De voorzitter van Commissie Samenleving. Geachte voorzitter,

Transcriptie

1 Rabin S. Baldewsingh Wethouder van Sociale zaken, Werkgelegenheid, Wijkaanpak en Sport. Retouradres: Postbus 12600, 2500 DJ Den Haag De voorzitter van Commissie Samenleving Uw brief van Uw kenmerk Ons kenmerk BSW/ RIS Doorkiesnummer adres Aantal bijlagen Onderwerp Handhaving en fraude, resultaten 2015 en vooruitblik 2016 Datum 17 mei 2016 Geachte voorzitter, Vorig jaar heb ik u uitgebreid geïnformeerd over de fraudeaanpak en de resultaten van fraudebestrijding. De aanpak van fraude is een speerpunt in het huidige coalitieakkoord. Misbruik maken van sociale voorzieningen ondergraaft de solidariteit in de samenleving en ik wil dat stevig aanpakken. Ik sta voor een beleid dat streng maar rechtvaardig is, met oog voor de menselijke maat. In mijn brief van 26 mei 2015 (RIS ) heb ik een aantal plannen gepresenteerd voor In deze commissiebrief ga ik in op de resultaten hiervan en de voornemens voor Tevens informeer ik u over de toekomstige wijzigingen op gebied van wet- en regelgeving. Voortgang van werk in uitvoering 2015 Intensivering Bijzonder Onderzoek Tijdens de bespreking van de Programmabegroting 2015 heb ik aangegeven dat ik mij in 2015 extra wilde inspannen met als doel meer fraude op te sporen. Afdeling Bijzonder Onderzoek (BO) heeft, om deze ambitie te verwezenlijken, extra medewerkers aangenomen die voor een deel afkomstig waren uit het klantenbestand van de bijstand. Na een periode van opleiding en inwerken zijn deze medewerkers vanaf maart 2015 aan de slag gegaan. Ik kan u met gepaste trots melden dat de doelen zijn gehaald. De in het coalitie-akkoord opgenomen ambitie was om, door 1,3 mln. te investeren in meer personeel, netto tenminste 2,5 mln. extra aan fraude op te sporen en aan besparingen in te boeken. Deze ambitie is gehaald! Er is voor 2,2 mln. méér aan fraudevorderingen vastgesteld. Daarnaast is door het voorkómen, verlagen en beëindigen van nog eens ruim 2 mln. bespaard. De bruto opbrengst betreft ruim 4,3 mln. Veronique Schwiebbe

2 BSW/ Na aftrek van de investering van 1,3 mln. in extra personeel komt de netto opbrengst op ruim 3 mln. Hiermee is mijn ambitie zelfs overstegen met ruim 0,5 mln. BO heeft dit jaar extra ingezet op verschillende projecten, zoals het afleggen van huisbezoeken bij het aanvragen van een uitkering (ruim 900) en het fraude-alert maken van de medewerkers van andere afdelingen van SZW. Financial Intelligence Unit (FIU) In het voorjaar van 2015 is de samenwerking met het FIU gestart. In deze samenwerking worden meldingen van ongebruikelijke transacties van Haagse bijstandsgerechtigden nader onderzocht door de consulenten Handhaving van BO. Zij stellen vast in hoeverre er sprake is van fraude en zo ja, welke omvang de fraude heeft. Het ten onrechte ontvangen bijstandsbedrag wordt teruggevorderd. Zo nodig wordt de uitkering ook beëindigd. In 2015 zijn er 60 onderzoeken uitgevoerd in het kader van deze samenwerking waarbij er 0,8 mln. aan fraude is vastgesteld. De samenwerking met het FIU wordt in 2016 voortgezet. Preventie Het voorkómen van fraude is beter dan het achteraf vaststellen. Den Haag neemt deel aan het jaarlijkse onderzoek Kennis van de verplichtingen en detectiekans dat in opdracht van het Ministerie van SZW wordt uitgevoerd door het onderzoeksbureau Ipsos. Uit de resultaten van 2014 is gebleken dat de respondenten uit Den Haag over het algemeen redelijk op de hoogte zijn van de verschillende verplichtingen. Toch is er altijd verbetering mogelijk, ik wil onbedoelde fraude zoveel mogelijk uitbannen. Ik wil voorkomen dat mensen, doordat ze niet precies wisten welke informatie de gemeente moet hebben voor het bepalen van het recht op uitkering, geconfronteerd worden met een fraudevordering en een boete. Daarom wordt er nu een informatiecampagne ontwikkeld waarin wordt uitgelegd welke gegevens altijd moet worden doorgegeven. Het ontwikkelen van de campagne heeft wat vertraging opgelopen vanwege prioriteit op andere werkzaamheden zoals het inzetten op extra handhavingsactiviteiten en het inwerken van een heel team aan nieuw personeel. De start van de informatiecampagne zal nog voor de zomer plaatsvinden. Smartbox Smartbox toont geen fraude aan, maar is een applicatie waarmee bijstandsgerechtigden met een verhoogd risico op fraude kunnen worden opgespoord. Uit succesvol aangetoonde fraudezaken zijn kenmerken gehaald die een voorspellende waarde voor het vaststellen van fraude kunnen hebben. Als mensen aan meerdere kenmerken voldoen, betekent dat niet dat zij ook fraude plegen. De signalen die uit Smartbox naar boven komen vormen een startpunt voor nader onderzoek naar de rechtmatigheid van de verstrekte uitkering. Het gebruik van Smartbox zorgt ervoor dat de beschikbare capaciteit voor fraudeonderzoek op een efficiënte manier kan worden ingezet. Momenteel wordt Smartbox doorontwikkeld naar een zogeheten Machine-learning systeem. Dit is een concept om computers zelfstandig te laten leren op basis van data. Terugkoppelingen van de rechtmatigheidsonderzoeken, zowel positief als negatief, worden verwerkt in Smartbox. Door deze nieuwe informatie te verwerken leert Smartbox welke kenmerken meer of minder waarde hebben. Hiervan maakt Smartbox vervolgens gebruik bij de eerstvolgende koppeling. Vermogensonderzoek in het buitenland Het opsporen van verzwegen bezit en vermogen in het buitenland via het samenwerkingsverband met het bedrijf Verifast is in 2015 onder druk komen staan. Staatssecretaris Klijnsma heeft, mede naar aanleiding van enkele uitspraken van de Centrale Raad van Beroep (CRvB), in de verzamelbrief van november 2015 duidelijk gemaakt dat het opsporen van fraude een kerntaak is van de gemeente, welke niet mag worden uitbesteed aan andere partijen. Ook in Den Haag werd gebruik gemaakt van een externe partij voor vermogensonderzoek in het buitenland. De samenwerking met deze partij is op grond van de uitspraken van de CRvB en de Staatssecretaris stopgezet.

3 BSW/ Voor onderzoek naar vermogen in het buitenland mag en kan vooralsnog alleen gebruik gemaakt worden van het Internationaal Bureau Fraude-informatie (IBF), onderdeel van de directie Handhaving van het UWV. Het IBF is door het ministerie van SZW aangewezen als coördinatiepunt voor grensoverschrijdende uitwisseling van fraude-informatie en dient als zodanig het publieke belang. Resultaten 2015 Handhaving op de rechtmatigheid van de verstrekte heeft in 2015 tot resultaten geleid. Onderstaand treft u de meest in het oog springende resultaten. Tabel 1: Onderzoeken (aantallen en vastgestelde fraudevorderingen) Aantal afgehandelde onderzoeken Aantal onderzoeken met resultaat (fraude vastgesteld) Bedrag vastgestelde fraudevorderingen Regulier ,- - Extra inzet , Toelichting bij tabel 1: In 2015 zijn er 3420 fraudeonderzoeken gedaan, met meer resultaat dan in Door het inzetten van extra mensen op het afdoen van meldingen en signalen was in het reguliere proces wat meer tijd voor de grotere en tijdrovender onderzoeken en het inzetten op verschillende projecten. De onderzoeken hebben 2058 keer fraude aangetoond. Dit was 230 vaker dan in Van de 3420 onderzoeken heeft 60% tot resultaat geleid. In totaal is in 2015 voor ,- aan fraudevorderingen vastgesteld. Dit is ruim 2,2 mln. meer ten opzichte van Het gemiddelde fraudebedrag in 2015 is 3.900,-. Dit is gestegen ten opzichte van het gemiddelde fraudebedrag van 2014, dat bedroeg. Deze stijgingen zijn mede te verklaren uit het feit dat in 2015 een aantal grotere fraudeonderzoeken is uitgevoerd en er extra medewerkers zijn ingezet. De extra medewerkers zijn vanaf maart 2015 gestart met het doen van onderzoeken. Zij hebben 884 onderzoeken gedaan. In 370 van deze onderzoeken is fraude aangetoond. In totaal is er door de extra medewerkers ,- aan fraude opgespoord en vastgesteld. Ik wil hierbij wel een nuancering maken met betrekking tot de financiële resultaten van deze vorderingen. De ervaring leert dat het totaalbedrag aan vastgestelde fraude niet geheel daadwerkelijk wordt terugbetaald, gemiddeld wordt over een periode van 20 jaar op alle uitstaande vorderingen van SZW 73% terugbetaald. Het is niet mogelijk om alle uitstaande vorderingen volledig te incasseren. Redenen hiervoor zijn divers. De belangrijkste zijn: mensen vertrekken met onbekende bestemming of komen te overlijden, waardoor incasso niet langer mogelijk is. Vorderingen met een ontstaansdatum vóór 2013 kunnen, onder voorwaarden, na vijf jaar worden kwijtgescholden conform het Haags kwijtscheldingsbeleid. Fraudevorderingen met een ontstaansdatum vanaf 2013 komen pas na tien jaar aflossing voor kwijtschelding in aanmerking. Verder werkt de gemeente mee aan minnelijke en wettelijke schuldhulpverleningstrajecten waardoor niet de volledige vordering wordt geïncasseerd. Het feit dat niet alles wordt terugbetaald pleit eens te meer voor het belang van het voorkomen en het vroegtijdig signaleren van fraude.

4 BSW/ Het vaststellen van fraude heeft gevolgen. Behalve het terugvorderen van het ten onrechte ontvangen bedrag zijn er ook gevolgen voor de uitkering. Deze wordt verlaagd of beëindigd, al naar gelang er nog recht op bijstand bestaat. De verlaagde en beëindigde vertegenwoordigen een waarde in euro s. Er wordt gerekend met een gemiddelde uitkering op jaarbasis. Ook de naar aanleiding van een fraudeonderzoek afgewezen worden gemeten. In deze gevallen wordt het verstrekken van een onterechte bijstandsuitkering voorkómen. De besparingen die met verlaging of beëindiging van de uitkering gepaard gaan, worden in tabel 2 en 3 weergegeven. Tabel 2: Besparing in aantallen Aantal afgewezen (voorkómen van instroom in bijstand) Aantal verlaagde Aantal beëindigde Regulier Extra inzet Toelichting bij tabel 2: In 2015 zijn er op grond van fraudeonderzoek 125 verlaagd, 578 werden beëindigd. Verlagingen vinden plaats als het recht op uitkering wel blijft bestaan maar niet meer volledig, bijvoorbeeld omdat er inkomsten moeten worden verrekend. In 2014 waren dit respectievelijk 214 verlagingen en 508 beëindigingen. In totaal zijn er 124 meer afgewezen en 73 meer beëindigd dan in Daar staat tegenover dat er 89 minder zijn verlaagd naar aanleiding van fraudeonderzoek. Van deze aantallen hebben de extra medewerkers 131 aanvragen afgewezen, 10 verlaagd, en 113 beëindigd. Tabel 3: Besparingen in euro s Kolom A Kolom B Kolom C Besparing aan Besparing aan beëindigde verlaagde Besparing aan afgewezen (voorkómen instroom in bijstand) , , ,- - Regulier , , ,- - Extra inzet , , , , , ,- Toelichting bij tabel 3: Voor een voorkómen en/of een beëindigde uitkering wordt uitgegaan van een besparing van ,- per jaar. Voor een verlaging wordt uitgegaan van een besparing van 7.000,- per jaar. In totaal (bovenste regel kolom A + B + C) werd er in ,- bespaard aan niet verstrekte uitkering door fraudeonderzoek. In 2014 was dit ,-. Door de extra medewerkers is in ,- bespaard aan niet verstrekte uitkering De som van terugvorderingen (tabel 1) en besparingen (tabel 3) levert voor 2015 een bedrag van ,- op. In 2014 was dit

5 BSW/ Bij fraude wordt niet alleen de teveel betaalde uitkering teruggevorderd, maar volgt er in de meeste gevallen ook een sanctie in de vorm van een boete. Tabel 4: Boetes (aantallen en euro s) Boetes Boete in Toelichting bij tabel 4: In 2015 was de boete gemiddeld 1380,- dit is lager dan de gemiddelde boete van 2014, deze bedroeg 1544,-. (zie verder bij ontwikkelingen bestuurlijke boete) Ontwikkelingen bestuurlijke boete Vanaf 2013 is de Wet aanscherping handhaving en sanctiebeleid SZW-wetgeving (Fraudewet) van kracht en wordt er bij fraude een bestuurlijke boete opgelegd. In principe bedroeg deze boete 100% van het fraudebedrag, tenzij er sprake was van verminderde verwijtbaarheid. Na invoering van de wet ontstond er maatschappelijke discussie over de gevolgen en toepassing van deze wet. Uit onderzoek van de nationale ombudsman (2014) bleek ook dat een boete van 100% ook opgelegd werd als uitkeringsgerechtigden te laat waren met het geven van inlichtingen of zich vergisten. De ombudsman vond de hoogte van de boete daarmee niet in verhouding met het vergrijp en hij adviseerde de minister Asscher bij geringe verwijtbaarheid een boete te hanteren van 10%. In november 2014 doet de Centrale Raad van Beroep (CRvB) uitspraak over de boete oplegging: er moet rekening gehouden worden met de mate van verwijtbaarheid. De Haagse boetestructuur werd hierop aangepast: een boete van 100% werd alleen nog opgelegd als er sprake was van aantoonbare opzet, een boete van 50% bij gewone verwijtbaarheid (als opzet niet bewezen kan worden) en 10% bij verminderde verwijtbaarheid. Dit verklaart ook de daling van de gemiddelde boetehoogte ten opzichte van In januari 2016 heeft de CRvB nieuwe uitspraken gedaan met als gevolg dat bij de boeteoplegging ook naar de draagkracht van betrokkene gekeken moet worden. Bovendien moet betrokkene uitzicht hebben op het daadwerkelijk kunnen aflossen van de boetevordering. Dit betekent dat de hoogte van de Haagse boetestructuur opnieuw is aangepast en fraudegevallen vanaf 30 november 2015 op de nieuwe wijze worden afgehandeld. Het gewijzigd Haagse boetebeleid kent nu de volgende boete-hoogtes voor bijstandsgerechtigden: In geval van aantoonbare en bewezen opzet wordt de boete vastgesteld op 24 maanden x 10% van de bijstandsnorm; In die gevallen dat er sprake is verwijtbaar gedrag, maar niet van opzet, wordt de boete vastgesteld op 12 maanden x 10% van de bijstandsnorm; Is er sprake van verminderde verwijtbaarheid, dan wordt de boete 6 maanden x 10% van de bijstandsnorm. Als mensen inkomen of loon hebben wordt de maandelijkse boete op basis van de ruimte, die de beslagvrije voet biedt, berekend volgens de formule: netto besteedbaar inkomen inclusief vakantietoeslag minus 90% van de bijstandsnorm. Het gevolg van dit nieuwe boetebeleid zal zijn dat boetes in het algemeen lager zullen worden. Plannen voor 2016 Bijzonder Onderzoek Het jaar 2016 staat in het teken van het doorgaan op de ingeslagen weg. Het college zal zich onverminderd in blijven zetten om fraude op te sporen en misbruik tegen te gaan.

6 BSW/ Behalve het onderzoeken van meldingen en signalen, zal de afdeling BO ook deel blijven nemen aan projecten zoals het voorkomen van instroom in de bijstand, het uitvoeren van thema-controles en het fraude-alert maken en houden van medewerkers van andere afdelingen. Ook onderzoek ik of er mogelijkheden zijn om door verdere intensivering van inzet op fraude tot verdere besparingen op de uitkeringslasten te komen. Ik moet hierbij opmerken dat extra inzet op fraudebestrijding op termijn niet meer zal leiden extra rendement op het bijstandsbudget. Op enig moment zullen wij het break-even point bereiken dat de inzet en kosten van extra personeel niet meer opwegen tegen de opbrengsten. Informatiecampagne Preventie is een belangrijk onderdeel van fraudebestrijding. Als mensen niet weten welke informatie zij verplicht zijn te verstrekken, dan is een fout snel gemaakt. Voorkomen moet worden dat deze, vaak onbedoelde, fouten tot terugvorderingen leiden met een boete op de koop toe. Nog voor deze zomer zullen alle bijstandsgerechtigden door middel van een brochure worden geïnformeerd over de te verstrekken informatie die verband houdt met het recht op bijstand. Mijn doel is om de onbedoelde fraude zoveel mogelijk terug te dringen. Frauderesultaten en Bijstandsmiddelen De ambitie van onze coalitie om netto minimaal 2,5 mln. extra aan fraude op te sporen is ingegeven door onze opvatting dat fraude onze sociale zekerheid ondermijnt en dan ook bestreden moet worden. Doelstelling van het fraudebeleid is dan ook gedragsverandering te bewerkstelligen en fraudeurs aan te pakken. Daarnaast heeft fraudeopsporing ook een positieve bijdrage in het terugdringen van het tekort op de bijstandsmiddelen. In 2015 is in ruim 700 gevallen de uitkering is stopgezet of verlaagd en in 478 gevallen de uitkeringsaanvraag afgewezen. Via deze wegen is er in 2015 totaal 23,7 mln. minder aan bijstandsgelden uitgegeven. Verder wordt er als gevolg van fraudeonderzoek 8,0 mln. teruggevorderd en ruim 1,1 mln. aan bestuurlijke boetes opgelegd. Het totale resultaat door fraudebestrijding bedraagt bijna 10% van de door het Rijk beschikbare bijstandsbudget. Door aanpassing van het boetebeleid zal in 2016 het bedrag aan bestuurlijke boetes enigszins dalen. Ondanks deze grote positieve bijdrage van fraudebestrijding zal hiermee de situatie met betrekking tot ons tekort op de bijstandsmiddelen zich niet wijzigen. Ik zie hier een duidelijke aanknopingspunt voor de discussie met het Rijk dat het tekort op onze bijstandsmiddelen niet door Haags gemeentelijk beleid wordt veroorzaakt maar door een verkeerd werkend verdeelmodel. Ondanks dat wij bijna 10% van het bijstandsbudget aan fraude weten op te sporen, zullen wij in 2016 rekening moeten houden dat wij een beroep moeten doen op het vangnet. Tenslotte Het fraude- en boetebeleid binnen de sociale zekerheid blijft aan verandering onderhevig, onder meer door de uitspraken van de CRvB in november 2014 en januari Het kabinet ziet mede hierdoor aanleiding om de huidige Fraudewet te wijzigen. Recent heeft het kabinet de aanpassingen van de Fraudewet en het bijbehorende Boetebesluit aangeboden aan de Tweede Kamer. De verwachting is dat de wijzigingen per 1 januari 2017 in werking zullen treden. Met de wetswijziging beoogd het kabinet een uitvoeringspraktijk waarbij de boetes in verhouding staan met de ernst en de verwijtbaarheid van de overtreding, terwijl er tevens ruimte is voor maatwerk en flexibiliteit in de uitvoering. Dit sluit goed aan bij de Haagse visie ten aanzien van fraude. Het is immers van belang dat fraude stevig bestreden dient te worden, maar er tegelijkertijd oog is voor preventie, goede informatie en individuele situaties.

7 BSW/ De wetswijziging zal leiden tot een aanpassing van de Haagse Verordening maatregelen, fraude en verrekenen bestuurlijke boete. Het raadsvoorstel tot wijziging van deze verordening kunt u in het laatste kwartaal van dit jaar verwachten. Rabin Baldewsingh, wethouder