Gemeente Den Haag. De voorzitter van Commissie Samenleving BSW/ RIS mei 2015

Transcriptie

1 Wethouder van Sociale zaken, Werkgelegenheid, Wijkaanpak en Sport, Rabin S. Baldewsingh Gemeente Den Haag De voorzitter van Commissie Samenleving BSW/ RIS mei 2015 Handhaving en fraude, resultaten 2014 en vooruitblik 2015 Geachte voorzitter, Aanpak van fraude is een speerpunt in mijn beleid; mensen die opzettelijk misbruik maken van sociale voorzieningen ondergraven de solidariteit in de samenleving en dat wil ik stevig aanpakken. Zo staat dat ook in het Haagse Coalitieakkoord In de Commissievergadering van 30 oktober 2014 heb ik aangekondigd met plannen te komen om in 2015 concreet invulling te geven aan de intensivering van mijn fraudebeleid. In deze brief zet ik deze plannen uiteen. Om invulling te geven aan deze ambitie zet ik de komende jaren extra mensen en middelen in. Bijzonder trots ben ik erop dat van de 18 nieuwe medewerkers er 12 zijn geworven binnen het klantenbestand van de bijstand. Daarmee wordt de capaciteit uitgebreid voor de onderzoeken. Maar ik blijf ook inzetten op het verhogen van de effectiviteit door gebruik te maken van nieuwe technieken. Tegelijkertijd is het goed om ons te realiseren dat de wetgever fraude heeft gedefinieerd als het niet op tijd nakomen van de inlichtingenverplichting. Slordigheid en niet binnen de gestelde termijn informatie aanleveren wordt ook aangemerkt als fraude. De Centrale Raad van Beroep heeft inmiddels geoordeeld dat de wetgever bij de nieuwe Fraudewet onvoldoende rekening heeft gehouden met de gradaties van verwijtbaarheid en de sanctie daarom in veel gevallen disproportioneel is. De definitie van fraude door de wetgever komt dus niet perse overeen met hetgeen wij in het dagelijkse spraakgebruik hieronder verstaan. Dat maakt het voor burgers niet eenvoudiger. In mijn plannen zal ik dan ook niet alleen aandacht hebben voor opsporing en handhaving, maar ook op een goede informatieverstrekking. Ik zal daarvoor een informatiecampagne opzetten zodat bijstandsgerechtigde burgers weten wat van hen wordt verwacht. VM Schwiebbe

2 BSW/ Tenslotte maak ik van de gelegenheid gebruik om u te informeren over de stappen die ik in 2014 heb ondernomen en tot welke resultaten deze hebben geleid. Ook zal ik ingaan op de aangekondigde wetswijziging van de zogenaamde Fraudewet (Wet aanscherping handhaving en sanctiebeleid van SZWwetgeving). Handhaving in de keten van dienstverlening Handhaving op de rechtmatigheid van de verstrekte uitkering bestaat uit informeren, controleren, confronteren en sanctioneren en is daarmee een onlosmakelijk en logisch onderdeel van de dienstverlening. Handhaving is te zien als gedragsbeïnvloeding, ervoor zorgen dat mensen het juiste doen om het recht op uitkering te behouden. Aan het recht op bijstand zijn verschillende verplichtingen verbonden, zoals de sollicitatieplicht en de reintegratieplicht. Daarnaast staat de inlichtingenplicht centraal bij fraude en handhaving. Inlichtingenplicht Van bijstandsgerechtigden wordt vanuit de wet verwacht dat zij onverwijld, uit eigen beweging dan wel op verzoek van de gemeente, mededeling doen van alle voor de bijstandsverlening relevante informatie. Aan de hand van de door de burger verstrekte gegevens wordt het recht op bijstand bepaald. Informeert men de gemeente verkeerd, onvolledig of niet, dan is het recht op bijstand eigenlijk niet vast te stellen, en ontstaat er risico op terugvordering van de uitkering en het opleggen van een boete. Fraude Sinds de invoering van de Fraudewet is fraude in de bijstandswet gedefinieerd als het niet nakomen van de inlichtingenplicht. Houdt men zich niet aan deze verplichting, dan is er al snel sprake van fraude. Fraude kent verschillende gradaties. Behalve dat er mensen zijn die opzettelijk inlichtingen verzwijgen om er financieel beter van te worden, zijn er mensen die niet precies weten welke inlichtingen van belang zijn om door te geven. Of nog even wachten met doorgeven dat men samenwoont totdat het zeker is. Deze gradaties zijn bepalend voor de bepaling van de bestuurlijke boete. Op deze boetes kom ik later in deze brief nog terug. Inlichtingenplicht van de gemeente De inlichtingenplicht is een elementair onderdeel in het uitkerings- en handhavingsproces. Niet alleen voor de bijstandsgerechtigde overigens: de gemeente op haar beurt moet de bijstandsgerechtigde goed inlichten over de rechten en plichten die verbonden zijn aan het ontvangen van een bijstandsuitkering. Als bijstandsgerechtigden op de hoogte zijn van hun verplichtingen en op de hoogte zijn van de consequenties die het gevolg zijn van hetgeen zij doen of nalaten, dan kunnen zij ook verantwoordelijk worden gehouden voor het naleven van de verplichtingen, waaronder de plicht om de gemeente te informeren over relevante wijzigingen die het recht op uitkering kunnen beïnvloeden. Ontwikkelingen in 2014 In 2014 is een aantal initiatieven onderzocht op mogelijke toepassing in de uitvoering, waaronder initiatieven op het gebied van informatie gestuurd handhaven. Deze initiatieven worden onderstaand toegelicht. Afdeling Bijzonder Onderzoek Bijzonder Onderzoek is in 2014 een groot verander- en verbetertraject ingegaan waarbij is geïnvesteerd in het verder opleiden en professionaliseren van medewerkers. De medewerkers hebben een ontwikkeling doorgemaakt van vakspecialist naar generalist. Ook is er geïnvesteerd in de aanschaf van ondersteunende middelen. Er is bijvoorbeeld een programma voor internet rechercheren aangeschaft en I-pads inclusief de ontwikkeling van een huisbezoeken-app waarmee de handhavers ter plaatse de verkregen informatie kunnen verwerken. Hierdoor zijn zij flexibeler en breder inzetbaar geworden, waardoor er in 2014 aanzienlijk meer onderzoeken zijn gedaan.

3 BSW/ Daarnaast heeft de afdeling ingezet op het fraude-alerter maken van collega s van andere afdelingen bij SZW wat geleid heeft tot meer fraudemeldingen. Fraudemeldingen komen op verschillende manieren binnen: niet alleen via medewerkers, maar ook via burgers en de signalen van het Inlichtingenbureau. Met het verbetertraject is tevens een grote stap gezet ten aanzien van het vergroten van het efficiencyrendement van de fraudeonderzoeken. Waar in 2013 nog 38% van de onderzoeken tot het vaststellen van fraude leidde, is dit percentage in 2014 gestegen naar 53%. Over de investeringen in de afdeling welke vanaf 2015 plaatsvinden, wordt u verderop in deze brief geïnformeerd. Smartbox Smartbox is een computerprogramma dat sinds juni 2014 wordt ingezet als instrument om de rechtmatige verstrekking van de uitkering te onderzoeken. Het programma biedt SZW de technische ondersteuning om gegevens uit de verschillende bestanden naast elkaar te zetten. Het resultaat van de koppeling van bestanden toont geen concrete fraude aan, maar vormt het startpunt van nader onderzoek. Smartbox is gevuld met variabelen die zijn geselecteerd op basis van succesvol aangetoonde fraudezaken in Den Haag. Uit deze fraudezaken zijn overeenkomende kenmerken gehaald die tot op zekere hoogte een voorspellende waarde hebben voor het vaststellen van fraude. Er wordt gebruik gemaakt van SZW-eigen bestanden die betrekking hebben op verschillende onderdelen van de dagelijkse uitvoeringspraktijk. Daarnaast maken we gebruik van de signalen van het Inlichtingenbureau en is er, via het uitkeringen-systeem ( Socrates ) een koppeling met het BRP (Basis Registratie Personen) aanwezig. Ook vóór Smartbox maakten we gebruik van de signalen van het Inlichtingenbureau en BRP, dat is niet nieuw. Smartbox maakt het echter mogelijk om alle gegevens uit de verschillende bestanden direct in één overzicht naast elkaar te zetten. Bij de ontwikkeling van Smartbox is optimaal rekening gehouden met de voorschriften van het CBP (College Bescherming Persoonsgegevens). Er worden in de toepassing geen privacyregels geschonden. Smartbox is slechts aan een beperkt aantal medewerkers beschikbaar gesteld. De gegevens die in eerste instantie worden getoond zijn anoniem. Pas op het moment dat besloten wordt dat nader fraudeonderzoek is geïndiceerd, worden de persoonsgegevens erbij gehaald. Financial Intelligence Unit (FIU) De FIU valt onder het ministerie van Veiligheid en Justitie en voert de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme uit. De FIU beschikt over signalen omtrent ongebruikelijke en verdachte transacties. De (incidentele) samenwerking tussen SZW en FIU kende altijd een succesvol resultaat in de vorm van het vaststellen van fraude. Die successen waren aanleiding om te onderzoeken in hoeverre de samenwerking tussen SZW en FIU structureel kan worden vormgegeven. Regelmatig worden via geldtransactiekantoren transacties uitgevoerd om crimineel geld wit te wassen. Doorgaans houdt de witwasser er wat geld aan over. SZW kijkt alleen naar de witwasser met een bijstandsuitkering. Voor SZW is het feit dat het beschikken over- en het overmaken van gelden niet wordt gemeld van belang. De rechtmatige verstrekking van de uitkering is op dat moment in het geding. Vermogensonderzoek in het buitenland Het opsporen van verzwegen bezit en vermogen in het buitenland is een belangrijk thema in het handhavingsbeleid binnen de sociale zekerheid. SZW Den Haag maakt voor het uitvoeren van vermogensonderzoek in het buitenland, net als andere Nederlandse gemeenten, gebruik van de diensten van het IBF (Internationaal Bureau Fraude-informatie). Vermogensonderzoeken in het buitenland zijn in het algemeen langdurig en complex en daarmee kostbaar. Dit mag echter geen reden zijn om dergelijke onderzoeken dan maar achterwege te laten. Vaak zijn er grotere bedragen mee gemoeid, het betreffen doorgaans zaken als woningen en grond in eigendom.

4 BSW/ In 2013 is SZW gestart met een proef in het kader van vermogensonderzoek in het buitenland waarbij gebruik wordt gemaakt van de inzet van Verifast, een dochteronderneming van ACCS International (een gerechtsdeurwaarderskantoor in Eindhoven). Het gaat hierbij om onderzoeken naar bezit dan wel vermogen in het buitenland dat, ondanks expliciete vraagstelling, niet is gemeld door de bijstandsgerechtigde. Deze proef omvatte een onderzoek naar twaalf casussen in vier verschillende landen. Het onderzoek is nog gaande, de eerste resultaten waren veelbelovend: er is in acht gevallen bezit aangetoond dat niet eerder was gemeld terwijl er wel expliciet naar werd gevraagd. Het is echter juridisch ingewikkeld om gegevens op te kunnen vragen in het buitenland, dit heeft een vertragende werking op de afronding van de proef. Status van de proef is dat recent de bewijsstukken in het buitenland zijn opgevraagd. De ontvangst ervan wordt binnenkort verwacht. Vervolgens kan er een eindoordeel worden gegeven over de rechtmatigheid van verstrekte bijstand. De resultaten van deze proef zijn van belang om tot een structurele inzet te besluiten van het doen van vermogensonderzoek in het buitenland teneinde misbruik van bijstand te voorkomen. Onderzoeksvraag aan het NFI Aan het NFI (Nederlands Forensisch Instituut) is opdracht gegeven om een risico-analyse uit te voeren, volgens de regels van het CBP, met als doel te onderzoeken of er binnen bestanden van andere gemeentelijke diensten factoren aanwezig zouden kunnen zijn, met een fraude-voorspellende waarde. Hiervoor zijn bestanden met betrekking tot vergunningen en belastingen van DSO, DPZ en DSB gebruikt, naast de bij SZW in gebruik zijnde bestanden, inclusief de signalen van het Inlichtingen Bureau en de gegevens van het BRP. Het onderzoek bestond uit twee fasen. In de eerste fase is een risico-analyse uitgevoerd, waarbij in kaart is gebracht welke risicofactoren samenhangen met fraude. De tweede fase omvatte de fraudesignalering, waarbij bepaald werd hoe de risicofactoren in de praktijk benut zouden kunnen worden voor het opsporen van fraude. Met scherpere risicoprofielen als beoogd eindproduct. Uit de eindrapportage van het NFI is echter gebleken dat de bestanden van andere concerndelen op dit moment geen ondersteunende bijdrage kunnen leveren in het vaststellen van risicofactoren die de opsporing van fraude kunnen verbeteren. Er is dan ook geen reden om op dit moment verdere initiatieven te ontwikkeling met betrekking tot het koppelen van bestanden van concern-partners. Met deze conclusie is het traject met het NFI afgerond. Resultaten 2013 & 2014 In 2013 werd de Fraudewet aangescherpt. Het toepassen van een maatregel bij fraude werd vervangen door het opleggen van een bestuurlijke boete, waarvan er in 241 werden opgelegd. Vanwege dit overgangsjaar zouden percentages een vertekend beeld geven, zodoende ontbreken zij in het onderstaande overzicht. De ambitie van Bijzonder Onderzoek voor 2014 was om een slag te maken in resultaat en professionalisering. Dat heeft zijn vruchten al direct afgeworpen. Onderstaand treft u de meest in het oog springende resultaten van 2013 en 2014: tabel 1: onderzoeken (aantallen en vastgestelde fraudevorderingen) Aantal Aantal onderzoeken met resultaat afgehandelde (fraude vastgesteld) onderzoeken Bedrag vastgestelde fraudevorderingen

5 BSW/ Toelichting bij tabel 1 In 2014 zijn er 3438 fraudeonderzoeken gedaan, dit waren er 625 meer dan in 2013 Deze onderzoeken hebben 1828 keer fraude aangetoond, dit was 753 keer vaker dan in 2013 In totaal is in 2014 voor ,- aan fraudevorderingen vastgesteld Het gemiddelde fraudebedrag in 2014 is Dit is gedaald ten opzichte van het gemiddelde fraudebedrag van 2013, dit bedroeg Deze daling is toe te juichen: fraude wordt sneller opgespoord waardoor het schadebedrag per fraudezaak kleiner is. Het vaststellen van fraude heeft gevolgen. Behalve het terugvorderen van het ten onrechte ontvangen bedrag zijn er ook gevolgen voor de uitkering. Deze wordt verlaagd of beëindigd, al naar gelang er nog recht op bijstand bestaat. De besparingen die met verlaging of beëindiging van de uitkering gepaard gaan, worden in tabel 2 en 3 weergegeven. tabel 2: besparing in aantallen Aantal afgewezen uitkeringen (voorkómen van instroom in bijstand) Aantal verlaagde uitkeringen Aantal beëindigde uitkeringen Toelichting bij tabel 2 Sinds 2013 worden ook de naar aanleiding van een fraudeonderzoek afgewezen uitkeringen gemeten. In deze gevallen wordt het verstrekken van een onterechte bijstandsuitkering voorkómen. In 2014 zijn er op grond van fraudeonderzoek 214 uitkeringen verlaagd en 508 uitkeringen werden beëindigd. Verlagingen vinden plaats als het recht op uitkering wel blijft bestaan maar niet meer volledig, bijvoorbeeld omdat er inkomsten moeten worden verrekend. In 2013 waren dit respectievelijk 197 verlagingen en 374 beëindigingen. Deze verlaagde en beëindigde uitkeringen vertegenwoordigen een waarde in euro s. Er wordt gerekend met een gemiddelde uitkering op jaarbasis. tabel 3: besparingen in euro s Besparing aan afgewezen uitkeringen (voorkómen instroom in bijstand) Besparing aan verlaagde uitkeringen Besparing aan beëindigde uitkeringen Toelichting bij tabel 3 Voor een voorkómen en/of een beëindigde uitkering wordt uitgegaan van een besparing van per jaar. Voor een verlaging wordt uitgegaan van een besparing van per jaar. In totaal werd in 2014 een bedrag van 13,5 mln. bespaard aan niet verstrekte uitkering. De som van terugvorderingen (tabel 1) en besparingen (tabel 3) levert voor 2014 een bedrag van op. Bij fraude wordt niet alleen de teveel betaalde uitkering teruggevorderd, maar volgt er ook een sanctie. Tot in 2013 werd er een maatregel toegepast. Vanaf 2013 trad de Fraudewet in werking die voorschrijft dat er bij fraude een bestuurlijke boete moet worden opgelegd.

6 BSW/ tabel 4: Maatregelen (aantallen) en boetes (aantallen en euro s) Maatregelen Boetes Boete in (In werking treden van de Fraudewet, overgangsjaar) Toelichting bij tabel 4 De maatregelen die in 2013 nog werden opgelegd, hadden betrekking op de afhandeling van fraudezaken van vóór 2013 of van fraudezaken die nog voortduurden in In 2014 was de boete gemiddeld 1544, dit is lager dan de gemiddelde boete van 2013, deze bedroeg Medewerkers van Bijzonder Onderzoek participeren tevens in het HEIT (Haags Economisch Interventie Team) en de HPB (Haagse Pandbrigade). Uw commissie Bestuur is separaat per brief van de burgemeester over de resultaten van het HEIT geïnformeerd. Plannen voor 2015 en de uitvoering hiervan Met onderstaande plannen geef ik de collegeambitie ten aanzien van het opsporen van fraude en het voorkomen van misbruik van sociale zekerheidsgelden nader vorm. Enkele van deze plannen zijn al in de uitvoeringsfase aangekomen, andere plannen zullen deze fase in de loop van het jaar bereiken. Preventie Het voorkomen van fraude is beter dan het achteraf vaststellen. Eerste pijler in 2015 is daarom inzet op preventie: onderzoeksbureau Ipsos heeft in het najaar van 2014 in opdracht van het ministerie SZW het (landelijke) onderzoek Kennis van de verplichtingen en detectiekans uitgevoerd. Dit onderzoek is gericht op de totale sociale zekerheid waaronder de bijstand. Den Haag heeft hieraan deelgenomen om zo te weten te komen in hoeverre de Haagse bijstandsgerechtigde op de hoogte is van de aan de bijstand verbonden verplichtingen. De uitkomsten van het onderzoek worden verwacht in het voorjaar van 2015 en zullen de basis vormen van een breed communicatieplan om onze burgers nóg beter te informeren. Dit zodat zij behoed kunnen worden voor het per ongeluk maken van vergissingen en zich daarmee voor grote problemen in de vorm van een fraudevordering en een boete gesteld zien. Intensivering bijzonder onderzoek Extra inzet op fraude-onderzoek loont: tijdens de Programmabegroting heb ik aangegeven dat ik in mln extra aan fraude wil opsporen. Per januari 2015 zijn er daarom 18 extra medewerkers gestart bij de afdeling bijzonder onderzoek. Door de inzet van deze extra medewerkers is het mogelijk om méér meldingen en signalen die eerder binnen de bestaande capaciteit niet konden worden opgepakt - tot een succesvolle afhandeling te laten komen. De personele uitbreiding biedt tevens ruimte om extra thematische onderzoeken te doen op het bestaande klantbestand. Financial Intelligence Unit Ik noemde hiervoor al een mogelijke samenwerking met de FIU. In februari 2015 heeft SZW naar aanleiding van een verkennend onderzoek in 2014 structurele samenwerkingsafspraken gemaakt met de FIU. De eerder opgedane ervaringen met FIU-meldingen en de ervaringen uit Rotterdam en Amsterdam waren aanleiding om ook voor Den Haag een samenwerkingsverband te starten. Meldingen van ongebruikelijke transacties door Haagse bijstandsgerechtigden worden nader onderzocht door de Sociale Recherche, een speciaal team bij Bijzonder Onderzoek. Al naar gelang de bevindingen kan de uitkering worden voortgezet of beëindigd en teruggevorderd. Deze samenwerking ondersteund de doelstelling van het college om meer fraude op te sporen.

7 BSW/ De speerpunten voor 2015 zijn dan samenvattend als volgt: Een informatiecampagne over de inlichtingenplicht zodat bijstandsgerechtigde burgers weten wat van hen wordt verwacht. Onbedoelde fraude wordt hiermee zo ver mogelijk teruggedrongen. Inzetten op het opsporen en vaststellen van fraude: o extra menskracht voor het afhandelen van fraudeonderzoeken; o het gebruik maken van de mogelijkheden tot bestandskoppelingen, themaonderzoeken en de samenwerkingsafspraken met de FIU. Ontwikkelingen in de wetgeving in 2015 In de laatste maanden van 2014 vormde een samenloop van gebeurtenissen, zoals het rapport van de Nationale Ombudsman Geen fraudeur, toch boete. Een onderzoek naar de uitvoering van de Fraudewet, het rapport van Inspectie SZW De boete belicht en de uitspraak van de CRvB (Centrale Raad van Beroep) met betrekking tot de uitvoering van het boetebeleid in de sociale zekerheid (ECLI:NL:CRVB:2014:3754) van 24 november j.l. de aanleiding voor het Ministerie van SZW om de Fraudewet opnieuw tegen het licht te houden. Het samenvattende oordeel van de CRvB luidt dat de huidige Fraudewet onjuist en disproportioneel is en daarmee geen recht doet aan het evenredigheidsbeginsel uit de Algemene wet bestuursrecht. De minister van SZW heeft in de Verzamelbrief van december 2014 aangekondigd dat hij in 2015 met een wetswijziging zal komen. Daarop vooruitlopend heeft de minister aan gemeenten verzocht hun boetebeleid aan te passen waarbij de uitspraak van de CRvB richtinggevend is. Dienst SZW Den Haag heeft gevolg gegeven aan het verzoek van het ministerie om een gewijzigd boetebeleid te ontwikkelen. Tevens is voldaan aan het verzoek om alle nog te nemen besluiten en alle op 24 november 2014 nog niet onherroepelijk geworden besluiten te heroverwegen met het in acht nemen van de uitspraak. De CRvB geeft als richtlijn dat bij verminderde verwijtbaarheid een boetepercentage van 25% passend is. Door de Nationale Ombudsman wordt de aanbeveling gedaan dat een boete bij verminderde verwijtbaarheid ten hoogste 10% zou moeten bedragen. Den Haag heeft al vanaf het begin van de Fraudewet in de verordening opgenomen dat de boete bij verminderde verwijtbaarheid 10% zal bedragen. Dit percentage blijft, in ieder geval tot aan de wetswijziging, ongewijzigd. Het Haagse boetebeleid kent nu de volgende boete-percentages: Een boete is 100% van het benadelingsbedrag wanneer opzet is bewezen. In gevallen waarin opzet niet aantoonbaar is en er ook geen sprake is van verminderde verwijtbaarheid wordt een boete van 50% van het benadelingsbedrag opgelegd. In gevallen waarin sprake is van verminderde verwijtbaarheid wordt de boete vastgesteld op 10% van het benadelingsbedrag. Met verminderde verwijtbaarheid worden die zaken bedoeld waarbij door omstandigheden van sociale, psychische of medische aard de overtreding van de inlichtingenplicht de bijstandsgerechtigde niet volledig is aan te rekenen. Ook onvoorziene omstandigheden waardoor men op dat moment niet in staat was om de inlichtingenplicht na te komen kunnen leiden tot het oordeel verminderde verwijtbaarheid. Tot slot Fraude die willens en wetens wordt gepleegd zal ik met kracht blijven bestrijden! Onbedoelde fraude wil ik met mijn informatiecampagne zoveel mogelijk terugdringen. Ik heb er alle vertrouwen in dat de plannen zoals ik deze zojuist aan u heb voorgelegd een goede basis zijn om de collegeambitie waar te maken. Rabin Baldewsingh, wethouder