Geachte voorzitter, Voortgang van werkzaamheden in Onderstaand licht ik de belangrijkste plannen en projecten kort toe.

Transcriptie

1 Typ teksttyp teksttyp tekst Rabin S. Baldewsingh Wethouder van Sociale Zaken, Werkgelegenheid, Wijkaanpak en Sport 030 Retouradres: Postbus 12600, 2500 DJ Den Haag Aan de voorzitter van de Commissie Samenleving Datum 22 augustus 2017 Onderwerp Handhaving en fraude, resultaten 2016 en de ontwikkelingen voor 2017 en 2018 RIS Contactpersoon V. Schwiebbe Dienst Sociale Zaken en Werkgelegenheidsprojecten Afdeling Beleid Telefoonnummer adres Geachte voorzitter, Jaarlijks informeer ik u over de fraudeaanpak en de resultaten van fraudebestrijding. De aanpak van fraude is een speerpunt in het huidige coalitieakkoord. Misbruik maken van sociale voorzieningen ondergraaft de solidariteit in de samenleving en dit wordt stevig aangepakt. In mijn brief van 17 mei 2016 (RIS ) heb ik aangegeven wat mijn plannen waren voor In deze brief ga ik in op de resultaten van handhaving en fraude en de ontwikkelingen voor 2017 en Daarna ga ik kort in op de wijzigingen in het boetebeleid per januari 2017, welke volgen uit veranderende wet- en regelgeving. Ik sluit af met de plannen die ik voor 2017 en verder in gang heb gezet. De komende periode wil ik breder inzetten op preventie en het verbeteren van de nalevingsbereidheid, waarbij ik gebruik wil maken van inzichten uit de gedragswetenschappen. Als mensen weten wat van hen wordt verwacht, kunnen ze er ook beter aan voldoen. Dit leidt dan weer tot een afname van de ten onrechte verstrekte bijstand wat tegelijk effect heeft op het terugdringen van het Buig-tekort. Voortgang van werkzaamheden in 2016 Onderstaand licht ik de belangrijkste plannen en projecten kort toe. Bijzonder Onderzoek Fraude met bijstandsgeld wordt opgespoord door de afdeling Bijzonder Onderzoek. Bij de Programmabegroting van 2015 is een extra intensivering van Bijzonder Onderzoek afgesproken teneinde meer onderzoeken te doen en daarmee een fors hoger bedrag aan fraude te kunnen vaststellen. De eerste investeringen hebben plaatsgevonden in 2015 en de gestelde doelen zijn in dat jaar ook ruimschoots gehaald (RIS ). In 2016 is de afdeling voortgegaan op de ingeslagen weg om zoveel mogelijk onderzoeken te doen en deze met een zo goed mogelijk resultaat af te ronden. In 2016 is daarbij tijd geïnvesteerd in het opleiden van nieuwe medewerkers door ervaren krachten, waardoor een deel van de capaciteit niet beschikbaar was voor het afhandelen van fraudeonderzoeken. Dit heeft echter niet geleid tot een noemenswaardige daling van het aantal onderzoeken. Gemeente Den Haag Postbus T Spui DJ Den Haag Den Haag

2 Preventie In mijn vorige brief heb ik aangegeven een informatiecampagne te zullen starten. In augustus 2016 is aan iedere bijstandsgerechtigde een brochure toegezonden met de kernboodschap om veranderingen die betrekking hebben op wonen, inkomsten en vermogen op tijd door te geven. In de brochure wordt aangegeven welke informatie belangrijk is en wat de consequenties zijn als men wijzigingen te laat of niet doorgeeft. Het voorkómen van fraude en vooral van onbedoelde fraude is beter dan achteraf fraude vaststellen. Als de uitkering meteen aan alleen diegenen die er recht op hebben en naar de juiste hoogte wordt verstrekt, hoeft er achteraf minder onderzoek plaats te vinden naar de rechtmatigheid van de verstrekte uitkering. Dit heeft meerdere voordelen: de kosten van de verstrekte bijstand worden lager, er is minder capaciteit nodig voor onderzoek achteraf en er is minder capaciteit nodig voor het beheren en incasseren van fraudevorderingen, zodat deze uren anders kunnen worden ingezet. Daarom doet Den Haag mee aan het jaarlijkse onderzoek Kennis van de verplichtingen en detectiekans dat in opdracht van het Ministerie van SZW wordt uitgevoerd door Ipsos. De resultaten van 2015 en 2016 laten zien dat de Haagse bijstandsgerechtigden in het algemeen redelijk op de hoogte zijn. Zo is 86% van de geïnterviewden goed op de hoogte van de verplichting om inlichtingen te verstrekken. Het gemiddelde in Nederland is 88%. Dat geeft aan dat er ruimte is voor verbetering. In 2017 zal er gekeken worden op welke manier we onze burgers nog beter kunnen informeren. Handhaving aan de poort Een uitkeringsaanvraag en de afhandeling daarvan vinden voor een deel digitaal plaats. Om te voorkomen dat mensen die geen recht hebben op een uitkering toch een uitkering ontvangen is in juni 2015 gestart met het project handhaving aan de poort. Bij twijfel over de verstrekte gegevens vindt extra controle plaats. Vaak leidt deze controle tot een huisbezoek om de woonsituatie vast te kunnen stellen. Ook kan in geval van twijfel over de verstrekte gegevens een wat dieper en breder rechtmatigheidsonderzoek worden uitgevoerd of wordt de aanvrager uitgenodigd voor een gesprek waarin beter kan worden doorgevraagd op de situatie. Door het tegenhouden van de onterechte instroom wordt fraude voorkomen. Haags Economisch Interventie Team (HEIT) Het HEIT is een samenwerkingsverband tussen de (Rijks)Belastingdienst (waaronder de douane), de Inspectie SZW (ISZW), het UWV, de Politie en de diensten DSO, BSD en SZW van de gemeente Den Haag. Het HEIT zoekt waar nodig aansluiting bij in- en externe partners zoals de Haagse Pandenbrigade (HPB), Stedin, de brandweer en de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA). Het HEIT voert controles uit, gericht op de opsporing van misstanden in de horeca & detailhandel en mensenhandel/prostitutie. In 2016 heeft het HEIT in de stad 925 controles uitgevoerd. Door SZW zijn in totaal 126 signalen van mogelijke fraude in onderzoek genomen. Niet alle onderzoeken zijn al afgerond of leiden tot het opsporen van fraude: bij sommige signalen is geen sprake van bijstand of waren de werkzaamheden bekend. Onder de afgeronde onderzoeken kon in 64 zaken fraude worden vastgesteld. In deze gevallen werd de uitkering verlaagd of beëindigd vanwege inkomsten. Het ten onrechte teveel ontvangen bedrag wordt teruggevorderd. De financiële resultaten zijn in onderstaande overzichten meegenomen. Financial Intelligence Unit (FIU) De in 2015 aangevangen samenwerking met het FIU is in 2016 voortgezet. Door deze samenwerking worden meldingen van ongebruikelijke transacties van Haagse bijstandsgerechtigden nader onderzocht door de consulenten Handhaving van de afdeling Bijzonder Onderzoek. Zij stellen vast in hoeverre er sprake is van fraude en zo ja, welke omvang de fraude heeft. In 2016 is er van de 48 ontvangen signalen in 33 zaken fraude vastgesteld. Het ten onrechte ontvangen bijstandsbedrag wordt teruggevorderd. Zo nodig wordt de uitkering ook beëindigd. 2/7

3 Smartbox Smartbox toont geen fraude aan maar is een applicatie waarmee belanghebbenden met een verhoogd risico op fraude beter kunnen worden opgespoord. Uit succesvol aangetoonde fraudezaken zijn kenmerken gehaald die een voorspellende waarde kunnen hebben voor het vaststellen van fraude. Als mensen aan meerdere kenmerken voldoen wordt dit gesignaleerd, maar betekent dat niet dat zij ook fraude plegen. De signalen die uit Smartbox naar boven komen vormen een startpunt voor nader onderzoek naar de rechtmatigheid van de verstrekte uitkering. Het gebruik van Smartbox zorgt ervoor dat de voor fraudeonderzoek beschikbare capaciteit efficiënt kan worden ingezet. In 2016 is begonnen om Smartbox door te ontwikkelen tot een machine learning systeem: dit is een manier om de applicatie zelfstandig te laten leren op basis van teruggekoppelde data. Bijstandsgerechtigden worden op basis van verschillende kenmerken geselecteerd voor een rechtmatigheidsonderzoek. Resultaten uit de onderzoeken worden teruggekoppeld in Smartbox, die op basis van die nieuwe gegevens nieuwe berekeningen kan maken voor de eerstvolgende selectie van bijstandsgerechtigden die in aanmerking kunnen komen voor een rechtmatigheidsonderzoek. Het doel is om de beschikbare onderzoekscapaciteit efficiënter in te zetten op die signalen die leiden tot herziening of intrekking van de uitkering. Resultaten 2016 in cijfers In de onderstaande tabellen zijn de resultaten van de verschillende disciplines en projecten samengevoegd. De fraudezaken welke worden voorgelegd aan de rechtbank krijgen voor een deel een vervolg in het strafrecht in de vorm van een taakstraf of (voorwaardelijke) gevangenisstraf. Tabel 1: Onderzoeken (aantallen en vastgestelde fraudevorderingen) Aantal afgehandelde onderzoeken Aantal onderzoeken met resultaat (fraude vastgesteld) Bedrag vastgestelde fraudevorderingen , ,- Toelichting bij tabel 1: Bij de start van een onderzoek is de uitkomst ongewis: vooraf is niet duidelijk in hoeverre er daadwerkelijk sprake is van fraude en vervolgens is onbekend hoe het financiële resultaat zal uitpakken. Het gegeven dat zowel in 2015 als in 2016 zo n 60% van de onderzoeken tot een resultaat leidt geeft aan dat de onderzoekscapaciteit met gelijke efficiëntie is ingezet ten opzichte van In 2016 zijn er 60 fraudeonderzoeken minder afgehandeld dan een jaar eerder. Het aantal onderzoeken waarbij er feitelijk fraude kon worden aangetoond daalde met 47 naar In percentage bleef het resultaat echter gelijk: in beide jaren werd er in 60% van de afgehandelde onderzoeken fraude vastgesteld. In totaal is er voor ,- aan fraude vastgesteld, dit is 2,5 mln. minder dan er in 2015 werd vastgesteld. In 2015 was nog sprake van een werkvoorraad van oudere meldingen waardoor de te onderzoeken periode langer en de omvang van de fraude groter was. In 2016 waren deze oudere meldingen weggewerkt en konden de onderzoeken dichter op de melding worden opgestart en afgerond. De te onderzoeken periode werd korter, de omvang van de fraude kleiner en daarmee het vastgestelde fraudebedrag lager. Het gemiddelde fraudebedrag in 2016 is 2.707,-. Dit is gedaald ten opzichte van 2015, toen bedroeg het gemiddelde fraudebedrag 3.900,- 3/7

4 Incasso van fraudevorderingen Enige nuancering aangaande de incasso van vastgestelde fraudevorderingen is wel op zijn plaats. Ervaringen uit het verleden wijzen uit dat het niet mogelijk is om het gehele uitstaande bedrag aan openstaande vorderingen te incasseren. Redenen hiervoor zijn verschillend: mensen vertrekken met onbekende bestemming of komen te overlijden, waardoor incasso niet meer mogelijk is. Fraudevorderingen met een ontstaansdatum vóór 2013 worden onder voorwaarden na vijf jaar kwijtgescholden conform het Haags kwijtscheldingsbeleid. (Fraudevorderingen die sinds 2013 zijn ontstaan komen pas na tien jaar aflossing voor kwijtschelding in aanmerking.) Hoge fraudevorderingen worden zelden tot nooit helemaal afgelost: bij het bepalen van de aflossing houden we rekening met de wettelijke beslagvrije voet. Besparingen Behalve de vaststelling en het terugvorderen van het teveel of ten onrechte ontvangen bedrag, zijn er nog andere gevolgen voor de uitkering. Naar aanleiding van vastgestelde fraude kan de uitkering worden aangepast naar de juiste omstandigheden of worden beëindigd als het recht op bijstand niet (meer) aanwezig is. De verlaagde of beëindigde vertegenwoordigen een waarde in euro s waarbij er gerekend wordt met een gemiddelde uitkering op jaarbasis. Ook de aan de poort afgewezen worden gemeten en omgezet in euro s. In deze gevallen wordt het verstrekken van een onterechte bijstandsuitkering immers voorkómen. De besparingen die met verlagen of beëindigen van de uitkering gepaard gaan, worden in tabel 2 en 3 weergegeven. Tabel 2: Besparing in aantallen Aantal afgewezen (voorkómen van instroom in de bijstand) Aantal verlaagde Aantal beëindigde Toelichting bij tabel 2: In 2016 zijn er op grond van fraudeonderzoek 86 verlaagd en 573 werden beëindigd. Verlaging vindt plaats als het recht op uitkering wel blijft bestaan maar niet meer volledig, bijvoorbeeld omdat er inkomsten moeten worden verrekend of omdat er sprake is van samenwoning. Het aantal verlagingen neemt af, ondanks dat er sprake is van een min of meer gelijk aantal onderzoeken. Tabel 3: Besparingen in euro s Kolom A Kolom B Kolom C Totaal Besparing aan afgewezen (voorkómen instroom in de bijstand) Besparing aan verlaagde Besparing aan beëindigde , , , , , , , ,- Toelichting bij tabel 3: In tabel 3 wordt het aantal afgewezen, verlaagde en beëindigde zoals weergegeven in tabel 2, omgezet in euro s. 4/7

5 Voor het voorkómen en het beëindigen van een uitkering wordt uitgegaan van een besparing per uitkering van ,- per jaar. Voor een verlaging wordt uitgegaan van een besparing per uitkering van 7.000,- per jaar. Doordat er minder verlagingen waren in 2016, is het bedrag in euro s wat daarmee samenhangt, lager. In totaal werd er in ,- bespaard aan niet verstrekte. In 2015 was dit ,-. Dat is een verschil van ,-. De som van terugvorderingen (tabel 1) en besparingen (tabel 3) levert voor 2016 een bedrag van ,- op. In 2015 was dit ,-. Dat is een verschil van ,- In Den Haag is sprake van een handhavings- en fraudebeleid, dat twee benaderingen combineert: enerzijds wordt ingezet op het opsporen en vaststellen van fraude waarbij het financieel resultaat een manier is om succes te meten. Anderzijds wordt ingezet op de preventieve kant waarbij, door goed te informeren en te sturen op het tijdig verstrekken van informatie, fraude kan worden voorkomen. Het gevolg van die combinatie zal zijn dat er in de toekomst steeds minder fraude zal worden vastgesteld. Het lagere financieel resultaat over 2016 kan dus een indicatie zijn dat het Haagse beleid effect heeft. Bestuurlijke boete Sinds januari 2013 is de Wet aanscherping handhaving en sanctiebeleid van SZW-wetgeving (hierna: Fraudewet) van kracht en moet een boete worden opgelegd als een bijstandsgerechtigde zich niet houdt aan de inlichtingenplicht. Wetgeving schreef voor dat een eerste boete 100% van het benadelingsbedrag betrof. In geval van verminderde verwijtbaarheid mocht de gemeente een lager percentage vaststellen. De wetgeving werd landelijk als disproportioneel beschouwd, met te weinig ruimte om te variëren in de boetes. Naar aanleiding van verschillende uitspraken door de Centrale Raad van Beroep in 2014 en 2016, is de Fraudewet formeel per 1 januari 2017 aangepast. Het gemeentelijk beleid werd vooruitlopend op de wetswijziging al gedurende heel 2016 uitgevoerd. De 100%-boete is niet meer standaard op te leggen zoals dit in 2013 werd voorgeschreven, maar er moet een individuele beoordeling aan ten grondslag liggen. Hierbij moet worden gekeken naar de mate van verwijtbaarheid, de persoonlijke omstandigheden en de draagkracht van de persoon die de inlichtingenplicht schond. Er moet uitzicht zijn op het kunnen aflossen van de boetevordering binnen redelijke termijn. Dit heeft een gedifferentieerd boetebeleid tot gevolg gehad, waardoor er veel beter maatwerk kan worden geleverd. Deze wijzigingen in de wet- en regelgeving zijn opgenomen in het Haagse boetebeleid. De boete is sinds 2016 niet meer een percentage van het benadelingsbedrag, maar wordt berekend naar een percentage van de bijstandsnorm. Het gevolg is, zoals ik in mijn vorige brief ook al aangegeven had, dat de hoogte van de boetes in het algemeen lager is geworden. In onderstaande tabel wordt dit zichtbaar. Tabel 4: Boetes (aantallen en euro s) Boetes in aantallen Boetes in euro s Boetes gemiddeld ,- 1262, ,- 1380,- Plannen voor 2017 en verder 5/7

6 In 2016 werd zichtbaar dat meer investeren in het afhandelen van meer fraudeonderzoeken niet per definitie leidt tot een toename van het resultaat. Dit is terug te zien in tabel 1: hieruit blijkt dat ondanks slechts een geringe afname van het aantal onderzoeken, een aanzienlijk lager bedrag aan fraude is vastgesteld in vergelijking met het jaar ervoor. Voor een deel komt dit omdat het onderzoek dichter op de melding kon worden gestart waarmee de te onderzoeken periode korter, de fraude kleiner en het vastgestelde fraudebedrag lager kon worden vastgesteld. Daarnaast is het voorafgaand aan een onderzoek niet duidelijk of er daadwerkelijk sprake is van fraude, en zo ja, tot welk financieel resultaat dit leidt. Ook kan het lagere financiële resultaat een indicatie zijn dat het Haagse beleid effect heeft. Voor de toekomst wil ik van preventie een speerpunt maken en nog meer gaan inzetten op het voorkomen van fraude. Focus op Preventie Preventie zal in de komende jaren (2017 en verder) een grotere plaats innemen binnen het domein van handhaving en naleving. Onder leiding van professor Marc Hertogh van de Rijksuniversiteit Groningen is een (meerjarig) onderzoek gaande naar fraudebestrijding en hoe de nalevingsbereidheid te vergroten. Het onderzoek is opgezet vanuit het inzicht dat meer handhaving niet persé leidt tot meer naleving. Onderzocht wordt wat dan wèl leidt tot een grotere bereidheid tot het spontaan voldoen aan de verplichtingen die de Participatiewet stelt aan bijstandsgerechtigden. Dit onderzoek wordt met grote belangstelling gevolgd. Behalve vanuit de wetenschap is er ook vanuit de VNG, Kenniscentrum Handhaving en Naleving, het ministerie van SZW en Divosa volop aandacht en interesse voor het verbeteren van de nalevingsbereidheid via preventieve maatregelen. Het ministerie stimuleert een aantal gemeenten om een proef te doen om de nalevingsbereidheid met betrekking tot de inlichtingenplicht te verbeteren. Soms is een klein duwtje in de goede richting ( nudging ) al genoeg aanmoediging tot het voldoen aan de verplichtingen. Uit de wetenschappelijke literatuur (bijvoorbeeld: Fenger, M. & Voorberg, W. (2013). Uitkeringsfraude in perspectief en Fenger, M. & Strüwer, T. (2016) De effecten van klantcontacten in de Participatiewet) blijkt daarnaast dat persoonlijk contact leidt tot een grotere nalevingsbereidheid. Ik vind het belangrijk dat mensen hun verplichtingen nakomen: voorkomen van fraude is beter dan het achteraf vaststellen ervan. Informeren Een onderdeel van de preventie-opgave is dat we onze burgers op verschillende manieren en momenten informeren over de rechten en plichten die verbonden zijn aan het ontvangen van bijstand. De informatie moet breed beschikbaar en goed terug te vinden zijn én het moet gemakkelijk zijn voor de burger om inlichtingen op tijd te verstrekken. Ter illustratie: in 2016 zijn er 791 boetes opgelegd. In 756 gevallen waren dit boetes in de twee laagste categorieën van verwijtbaarheid (verwijtbaar en verminderd verwijtbaar). Dat betekent dat mensen zich voor een deel niet bewust waren van de relevantie van de te verstrekken inlichtingen. Deze onbewuste fraude wil ik in de komende jaren fors terugdringen. Kosten Het voorkomen van fraude heeft in meerdere opzichten een positief effect op de kosten. Ten eerste levert het voorkomen van een aanvraag, omdat er geen recht op bijstand is, direct een besparing op aan niet uitbetaalde uitkering. Ten tweede bespaart het inzet van capaciteit ten behoeve van invorderingsactiviteiten achteraf, als er een uitkering ten onrechte wordt verstrekt. 6/7

7 Dienstverlening SZW zet in op het continu verbeteren van de dienstverlening. Goed contact met de burger is daarbij één van de uitgangspunten. Het contact kan worden aangegrepen om de burger te informeren en te adviseren. Tegelijk kan de burger in een persoonlijk contact makkelijker vragen stellen en voldoen aan de verplichting om inlichtingen te verstrekken. Veel van onze bijstandsgerechtigden behoren tot de groep kwetsbare burgers waarvoor SZW extra aandacht heeft. Zo is er een aantal specifieke principes geformuleerd waaraan de dienstverlening aan de kwetsbare burger moet voldoen. Belangrijk hierin is aandacht voor de vraag van burgers en het streven hen daarmee verder te helpen. Voor mijn missie op het gebied van preventie is het persoonlijk contact dat hiermee gemoeid is van onschatbare waarde. Tot slot Er is nog voldoende te bewerkstelligen op het gebied van naleving, handhaving en het opsporen van fraude. In 2017 ligt de focus op preventie en tegelijkertijd het blijven uitvoeren van een stevig handhavings- en opsporingsbeleid. Dit college blijft hard optreden tegen fraude, want misbruik van sociale voorzieningen ondergraaft de solidariteit in de samenleving. Uw commissie zal in 2018 opnieuw worden geïnformeerd over de behaalde resultaten. Met vriendelijke groet, Rabin Baldewsingh wethouder 7/7