Sociaal emotioneel welzijn en fysieke omgeving op school

Transcriptie

1 Sociaal emotioneel welzijn en fysieke omgeving op school Onderzoeksrapport over de toegevoegde waarde van ergotherapie voor het project Skol Salú van de Dienst Openbare Scholen (DOS) op Curaçao Adviesbureau DosNaSalú Marijke Bijvank, 5381 Janne van Dalen, 87 Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Ergotherapie voltijd Senioradviseur: Drs. Marie-Antoinette van Kuyk-Minis In opdracht van Dienst Openbare Scholen (DOS) te Curaçao Skol Salú project Opdrachtgever: Dhr. Ruckly Ettienne Juni 1, Curaçao

2 Samenvatting Inleiding Dit onderzoeksrapport is geschreven voor het Skol Salú (vertaling: Gezonde scholen) project in opdracht van de Dienst Openbare Scholen (DOS) te Curaçao, door ergotherapie junioradviseurs van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN). Het Skol Salú project is opgericht door de drie maatschappelijk werkers van de DOS. Het is een multidisciplinair project wat gericht is op de basisscholen binnen het Funderend Onderwijs van DOS. Dit onderzoek richt zich op het sociaal emotioneel welzijn. De onderzoeksvraag die centraal heeft gestaan tijdens het onderzoek, luidt als volgt: Hoe kunnen ergotherapeuten een bijdrage leveren binnen het Skol Salú project gericht op het sociaal en emotioneel welzijn van de kinderen binnen het funderend basisonderwijs van de DOS? Methode Er heeft een vooronderzoek plaatsgevonden bestaande uit enquêtes over het sociaal emotioneel welzijn en de rol van ergotherapie hierin. Deze is afgenomen onder ergotherapeuten uit Nederland en Curaçao. Tevens zijn er ergotherapeuten op Curaçao geïnterviewd om inzicht te krijgen in wat ergotherapie op Curaçao inhoudt. Het hoofdonderzoek heeft plaatsgevonden op vier basisscholen. Hierbij is het sociaal emotioneel welzijn op de scholen in kaart gebracht door allereerst interviews met de schoolhoofden te houden en enquêtes onder de leerkrachten te verspreiden. Naar aanleiding van de uitkomsten uit de enquêtes zijn er aanvullend interviews met enkele leerkrachten afgenomen. Om de financiële aspecten boven tafel te krijgen heeft er een interview met de onderwijsfunctionaris van de DOS plaatsgevonden. Resultaten Er is sprake van veel sociaal emotionele problematiek op de scholen. Er zijn verschillen tussen de scholen onderling, maar er zijn ook punten naar voren gekomen die op iedere school aandacht verdienen of juist goed georganiseerd zijn. Enkele andere resultaten zijn dat het educatiegebied sociaal emotionele vorming op dit moment onvoldoende aandacht krijgt op de scholen en dat de ouderbetrokkenheid laag is. Conclusie Wat betreft vervolgprojecten binnen het Skol Salú project liggen er veel mogelijkheden voor junioradviseurs van maatschappelijk werk en psychologie, de prioriteit ligt bij de sociaal emotionele problematiek die er speelt. Op het gebied van de ergotherapie zijn er projecten mogelijk betreffende het schoolmeubilair en de toegankelijkheid voor rolstoel gebonden personen, deze hebben echter minder prioriteit dan de sociaal emotionele problematiek. Sleutelwoorden Sociaal emotioneel welzijn Basisscholen Skol Salú Oriënterend onderzoek Funderend Onderwijs Curaçao Dienst Openbare Scholen (DOS) Fysieke omgeving Ergotherapie Onderzoeksrapport DosNaSalú Juni, 1 Pagina

3 Summary Introduction This research report has been written for the Skol Salú (translation: Healthy schools) project commissioned by Dienst Openbare Scholen (DOS) at Curacao. The report has been written by junior consultants by the HAN University of Applied Sciences. The Skol Salú project was founded by three social workers of DOS. This is a multidisciplinary project which focuses on primary schools in Funderend Onderwijs of DOS. This research focus on social emotional well-being. The aim of this study How can occupational therapists be able to participate in the Skol Salú project with focus at social and emotional well-being of children in primary schools of Funderend Onderwijs of DOS? Methods A preliminary research of surveys on social emotional well-being and the role of occupational therapy has been performed. The surveys have been conducted with occupational therapists from the Netherlands and Curacao. Occupational therapists from Curacao are also interviewed to get insight into occupational therapy at Curacao. The main research has taken place at four primary schools. The research started with analyzing the social emotional well-being at the schools by interviews with school principals and surveys with teachers. Based upon survey results, additional interviews were held with several teachers. To get insight in the financial aspects an interview with the educational staff member of DOS was performed. Results A lot of social emotional problems have been found at the schools, however problems varies between the schools. Some other results are: poor attention for the education area social and emotional education and low levels of parent participation. Conclusion The priorities to work on the social and emotional problems of the children. Therefore a lot of opportunities in the Skol Salú project have been found for junior consultants of social work and psychology. Possible subjects for occupational therapy students are school furniture and accessibility for people who are wheel chair bound. These problems have less priority. Keywords Social emotional well-being Occupational therapy Skol Salú Orientating research Funderend Onderwijs Curacao Dienst Openbare Scholen (DOS) Physical environment Primary schools Onderzoeksrapport DosNaSalú Juni, 1 Pagina 3

4 Voorwoord Voor u ligt ons onderzoeksrapport voor de opleiding ergotherapie aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN). Dit rapport is gebaseerd op het onderzoek wat gedaan is binnen het Skol Salú project van de Dienst Openbare Scholen (DOS) te Curaçao. Het onderzoek heeft plaatsgevonden in de periode 3 januari 1 tot 19 juni 1. Van deze periode zijn wij drie maanden op Curaçao geweest. Onze blijk van waardering gaat uit naar onze altijd positief ingestelde opdrachtgever Ruckly Ettienne. Dankzij zijn enthousiasme en het creëren van mogelijkheden bij de DOS, was het werken binnen het project erg prettig. Tevens willen wij de maatschappelijk werkers Zuhayla Winklaar en Hayley Canword bedanken voor hun kritische blik en begeleiding. Daarnaast gaat onze dank uit naar Marie-Antoinette van Kuyk-Minis. Soms was het communiceren op afstand wat lastig, maar we hebben onze producten naar een mooi niveau kunnen tillen, mede door de inhoudelijke feedback. Daarnaast was de sturing fijn bij het voldoen aan de HBO-criteria, aangezien ons onderzoek balanceert op het randje van de ergotherapie. De docenten Ton Satink en Annemarie Nijhof willen wij tevens bedanken voor de mogelijkheid om onderzoek te doen binnen het Skol Salú project. Wij willen de ergotherapeuten vanuit Nederland en Curaçao bedanken, die met ons meegedacht hebben. De geïnterviewde ergotherapeuten op Curaçao willen wij hartelijk bedanken voor hun openheid. Ook de schoolhoofden en leerkrachten willen wij hartelijk bedanken voor hun medewerking binnen het onderzoek. In het bijzonder gaat onze dank uit naar de Schotborghschool voor het beschikbaar stellen van een werkruimte. We hebben hier met alle plezier en in koelte gewerkt! Hetzelfde geldt voor biblioteka publiko! Daarnaast hebben wij veel steun en plezier verkregen vanuit andere studenten binnen het Skol Salú en onze huisgenoten op Curaçao. Als laatste, maar zeker niet als minste: Al zit je dan zo n afstand van Nederland vandaan, het blijft een fijn gevoel geven om steun te krijgen vanuit het thuisfront. Familie en vrienden, bedankt! Met vriendelijke groet, Marijke Bijvank en Janne van Dalen Curaçao, juni 1 Onderzoeksrapport DosNaSalú Juni, 1 Pagina

5 Inhoudsopgave Pag. Samenvatting... Summary.. 3 Voorwoord Echtheidsverklaring 8 1. Inleiding Aanleiding van het onderzoek Achtergrond van het Skol Salú project Opdrachtgever Vraagstellingen Hoofdvraagstelling Subvraagstellingen Doelstellingen Hoofddoelstelling Subdoelstellingen 11. Vooronderzoek. 1.1 Inleiding. 1. Doelstellingen vooronderzoek 1.3 Onderzoeksmethode Proces vooronderzoek 1.3. Literatuurstudie Enquêtes ergotherapeuten Interviews ergotherapeuten 1. Data-analyse Literatuurstudie 15.. Enquêtes ergotherapeuten Interviews ergotherapeuten Boommodel Bevindingen Literatuurstudie Onderwijs, armoede en opvoeding Schoolplein Health Promotion m.b.t. sociaal emotioneel welzijn 17 op basisscholen.5.1. Ergotherapie en Health Promotion Enquêtes ergotherapeuten Interviews ergotherapeuten... Onderzoeksrapport DosNaSalú Juni, 1 Pagina 5

6 3. Hoofdonderzoek Inleiding 1 3. Doelstellingen hoofdonderzoek Onderzoeksmethoden Interviews schoolhoofden 3.3. Enquêtes leerkrachten Interviews leerkrachten 3.3. Interview onderwijsfunctionaris DOS Boommodel 3 3. Data-analyse Kwalitatieve data-analyse Interviews schoolhoofden en leerkrachten Interview onderwijsfunctionaris DOS 3.. Kwantitatieve data-analyse Meetniveau van de variabelen Vraag naar verschil of samenhang Statistiek Bevindingen Interviews schoolhoofden Enquêtes leerkrachten Interviews leerkrachten Interview onderwijsfunctionaris DOS Conclusie 3 5. Aanbevelingen Discussie 1 Verklarende woordenlijst 3 Literatuurlijst. 7 Bijlagen 5 Vooronderzoek. 51 Bijlage 1. Brainstorm pijler sociaal emotioneel welzijn 5 Bijlage. Resultaten en conclusie enquêtes Nederlandse ergotherapeuten 53 Bijlage 3. Resultaten en conclusie interviews Curaçaose ergotherapeuten 58 Bijlage. Resultaten en conclusie enquêtes Curaçaose ergotherapeuten Bijlage 5. Zoektermen literatuurstudie Hoofdonderzoek.. 9 Bijlage. Samenvatting interviews schoolhoofden 7.1 C.J. Krijtschool 7. Elis Julianaschool 71.3 Prins Bernhardschool 7 Onderzoeksrapport DosNaSalú Juni, 1 Pagina

7 . Schotborghschool 73 Bijlage 7. Toelichtingbrief bij enquête leerkrachten 75 Bijlage 8. Aangepaste versie van the Psycho-Social Environment (PSE) 7 Profile questionnaire Bijlage 9. Resultaten enquêtes leerkrachten; grafieken 88 Bijlage 1. Resultaten enquêtes leerkrachten; sterke en minder sterke 1 punten per school Bijlage 11. Conclusies en aanbevelingen per school Elis Julianaschool Conclusies Aanbevelingen Prins Bernhardschool Conclusies Aanbevelingen Schotborghschool Conclusies Aanbevelingen 133 Bijlage 1. Samenvatting interview onderwijsfunctionaris DOS 135 Onderzoeksrapport DosNaSalú Juni, 1 Pagina 7

8 Echtheidsverklaring Junioradviseur: Marijke Bijvank, 5381 Bij deze verklaar ik dat ik het Onderzoeksrapport in samenwerking met Janne van Dalen heb gemaakt. Daarbij heb ik alleen gebruik gemaakt van bronnen die vermeld zijn in het Onderzoeksrapport. Verder verklaar ik dat de inhoud van het onderzoek niet in andere tekstbestanden terug te vinden is. Willemstad, Curaçao, Junioradviseur: Janne van Dalen, 87 Bij deze verklaar ik dat ik het Onderzoeksrapport in samenwerking met Marijke Bijvank heb gemaakt. Daarbij heb ik alleen gebruik gemaakt van bronnen die vermeld zijn in het Onderzoeksrapport. Verder verklaar ik dat de inhoud van het onderzoek niet in andere tekstbestanden terug te vinden is. Willemstad, Curaçao, Onderzoeksrapport DosNaSalú Juni, 1 Pagina 8

9 1. Inleiding 1.1 Aanleiding van het onderzoek Het onderzoeksrapport voor de opleiding ergotherapie aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) te Nijmegen is geschreven voor de overheidsinstantie Dienst Openbare Scholen (DOS) te Curaçao. De DOS heeft in 1 het Skol Salú project (vertaling: Gezonde Scholen project) opgezet. Hierin werken junioradviseurs vanuit verschillende opleidingen van de HAN samen om gezonde scholen te creëren. Als eerste junioradviseurs van de ergotherapie binnen het Skol Salú project kwam er dan ook de vraag vanuit de DOS om te kijken of en hoe ergotherapie een bijdrage zou kunnen leveren binnen het project. 1. Achtergrond van het Skol Salú project Het Skol Salú project is opgezet door de drie maatschappelijk werkers van de DOS in Curaçao en de HAN in Nederland. De DOS wil het Healthy Schools concept vanuit de Verenigd Koninkrijk en Gezonde Scholen project vanuit Nederland implementeren binnen het funderend basisonderwijs. De DOS vindt dat de voorwaarden die een school kan bieden voor een gezonde ontwikkeling van de kinderen verbeterd kan worden. De drie maatschappelijk werkers binnen de DOS zagen de noodzaak van het project in en zijn gaan samenwerken met de HAN. Het project was oorspronkelijk gericht op de pijler gezonde voeding. Uiteindelijk zijn er drie andere pijlers bijgekomen. Dit heeft geleid tot de volgende vier pijlers: Beweging Voeding Sociaal emotioneel welzijn Veiligheid Het Skol Salú project heeft als doel om de leefstijl en gezondheid van kinderen binnen het funderend basisonderwijs van de DOS te vergroten. Binnen het project zijn de volgende disciplines actief: Academie Lichamelijke Opvoeding (ALO), Ergotherapie, Fysiotherapie, Logopedie, Sport, Gezondheid & Management (SGM) en Voeding & Diëtetiek. 1.3 Opdrachtgever Het onderzoek zal plaatsvinden voor de DOS te Curaçao. De DOS is een eilanddienst die namens het Bevoegd Gezag, het Bestuurscollege Curaçao, als Schoolbestuur optreedt ten aanzien van de openbare scholen. De DOS bestaat sinds 1998 en is als dienst belast met de zorg voor de ontwikkeling van het openbaar onderwijs. De DOS heeft verschillende functies namelijk: het bevorderen van het openbaar onderwijs binnen het eilandgebied Curaçao, het geven van openbaar onderwijs en het oprichten van scholen voor het openbaar onderwijs. De DOS bestaat uit verschillende scholen: 15 openbare scholen voor Funderend Onderwijs Onderzoeksrapport DosNaSalú Juni, 1 Pagina 9

10 15 basisscholen 8 scholen Speciaal Onderwijs 5 VSBO scholen 1 HAVO/VWO school 1 SBO school Vanuit de Overheid Curaçao (1): In -3 is er overgegaan op Funderend Onderwijs. Gedurende de schooltijd leert het kind naast de vaardigheid om te lezen, te schrijven en te rekenen, ook onder andere assertiviteit, flexibiliteit, dienstbaarheid, verantwoordelijkheidsbesef, een grotere zelfstandigheid en meer zelfvertrouwen. Het Funderend Onderwijs geeft kinderen daarmee een stevige basis voor het vervolgonderwijs. Er zijn verschillende educatiegebieden opgesteld binnen het Funderend Onderwijs om deze vaardigheden te bevorderen. Eén van deze educatiegebieden is sociale en emotionele ontwikkeling. Het Skol Salú project wordt vertegenwoordigd door Ruckly Ettienne, Zuhayla Winklaar en Hayley Canword. Zij zijn maatschappelijk werkers in dienst van de DOS en ze zijn de kartrekkers van dit gezondheidsproject. Gedurende het onderzoek was Ruckly Ettienne de begeleider vanuit de DOS. 1. Vraagstellingen 1..1 Hoofdvraagstelling De onderzoeksvraag luidt als volgt: Hoe kunnen ergotherapeuten een bijdrage leveren binnen het Skol Salú project gericht op het sociaal en emotioneel welzijn van de kinderen binnen het funderend basisonderwijs van de DOS? 1.. Subvraagstellingen Wat is de huidige situatie omtrent sociaal emotioneel welzijn van de kinderen en de schoolomgeving op de basisscholen vanuit het Funderend Onderwijs van de DOS? Op wat voor manier kan het sociaal emotioneel welzijn op de basisscholen van het Funderend Onderwijs van de DOS verbeterd worden? Welke fysieke voorwaarden in de schoolomgeving moeten er geschapen worden om het sociaal emotioneel welzijn van de kinderen op basisscholen binnen het Funderend Onderwijs van de DOS te bevorderen? Waaruit bestaat het educatiegebied sociale en emotionele ontwikkeling binnen het funderend basisonderwijs van de DOS? o Liggen er binnen het educatiegebied sociale en emotionele ontwikkeling mogelijkheden voor de ergotherapie? Zo ja, welke? Welke vervolgprojecten zijn er in de toekomst binnen het Skol Salú project mogelijk waar junioradviseurs van de ergotherapie aan kunnen werken? Welke vervolgprojecten zijn er in de toekomst binnen de pijler sociaal emotioneel welzijn binnen het Skol Salú project mogelijk en welke disciplines kunnen daar een bijdrage aan leveren? Onderzoeksrapport DosNaSalú Juni, 1 Pagina 1

11 1.5 Doelstellingen Hoofddoelstelling Er zijn concrete adviezen over of en hoe ergotherapeuten een bijdrage kunnen leveren binnen het Skol Salú project gericht op sociaal en emotioneel welzijn van de kinderen binnen het funderend basisonderwijs van de DOS Subdoelstellingen De huidige situatie omtrent sociaal emotioneel welzijn van de kinderen en de schoolomgeving op de basisscholen vanuit het Funderend Onderwijs van de DOS is in kaart gebracht. Er is geanalyseerd op wat voor manier het sociaal emotioneel welzijn op de basisscholen van het Funderend Onderwijs van de DOS verbeterd kan worden. Er is onderzocht welke fysieke voorwaarden in de schoolomgeving er geschapen moeten worden om activiteiten die het sociaal emotioneel welzijn van de kinderen op basisscholen binnen het Funderend Onderwijs van de DOS te bevorderen. Er is in kaart gebracht waaruit het educatiegebied sociale en emotionele ontwikkeling binnen het funderend basisonderwijs van de DOS bestaat. o Er is onderzocht of en welke mogelijkheden er zijn voor de ergotherapie binnen het educatiegebied sociale en emotionele ontwikkeling. Er is inzichtelijk welke mogelijke vervolgprojecten er voor de ergotherapie in de toekomst binnen het Skol Salú project zijn. Er is in kaart gebracht welke vervolgprojecten er in de toekomst mogelijk zijn binnen de pijler sociaal emotioneel welzijn binnen het Skol Salú project en welke disciplines hier een bijdrage aan kunnen leveren. Onderzoeksrapport DosNaSalú Juni, 1 Pagina 11

12 . Vooronderzoek.1 Inleiding Het ergotherapieproject is gericht op de pijler sociaal en emotioneel welzijn, omdat deze aansluit bij het vakgebied ergotherapie. Ons inziens kan een ergotherapeut een rol spelen bij het verminderen van concentratieproblemen, het betrekken van ouders en het kind zelfstandig keuzes laten maken. Er zal gestreefd worden naar het creëren van (voorwaarden voor) een sociaal en emotioneel welzijn voor de kinderen van de basisscholen van het Funderend Onderwijs van DOS. Er is besloten om eerst een vooronderzoek te doen, waarbij het gaat om een oriënterend onderzoek. Binnen dit hoofdstuk zal toegelicht worden wat er gedaan is, waarom dit gedaan is en tot welke bevindingen dit geleid heeft.. Doelstellingen vooronderzoek Binnen het vooronderzoek zijn er meerdere doelstellingen geweest, namelijk om inzicht te krijgen in: Wat ergotherapie kan betekenen binnen het sociaal emotioneel welzijn van basisschoolkinderen; Wat ergotherapie inhoudt op Curaçao; Het onderwijs, de opvoeding en de armoede op Curaçao; Het sociaal emotioneel welzijn, ergotherapie en Health Promotion..3 Onderzoeksmethoden Binnen de volgende paragrafen wordt inzicht gegeven in het proces wat als vooronderzoek doorlopen is..3.1 Proces vooronderzoek Binnen het vooronderzoek zijn er een viertal projectactiviteiten uitgevoerd, namelijk: Literatuurstudie Enquêtes onder Nederlandse ergotherapeuten Interviews bij Curaçaose ergotherapeuten Enquêtes onder Curaçaose ergotherapeuten Hieronder staat het vooronderzoek procesmatig weergegeven: Vooronderzoek Hoofdonderzoek Enquêtes Nederlandse ergotherapeuten Interviews Curaçaose ergotherapeuten Enquêtes Curaçaose ergotherapeuten Zie hoofdstuk 3. erg Literatuurstudie Onderzoeksrapport DosNaSalú Juni, 1 Pagina 1

13 Hieronder wordt elke projectactiviteit kort toegelicht..3. Literatuurstudie Er is een literatuurstudie gedaan om verdieping te krijgen in de thema s die van belang zijn voor het uitvoeren van het onderzoek. Allereerst is bepaald welke onderwerpen onderzocht moeten worden. Hiervoor zijn er vragen opgesteld die middels een zoektocht in de literatuur hopelijk beantwoord worden. Hierbij is er een scheiding gemaakt in onderwerpen die meer wetenschappelijk en welke meer informatief van aard zijn. Hieronder staan de onderwerpen weergegeven. De laatste drie onderwerpen vanuit de tabel 1 zijn wetenschappelijk van aard, de andere informatief. Tabel 1. Onderwerpen literatuurstudie Onderwerp Onderwijs op Curaçao Opvoeding op Curaçao Armoede op Curaçao Mogelijkheden schoolplein Health Promotion en basisscholen Sociaal emotioneel welzijn op basisscholen Health Promotion en ergotherapie Doel Inzicht krijgen in de situatie op Curaçao om het onderzoek en advies passend te laten zijn. Inzicht krijgen in de bijdrage van een schoolplein aan het sociaal emotioneel welzijn van kinderen. Inzicht krijgen in of Health Promotion effectief is op basisscholen en hoe het kan worden toegepast. Inzicht krijgen in welke factoren invloed kunnen hebben op het sociaal emotioneel welzijn op een basisschool. Inzicht krijgen in wat ergotherapie binnen Health Promotion kan betekenen. Voor de onderwerpen van informatieve aard is de zoekmachine google.com gebruikt. Hiervoor is gekozen om breed te kunnen zoeken binnen zowel wetenschappelijke als ook informatieve documenten. Wanneer dit afgebakend zou zijn, zou er namelijk de kans zijn op het missen van relevante informatie. Het is van belang dat er altijd een auteur en jaartal benoemd is binnen het document, zodat te herleiden is waar de informatie vandaan komt. Er is met betrekking tot de wetenschappelijke onderwerpen gezocht in Cochrane, Pubmed en vervolgens in HANQuest. Er is gekozen voor Cochrane en Pubmed, omdat binnen deze zoekmachines de artikelen van relatief hoge kwaliteit zijn. Daarnaast is er gekozen voor HANQuest, omdat deze alle zoekmachines meeneemt, waardoor er breed gezocht wordt. Hierbij is het wel belangrijk geweest om de kwaliteit van de gevonden artikelen in acht te nemen en te bepalen of het artikel bruikbaar is..3.3 Enquêtes ergotherapeuten Er is onder ergotherapeuten uit Nederland en Curaçao een enquête verspreid om inzicht te krijgen in het sociaal emotioneel welzijn en ergotherapie bij basisschoolkinderen. Dit had als doel om een concrete definitie op te kunnen stellen over de mogelijke bijdrage van ergotherapie binnen het sociaal en emotioneel welzijn van basisschoolkinderen. Onderzoeksrapport DosNaSalú Juni, 1 Pagina 13

14 Voor de literatuurstudie is er gezocht binnen Cochrane, Pubmed en HANQuest naar literatuur over sociaal emotioneel welzijn en ergotherapie, zie.5.1 Literatuurstudie. Vanuit deze studie blijkt geen concrete informatie over sociaal emotioneel welzijn en ergotherapie, waarna er besloten is om een enquête af te nemen onder Nederlandse ergotherapeuten uit de eerstelijn. Er is gekozen voor de eerstelijns ergotherapeuten, omdat deze relatief vaak binnen het regulier basisonderwijs actief zijn. Als inclusiecriterium is opgesteld dat de ergotherapeut ervaring heeft met kinderen. Er zijn 9 enquêtes verspreid onder de Nederlandse ergotherapeuten. Vervolgens is besloten om dezelfde enquête ook onder Curaçaose ergotherapeuten af te nemen. Het doel hiervan was om te kijken of er verschil en/of overeenkomst is tussen de mening van ergotherapeuten te Curaçao en Nederland wat betreft het sociaal emotioneel welzijn en ergotherapie bij basisschoolkinderen. Tevens is het belangrijk om aan te kunnen sluiten bij de denkwijze van de ergotherapeuten op Curaçao, omdat het uiteindelijk advies hier moet passen. Het inclusiecriterium dat was opgesteld voor de Nederlandse ergotherapeuten gelden niet op Curaçao, in verband met het beperkte aantal ergotherapeuten op Curaçao. Binnen de enquête is er gebruik gemaakt van stellingen welke gebaseerd zijn op onderwerpen binnen het sociaal emotioneel welzijn die uit de literatuur naar voren zijn gekomen. Om binnen een korte tijd meerdere ergotherapeuten in Nederland te kunnen benaderen vanuit Curaçao, is er gekozen voor een online enquête. De enquête voor de Curaçaose ergotherapeuten is op papier uitgereikt en ingevuld aan het eind van het interview met de ergotherapeuten, zie.3. Interviews ergotherapeuten..3. Interviews ergotherapeuten Het beroepsprofiel voor de ergotherapie verschilt in ieder land, cultuurverschillen spelen hierin een rol. Als eerste junioradviseurs vanuit de ergotherapie binnen het Skol Salú project, heeft er een oriënterend onderzoek plaatsgevonden. Om tot een passend advies te komen is het belangrijk om de achtergrond van ergotherapie op Curaçao mee te nemen. Er hebben met twee ergotherapeuten en één revalidatiemanager te Curaçao interviews plaatsgevonden, om inzicht te krijgen wat ergotherapie inhoudt op Curaçao. Binnen één instelling was het niet mogelijk om met de ergotherapeuten te spreken, dus hier heeft het interview plaatsgevonden met de manager. Deze heeft voldoende beeld kunnen geven van ergotherapie. Het interview is semigestructureerd geweest en is voorbereid middels een interview guide. Deze bevatte de volgende onderwerpen: (Kinder)ergotherapie op Curaçao Verwijzing & vergoeding Ergotherapie op reguliere basisscholen Sociaal en emotioneel welzijn als aandachtsgebied voor de ergotherapie Het interview wordt, wanneer hier toestemming voor wordt gegeven, opgenomen met een voice recorder, om de data goed te kunnen analyseren. Zie voor verdere toelichting,..3 Interviews ergotherapeuten. Onderzoeksrapport DosNaSalú Juni, 1 Pagina 1

15 . Data-analyse..1 Literatuurstudie NB: Wanneer er gesproken wordt van artikel kan er ook document gelezen worden. Documenten hebben betrekking op informatieve data, artikelen op wetenschappelijke data. Ieder artikel is door één junioradviseur geanalyseerd en samengevat. Naderhand heeft de andere junioradviseur dit artikel gescand en de samenvatting gelezen. Hierover heeft vervolgens een discussie plaatsgevonden en zijn er conclusies getrokken met betrekking tot het onderzoek. Telkens is in acht genomen of het artikel binnen het vooraf opgestelde onderwerp viel, om zo geen irrelevante informatie mee te nemen. Nadat er van de relevant bevonden artikelen een samenvatting was gemaakt, zijn deze artikelen samengevoegd tot een samenvatting per onderwerp. Middels het maken van combinaties van zoektermen is steeds gespecificeerde informatie over het desbetreffende onderwerp gevonden. Gedurende het zoeken ontstonden er specifiekere zoektermen door verkregen informatie vanuit de gevonden artikelen. In bijlage 5 staat een schema met de zoektermen per onderwerp... Enquêtes ergotherapeuten De ingevulde enquêtes zijn middels grafieken verwerkt. De open vraag aan het eind van de enquête is in een tabel verwerkt...3 Interviews ergotherapeuten De interviews zijn semigestructureerd verlopen via het boommodel (Rubin & Rubin, 5), zie..3.1 Boommodel voor meer uitleg hierover. Om de interviews te kunnen gebruiken binnen het onderzoek, was het van belang om deze te analyseren. Hierbij hebben we ervoor gekozen om de audio opname te transcriberen. Aangezien de interviews ter oriëntatie uitgevoerd zijn binnen het onderzoek en het dus geen diepte-interviews waren, zijn deze niet verder gecodeerd, gecategoriseerd en gethematiseerd. Hierbij is er wel een samenvatting gemaakt van de transcriptie, waarbij de onderwerpen vanuit de interview guide als uitgangspunt zijn gebruikt. Naast de onderwerpen vanuit de interview guide werd het als belangrijk geacht om open te blijven kijken naar wat er gezegd is en dit mee te nemen binnen het onderzoek. Er is een tabel gemaakt, waarin de samenvattingen samengevoegd terug te vinden zijn. Deze tabel is gestructureerd aan de hand van de onderwerpen. Zie bijlage Boommodel De interviews die gehouden zijn binnen het vooronderzoek, zijn gebaseerd op het Boommodel van Rubin & Rubin (5). Dit houdt in dat er één onderwerp centraal staat (de stam) en dat er over verschillende thema s (de takken) vragen worden gesteld. Alle takken komen binnen het interview aan bod, maar worden niet allemaal even diepgaand besproken, dit is binnen de interviews die hebben plaatsgevonden zeker van toepassing. Onderzoeksrapport DosNaSalú Juni, 1 Pagina 15

16 .5 Bevindingen.5.1 Literatuurstudie Vanuit de gevonden literatuur is er een samenvatting gemaakt per artikel. Vervolgens is er per onderwerp een samenvatting geschreven van de relevante artikelen die betrekking hebben op dit onderwerp. Deze wordt hieronder weergegeven Onderwijs, armoede en opvoeding Beter onderwijs betekent meer onderwijsrendement. Een rendabele economie betekent meer financiële middelen, die wederom in het onderwijs geïnvesteerd kunnen worden. Meer leerlingen behalen betere onderwijsresultaten, krijgen een beter toekomstperspectief en raken uit de armoedespiraal (Cornelia-Isabella, 5). Onderwijs Door de continue financiële nood van de Curaçaose overheid wordt er weinig tot geen onderhoud aan de scholen gepleegd en zijn de salarissen van de docenten laag. Hoewel het Papiaments als instructietaal wordt gekozen, zijn de meeste leerboeken in het Nederlands. Tevens is van groot belang dat de nakoming van de leerplicht niet wordt gecontroleerd. Hierdoor gaan vele duizenden kinderen voor soms langere tijd niet naar school. Aangenomen wordt dat enkele tientallen procenten van de Curaçaose bevolking beschouwd moeten worden als functioneel analfabeet (Haan, ). Van de schoolgaande jeugd op Curaçao is ruim de helft (58%) één of meer keren blijven zitten (Zeeman, 7). Opvoeding en armoede Een deel van de jeugd op Curaçao groeit op in een dagelijkse realiteit die gekenmerkt wordt door armoede, gezinsproblemen en een onveilige leefomgeving. De meeste belastende problemen van Curaçaose opvoeders hebben echter niet met het gedrag van het kind te maken maar met een problematische gezinscontext en een problematische sociale context. Bijna een kwart (%) groeit op in een eenoudergezin. 8% van de kinderen bleek een voorgeschiedenis van gedragsproblemen in het gezin te hebben (Zeeman, 7). Een dergelijke risicovolle context is zowel direct bedreigend voor de ontwikkeling van kinderen als ook indirect van invloed op kinderen via de kwaliteit van de opvoeding (Groenendaal & Dekovic, ; Hermanns, 1998). In de literatuur is meermaals benadrukt dat de vaak voorkomende vaderloze gezinsstructuur bij Caribische gezinnen een nadelige invloed heeft op de ontwikkeling van opgroeiende kinderen (Vedder, 1998). Als de vader ontbreekt, missen jongens namelijk een belangrijke identificatiefiguur van wie ze kunnen leren hoe ze met hun mannelijkheid moeten omgaan (Angenent, 1991). Zij zouden hierdoor de neiging ontwikkelen om hun mannelijkheid nadrukkelijk te demonstreren hetgeen gepaard zou gaan met veel agressief gedrag (Dijke, van & Terpstra, 1987). Doordat Curaçaose moeders uit de volksklasse een lange traditie kennen van alleenstaand moederschap dringt de vraag zich op of er van het zo vaak veronderstelde causale verband tussen de vaderloze gezinsstructuur en delinquent gedrag bij Curaçaose jongens wel sprake kan zijn (San, van, 1). Wel blijkt dat door de Curaçaose moeders in de meeste gevallen mannelijk gedrag wordt gestimuleerd en beloond. Van jonge kinderen wordt namelijk verwacht dat ze terugslaan wanneer ze door leeftijdsgenootjes worden geslagen. Jongens worden op jonge leeftijd ervan weerhouden met meisjes om te gaan omdat, zo wordt gevreesd, dit wel eens zou kunnen leiden tot homoseksualiteit. In de puberteit wordt daarentegen van de jongens verwacht dat ze met meisjes omgaan. De vrouwen uit het gezin en zijn moeder zullen hem Onderzoeksrapport DosNaSalú Juni, 1 Pagina 1

17 steeds aansporen om zich als een man te gedragen (Hannerz, 199). Het matrifocale gezin is een bron van sociale problemen omdat vaderloosheid onder meer impliceert dat het gezin gemiddeld veel armer is (Bovenkerk, 199). Kortom, ondanks het feit dat de moeders veel kritiek hebben op de vaders die zich aan hun verantwoordelijkheden hebben onttrokken, blijkt dat zij juist het gedrag dat zij afkeuren bij hun vroegere partners bij hun zonen stimuleren (San, van, 1) Schoolplein Een goed schoolplein daagt uit tot exploreren en experimenteren, waardoor het verveling en negatief gedrag van kinderen ondermijnt en overgewicht inperkt (Blandina, 8; Francissen, 11). Vanuit de theorie wordt gezegd dat negatief en onveilig gedrag wordt tegengegaan door positief gedrag te stimuleren. Dit betekent voor de leerkracht dat hij/zij een actieve rol moet innemen tijdens het buitenspelen. Ook bij een goed ingerichte speelplaats en bij zorgvuldig opgestelde regels zullen zich regelmatig conflicten tussen de kinderen voordoen (Caminada, 5). Net als het klaslokaal moet de speelplaats de mogelijkheid bieden om veel verschillende spelvormen tegelijkertijd naast elkaar te laten plaatsvinden zonder dat de kinderen elkaar onnodig storen. Door het schoolplein in verschillende zones te verdelen biedt de speelplaats veiligheid, overzicht, structuur en tegelijkertijd een veelheid aan spelmogelijkheden (Caminada & Leenders, 199) Health Promotion m.b.t. sociaal emotioneel welzijn op basisscholen Onderzoek wijst uit dat het menselijk brein vaardigheden leert door het praktisch uitvoeren (Brandt, 3). Een school is de ideale context om kinderen sociaal emotionele vaardigheden aan te leren (Zins e.a., ). Wat levert sociaal emotioneel welzijn op? Uit onderzoek naar de voordelen van de ontwikkeling sociale, emotionele en gedragsmatige vaardigheden van kinderen komt het volgende naar voren (Weare & Gray, 3). Meer succes op het gebied van leren en werken Verbetering van gedrag Betrokkenheid en verbetering houding van kinderen met gedragsproblemen Het leren verbeterd doordat emoties gereguleerd kunnen worden Grote sociale samenhang en verbetering van sociaal gedrag Verbetering mentale gezondheid Aandachtspunten voor health promotion met betrekking tot sociaal emotioneel welzijn Vanuit de literatuur komt duidelijk naar voren dat er draagvlak onder al het personeel gecreëerd moet worden om health promotion met betrekking tot sociaal emotioneel welzijn tot een succes te maken (Leurs, ; Leger, 1999; Brunker, 7; Smyth, 7). De onderlinge steun die leerkrachten ervaren hebben erg veel invloed op het daadwerkelijk aandacht besteden aan gezondheidsbevordering binnen de lessen. Tevens is het een must om docenten op te leiden en te trainen om voldoende kennis en vaardigheden met betrekking tot health promotion over sociaal emotioneel welzijn op te doen, om tot effect te komen (Leurs, ; Leger, 1999). Dit vergroot tevens het draagvlak. Onderzoeksrapport DosNaSalú Juni, 1 Pagina 17

18 Samenwerking met ouders en lokale gemeenschapsgroepen kan een positieve bijdrage leveren aan het sociaal emotioneel welzijn binnen een school. Dit vraagt wel vaardigheden van de leerkrachten (Leger, 1999; WHO et al. 3; Wells, ). Het bereiken van de gezondheidsdoelen hangen in grote mate af van de boeiende aard van het materiaal en hoe het studenten stimuleert om onafhankelijk te denken en te handelen (Leger, 1999). Het sociaal emotioneel leerprogramma moet gebaseerd zijn op een theoretisch model of framework om effectief te zijn, hierdoor wordt een programma ook toetsbaar. (Leger, 1999; Payton, 8; Durlak, 8) Het effect van sociaal emotionele leerprogramma s De volgende effecten komen naar voren uit een recente meta-analyse van 7 studies over sociaal en emotionele leerprogramma s (Durlak et al., 8.). Aanzienlijke verbetering in hun sociale en emotionele vaardigheden en hun houding ten opzichte van zichzelf, anderen en de school (Wells, ; Payton et al. 8). In de klas laten de leerlingen meer prosociaal gedrag zien en minder verstorend en agressief gedrag (Wells, ). Leerlingen ervaren minder (niveau van) depressies (Greenberg, 3; Payton et al. 8). Leerlingen scoren hoger op een gestandaardiseerde prestatietest in vergelijking met leerlingen die niet hebben deelgenomen aan een programma (Goleman, 199). Uit onderzoek blijkt dat het effect van sociaal emotionele leerprogramma s van toepassing is op leerlingen uit zowel stedelijke als plattelandsgebieden. De programma s hebben tevens effect op leerlingen met verschillende etnische achtergronden (Payton et al. 8) Ergotherapie en Health Promotion Tabel : Vergelijking van Health Promotion en Ergotherapie Health Promotion Participatie in de gemeenschap Empowerment Social justice Grotere autonomie voor de gemeenschap Belang van een actieve en betekenisvolle levensstijl Respect voor culturele verscheidenheid (Thibeault & Hebert, 1997) Ergotherapie Waarde van de individu en haar unieke aard, needs, mogelijkheden en groei, participatie in zijn/haar eigen omgeving en gemeenschap. Handelen als spil van het leven Empowerment en enablement Ergotherapeuten, cliënten en mensen uit de omgeving zijn gelijken Social justice Grotere autonomie voor de individu en de gemeenschap Belang van een actieve en betekenisvolle levensstijl; therapeutische dimensie op handelen Respect voor culturele verscheidenheid en minderheidsgroepen Onderzoeksrapport DosNaSalú Juni, 1 Pagina 18

19 De waarden van de ergotherapie komen sterk overeen met de basisprincipes van de Health Promotion. Er is één uitzondering, het betrekken van de gemeenschap gebeurt binnen Health Promotion veel explicieter dan binnen de ergotherapie. Echter laten nieuwe ontwikkelingen zien dat er op dit moment binnen de ergotherapie een definiëring van maatschappijgerichte ergotherapie aan het ontstaan is. Wat betekent het als ergotherapeuten het hebben over community? De doelgroep van de Ergotherapie is niet meer alleen het individu, het kan ook worden aangeboden aan echtparen, groepen mensen, populaties, en ook een gemeenschap (Polatajko et al., 7; Satink et al., 1)..5. Enquêtes ergotherapeuten Er is een respons geweest van vijftien ergotherapeuten vanuit Nederland en drie vanuit Curaçao. Vanwege de lage respons van de Curaçaose ergotherapeuten is besloten deze niet te gaan vergelijken met de Nederlandse enquêtes. De Curaçaose respons is te laag geweest om representatieve conclusies uit te kunnen trekken. Daarom is besloten om deze uitkomsten hier niet te vermelden. Onderstaand de resultaten van de enquêtes ingevuld door Nederlandse ergotherapeuten. Voor uitgebreidere resultaten, zie bijlage en. Resultaten De enquête is ingevuld door vijftien ergotherapeuten die allen ervaring hebben met kinderen. Onder de antwoorden is een grote verscheidenheid. Er zijn twee stellingen waar alle ergotherapeuten het mee eens zijn, dit zijn de stellingen: Een ergotherapeut kan zich richten op een basisschoolkind dat moeite heeft met concentratie en aandacht binnen de les. Een ergotherapeut kan hulp bieden wanneer een basisschoolkind moeite heeft met zelfstandig werken. 9,8 procent van de ergotherapeuten is het eens met de stelling: Een ergotherapeut kan zich richten op het creëren van een schoolplein dat mogelijkheden biedt tot activiteiten en samen spelen. De volgende onderwerpen zijn door meer dan 8 procent positief beantwoord: Samen spelen van een basisschoolkind. Het eigen keuzes leren maken van een basisschoolkind. Het uiten van emoties van een basisschoolkind binnen activiteiten. Het creëren van een veilige leeromgeving in de klas. Docenten instrueren hoe om te gaan met kinderen die extra aandacht vereisen. Uit de vraag welke onderwerpen de ergotherapeuten gemist hebben kwam duidelijk de betrokkenheid van de ouders naar voren. Naar aanleiding van deze enquête is het onderwerp sociaal emotioneel welzijn bij basisschoolkinderen en ergotherapie niet verder te concretiseren. De onderwerpen die met tachtig procent of meer positief beantwoord zijn, zullen meegenomen worden in het onderzoek. Onderzoeksrapport DosNaSalú Juni, 1 Pagina 19

20 .5.3 Interviews ergotherapeuten Er is gesproken met twee ergotherapeuten en één manager van de revalidatie, welke goed zicht had op de werkzaamheden van de ergotherapeuten. Hieronder is de conclusie van deze interviews weergegeven. Voor uitgebreidere resultaten, zie bijlage 3. Conclusie Alle geïnterviewde ergotherapeuten hebben in Nederland gestudeerd, zoals de meesten op het eiland. Hierdoor verschillen de uitgangspunten van ergotherapie niet zoveel met die van Nederland. In Curaçao zijn echter wel minder middelen en moet men creatiever zijn. Ook verschillen de regels omtrent vergoedingen e.d. met Nederland. Over het algemeen moeten cliënten hier meer zelf betalen. Pas wanneer er een revalidatie-indicatie is gegeven door een revalidatiearts komt de cliënt in aanmerking voor vergoeding. Deze vergoeding gebeurd dan door de Algemene Verzekering Bijzondere Ziektekosten (AVBZ). Er komen al wel ergotherapeuten op basisscholen, maar dit is zeer sporadisch. Vragen die zo af en toe naar voren komen, zijn: o Goed zitten in de klas (voor kinderen vanuit de therapeutische peutergroep) o Voorwaarden scheppen zodat blinde of slechtzienden kinderen kunnen participeren op een reguliere basisschool. Er liggen zeker kansen op basisscholen voor de ergotherapeuten op het eiland. Ergotherapeuten zouden actief kunnen zijn bij: o Schrijf- en knipproblematiek o Concentratiestoornissen o Advisering over passend meubilair en een juiste zithouding o Advisering over hoe een kind met een beperking op een reguliere basisschool goed kan participeren. Omtrent het sociaal emotioneel welzijn en ergotherapie is wisselend gereageerd door de geïnterviewde. Er is zeker een link volgens de ergotherapeuten. Ook is verbetering omtrent dit onderwerp gewenst, maar ook het motorische gedeelte behoeft nog aandacht. Tevens is het altijd een samenwerking tussen het fysieke en de sociaal emotionele gebied. Het beïnvloed elkaar. Een ergotherapeut richt zich niet enkel en alleen op het sociaal emotioneel welzijn. Dit gebeurd altijd in nauw overleg met de psycholoog of maatschappelijk werker. Een directe link tussen scholen en ergotherapeuten is zeer gewenst, er ligt voldoende problematiek waarbij een ergotherapeut kan helpen. Het beroep is helaas nog te onbekend, waardoor scholen hun weg nog niet weten te vinden naar een ergotherapeut. Onderzoeksrapport DosNaSalú Juni, 1 Pagina