Maatschappelijke Kosten Baten Analyse Almeerkans

Transcriptie

1 Maatschappelijke Kosten Baten Analyse Almeerkans Gemeente Almere Client Gemeente Almere Een onderzoek naar de rentabiliteit van het project Almeerkans in Almere Datum Status definitief auteurs Yasmine Hamdan en Koen Mulder

2 Maatschappelijke Kosten Baten Analyse Almeerkans 2 / 34 Inhoudsopgave 1 INLEIDING ACHTERGROND VAN HET ONDERZOEK HET PROJECT ALMEERKANS OPDRACHT EN UITWERKING 5 2 DE MAATSCHAPPELIJKE KOSTEN BATEN ANALYSE 6 3 WERKWIJZE VOOR DE MKBA ALMEERKANS UITGANGSPUNTEN VAN DE MKBA ALMEERKANS CAUSALITEIT TEN BEHOEVE VAN EFFECTMETING EFFECTMETING 12 4 DE KOSTEN EN BATEN VAN HET PROJECT GEDEFINIEERD DE GEMONETARISEERDE KOSTEN DE GEMONETARISEERDE BATEN DE NIET-GEMONETARISEERDE KOSTEN EN BATEN 15 5 HET REKENMODEL VOOR DE MKBA ALMEERKANS NULSCENARIO EN INTERVENTIE Definitie van succes Kans op behalen startkwalificatie Beter benutten levensloop Vermeden kosten RMC-functie Vermeden kosten criminaliteit Vermeden kosten schulden Vermeden kosten verslavingen Vermeden kosten werkloosheid Vermeden kosten spijbelen Vermeden kosten psychi(atri)sche hulpverlening Disconteringsvoet 23 6 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN DE UITKOMST IN CONTEXT GEVOELIGHEIDSANALYSES TOEPASSINGEN VAN DE UITKOMSTEN VAN DE MKBA 27 BIJLAGE 1: ONDERBOUWING AANNAMES REKENMODEL 28 BIJLAGE 2: TOELICHTING GEBRUIK ALTERNATIEVE DISCONTERINGSVOET 32 BIJLAGE 3: DE COCKPIT 33

3 Maatschappelijke Kosten Baten Analyse Almeerkans 3 / 34 1 Inleiding 1.1 Achtergrond van het onderzoek In oktober 2004 werden Roel in t Veld en RebelGroup Advisory door de Taskforce Jeugdwerkloosheid uitgenodigd om een Maatschappelijke Kosten Baten Analyse (MKBA) op te stellen. Vanuit haar doelstelling om het aantal jeugdwerklozen terug te dringen, was de Taskforce erg geïnteresseerd in het terugdringen van voortijdig schoolverlaten, om daarmee ook jeugdwerkloosheid te bestrijden. In samenspraak met de Taskforce hebben we een expertgroep opgesteld, bestaande uit beleidsmakers, onderzoekers en mensen uit de jongeren- en onderwijspraktijk. Gezamenlijk met deze groep hebben we een viertal interventies geïdentificeerd waarvan algemeen wordt aangenomen dat zij succesvol zijn in het terugdringen van voortijdig schoolverlaten. Voor deze vier interventies is vervolgens een kentallen KBA opgesteld. De aannames die ten grondslag lagen aan dit model zijn destijds ter verificatie op de internetsite van RebelGroup gepubliceerd, waarna het rekenmodel verder is aangescherpt. De resultaten van dit onderzoek zijn in oktober 2005 gepubliceerd in een rapport 1. De resultaten van het rapport toonden aan dat het loont om te investeren in het voorkomen van voortijdig schoolverlaten. Het Ministerie van Onderwijs heeft op dat moment besloten de resultaten van het onderzoek te gebruiken in haar eigen beleidsvorming. Omdat het onderzoek daarmee een formele status kreeg, werd het Centraal Planbureau (Cpb) betrokken om een beoordeling te schrijven van het onderzoek. In samenspraak met het Cpb hebben we het model in het voorjaar 2006 verder verfijnd. Dit heeft geresulteerd in een nieuwe versie van het rapport 2 en een nieuw rekenmodel. In deze versie van het rapport zijn in de bijlage alle wijzigingen ten opzichte van het oorspronkelijke rekenmodel opgenomen. Ter afronding van het onderzoek heeft het Cpb een beoordeling gepubliceerd 3 en is het onderzoek aangeboden aan de Tweede Kamer 4. Na afloop van deze fase hebben de Taskforce Jeugdwerkloosheid en het Ministerie van Onderwijs besloten om dit rekenmodel te gebruiken om een MKBA uit te voeren voor nog vijf kansrijke locale projecten. Almeerkans is de 1 Kosten en Baten van Voortijdig Schoolverlaten, In t Veld, Korving, Hamdan, Van der Steen, Okt Kosten en Baten van Voortijdig Schoolverlaten, In t Veld, Korving, Hamdan, Van der Steen, Mei Cpb Notitie Beoordeling KBA Voortijdig Schoolverlaten, Juni Aanbieding eindrapport 'Kosten en baten van voortijdig schoolverlaten' en CPB Notitie Beoordeling KBA voortijdig schoolverlaten, Kamerstuk , 26695, nr. 34, Tweede Kamer

4 Maatschappelijke Kosten Baten Analyse Almeerkans 4 / 34 derde van deze projecten. Het uitgangspunt voor de berekeningen vormt het rekenmodel dat is beoordeeld door het Cpb, waarbij waar mogelijk is gewerkt met de laatst beschikbare cijfers van het CBS. Daarnaast nemen we in onze berekeningen de laatste inzichten mee die we hebben opgedaan in de twee reeds uitgevoerde locale MKBA s (voor de projecten Peer Support en Kamers met Kansen). 1.2 Het project Almeerkans Het doel van Almeerkans is om jongeren die dreigen uit te vallen op de middelbare school op te vangen en te begeleiden naar werk en school teneinde de kans op een startkwalificatie te vergroten. Almeerkans is gestart in 2004 en begeleidt momenteel (voorjaar 2008) ruim 80 jongeren. De doelgroep van Almeerkans zijn jongeren met motivatie en gedragsproblemen. De achterliggende oorzaak hiervan is vaak psychi(atri)sche of psycho-sociale problemen. Het betreft vooral jongeren van 15 en 16 jaar, die op dat moment meestal in het derde jaar van het VO zitten. Zodra een school merkt dat er een groot risico bestaat dat een jongere gaat uitvallen (onder andere door probleemgedrag, spijbelen en slechte prestaties), kan de school het Zorg Advies Team (ZAT) inlichten. Het ZAT kijkt wat het beste vervolgtraject is voor een risicojongere. Almeerkans is een van de opties. Een jongere die in Almeerkans terecht komt, wordt 18 maanden begeleid. De jongere gaat van de huidige school af en keert daar ook na afloop van het Almeerkans-traject in principe niet terug. 5 De ouders en de aanwezige hulpverlening wordt ook zo veel mogelijk actief betrokken in het project, zeker indien er bij de jongeren thuis problemen zijn. Almeerkans gaat uit van de zelfstandigheid en zelfredzaamheid van jongeren en wil hen een realistische kijk op de wereld geven. Ze worden als volwassenen behandeld. Bij binnenkomst wordt een diagnostisch onderzoek gedaan wat inzichtelijk maakt wat de onderliggende problematiek is. Bovendien worden de jongeren zodra ze binnenkomen bij Almeerkans gevraagd binnen drie weken een stageplek te vinden. Voor diegenen die dit niet lukt (het merendeel) wordt door de begeleider samen met de jongere een stageplek gezocht. De eerste drie maanden lopen de jongeren 3 à 4 dagen in de week stage en krijgen daarnaast in groepjes van 4-8 leerlingen training in het gebouw van Mind at Work, gericht op het ontwikkelen van sociale competenties. Daarna volgt een advies voor een vervolgtraject dat kan bestaan uit (a) de transferklas, (b) een opleiding / leerwerktraject, (c) voortzetting stage of (d) een baan. De lengte van de stage is variabel en afhankelijk van op welk moment een jongere uit kan stromen naar een ander traject. Jongeren worden altijd 18 maanden begeleid, ongeacht welk van de trajecten een jongere kiest. 5 De jongeren blijven officieel wel ingeschreven bij hun huidige school maar volgen geen onderwijs meer

5 Maatschappelijke Kosten Baten Analyse Almeerkans 5 / 34 In de loop van de training en stage in Almeerkans realiseren de jongeren zich hun positie op de arbeidsmarkt en dat een diploma en startkwalificatie toch haalbaar kan zijn en willen de meeste jongeren wel terug het onderwijs in. Ze hebben geen middelbare schooldiploma, maar met de MBO s in Flevoland zijn afspraken gemaakt dat zij de jongeren accepteren. Na het traject van 18 maanden gaat 80% van de jongeren ook daadwerkelijk terug het onderwijs in. Naast de groep die terug het onderwijssysteem in gaat, wil 10% blijven werken, vaak bij het stageadres. Circa 10% komt gedurende het traject in andere opvangprogramma s terecht, hetgeen ook tot terugkeer in het onderwijs kan leiden. Afgezet tegen de reguliere uitstroom uit het onderwijssysteem in de overgang van VO-MBO is de doorstroming naar het MBO via Almeerkans zeer goed te noemen, het ligt rond de 80%. Sinds het schooljaar is een transferklas opgezet voor jongeren die te jong zijn om door te stromen naar het ROC, of sociaal emotioneel nog niet toe zijn aan een dergelijke school met de daarbij gevraagde zelfstandigheid. De transferklas is onderdeel van Almeerkans en valt binnen de 18 maanden die de jongeren in Almeerkans verblijven. De transferklas biedt jongeren van jaar een maatwerktraject waarin wordt gewerkt aan schoolse, theoretische en beroepsgerichte vaardigheden tot een niveau dat zij kunnen instromen op niveau 1 t/m 4 op het MBO. De transferklas heeft een flexibele instroom en een flexibele duur (al wordt het wel binnen 18 maanden afgerond), afhankelijk van het niveau en de leeftijd van de leerling. De transferklas bestaat uit een deel onderwijs en een deel stage, op basis van een individueel plan van aanpak per leerling. 1.3 Opdracht en uitwerking De doelstelling van dit onderzoek is het verkrijgen van inzicht in de rentabiliteit van het project Almeerkans door middel van een Maatschappelijke Kosten-Baten Analyse (MKBA). De kosten van het programma worden afgezet tegen de baten van het programma. In hoofdstuk 2 wordt allereerst toegelicht wat een MKBA precies is, waartoe een MKBA dient, en hoe deze wordt uitgevoerd. In hoofdstuk 3 wordt vervolgens beschreven hoe de MKBA voor dit specifieke project wordt uitgevoerd. Hoofdstuk 4 is een uitwerking van de MKBA voor Almeerkans, waarin de kosten en de baten worden gedefinieerd. In hoofdstuk 5 wordt toegelicht hoe de rentabiliteit van het project wordt berekend middels een rekenmodel, waarbij de belangrijkste aannames worden toegelicht. Hoofdstuk 6 bevat de uitkomsten van de MKBA.

6 Maatschappelijke Kosten Baten Analyse Almeerkans 6 / 34 2 De Maatschappelijke Kosten Baten Analyse Een MKBA is een methode om te bepalen in hoeverre de baten (positieve effecten van een project in geld uitgedrukt) opwegen tegen de kosten van dat project. 6 Dit resulteert in een bepaald rendement van de investering. Een MKBA wordt uitgevoerd vanuit het perspectief van de maatschappij als geheel. Om de baten te kunnen waarderen, moet het effect van een project in kaart worden gebracht. Hiertoe worden als het ware twee filmpjes met elkaar vergeleken: een filmpje van hoe de wereld eruit ziet zonder uitvoering van het project (het nulscenario 7 ), en een filmpje van hoe de wereld er uit ziet mét uitvoering van het project (het projectscenario). Het effect dat het project heeft op de maatschappij, is het verschil tussen de filmpjes. In een kosten-batenanalyse worden alle effecten van een investeringsproject in kaart gebracht en voorzien van een financiële waardering. 8 Op die manier bevordert een MKBA een integrale afweging van uiteenlopende aspecten. Met behulp van een MKBA kan een beeld worden gevormd over verschillende effecten, de verdeling van kosten en baten, alternatieven en risico s en onzekerheden rond het project. Hoewel het doel van een MKBA is om alle effecten te monetariseren en op te tellen, beseffen we dat dit uiteraard niet mogelijk is. Tal van effecten en elementen zijn eenvoudigweg niet te monetariseren. De MKBA-methode maakt deze effecten echter wél inzichtelijk, door ze te noemen en eventueel een andersoortige waardering te geven. Denk hier bijvoorbeeld aan de waardering van het gevoel van veiligheid op straat. Dit is niet goed in monetaire termen uit te drukken, maar wordt in een MKBA wel genoemd, om aan te geven dat het wel degelijk een opbrengst is. De MKBAmethode levert op die manier kennis voor beleid. Het is geen beslisinstrument, in die zin dat de MKBA-methode beleidsmakers voorrekent wat ze moeten doen. Het levert beleidsmakers informatie die hen ondersteunt bij hun besluitvorming, of die het mogelijk maakt om het debat op basis van meer objectieve, feitelijke gronden te voeren. In deze MKBA is gebruik gemaakt van harde cijfers, maar ook van aannames. De MKBA-methode maakt inzichtelijk met welke onzekerheden er rekening is gehouden en hoe ze zijn meegewogen. Het maakt niet alleen duidelijk wat we weten, maar ook wat we niet weten. Door de onzekerheden tenminste inzichtelijk te maken, is het gesprek erover mogelijk en is inzichtelijk waar de beleidsmaker meent over harde kennis te beschikken en waar het over aannames, verwachtingen en educated guesses gaat. Vervolgens is het 6 De methodiek is omschreven in het rapport Evaluatie van grote infrastructuurprojecten, Leidraad voor kosten-baten analyse, Cpb, NEi, De leidraad is opgesteld in het kader van het Onderzoeks-programma Economische Effecten Infrastructuur en staat ook wel bekend als de OEI-leidraad. 7 In hoofdstuk 5 van dit rapport wordt het nulscenario verder toegelicht. 8 Paragraaf 4.3 geeft een opsomming van de effecten die niet meegenomen zijn in de waardering

7 Maatschappelijke Kosten Baten Analyse Almeerkans 7 / 34 mogelijk om na te gaan wat de effecten zullen zijn wanneer andere aannames, effecten en educated guesses gebruikt worden. De informatie die de MKBAmethode biedt is uiteraard betrekkelijk. De MKBA levert inzicht, maar geconstrueerd binnen de bandbreedtes van onvolledige kennis, van aannames en van door de onderzoekers geconstrueerde conceptuele ketens. De door ons gevolgde werkwijze leidt niet tot een voorspelling van het rendement van het project Almeerkans dat in beton gegoten is. Wij hebben niet de pretentie om de consequenties van Almeerkans met absolute zekerheid exact te beschrijven en te voorspellen. Wat onze analyse wel doet is meer inzicht geven in de kwantitatieve effecten van dit project, waartoe wij samen met de betrokkenen veronderstellingen hebben gemaakt over de werking van het project en de beoogde effecten.

8 Maatschappelijke Kosten Baten Analyse Almeerkans 8 / 34 3 Werkwijze voor de MKBA Almeerkans Bij het opstellen van een MKBA moeten er altijd aannames worden gedaan (zie ook het voorwoord). In het kader van het onderzoek Kosten en baten van voortijdig schoolverlaten 9 is er een rekenmodel ontwikkeld dat interventies gericht op het voorkomen/beperken van voortijdig schoolverlaten doorrekent. Dat model heeft als basis gediend voor deze MKBA (voor verdere achtergronden verwijzen we naar paragraaf 1.1). Het project Almeerkans is echter slechts indirect gericht op behalen van een startkwalificatie. Het directe doel is het laten instromen van jongeren in het MBO. Daarnaast zijn er diverse andere doelstellingen, zoals het leren omgaan met geld, het aanleren van sociale vaardigheden en het creëren van realistische toekomstverwachtingen. Deze doelstellingen zullen resulteren in diverse maatschappelijke baten, zoals minder criminaliteit, minder schuldhulpverlening, minder verslavingszorg of minder werkloosheid. Deze baten zouden in principe samen moeten hangen met de in Almeerkans aangeleerde vaardigheden en los van een eventuele startkwalificatie gerealiseerd moeten kunnen worden. Om deze reden zijn er voor deze MKBA diverse aanpassingen gemaakt ten opzichte van het oude model. 3.1 Uitgangspunten van de MKBA Almeerkans De volgende uitgangspunten worden gehanteerd. Omvang groep Wij bestuderen alle jongeren die Almeerkans inmiddels (al dan niet succesvol) afgerond hebben. Beoogde effecten Het doel van Almeerkans is dat jongeren vrijwillig teruggaan naar het onderwijssysteem. Almeerkans probeert dit te bereiken door de jongeren volwassenheid en sociale competenties aan te leren en hen een realistische kijk op henzelf en op de wereld te geven. Uitsplitsing doelgroep De jongeren die instromen in Almeerkans zijn jongeren die, meestal vanwege gedrags- en motivatieproblemen, dreigen uit te vallen uit school. Er blijken verschillende oorzaken achter het problematische gedrag te schuilen. Jongeren met enkel een beperkt leervermogen worden zo veel mogelijk buiten Almeerkans opgevangen in het project Meerwerk, een arbeidstoeleidingsproject voor moeilijk lerende schoolverlaters uit het praktijkonderwijs. De jongeren die in Almeerkans terecht komen hebben over het algemeen gedrags- of motivatieproblemen als gevolg van: a. Psychi(atri)sche problemen, of b. Psycho-sociale problemen, of 9 Roel in t Veld, Wout Korving, Yasmine Hamdan, Martijn van der Steen, Mei 2006

9 Maatschappelijke Kosten Baten Analyse Almeerkans 9 / 34 c. Zowel psychi(atri)sche als psycho-sociale problemen, of d. Cognitieve problemen in combinatie met psychi(atri)sche en/of psychosociale problemen Problemen met een psychi(atri)sche oorzaak ontstaan voornamelijk vanuit het individu zelf. Problemen met een psycho-sociale oorzaak ontstaan voornamelijk door de omgeving waarin het individu zich bevindt. Cognitieve problemen zijn problemen die verband houden met suboptimale denkfuncties, zoals het begrijpen en het gebruik van taal, het oplossen van problemen, de aandacht vasthouden, het geheugen en het plannen van activiteiten. Geen enkele jongere past exact in een van de vier hokjes. Psychische en psychiatrische problemen zullen meestal leiden tot psycho-sociale problemen en andersom. Onderscheid in verschillende hoofdoorzaken is echter van belang bij het benoemen en berekenen van de baten, omdat die voor iedere groep anders kunnen zijn (zie ook hoofdstuk 4). Uit psychologisch onderzoek 10 blijkt dat alle leerlingen uit Almeerkans psychosociale problemen hebben en daarnaast heeft een deel psychi(atri)sche problemen. Omdat er geen jongeren blijken te zijn met enkel psychi(atri)sche problemen vervalt groep a. Omdat zowel de potentiële baten als de kans van slagen van groep d gelijk is aan groep c, wordt ervoor gekozen om ook groep d te laten vervallen. Hierdoor resulteren nog twee groepen voor dit onderzoek: 1. Jongeren met enkel psycho-sociale problemen 2. Jongeren met naast psycho-sociale problemen ook psychi(atri)sche en/of cognitieve problemen 3.2 Causaliteit ten behoeve van effectmeting De basis van het onderzoek naar kosten en baten wordt gevormd door de veronderstelde causaliteit tussen het project Almeerkans en de beoogde resultaten. De causale ketens van redeneren die hieraan ten grondslag liggen, bespreken we in dit hoofdstuk. Hierbij maken we onderscheid naar de twee groepen. Zoals eerder gesteld, is het beoogde effect het terugleiden van de jongeren naar het onderwijssysteem. In hoofdstuk 5 zullen we ingaan op de mate waarin de genoemde effecten optreden. Psycho-sociale groep Zonder participatie in Almeerkans veronderstellen we dat: De jongeren gaan steeds minder naar school en zullen vrijwel zeker uitvallen. De jongeren in deze groep hebben vaak lichte verslavingen en kleine schulden. Ze hebben een relatief grote kans om in de criminaliteit te belanden 10 A.H. Huisbrink (februari 2007); Voor wie is Almeerkans!

10 Maatschappelijke Kosten Baten Analyse Almeerkans 10 / 34 De groep is vanwege hun vermijdingsdrang erg moeilijk te traceren en moeilijk terug te leiden naar hulptrajecten. De psycho-sociale problemen resulteren in onaangepast gedrag wat onder andere resulteert in werkloosheid of zeer kortdurende baantjes. De jongeren willen alles uitproberen en hebben een onrealistisch beeld van zichzelf en van de wereld. Daarnaast hebben de betreffende personen een grote kans om in een sociaal isolement raken. Ook kan het zijn dat de jongeren maatschappelijke overlast veroorzaken. Tot slot is het risico dat personen (vaak uit verveling) aan kinderen beginnen zonder in staat te zijn deze kinderen goed op te voeden. Almeerkans helpt de jongeren door: Jongeren worden gemotiveerd om weer terug naar school te gaan door hen zelf tot het inzicht te laten komen dat zij daar baat bij hebben. De jongeren worden uit hun normale schoolomgeving gehaald, waardoor de oorzaak van de problemen gedeeltelijk verdwijnt. De privéomgeving blijft hetzelfde. De ouder(s) worden bij Almeerkans betrokken. De kans dat de jongeren langer in aanraking komen met criminaliteit en verslavende middelen wordt verkleind doordat de jongeren een nuttige tijdsbesteding krijgen en daarom minder uit verveling gaan stelen of middelen gaan gebruiken. Daarnaast is er zowel op het stageadres, vanuit Mind at Work als vanuit andere jongeren in Almeerkans sociale controle en zien de jongeren zelf in dat stelen not done is. De jongeren worden beter voorbereid op hun leven als volwassenen. De beeldvorming wordt bijgesteld en sociale vaardigheden en respect voor elkaar worden aangeleerd, zodat de kans groter is dan de jongeren zich zelfstandig kunnen redden. Resultaten Almeerkans: Instroom beroepsonderwijs en daardoor een grotere kans op een startkwalificatie. Dit resulteert onder andere in een grotere kans op een hoger loon op latere leeftijd. Minder kans op werkloosheid op latere leeftijd. Minder kans om in de criminaliteit terecht te komen. Minder kans op het oplopen van schulden. Minder kans op ernstige verslavingen. Minder kans op ongewenste en vroegtijdige zwangerschap. Combinatiegroep De groep met zowel psycho-sociale problemen als psychi(atri)sche (angststoornissen, depressie, enz.) en/of cognitieve problemen (o.a. aandacht vasthouden, plannen, enz.) heeft alle eigenschappen van de psycho-sociale groep. Daarnaast zijn er ook aanvullende problemen specifiek voor deze groep. De kans dat deze groep dankzij Almeerkans toch goed terecht komt, is wordt kleiner geschat dan de groep met enkel psycho-sociale problemen. De jongeren met psycho-sociale problemen hebben een hogere succeskans, omdat het

11 Maatschappelijke Kosten Baten Analyse Almeerkans 11 / 34 probleem meer komt vanuit de omgeving en niet in de jongere zelf zit, waardoor het relatief makkelijker is om de problemen op te lossen. Zonder participatie in Almeerkans veronderstellen we dat: De jongeren gaan steeds minder naar school en zullen vrijwel zeker uitvallen. Indien de psychi(atri)sche problemen op tijd herkend worden kan (jeugd)zorg een oplossing zijn. Als niet op tijd wordt ingegrepen, zal deze groep in een later stadium in veel grotere mate gebruik maken van psychi(atri)sche zorg. De psychi(atri)sche problemen resulteren in onaangepast gedrag wat onder andere resulteert in werkloosheid of zeer kortdurende baantjes. De jongeren willen vaak alles uitproberen en hebben een onrealistisch beeld van zichzelf en van de wereld. De kansen op de arbeidsmarkt zijn duidelijk slechter dan van anderen zonder startkwalificatie. Daarnaast hebben de betreffende personen een grote kans om in een sociaal isolement te raken. Ook kan het zijn dat de jongeren maatschappelijke overlast veroorzaken; Tot slot is het risico dat deze personen (vaak uit verveling) op jonge leeftijd aan kinderen beginnen met een partner met een vergelijkbare achtergrond zonder in staat te zijn deze kinderen goed op te voeden. Almeerkans haalt de jongeren uit deze neerwaartse spiraal: Jongeren worden gemotiveerd om weer terug naar school te gaan door hen zelf tot het inzicht te laten komen dat zij daar baat bij hebben. Begeleiders kunnen psychi(atri)sche problemen vroegtijdig signaleren en de jongeren gepaste hulp geven. Dit is effectiever dan hulp in reguliere programma s omdat de psychi(atri)sche problemen daar vaak niet gesignaleerd worden of eerst erger moeten worden voordat er wordt ingegrepen. Daarnaast worden de jongeren beter voorbereid op hun leven als volwassene. De beeldvorming wordt bijgesteld en sociale vaardigheden worden aangeleerd, zodat de kans groter is dan de jongeren zich zelfstandig kunnen redden. Resultaten Almeerkans: Instroom beroepsonderwijs en daardoor een grotere kans op een startkwalificatie. Dit resulteert onder andere in een grotere kans op een hoger loon op latere leeftijd. Minder kans op werkloosheid op latere leeftijd. Gepaste psychi(atri)sche hulp op vroege leeftijd kan extra hulp op latere leeftijd voorkomen. Minder kans om in de criminaliteit terecht te komen. Minder kans op het oplopen van schulden. Minder kans op ernstige verslavingen Minder kans op (maatschappelijk) ongewenste en vroegtijdige zwangerschap

12 Maatschappelijke Kosten Baten Analyse Almeerkans 12 / Effectmeting Het effect van Almeerkans kan worden gemeten door te kijken naar behaalde resultaten in het verleden. Hierbij is gebruik gemaakt van de beschikbare gegevens van Almeerkans tussen de start van het project (2005) en de situatie op dit moment. De kosten zijn gebaseerd op cijfers van het schooljaar Voor het al dan niet behalen van een startkwalificatie baseren we ons gedeeltelijk op feitelijke cijfers van de eerste succesvol uitgestroomde jongeren in 2005 en 2006 en gedeeltelijk op inschattingen van begeleiders in Almeerkans. Voor de overige baten (verminderen van werkloosheid, criminaliteit, spijbelen, hulp gerelateerd aan verslavingen, schuldhulpverlening en noodzakelijke psychische hulp) baseren we ons zo veel mogelijk op openbare cijfers, onder andere wetenschappelijk onderzoek en cijfers van het CBS. Daarnaast gebruiken we schattingen van begeleiders als aanvulling op deze openbare bronnen. Hoofdstuk 5 geeft inzicht per kosten- en batenpost hoe de bedragen meegenomen zijn in de MKBA. Om eventuele fouten in deze inschatting te ondervangen, hebben we gebruik gemaakt van gevoeligheidsanalyses (zie Hst 6). Hiermee kunnen we zien wat het effect is op de resultaten als er een andere inschatting was gemaakt van de effecten van Almeerkans.

13 Maatschappelijke Kosten Baten Analyse Almeerkans 13 / 34 4 De kosten en baten van het project gedefinieerd In dit hoofdstuk worden de kosten en de baten van Almeerkans gedefinieerd. Dit betreft alle kosten en alle baten die de maatschappij als geheel maakt door het bestaan van Almeerkans. Het gaat om kosten en baten die er zonder Almeerkans niet geweest waren, maar met Almeerkans wel. Het gaat niet om kosten en baten die er zonder het bestaan van Almeerkans ook geweest waren. 4.1 De gemonetariseerde kosten De directe kosten betreffen kosten gemaakt door alle betrokken partijen voor het project Almeerkans. Het gaat onder andere om kosten voor docenten, begeleiders, personen die contact onderhouden met andere organisaties, huisvestingskosten en administratiekosten. De kosten zijn bepaald op basis van daadwerkelijk gedeclareerde kosten van het schooljaar De kosten zijn gemaakt door de stichting Mind at Work (MaW) en de Stichting Leerlingzorg Almere (SLA). De gedeclareerde kosten van MaW bedragen ,- en de gedeclareerde kosten van SLA bedragen ,-. In het schooljaar zaten gemiddeld 59 leerlingen in het project. De kosten per jongere bedragen daarmee 4.919,- per jaar. Almeerkans duurt 18 maanden, waardoor in het rekenmodel de gemiddelde deelnemer 1 ½ jaar kosten maakt voor Almeerkans. Daarnaast worden er aanvullende kosten gemaakt door onderwijsinstellingen als de jongeren na Almeerkans doorstromen naar het beroepsonderwijs. Het gaat alleen om die jongeren die zonder Almeerkans nooit op het beroepsonderwijs aangekomen zouden zijn. De kosten van een jaar BVE onderwijs (Beroepsonderwijs en Volwasseneneducatie) bedragen gemiddeld per leerling per jaar (Kerncijfers OCW 2006). Een normale MBO opleiding op niveau 2 duurt twee jaar. In de praktijk zal een deel van de leerlingen dit sneller kunnen door het bestaan van verkorte opleidingen, maar ook een deel zal er langer over doen dan de nominale studietijd. Wij nemen aan dat jongeren die naar het beroepsonderwijs gaan gedurende twee jaar kosten maken. 4.2 De gemonetariseerde baten Psycho-sociale groep Zonder Almeerkans maken de jongeren de middelbare school vrijwel zeker niet af en kunnen zij geen startkwalificatie halen. Met Almeerkans komt een groot deel van de jongeren wel terecht op het MBO, ondanks dat ze geen VO-diploma hebben. Een deel van de jongeren maakt deze studie ook af en een deel valt alsnog uit. Indien de opleiding afgemaakt wordt, zijn er maatschappelijke baten die samenhangen met het behalen van een startkwalificatie: 1. Hogere inkomsten gedurende de rest van de levensloop

14 Maatschappelijke Kosten Baten Analyse Almeerkans 14 / Bespaarde kosten als gevolg van minder werkloosheid 3. Bespaarde kosten bij het RMC (Regionaal Meld- en Coördinatiepunt) Er zijn ook maatschappelijke baten die niet zo zeer samenhangen met het behalen van een startkwalificatie, maar veel meer met de vaardigheden die de jongeren aanleren tijdens hun deelname in Almeerkans. Omdat deze vaardigheden niet afhangen van het al dan niet behalen van een diploma zullen deze baten dus voor alle jongeren kunnen optreden die Almeerkans succesvol afronden (dit is (a) de groep die uitstroomt naar het onderwijs of (b) die een vaste baan krijgt na afloop van Almeerkans): De maatschappelijke baten die niet samenhangen met het behalen van de startkwalificatie: 1. Minder kans dat jongeren in de criminaliteit belanden o Minder schade veroorzaakt aan derden, dus lagere slachtofferkosten o Minder kosten voor justitiële afhandeling, zowel gerelateerd aan taakstraffen als aan zwaardere strafzaken, zoals gevangenisstraffen. 2. Kleinere kans op verslavingen o Minder kosten voor hulpverlening gerelateerd aan middelengebruik 3. Kleinere kans op schulden o Baten bestaan uit het voorkomen van de kosten van schuldhulpverlening 4. Kleinere kans op werkloosheid en dus minder kosten gerelateerd aan werkloosheid (administratie, reïntegratie, productiviteitsverlies 11 ). 5. Kleinere kans op wisselingen van banen omdat het werkgedrag van de groep niet aansluit op de werkeisen van de werkgever. De jongeren zijn minder geneigd op avontuur uit te gaan, ook op een werkplek, waardoor de kans op ontslag kleiner wordt. Dit leidt gedurende de levensloop tot minder werkloosheid en hogere inkomsten. 6. Minder kosten voor het opsporen van jongeren die de leerplicht ontduiken door de strakke controle in Almeerkans. Er bestaat een significante relatie tussen werkloosheid en startkwalificatie: die jongeren die een startkwalificatie halen hebben een veel kleinere kans op werkloosheid. Het is echter ook zo dat de op Almeerkans aangeleerde vaardigheden op zichzelf al zorgen voor een veel kleinere kans op structurele werkloosheid. Om dubbeltelling te voorkomen is besloten de kans op werkloosheid af te laten hangen van het succesvol afronden van Almeerkans en niet van het behalen van een startkwalificatie. Combinatiegroep De gemonetariseerde baten voor de combinatiegroep betreffen dezelfde categorieën als voor de psycho-sociale groep. De kans op succes in de maatschappij kan wel verschillen tussen de groepen (zie hoofdstuk 5 voor meer 11 Deze posten worden nader toegelicht in hoofdstuk 5

15 Maatschappelijke Kosten Baten Analyse Almeerkans 15 / 34 details per batenpost). De combinatiegroep heeft echter één extra batenpost, namelijk het succesvol doorlopen van Almeerkans zal leiden tot minder kosten voor psychi(atri)sche hulpverlening in de toekomst. 4.3 De niet-gemonetariseerde kosten en baten Naast de in 4.1 en 4.2 besproken kosten en baten, zijn er andere effecten te verwachten van het project. Deze maatschappelijke kosten en baten laten zich moeilijk vertalen in geld, maar zijn wel relevant in de analyse van het project. De stagebedrijven waar de jongeren aan de slag gaan zijn ook een belangrijk onderdeel van Almeerkans. De kosten die deze bedrijven maken (administratief, het begeleiden van de jongeren, enz.) zijn niet gemonetariseerd. Hetzelfde geldt voor eventuele baten voor deze bedrijven (extra arbeidskracht en dus extra productiviteit). De belangrijkste niet-gemonetariseerde baten zijn: 1. Jongeren ontwikkelen een realistisch zelfbeeld en een meer realistisch beeld van de wereld. Voor de jongeren met een psychiatrische problematiek zal deze vooruitgang zich minder pregnant tonen dan voor de andere groepen. 2. De persoonlijke ontwikkeling van de jongeren en de overgang van pubertijd naar volwassenheid verloopt sneller en soepeler; 3. De jongeren zijn sociaal vaardiger, staan realistischer in het arbeidsproces en zijn zelfredzamer in toekomstige scholingssituaties. 4. Kleinere kans op ongewenste zwangerschap en dus minder daaraan gerelateerde kosten

16 Maatschappelijke Kosten Baten Analyse Almeerkans 16 / 34 5 Het rekenmodel voor de MKBA Almeerkans Om de kosten baten berekening uit te kunnen voeren is er een rekenmodel opgesteld. Hierin worden alle aannames over kosten en effecten ingevoerd, en het model berekent dan de baten en de rentabiliteit van het project. Om inzicht te krijgen in de effecten van gewijzigde aannames voor Almeerkans, is er een zogenaamde cockpit gemaakt. Dit is een sheet in het rekenmodel waarin de belangrijkste aannames kunnen worden veranderd, zodat meteen inzichtelijk wordt welke gevolgen dat heeft voor de kosten en de baten van het project (zie ook bijlage 3). 5.1 Nulscenario en interventie Zoals eerder gezegd is een MKBA een soort vergelijking van een filmpje over de tijd zonder Almeerkans, en een filmpje over de tijd met Almeerkans. Het filmpje zonder Almeerkans is het nulscenario. Het nulscenario is het beste alternatief voor het project. Dit betekent dus niet dat we voor het nulscenario uitgaan van niets doen. Het nulscenario gaat daarentegen uit van de bestaande situatie in Almere zonder Almeerkans, maar met diverse andere projecten die in Almere bestaan om jongeren op te vangen en te begeleiden richting het beroepsonderwijs, waarbij die bestaande projecten en het huidige beleid zich in de loop van de tijd ook zullen ontwikkelen. We gebruiken het nulscenario om de vergelijking te maken met het scenario mét Almeerkans. De baten in het model bestaan bijna allemaal uit bespaarde kosten: kosten die wel worden gemaakt in het nulscenario (zonder interventie), en die niet meer worden gemaakt in het Almeerkans-scenario (met interventie). De aannames over de wereld met en zonder Almeerkans, waarop wij onze MKBA baseren, worden onderbouwd en toegelicht in dit hoofdstuk Definitie van succes De doelstelling van Almeerkans is het begeleiden van jongeren die dreigen uit te vallen uit het middelbaar onderwijs naar het beroepsonderwijs. Hoewel het wenselijk is dat deze jongeren een startkwalificatie halen, is dit niet de doelstelling van Almeerkans. De baten van Almeerkans (o.a. minder criminaliteit, minder verslavingen, realistischere houding op het werk die leidt tot minder werkloosheid) hangen in het rekenmodel niet per definitie samen met het behalen van een startkwalificatie. Het zijn baten die samenhangen met vaardigheden en inzichten die jongeren gedurende het project opdoen. In het model hangen de meeste baten dan ook samen met het succesvol afronden van Almeerkans (gedefinieerd als uitstroom naar het beroepsonderwijs of uitstroom naar een vaste baan). Enkel extra inkomsten door het hoger loon, volgend uit een hoger diploma, en vermeden kosten van het RMC worden in het model gekoppeld aan het behalen van een startkwalificatie.

17 Maatschappelijke Kosten Baten Analyse Almeerkans 17 / 34 Op basis van de feitelijke cijfers van alle jongeren die tussen augustus 2005 en augustus 2006 Almeerkans ingestroomd zijn, kunnen we zeggen dat: - Ca. 50% uitstroomt naar MBO-2 of hoger - Ca. 25% uitstroomt naar ander onderwijs (MBO-1, VAVO) - Ca. 10% uitstroomt naar een vaste baan - Ca. 15% uitvalt / overgeplaatst wordt Op basis van de gehanteerde definitie is ca. 85% van de jongeren succesvol uitgestroomd en heeft 50% de mogelijkheid om een startkwalificatie te behalen Kans op behalen startkwalificatie Omdat Almeerkans een relatief nieuw programma is en jongeren na het verlaten van Almeerkans in principe twee jaar nodig hebben om een beroepsopleiding af te ronden, kunnen wij op basis van feitelijke gegevens nog geen conclusies trekken over welk deel er uiteindelijk in zal slagen een startkwalificatie te behalen. We baseren ons daarom op algemene cijfers van het CBS over voortijdig schoolverlaters. De cijfers die het meest vergelijkbaar zijn met de uitval van voormalig Almeerkansers is de algemene uitval op het MBO-2. Gemiddeld slaagt 68,2% van de jongeren die aangemeld worden op het MBO Volgens de begeleiders van Almeerkans is de kans dat succesvol uitgestroomde jongeren uit de psycho-sociale groep een startkwalificatie halen groter dan de kansen van de combinatiegroep. We kiezen daarom voor een succes van 70% in de psycho-sociale groep en 60% succes in de combinatiegroep (het gemiddelde van de succesvol uit Almeerkans gestroomde jongeren komt hiermee op 67%, waarmee de kans op een startkwalificatie van succesvolle Almeerkansers circa gelijk is aan die van andere jongeren die instromen op het MBO) Beter benutten levensloop Eén van de grootste baten van het behalen van een startkwalificatie is dat de jongere later op de arbeidsmarkt een hoger loon zal kunnen verdienen dan wanneer hij niet over een startkwalificatie beschikt. Deze baten uit hogere inkomsten zijn aanzienlijk omdat ze gerealiseerd worden gedurende het gehele werkzame leven. 12 Bron: CBS Statline. Jaarlijks blijkt dat 17,4% van de leerlingen in het MBO-2 uitvalt. Dit zijn de voormalig ingeschreven MBO-2 leerlingen die uitvallen gedeeld door het totale aantal ingeschreven leerlingen in MBO-2, op basis van cijfers uit 2005 en Van de 100 leerlingen vallen het eerste jaar gemiddeld 17,4 jongeren uit en in het tweede jaar 14,4 jongeren (= 17,4% van de overgebleven 82,6 jongeren) zodat er nog 68,2 jongeren overblijven die een startkwalificatie halen.

18 Maatschappelijke Kosten Baten Analyse Almeerkans 18 / 34 Op basis van empirisch materiaal uit verschillende landen blijkt dat de baten van een jaar extra onderwijs zijn uit te drukken in 6 tot 10% hoger loon 13. In ons model hebben we gerekend met 7%. Dit percentage is gebaseerd op het extra inkomen per jaar extra onderwijs voor een gemiddelde populatie, dus niet een populatie die bestaat uit risicojongeren alleen. 14 Extra baten, die samengaan met het verdienen van een hoger loon, zijn betere secundaire arbeidsvoorwaarden. Onderzoek toont aan dat betere secundaire arbeidsvoorwaarden kunnen worden gewaardeerd op 10% van het loon 15. Mede op basis van inschattingen van MaW achten wij het aannemelijk dat jongeren met een psychi(atri)sche problematiek minder extra inkomen zullen realiseren over hun levensloop dan jongeren zonder psychi(atri)sche problematiek. Zij kunnen namelijk wel in staat zijn om het beroepsonderwijs te doorlopen zolang duidelijk verteld wordt wat er van hen verwacht wordt, maar in het werkende leven zullen zij vrijwel zeker nadeel ondervinden van hun problematiek. Wij gaan daarom uit van een stijging van 3% van het loon dankzij de startkwalificatie. 13 Bijvoorbeeld: Card, D., 1999, The Causal Effect of Schooling on Earnings, in O. Ashenfelter en D. Card, red., Handbook of Labor Economics, Elsevier, Amsterdam; Krueger, A.B., en M. Lindahl, 2001, Education for growth: why and for whom?, Journal of Economic Literature, vol. 29, nr. 4, pag ; Oreopoulos, P., 2003, Do dropouts drop out too soon? International evidence from changes in school leaving laws, NBER Working Paper Onderzoek laat zien dat een jaar extra scholing voor risicojongeren minder extra inkomen oplevert. Wij zijn echter van mening dat het extra-inkomen dat een diplomabehaler uit de risicogroep zal verwerven ten opzichte van het inkomen als uitvaller gelijk is aan het algemeen gemiddelde extra-inkomen uit de totale populatie, te weten 7%. De stelling dat dit percentage lager zou moeten zijn omdat dit uit onderzoek zou blijken overtuigt ons niet. De risicodrager die zijn handicaps heeft overwonnen lijkt ons juist een gunstig voorbeeld en geen ongunstig. 15 Bijvoorbeeld: Haveman en Wolfe (1984) Schooling and Economic Well-Being: The Role of Nonmarket Effects, The Journal of Human Resources, Vol 19, No 3, p Cohen, M.A., 1998, The monetary value of saving a high-risk youth, Journal of Quantitative Criminology, vol. 14, nr. 1, pag

19 Maatschappelijke Kosten Baten Analyse Almeerkans 19 / Vermeden kosten RMC-functie Jongeren die voor hun 23 ste uit het onderwijssysteem uitstromen zonder startkwalificatie worden opgenomen in de gemeentelijke leerlingadministratie in het kader van leerplicht en RMC (Regionaal Meld- en Coördinatiepunt). De kosten van de RMC s in Nederland betreffen 46 miljoen euro per jaar. Gedeeld door het aantal jongeren zonder startkwalificatie per jaar betreft dit circa 800 per uitvaller. 16 In Almere wordt echter ongeveer de helft van dit budget besteed aan jongeren die geen schooluitvaller zijn, zodat slechts circa 400 besteed wordt per schooluitvaller. We nemen aan dat het behalen van een startkwalificatie minder werk oplevert voor het RMC zodat per saldo eenmalig 400 bespaard wordt per jongere die een startkwalificatie behaalt Vermeden kosten criminaliteit Een deel van de jongeren in Almeerkans zal in aanraking komen met de justitiële keten. De kans dat dit gebeurt zou met Almeerkans kleiner moeten worden dan zonder Almeerkans. Almeerkans bespaart hierdoor de maatschappij kosten die anders wel gemaakt zouden zijn. In het model wordt rekening gehouden met kosten voor vervolging, behandeling van de zaak, sanctietoepassing, nazorg/reclassering en slachtofferkosten. In het model maken wij onderscheid naar lichte criminaliteit (die leidt tot taakstraffen) en zware criminaliteit (die leidt tot vrijheidsstraffen). Lichte criminaliteit De maatschappelijke kosten van lichte criminaliteit bestaan uit kosten van taakstraffen. Het betreft kosten voor bureau HALT, 535 per HALT-afdoening, kosten van taakstraffen via het OM, 800 per taakstraf, en de alle kosten die gemaakt worden voor een zaak die de justitiele keten doorloopt ( handling ), geschat op 1680 per zaak. Zware criminaliteit De maatschappelijke kosten van zware criminaliteit bestaan uit kosten voor vrijheidsstraffen en slachtofferkosten. De kosten voor vrijheidsstraffen bestaat uit de kosten voor een jeugdinrichting ( 300 per dag, bij een gemiddeld verblijf van 80 dagen) 17 en kosten voor reclassering (circa 38 mln euro voor ongeveer 4600 vrijheidsstraffen per jaar) 18. Deze kosten bedragen tezamen circa per geval. Voor slachtofferkosten blijkt uit onderzoek van Cohen (1998) 19 dat dit 3 keer zo hoog kan zal als de directe justitiële kosten. Echter slechts de helft van de zware criminaliteit heeft slachtofferkosten tot gevolg. De totale kosten van zware criminaliteit inclusief slachtofferkosten komen hiermee op circa per vrijheidsstraf per jaar. In het rekenmodel hebben we tevens gewerkt met de 16 Zie bijlage 1 voor een onderbouwing 17 Zie bijlage 1 voor een onderbouwing 18 Zie bijlage 1 voor een onderbouwing 19 Cohen, M.A., 1998, The monetary value of saving a high-risk youth, Journal of Quantitative Criminology, vol. 14, nr. 1, pag

20 Maatschappelijke Kosten Baten Analyse Almeerkans 20 / 34 veronderstelling dat 50% van de gedetineerden binnen zes jaar weer recidiveert 20. Effecten Almeerkans Voor zware criminaliteit baseren wij ons op cijfers van het CBS. 21 Uit gegevens over voortijdig schoolverlaters verdacht van een misdrijf blijkt dat in 2005 en 2006 gemiddeld 17,5% van de voortijdig schoolverlaters in de leeftijd van geregistreerd is met een proces-verbaal in het Herkenningsdienst Systeem (HKS) van de politie, tegenover 7,4% van de totale VO en MBO studenten. Wij nemen aan dat de jongeren in Almeerkans in principe vergelijkbaar zijn met voortijdig schoolverlaters, maar dat diegenen die Almeerkans succesvol afronden qua crimineel gedrag niet meer afwijken van reguliere studenten. Dit geldt ongeacht of zij vervolgens een startkwalificatie halen, aangezien eerder is beargumenteerd dat de baten van Almeerkans direct samenhangen met de op Almeerkans aangeleerde vaardigheden en niet per sé met het behalen van een startkwalificatie. Onder deze aanname is het effect van het succesvol afronden van Almeerkans een circa 10% afname in zware criminaliteit. 22 Voor het bepalen van de vermindering van lichte criminaliteit baseren wij ons op inschattingen van begeleiders van de jongeren. Zij schatten in welk deel zonder Almeerkans in aanraking zou zijn gekomen met lichte criminaliteit, en daarna schatten zij in welk deel na succesvolle uitstroom uit Almeerkans alsnog met lichte of zware criminaliteit in aanraking zal komen. Het verschil tussen beide inschattingen leidt tot baten die zijn terug te voeren op Almeerkans. De begeleiders schatten gemiddeld in dat voor de psycho-sociale groep 55% met lichte criminaliteit in aanraking zou zijn gekomen, en dat dit na Almeerkans nog 20% is. Voor de combinatiegroep liggen deze percentages iets hoger, namelijk 62,5% zonder deelname en 25% na succesvolle uitstroom uit Almeerkans. Het effect van Almeerkans ligt dus op 35% verbetering voor de psycho-sociale groep en 37,5% voor de combinatiegroep Vermeden kosten schulden Een deel van de jongeren zal op enig moment te maken krijgen met schulden die zij niet af kunnen betalen. Hierdoor moeten zij een beroep doen op schuldhulpverlening. De kosten voor schuldhulpverlening worden geschat op per persoon 23. Begeleiders van de jongeren hebben een inschatting gemaakt van welk deel van de jongeren een grote kans heeft schulden te krijgen. We gaan er van uit dat de kosten voor schuldhulpverlening eenmalig zijn: jongeren die een schuldhulpverleningstraject doorlopen kunnen in de toekomst beter met geld omgaan en zullen niet snel terugvallen in een situatie dat zij wederom beroep moeten doen op hulpverlening. 20 Zie bijlage 1 voor een onderbouwing Bron: website Dienst Justitiële Inrichtingen Als gekeken wordt naar studenten en voortijdig schoolverlaters van alle leeftijden zijn deze percentages 14,5 en 4,2%, hetgeen nauwelijks tot andere resultaten leidt. 23 Zie bijlage 1 voor een onderbouwing

21 Maatschappelijke Kosten Baten Analyse Almeerkans 21 / 34 Bij de bepaling van de baten van schuldhulpverlening baseren wij ons op inschattingen van de begeleiders. Zij schatten de kans dat jongeren van de psycho-sociale groep in aanraking komen met schuldhulpverlening zonder Almeerkans op 50% en na het succesvol afronden van Almeerkans op 20%. Voor de combinatiegroep zijn deze percentages 60% vooraf en 25% na afloop Vermeden kosten verslavingen Een deel van de jongeren zal op enig moment te maken krijgen met een verslaving die hun dagelijks functioneren belemmert. Hierdoor moeten zij een beroep doen op hulpverlening gerelateerd aan verslavingen. De kosten voor hulpverlening gerelateerd aan verslavingen worden geschat op per persoon. 24 We gaan er van uit dat een kleine groep jongeren voor altijd geholpen zal zijn; het merendeel zal echter binnen 10 jaar één of meerdere keren terugvallen op hulpverlening 25. Begeleiders van de jongeren hebben een inschatting gemaakt van welk deel van de jongeren een grote kans heeft verslavingen te krijgen die het dagelijks functioneren belemmert. Voor de psycho-sociale groep is dit geschat op 40%, voor de combinatiegroep op 45%. Na succesvolle afronding van Almeerkans verwachten de begeleiders dat de kans ongeveer gehalveerd wordt, dus 20% en 22,5% Vermeden kosten werkloosheid Werkloosheid zorgt voor kosten voor reïntegratie en administratieve kosten voor het verstrekken van een uitkering. Deze kosten bedragen circa 600 per werkloze voor het CWI en voor reïntegratietrajecten per werkloze. 26 Hier bovenop komen de kosten die samenhangen met het niet productief zijn als gevolg van werkloosheid. Wanneer iemand werkt in plaats van een uitkering ontvangt, nemen de baten voor de maatschappij toe met de hoogte van het loon (dit weerspiegelt de toegevoegde waarde die het individu levert aan de economie). Wij gaan uit van een gemiddeld loon van jongeren zonder startkwalificatie van Het individu verliest wel zijn vrije tijd, hetgeen ook een waarde kan vertegenwoordigen. Wij gaan er vanuit dat de individuen in onze doelgroep niet vrijwillig werkloos zijn: zij willen wel werken maar missen de sociale vaardigheden. Aan de vrije tijd van het individu wordt daarom geen economische waarde toegekend. Op basis van gegevens van het CBS (cijfers van 2005) blijkt dat van de voortijdig schoolverlaters in de leeftijdscategorie tussen 18 en 23, circa 10% een uitkering 24 Zie bijlage 1 voor een onderbouwing 25 Zie bijlage 1 voor een onderbouwing 26 Zie bijlage 1 voor een onderbouwing 27 Bron: een loon van een 18-jarige zonder startkwalificatie van circa (bron CBS loonstructuuronderzoek).

22 Maatschappelijke Kosten Baten Analyse Almeerkans 22 / 34 krijgt en circa 29% zowel zonder uitkering als zonder baan zit. Wij nemen aan dat deze cijfers ook zouden gelden voor de jongeren indien ze niet in Almeerkans terecht zouden zijn gekomen. Na afloop van Almeerkans nemen we aan dat de jongeren dankzij de in Almeerkans aangeleerde vaardigheden beter in staat zijn hun baan te behouden. De werkloosheid zou daarom in principe moeten zakken tot het gemiddelde werkloosheidpercentage voor jongeren met vergelijkbare leeftijd en arbeidsmarktpositie. Van de jongeren die het onderwijs met een startkwalificatie verlieten in de leeftijdsgroep (in 2005), ontving 4,0% een uitkering en zat 15% zonder baan of uitkering. Hoewel deze jongeren door hun startkwalificatie waarschijnlijk een iets betere arbeidsmarktpositie hebben dan een Almeerkanser, is deze groep het meest vergelijkbaar met de succesvolle uitstromers uit Almeerkans. Voor de psycho-sociale groep kunnen we met enige voorzichtigheid concluderen dat de hoeveelheid jongeren met uitkering door het succesvol doorlopen van Almeerkans terug zal lopen van 10% naar 4,0%. Het percentage jongeren zonder werk of uitkering zal teruglopen van 29% tot 15%. Voor de combinatiegroep geldt dat zij door de psychi(atri)sche problemen moeilijker in staat zullen zijn hun baan te behouden. Dit geld voor zowel de situatie met als zonder Almeerkans. Op basis van inschattingen door de begeleiders hebben we een correctie gemaakt: het percentage jongeren met een uitkering neemt af van 12% naar 6% dankzij Almeerkans en het percentage jongeren zonder werk of uitkering zal terug lopen van 35% naar 20% Vermeden kosten spijbelen Jongeren die spijbelen en daarmee de leerplichtwet overtreden, maken kosten voor de maatschappij. Ambtenaren moeten de jongeren opsporen, voorbrengen en indien nodig bestraffen. De kosten van het doorlopen van de justitiële keten voor spijbelaars bedragen De kosten voor een straf via bureau HALT bedraagt gemiddeld Voordat de jongeren in Almeerkans terecht komen, spijbelt het merendeel van de jongeren. Dit is een van de redenen waarom zij bij Almeerkans aangemeld worden. In de berekening gaan we uit van 75%. Op basis van inschattingen van begeleiders kunnen wij zeggen dat tijdens Almeerkans ongeveer 10% van de psycho-sociale groep en 30% van de combinatiegroep regelmatig spijbelen. Er wordt dan minder kosten gemaakt voor 65% van de psycho-sociale groep en voor 45% van de combinatiegroep Vermeden kosten psychi(atri)sche hulpverlening Een deel van de jongeren in Almeerkans, in ons onderzoek de combinatiegroep, heeft in meer of mindere mate psychi(atri)sche problemen. Dit kan onder andere 28 Zie bijlage 1 voor een onderbouwing