam C Alkmaar) Nijmegen Arnhem C Ede-Wageningen ( Schiphol) (Enschede Deventer ) Apeldoorn ( Amersfoort Schiphol) (Zwolle ) Zutphen Dieren Arnhem C Ah Zuid Elst Nm Lent Nijmegen ( Roosendaal) (Groningen/Leeuwarden Zwolle Amersfoort Schiphol/Den Haag C/Rotterdam C) Deze treinen beschikken altijd over een toilet. 1.3 Andere provincies schrijven toch ook geen toiletten voor in treinen en metro s? Dat valt eigenlijk wel mee. Een rondje door de provincies en stadsregio s, die opdrachtgever van spoorlijnen zijn, maar met hun treinen niet in Gelderland komen, leert het volgende. Groningen en Fryslân zijn samen opdrachtgever van de concessie Noordelijke Treindiensten. Alle treinen beschikken over ruime toiletten, waar Arriva terecht trots op is. Ze zijn even negatief in het nieuws geweest, toen ze tijdens de strenge vorst in de winter 2010/11 niet konden worden gereinigd en moesten worden afgesloten. Overijssel en Drenthe hebben samen de concessie Vechtdallijnen aanbesteed. De nieuwe treinen zullen worden voorzien van toiletten. NS rijdt in opdracht van Overijssel op de lijn Zwolle-Kampen, nog steeds met toilet. Er zijn plannen deze korte verbinding om te bouwen tot een tramlijn. Zonder toilet. Limburg laat Veolia op de Maaslijn en de Heuvellandlijn rijden met treinen met toiletten. Het duurde even voordat ze in gebruik konden worden genomen, omdat de vergunningen voor de reinigingsinstallaties niet op tijd beschikbaar waren. De treinen van Regio Twente en provincie Zuid-Holland komen in Gelderland. Zie 1.2. Amsterdam en Rotterdam hebben in hun metro s geen toiletten, evenmin als Haaglanden in de RandstadRail. Ze rijden hoofdzakelijk door stedelijk gebied, zodat de reis desnoods kan worden onderbroken. Door de hoge frequenties blijft het tijdverlies beperkt. Er komen wel langere lijnen bij: de Rotterdamse metro rijdt al naar Den Haag en over enige tijd naar Hoek van Holland. Hier worden oude spoorlijnen vervangen. De niet genoemde provincies en regio s zijn geen opdrachtgever voor spoor of metro. Op de kaart op pag. 5 is goed te zien, dat de trajecten met toiletloze treinen zich concentreren in en rondom Gelderland. 1.4 Hoe zit het nou met die nieuwe sprinters van NS? In 2010 heeft NS 131 nieuwe sprinters in gebruik genomen van het type SLT (Sprinter Light Train). Deze zijn, tegen het advies van de consumentenorganisaties in, niet voorzien van een toilet. NS wilde vanwege de sociale veiligheid een trein zonder muurtjes en hoekjes. Een toilet zou de zichtlijnen doorbreken. De ruimte helemaal aan de kop van de trein is niet beschikbaar, omdat zich hier apparatuur onder de bodem bevindt. De rest van de trein heeft een lage vloer, om op den duur een gelijkvloerse instap mogelijk te maken. Het ontbreken van toiletten leidde tot protesten. Niet alleen bij het reizend publiek, maar ook bij het rijdend personeel. Op initiatief van de vakbond VVCM en de patiëntenvereniging CCUVN is toen actie gevoerd, waarbij Rover zich heeft aangesloten. In 2010 werd door de 2 e Kamer de motie-roemer aangenomen, die vroeg om vóór 2030 in alle treinen toiletten te realiseren. In december 2010 werd de motie-bashir (2 e -Kamerstuk XII nr. 24) aangenomen, met de stemmen van SP, de PvdD, de PvdA, GroenLinks, D66, de SGP, de ChristenUnie en de PVV voor. In deze motie werd gevraagd, de toiletten in de nieuwe concessie voor het Hoofdrailnet voor te schrijven. Dit zou betekenen, dat in de sprinters type SLT alsnog toiletten zouden moeten worden ingebouwd. 4

5 INZET TOILETLOZE STOPTREINEN EN SPRINTERS WIJZIGINGEN EN INCIDENTELE AFWIJKINGEN VOORBEHOUDEN In intercity s is altijd een toilet aanwezig ROOD: Alléén stoptreinen/sprinters zonder toilet onder regionale verantwoordelijkheid PAARS: Alléén stoptreinen/sprinters zonder toilet, uiterlijk 2025 met toilet LICHTBLAUW: Behalve stoptreinen/sprinters zonder toilet óók stoptreinen/sprinters met toilet, uiterlijk 2025 alles met toilet Alle stoptreinen met toilet (donker: regionale concessies) 2: Arnhem Ede-Wageningen en 2: Gouda Alphen Leiden: geen SLT, maar ouder toiletloos treintype 3: Rotterdam - Maassluis: ombouw tot metro voorzien 4: Zwolle Kampen: ombouw tot tram voorzien vs.3.0 JUNI MET MARKERING PROVINCIE GELDERLAND Hoorn Kersenboogerd Alkmaar Hoorn 4 Zwolle Mariënberg Uitgeest A dam Lelylaan Hoofddorp Amsterdam C A dam MP Weesp Baarn Lelystad Centrum Apeldoorn Den Amersfoort Breukelen Zutphen Leiden C Dolder Alphen Ede-Wageningen a/d Rijn 2 Utrecht C Den Haag C Rhenen 2 Arnhem Gouda Gouda Goverwelle Tiel Maassluis West 3 A dam Sloterdijk Rotterdam C Dordrecht Geldermalsen Nijmegen Deventer Almelo Doetinchem Oldenzaal Winterswijk Bergen op Zoom Roosendaal Lage Zwaluwe Breda Tilburg Reeshof Tilburg s-hertogenbosch (ondergrond: EXCUUS VOOR DE KWALITEIT VAN DE AFBEELDING 5

6 Minister Schultz van Haegen reageerde op 11 maart 2011 met een brief, waarin zij aangaf de motie niet te zullen uitvoeren. NS had aangegeven, dat hiervoor 90 miljoen nodig zou zijn. Bashir (SP), gesteund door GroenLinks, nam hiermee geen genoegen en kondigde een motie aan. Het zou geen motie van wantrouwen worden, maar wel een motie van pissigheid (Ineke van Gent, GL). De minister kondigde aan de zaak nogmaals te bestuderen en met een nieuwe brief te komen. Een hoge NS-er gaf over dit onderwerp (niet officieel) te kennen, dat er wel eens vergissingen worden gemaakt. Bedremmeld kondigde NS vervolgens aan, voortaan geen treinen zonder toiletten meer te zullen aanschaffen. Op 6 april 2011 volgde de nieuwe brief van de minister (zie bijlage 2). Zij zal de toiletten in de nieuwe concessie, dus vanaf 2015, verplicht stellen. De vervoerder (dat kan NS zijn, maar ook een ander vervoerbedrijf) moet een tijdplan overleggen voor de verbouwing van treinstellen zonder toilet. De verbouwing moet uiterlijk in 2025 zijn afgerond. Dit betreft met name het type SLT. Ouder toiletloos materieel zal tegen die tijd buiten dienst zijn gesteld. Tot 2015 mag toiletloos materieel alleen worden ingezet op trajecten die aan bepaalde voorwaarden voldoen. Bovendien moet NS helder communiceren over de inzet van dit materieel, zodat reizigers hier bij het plannen van hun reis rekening mee kunnen houden. In het kader hieronder de informatie die tegenwoordig op de website van NS staat. Opmerking: Op de kaart op de NS-website is de vermelding Ede-Wageningen Arnhem inmiddels weggevallen. Ten onrechte, zoals hierboven op de foto te zien is. Bovendien zijn op die kaart alleen de NS-trajecten aangegeven. Bijvoorbeeld in Tiel lijkt het, alsof op het verdere traject wel een toilet aanwezig is. Maar het verdere traject is gewoon niet van NS. Opvallend was nog, dat minister Schultz in haar brief nadrukkelijk aangaf, dat de door haar getroffen regeling alléén betrekking had op de landelijke concessie, en niet op die van de regionale overheden. Daarover heeft zij immers geen bevoegdheid. Het siert de Gelderse Staten, dat zij dit onderwerp nu weer hebben geagendeerd. Het siert 50PLUS en SP, dat zij hiertoe het initiatief hebben genomen! Toiletten In alle Intercity's is een toilet aanwezig. Informatie over de locatie van toiletten in de trein, vindt u meestal op de zijwanden van de compartimenten in ieder treinstel. In langere treinen zijn meerdere toiletten aanwezig. In de nieuwe Sprinter (treintype SLT) is geen toilet aanwezig. De nieuwe Sprinter rijdt op trajecten waar reizigers over het algemeen kort in een trein verblijven (gemiddeld 17 minuten). Als u reist op een traject met een nieuwe Sprinter, kunt u gebruikmaken van de toiletten op de stations. Alle nieuwe Sprinters die worden besteld, krijgen een toilet. Een kaart met de trajecten waar nieuwe Sprinters zonder toilet rijden, kunt u hier downloaden. Op deze kaart is weergegeven op welke stations op deze trajecten toiletten aanwezig zijn. Voor de trajecten waar nieuwe Sprinters zonder toilet rijden, zijn ook Googlemaps beschikbaar. Op het traject Ede-Wageningen - Arnhem (reisduur 18 minuten) rijdt een trein van het type SGMII zonder toilet. Deze is ook aangegeven op de kaart die u kunt downloaden. Toiletten worden regelmatig schoongemaakt en gecontroleerd. Als u een toilet aantreft dat niet schoon of defect is, dan verzoeken wij u dit te melden aan een van onze medewerkers op het station of bij NSklantenservice. 6

7 Arriva, Connexxion, Syntus en Veolia zouden graag bereiken, dat zij op (delen van) de concessie voor het Hoofdrailnet vanaf 2015 mogen meebieden. In hun brochure schrijven zij, dat in hun regionale trei-nen de reizigers natúúrlijk in de trein naar het toilet kunnen! (Brochure te vinden op De Gelderse Staten hebben zich in 2009 toch al hierover uitgesproken? Klopt. Bij het vaststellen van het Programma van Eisen voor de aanbesteding van de multimodale concessie Rivierenland/Achterhoek is een motie van de Groep-Van Bergen toen verworpen, met stemmen vóór van SP, D66, PvdDieren en GVB. Het is interessant het verslag van de PS-vergadering van 1 juli 2009 erop na te slaan. Hieronder treft U de betreffende motie en de opmerkingen daarover aan. Overigens niet om de sprekers van toen hun uitspraken te verwijten. Wel om te illustreren dat er voortschrijdend inzicht kan zijn. Dhr. Van Bergen (GVB) dient een motie in waarin GS worden verzocht om in de aanbestedingsprocedure toiletten in de trein verplicht te stellen (M50). Dhr. Schol (CDA) V.w.b. de toiletten vindt het CDA dat deze beter op de stations gerealiseerd kunnen worden, in plaats van het PvE hiermee te belasten. Mw. Çegerek (PvdA) V.w.b. de toiletten denkt zij dat kan worden volstaan met goede voorzieningen op de stations ook omdat de ritten in Gelderland meestal maar kort zijn. Op een opmerking van dhr. Leisink (D66) dat een rit Arnhem-Winterswijk toch meer dan een uur duurt zegt zij dat men dan tijdens stops op perrons op tussenstations het toilet kan bezoeken. Reizigers kunnen er ook rekening mee houden. Immers op langere busritten is er ook geen mogelijkheid tot toiletgebruik. Dhr. Plug (ChristenUnie) sluit aan bij vorige spreekster. Hij hoopt dat naast handhaving van huidige dienstverlening, vervoerders worden uitgedaagd te komen met nog betere voorstellen. Op de vraag van de heer Leisink (D66) hoe vervoerders dan nog substantieel iets zouden 7

8 kunnen verbeteren antwoordt spreker dat de markt creatief genoeg zal blijken te zijn. Op een desbetreffende vraag van dhr. Mink (SP) antwoordt hij dat GS zonodig meer geld aan de Staten moeten vragen als het budget niet voldoende blijkt. V.w.b. de treinen zegt hij dit een wat vreemde vraag te vinden immers worden toch ook geen toiletten geëist op de bussen tussen bijv. Arnhem en Harderwijk. Die rit duurt net zo lang als Arnhem-Winterswijk per trein. Mw. Van Haaren (GS) Verder zijn toiletten in de trein erg duur, ook v.w.b. beheer en onderhoud. Tevens nemen ze plaatsen in beslag. GS kiezen voor meer ritfrequentie boven toiletten. In overleg met gemeenten wordt getracht tot meer toiletten op stations te komen. Daarom is ze het dus niet eens met Motie M50. Besluit: M50 verworpen met stemmen vóór van SP, D66, PvdDieren en GVB (Niet genoemde fracties hebben over de motie geen opmerkingen gemaakt.) Sindsdien is er veel veranderd. Toiletten in treinen, en trouwens in de openbare ruimte als geheel, zijn een bespreekbaar onderwerp geworden. Vanuit de wetenschap hebben prof. R. Langemeijer (internist) en dr. P. Kil (uroloog) de aandacht op de praktische problemen gevestigd, die zij uit de praktijk kennen. NS heeft één serie treinen zonder toilet aangeschaft, en zal dat nóóit meer doen! Het feit alleen al, dat PS van Gelderland nu weer over dit onderwerp spreken, is een goed voorbeeld van deze ontwikkeling! De aankomende toiletloze sprinter uit Arnhem (rijtijd 18 minuten) geeft naadloos aansluiting op de eveneens toiletloze Valleilijn naar Amersfoort. Wie in Ede-Wageningen even naar de wc wil, mist de trein en moet een half uur wachten. (15 juni 2011) 1.6 Tot wanneer loopt de concessie van de Valleilijn? Connexxion exploiteert de treindiensten op de Valleilijn (Ede-Wageningen Amersfoort) sinds 10 december De concessie is verleend voor tien jaar, met een optie deze vijf jaar te verlengen. Er zijn thans geen redenen bekend om van deze optie af te zien (en het zou ook niet correct zijn iets dergelijks in het openbaar uit te spreken). Vandaar dat als einddatum van de concessie 2021 wordt genoemd. 8

9 Er kan echter worden besloten de concessie eind 2016 te beëindigen. In dat geval zou over enkele jaren de aanbestedingsprocedure moeten worden opgestart. Dit geval kan zich voordoen, als zou worden besloten, de treinen door te laten rijden naar Arnhem. Dat kan echter ook een reden zijn, om de concessie onderhands met een of enkele jaren te verlengen, ook na INBOUW EN ONDERHOUD: WAT GAAT HET KOSTEN? 2.1 Wie betaalt? Bij een aanbesteding doet een onderneming een offerte op basis van de in het bestek gestelde voorwaarden. Na de gunning worden de wederzijdse verplichtingen contractueel vastgelegd. Het is goed mogelijk, dat de omstandigheden tijdens de contractperiode wijzigen. In dat geval zullen de opdrachtgever en het vervoerbedrijf met elkaar om tafel moeten, bijvoorbeeld over de verdeling van de kosten. Dat is onlangs bijvoorbeeld gebeurd in de Regio Twente. In het bestek waren geen toiletten geëist, maar er was een bedrag gereserveerd voor later in te vullen extra wensen. Na raadpleging van o.a. de consumentenorganisaties (verenigd in het overlegorgaan ROCOV) werd alsnog gekozen voor het aanbrengen van toiletten. Omdat ook vervoerder Syntus hier voordeel van zou hebben (meer reizi-gers) onderhandelen de Regio en Syntus over de kostenverdeling. Dit proces is nog gaande. Het zal ook duidelijk zijn, dat inbouwen achteraf altijd duurder is dan direct bij de fabricage. Daarbij moet ook rekening worden gehouden met garantiebepalingen. Het kan zijn, dat er een aantal jaren geen andere bedrijven mogen worden ingeschakeld om verbouwingen te verrichten. Dit kan van invloed zijn op de prijs. 2.2 Arriva Achterhoek/Rivierenland Voor Arriva zijn 24 nieuwe treinstellen in aanbouw bij Stadler Rail in Thurgau, Zwitserland ( Het is een modulair concept de treinen zijn bijv. leverbaar met of zonder toilet, en zijn er in elk geval technisch op voorbereid. Hetzelfde model met toilet kan in Nederland worden aanschouwd op de Noordelijke Lijnen in de provincies Groningen en Fryslân, en zonder toilet op de Merwede-Lingelijn van Geldermalsen naar Dordrecht. Uit informatie van verschillende zijden moet inmiddels worden geconcludeerd, dat inbouw van toiletten tijdens de fabricage zou leiden tot vertraging in de aflevering. Dat is zeker niet gewenst, en zou tot verdere kostenverhogingen kunnen leiden. Dat betekent, dat ervan moet worden uitgegaan, dat de toiletten achteraf worden ingebouwd. Met Arriva zal daarvoor een realistisch tijdschema moeten worden vastgesteld. Tijdens de verbouwing is het misschien nodig, materieel van elders te halen om de diensten in Gelderland te kunnen uitvoeren. Gedeputeerde mevrouw Bieze noemde in de MIE-vergadering van 14 september jl. een bedrag van 4,4 mln voor de inbouw van de toiletten. 2.2 Valleilijn Connexxion beschikt voor de dienst op de Valleilijn over vijf eigen treinstellen van het type Protos. Deze zijn gebouwd door de inmiddels failliete fabrikant Dessau. Voor inbouw kan Connexxion dus op de markt een installatiebedrijf zoeken. 9

10 Bij verlenging van de Valleilijn naar Arnhem zal extra materieel nodig zijn, nieuw of tweedehands. Het model Protos is niet meer leverbaar. Connexxion en Veolia Transport hebben toestemming, hun activiteiten in Nederland te fuseren. Veolia exploiteert regionale lijnen in Limburg, o.a. vanuit Nijmegen. Arriva Achterhoek Based on the diesel articulated railcars for regional rail service in the provinces of Groningen and Friesland, Stadler developed a new generation of GTW DMU 2/6 and 2/8 for the region of Achterhoek Rivierenland. The trains are equipped with economic diesel engines (Stage 3b). Remarkable is the excellent comfort with air-suspension, 2&2 seating arrangement and extra wide seat pitch. STADLER GTW DMU fulfi l the requirements of TSI PRM and the norms of energy absorption in case of a collision. With the 4th generation of GTW DMU, Stadler presents an approved, modern and economic railcar for an excellent service in public transport 2.3 Onderhoud, schoonmaak en installaties Toiletten moeten schoon zijn. In de openbare ruimte, zoals in treinen, betekent dit dat ze regelmatig moeten worden schoongemaakt. Het moet mogelijk zijn dit efficiënt te plannen. Er gaan ook regelmatig schoonmakers door treinen zonder toilet, het is niet per definitie duurder als zij ook een toilet reinigen. Voor het legen van de tanks (wat regelmatig, maar niet na elke rit moet gebeuren) zijn installaties nodig. Lozen op het spoor is bij nieuw materieel niet meer toegestaan. Deze installaties kunnen natuurlijk samen worden gebruikt met andere ondernemingen, zoals NS. Op den duur zal door het hele land een netwerk van deze installaties ontstaan. 3 STATIONSTOILETTEN Op de kaart in bijlage 1 zijn de spoorlijnen in Gelderland aangegeven, evenals de stations waar nu al een.toilet. aanwezig is. Stations, waar een toiletvoorziening gepland of in studie is, zijn ONDER VOORBEHOUD eveneens vermeld. De kaart is dan ook nog niet geschikt voor publicatie! 10

11 ProRail realiseert de toiletten in opdracht van het ministerie en I&M, dat ook een financiële bijdrage levert. Onlangs heeft ProRail een opdracht ontvangen voor nieuwe toiletten op 40 stations. De precieze lokaties liggen nog niet vast, er kan nog worden geschoven. De selectie is gebaseerd op het aantal in-, uit- en overstappers op een station. Uitgaande van een aantal van 5000 reizigers per dag zouden bijvoorbeeld Winterswijk en Doetinchem niet in aanmerking komen, als dit criterium streng zou worden toegepast. 3.1 Toiletten op de stations zijn toch een alternatief? Verschillende Statenleden hebben in de discussie in de commissie MIE op 14 september jl. (net als twee jaar geleden) gewezen op stationstoiletten als alternatief voor treintoiletten. Daarbij moet vooral niet worden vergeten, dat ook hiervoor een investering nodig is. Uit de kaart blijkt, dat er na uitvoering van het project van ProRail dan nog heel veel stations in Gelderland zonder toilet over blijven. Het is niet opvallend, dat vooral de lijnen in de Achterhoek en Rivierenland, net als Apeldoorn-Zutphen en de Valleilijn, niet in de plannen van ProRail voorkomen. Het zijn de stillere stations, zeker vanuit de landelijke optiek. Alleen Tiel, Doetinchem en Winterswijk worden bestudeerd. En hoewel de 40 nieuwe lokaties nog niet zijn gekozen, is het onwaarschijnlijk dat al deze stations in de keuze zullen worden opgenomen. Bedacht moet worden, dat voor een extra station het toilet op een ander station moet worden geschrapt. Of: er zou geld bij moeten. Er zal ook moeten worden gedacht aan beheer en beheersbaarheid. Op elk station. Deze investeringen lijken niet zinvol op stations met een klein aantal reizigers. Ze komen immers alleen ten goede aan mensen die daar in-, uit- of overstappen. De suggestie dat iemand in de trein die aandrang heeft, de trein zou moeten verlaten om zijn reis met de volgende trein voort te zetten is natuurlijk absurd. Dat kan bij de Amsterdamse metro, die 12x per uur rijdt. Dat kun je bij halfuurof uurdiensten niet van je reizigers verwachten. Treintoiletten hebben het voordeel, dat ook de in- en uitstappers op de kleine stations tijdens hun reis een toilet kunnen bezoeken. Eén treintoilet bedient als het ware alle reizigers op een treinrit; alle aparte stationstoiletten doen dit bij elkaar opgeteld ook! Toch zijn ook stationstoiletten nodig. Niet in plaats van, maar als aanvulling op de toiletten in de treinen. Als de lokaties strategisch worden gekozen, bijvoorbeeld niet alleen op basis van het aantal treinreizigers, zouden ook buspassagiers ervan kunnen meeprofiteren. 3.2 Sociale veiligheid Het liefst zou Rover toiletten dan ook op elk station zien. We schreven hierboven al over beheer en beheersbaarheid. En natuurlijk onderheid en hygiëne. Toiletten zijn immers afgesloten ruimtes en ze onderbreken soms de zichtlijnen. Daar kan de sociale veiligheid in gevaar komen. Dit gevaar ligt vooral op de kleinere stations op de stille tijden op de loer. 3.3 Stilstand tussen stations: gestrande treinen Soms komen treinen niet op stations tot stilstand, maar ergens onderweg. Dat kan allerlei oorzaken hebben, en in een enkel geval kan het lang duren voordat de trein verder rijdt. Je denkt er liever niet aan, maar het kan gebeuren. 11

12 Juist in zulke situaties zijn toiletten in treinen nodig. Dan is het geen extra service meer dan is het een basisvoorziening. Soms moeten er zelfs bussen komen om de passagiers verder te vervoeren. Voordat die bij de trein zijn, gaat enige tijd voorbij. Voor het landelijke net is o.a. Rover door NS betrokken bij het ontwikkelen van scenario s voor dergelijke situaties (de kans bestaat immers tot 2025, dat zo n situatie zich bij NS met een toiletloze trein voordoet). Een van de ideeën is bijvoorbeeld, dat tenminste een van de bussen een toilet aan boord moet hebben. Dit is trouwens ook een zaak, waar Gelderland, Arriva en Connexxion aandacht aan zouden moeten besteden. 4 IN BUSSEN, TRAMS EN METRO S ZITTEN TOCH OOK GEEN TOILETTEN? Dat klopt. Maar het is natuurlijk geen excuus, om het dan ook maar in treinen niet te doen! In stedelijk gebied wordt vaak gestopt en vaak is er een gelegenheid te vinden om een toilet te bezoeken. Meestal zijn de frequenties van metro, tram en bus daar ook hoog, zodat een reis kan worden onderbroken zonder dat dit tot groot tijdverlies leidt. Op langere buslijnen, bijvoorbeeld op het platteland, is het ontbreken van een toilet misschien wel een van de redenen, waarom mensen niet voor het openbaar vervoer kiezen. Terecht is door leden van de Gelderse Staten gewezen op b.v. de busverbinding Harderwijk Arnhem (rijtijd 1:55, per trein via Zwolle of Amersfoort (of Utrecht!) nauwelijks sneller). We pleiten niet voor toiletten in alle bussen. Wel zouden op knooppunten van buslijnen voorzieningen kunnen worden aangebracht ook als daar geen trein stopt. Te denken valt bijvoorbeeld aan Veluwse knooppunten als Wittenberg of Voorthuizen. Hier geldt overigens ook wat we hierboven al meldden over beheer en sociale veiligheid op kleinere (trein)stations. Overigens hebben bussen de mogelijkheid, dat ze onderweg ergens stoppen (ook als er geen halte is), zodat een reiziger in hoge nood de bus kan verlaten. Of de chauffeur daaraan meewerkt is de vraag, en het zou ook geen gewoonte moeten worden. Maar het is in tegenstelling tot treinen, in elk geval technisch niet onmogelijk. Het is overigens helemaal geen gek idee, om op lange buslijnen (bijv. Alkmaar Leeuwarden of Breda Terneuzen) aan toiletten te denken. Dat is stof voor een andere actie. 5 SPECIFIEKE GEBRUIKERSGROEPEN In de commissie-mie heeft U de insprekers kunnen horen: ervaringsdeskundigen uit patiëntengroepen en reizigersorganisaties, maar ook een belangrijke stem uit wetenschappelijke hoek. Niet alleen indrukwekkend, maar ook een teken voor een kantelend tijdsbeeld. Nog maar twee jaar geleden was deze discussie in Uw Huis nauwelijks mogelijk geweest. De maatschappij vergrijst. Dat gaat gepaard met grotere of kleinere kwalen. Die groep mensen wordt dus steeds groter. Maar er zijn ook jongere mensen met een chronische aandoening of een zwakke blaas. Zonder toilet is een treinreis voor deze groepen haast een onmogelijke zaak! Maar denk ook aan mensen die onderweg zijn met kleine kinderen. Aan de ene kant wordt geïnvesteerd om het gebruik van het openbaar vervoer te stimuleren. Aan de andere kant wordt niet alles gedaan, om dit voor iedereen mogelijk te maken. Tenslotte is het natuurlijk voor iedereen een gemak, om zich geen zorgen te hoeven maken over de vraag, of er onderweg een toilet beschikbaar is. 12