NDW Jaaroverzicht 2015

Transcriptie

1 Griffioenlaan 2 Postbus T I LA Utrecht 3502 MA Utrecht E info@ndw.nu NDW Jaaroverzicht 2015 Document historie tabel Datum Versie Status Auteur Beschrijving 10 maart 0.3 Concept HvdPoel 14 april 0.4 Concept HvdPoel Opm MT en GF verwerkt 26 april 0.5 Concept HvdPoel Opm FB verwerkt Datum: 12 mei 2016 Pagina 1 / 26

2 Inhoud 1 Voorwoord 3 2 Databank Actuele verkeersgegevens Statusgegevens Historische gegevens Historische databank Big Data in DiTTLab 7 3 Ondersteunende diensten Inkoop van gegevens Nieuwe inkoopstrategie Raamovereenkomst Inkoop en beheer van ICT-systemen Beheer van gemeenschappelijk dataportaal Kwaliteitsmonitoring Standaardisatie 11 4 Gebruik NDW-data NDW Productie-omgeving NDW Open Data Service Toepassingenoverzicht op website 16 5 Projecten Nationaal Toegangspunt ITS Beter Benutten en Beter Benutten Vervolg 19 6 Organisatie NDW Ondernemingsplan Partners Raad van Toezicht NDW evaluatie Aansturing en inhoudelijk overleg Uitvoeringsorganisatie Kennis delen Financiën 26 Datum: 12 mei 2016 Pagina 2 / 26

3 1 Voorwoord In dit jaaroverzicht terugblikken op 2015 is meteen ook een blik werpen in de toekomst. Veel NDWactiviteiten stonden in 2015 in het teken van het ons voorbereiden op de toekomst. Een toekomst waarin Big Data een steeds belangrijker plek gaat innemen, waarin connected en coöperatief rijden om snelle datalevering vraagt en waarin de rollen van markt en overheid op het gebied van verkeersdoorstroming en verkeersveiligheid opnieuw zullen worden bepaald. In dit verband is het - denk ik - goed aan te halen wat in het Overkoepelend eindrapport van 1 maart 2016 over de In Car proef van PPA (PraktijkProef Amsterdam) wordt aanbevolen: Verhoog de prioriteit bij wegbeheerders om VM/VI-data te ontsluiten. Bevorder proactief dat alle publieke verkeersmanagementdata (inclusief OV, spoor, fiets), verkeersregelscenario s en VRI- en publieke parkeerdata binnen afzienbare tijd worden aangeboden binnen NDW. Op deze wijze kan de overheid een bijdrage leveren aan de kwaliteit van de diensten. Met de toekomstige ontwikkelingen voor ogen is er door NDW in 2015 een nieuwe inwinstrategie geformuleerd waarin moderne inwintechnieken een belangrijke plaats innemen. Er is geïnvesteerd in een aanzienlijke versnelling van de datalevering en in een grotere flexibiliteit in dataformaten. En samen met DiTTlab van de TU Delft bouwt NDW aan een NDW Traffic Observatory dat erop gericht is om uit de historische verkeersgegevens - in combinatie met andere data - nieuwe kennis op te doen over het voorspellen van verkeer. Dit is bouwen aan de toekomst van NDW terwijl de actuele data 24/7 beschikbaar zijn, de historische databank almaar beter gevuld raakt en steeds meer afnemers de data gebruiken in hun producten en diensten. Ik wil daarom mijn dank uitspreken aan allen die bij NDW zijn betrokken, zowel de collega's van de NDW-partners (in het bijzonder de leden van Raad van Toezicht, Opdrachtgeversberaad en Partneroverleg), de collega's van de NDW-Uitvoeringsorganisatie, maar ook de collega's van andere stakeholders, zoals serviceproviders en toeleveranciers. Utrecht, mei 2016 Frits Brouwer, directeur NDW Datum: 12 mei 2016 Pagina 3 / 26

4 2 Databank NDW, de Nationale Databank Wegverkeersgegevens, is het meest bekend om het product waar het zijn naam aan te danken heeft: de enorme databank met actuele en historische gegevens. Doel van de databank? Met behulp van de juiste gegevens het verkeer optimaal geleiden en weggebruikers optimaal informeren voor minder files, minder uitstoot van schadelijke stoffen en meer veiligheid. Vanuit een groot aantal bronnen komen verschillende typen verkeersgegevens binnen bij NDW. Deze data worden samengevoegd, opgeslagen en vervolgens verspreid naar de afnemers. De wegbeheerders zelf gebruiken de data om vanuit hun verkeerscentrale het verkeer bij te sturen met route-informatiepanelen en andere verkeersmanagement-instrumenten. Dienstverleners als ANWB, Verkeersinformatiedienst (VID) en INRIX informeren en adviseren reizigers vóór en tijdens de rit via radio, tv, websites, apps en navigatiesystemen. Van de actuele verkeersgegevens wordt een historie opgebouwd. Deze historische data worden gebruikt voor verkeerskundige analyses. 2.1 Actuele verkeersgegevens Actuele verkeersgegevens geven een beeld van de actuele verkeerssituatie op de weg. Het gaat om de volgende gegevens: verkeersintensiteit (het aantal voertuigen dat een meetpunt passeert) puntsnelheid (gemiddelde snelheid van voertuigen die een meetpunt passeren) gerealiseerde of geschatte reistijd voertuigcategorie (afgeleid van de lengte van de passerende voertuigen) In 2015 werden deze gegevens ingewonnen over kilometer aan wegen. Dit is een groei van 800 kilometer ten opzichte van Datum: 12 mei 2016 Pagina 4 / 26

5 Op steeds meer wegen worden actuele verkeersgegevens ingewonnen De meeste groei zit in de gemeentelijke wegen. Deze categorie is afgelopen jaar gegroeid van 1500 naar 2040 km. De groei zit vooral in gemeenten in Noord-Holland, Utrecht, Overijssel en Gelderland. Daarnaast zijn de gemeenten Assen, Leeuwarden en Venlo in 2015 aan het netwerk toegevoegd. Op het provinciale wegennet is de groei vooral zichtbaar in de provincie Noord-Brabant. Hier heeft in de voorgaande periode minder inwinning plaatsgevonden in verband met wijziging van systemen, dus dit is eigenlijk meer een 'terug van weggeweest'-groei. In Gelderland worden meer wegen bemeten en de eerste provinciale wegen in Friesland zijn aan het netwerk toegevoegd. In totaal wordt 1720 km aan provinciale wegen bemeten. Met 3340 km vormen de rijkswegen nog steeds de grootste categorie. 1 NDW netwerk voor de inwinning van actuele verkeersgegevens 1 NDW berekent de weglengte op een andere manier dan het Nationaal Wegenbestand (NWB). In het NWB worden de heenen terugrichting apart geteld, bij NDW niet. In de NDW-databank is 100% dekking van het rijkswegennet. Datum: 12 mei 2016 Pagina 5 / 26

6 2.2 Statusgegevens Statusgegevens is een verzamelterm voor een breed scala aan gegevens die iets zeggen over de beschikbaarheid van de weg. De volgende statusgegevens zijn opgenomen in de NDW-databank: Wegwerkzaamheden en tijdelijke verkeersmaatregelen bij evenementen Dit betreft informatie over de geplande wegwerkzaamheden en verkeersmaatregelen over - in principe - alle wegen in Nederland. Er is een koppeling gemaakt tussen de NDW-databank en de belangrijkste registratiesystemen voor wegwerkzaamheden. Meldingen van files, ongevallen en incidenten Deze informatie is beschikbaar over alle rijkswegen en in uitzonderlijke situaties ook over het onderliggend wegennet. Deze berichten worden in de verkeerscentrales gemaakt en NDW geeft deze direct door aan de afnemers. Veiligheid gerelateerde meldingen Deze gegevens zijn beschikbaar over alle rijkswegen. In de verkeerscentrales van Rijkswaterstaat worden deze berichten gemaakt en NDW geeft deze direct door aan de afnemers. 'Spookrijder gesignaleerd' is hier een voorbeeld van. Status (open of dicht) van bruggen Via meetapparatuur komt een signaal binnen bij de NDW-databank zodra de brug open gaat of weer dicht gaat. Dit signaal wordt direct doorgegeven aan de afnemers van NDW-data. De belangrijkste ontwikkelingen in 2015 waren: 1. Het toevoegen van de veiligheid gerelateerde meldingen aan de databank; 2. Het toevoegen van een groot aantal bruggen, waardoor er eind 2015 gegevens over 47 bruggen beschikbaar waren. RDW publiceert een Digitale Kaart Wegwerkzaamheden op basis van NDW-gegevens. Transporteurs die een ontheffing voor een exceptioneel transport hebben gekregen, zijn verplicht om deze kaart te raadplegen om er zeker van te zijn dat er geen belemmeringen op hun geplande route zijn. Datum: 12 mei 2016 Pagina 6 / 26

7 2.3 Historische gegevens Historische databank De historische databank van NDW gaat terug tot De actuele verkeersgegevens zijn over alle jaren bewaard en beschikbaar voor verkeerskundige analyses, onderzoek en andere doeleinden. De historische databank bevat 200 terabyte aan gegevens. Een groot voordeel van de NDW-databank is dat de gebruikers de beschikking hebben over de gegevens van álle NDW-partners. Omdat er gezamenlijke definities en rekenregels zijn afgesproken, zijn de historische gegevens goed te combineren en te verwerken. Er is een opvraagmodule voor het opvragen van selecties naar tijd en locatie. Deze module is beschikbaar voor NDW-partners en marktpartijen met een Data+Diensten overeenkomst (zie 3.3). Daarnaast is er, alleen voor de NDWpartners, een presentatiemodule die de gegevens direct omzet naar tabellen, kaarten en grafieken Big Data in DiTTLab NDW participeert in DiTTlab met het project NDW Traffic Observatory: het diagnosticeren, voorspellen en schatten van verkeer waarin in een viertal onderzoekslijnen verschillende dataambities van NDW worden gerealiseerd. Met deze samenwerking komen er interessante mogelijkheden om het gebruik en de toepassingen van de NDW-data te vergroten. Dit wordt in een aantal verschillende onderzoekslijnen binnen DiTTLab opgepakt. Het eerste resultaat, een koppeling van statusgegevens en actuele verkeersgegevens aan weergegevens met visualisaties in tijdwegdiagrammen, is in 2015 afgerond. Hierna volgen onderzoekslijnen die betrekking hebben op het schatten en corrigeren van verkeerstoestanden door middel van datafusie, schatten van de verkeersvraag en het multiscale modelleren en voorspellen van verkeer. DiTTLab (Delft Integrated Traffic and Travel Laboratorium) is een stichting waarin TU Delft, CGI en DITCM gezamenlijk optrekken en die onder leiding staat van professor Hans van Lint. Doel is om een open laboratorium in te richten voor het werken met open data en open simulatiemodellen rond verkeer en vervoer en daarbij kennis te ontwikkelen en beschikbaar te stellen. Frits Brouwer, directeur NDW, is voorzitter van de wetenschappelijke programmaraad van DiTTLab. Datum: 12 mei 2016 Pagina 7 / 26

8 3 Ondersteunende diensten Er komt heel wat bij kijken om de enorme hoeveelheid verkeersgegevens op de juiste manier te verwerken en beschikbaar te stellen. Denk hierbij aan zaken als kwaliteitsmonitoring, beheer van ICTsystemen, internationale standaardisatieafspraken, enzovoort. Een groot voordeel van de bundeling van krachten in NDW is dat de afzonderlijke NDW partners deze taken niet allemaal zelf op hoeven te pakken. Dit doet de NDW-uitvoeringsorganisatie voor hen. 3.1 Inkoop van gegevens Nieuwe inkoopstrategie Voor de toekomstige inkoop van verkeersgegevens heeft NDW in 2015 een strategie opgesteld waarin drie hoofdpercelen zijn geformuleerd. Hoofdperceel 1 betreft de transitieperiode waarin de huidige inwininfrastructuur wordt afgebouwd om plaats te maken voor Hoofdperceel 2, het basisnet voor intensiteitgegevens ten behoeve van de aanpassingen in de wet geluidshinder (SWUNG-2) en Hoofdperceel 3 voor reistijden, incidenten en herkomst-bestemmingsgegevens en gerelateerde producten via Floating Car Data en datafusie. Hoofdperceel 1: transitieperiode De aanbestedingen van Hoofdperceel 1 zijn in 2015 afgerond. Deze aanbestedingen betreffen een continuering van de inwinning met de reeds bestaande infrastructuur. ARS T&TT verzorgt de inwinning van actuele verkeersgegevens in grote delen van Zuid-, Midden en West Nederland. Het gaat hierbij om circa 2700 locaties waar intensiteiten en snelheden worden gemeten en om circa 2400 trajecten voor reistijden. Swarco verzorgt de inwinning in grote delen van Noord- en Oost-Nederland. Het gaat om circa 900 locaties waar intensiteiten en snelheden worden gemeten en circa 700 trajecten voor reistijden. Hoofdperceel 2: intensiteitsgegevens SWUNG-2 is een grote aanpassing van de Wet geluidshinder. Met SWUNG-2 zullen de provincies en de waterschappen elke vijf jaar moeten aantonen dat de geluidsproductieplafonds op al de wegen bij hen in beheer niet worden overschreden. Hiervoor moeten de juiste intensiteitsgegevens worden ingewonnen. Binnen NDW hebben de wegbeheerders en uitvoeringsorganisatie in 2015 de nodige voorbereidingen getroffen, zoals projectering van de meetpunten en het ontwikkelen van een modelmatige aanpak. Aanbesteding van de inwinning van de extra gegevens zal in 2016 plaatsvinden. Hoofdperceel 3: inzet FCD en datafusie NDW verwacht dat met de inzet van Floating Car Data (FCD, gegevens uit GPS en mobiele telefoons) en datafusie kosten bespaard kunnen worden bij de inwinning van verkeersgegevens en dat een betere kwaliteit van de data verkregen kan worden. Daarom is in 2015 meer kennis en ervaring opgedaan met deze onderwerpen in een aantal gerichte pilots. Kennis die gebruikt wordt bij de aanbesteding van Hoofdperceel 3, die in de tweede helft van 2016 verwacht wordt. Deze pilots zijn: In de Innovatiecentrale is onderzocht wat de mogelijkheden zijn van FCD in verkeersmanagement. Er is gekeken in hoeverre een wegverkeersleider gebruik kan maken Datum: 12 mei 2016 Pagina 8 / 26

9 van FCD voor zijn werkzaamheden en in welke situaties FCD de huidige lusdata kan vervangen en wanneer dit niet kan. Rond de Velsertunnel heeft een proef plaatsgevonden om de toepasbaarheid van FCD op het onderliggend wegennet te onderzoeken. Informatie uit video-opnames is vergeleken met de reistijddata van vier FCD-leveranciers om de betrouwbaarheid van deze data te onderzoeken. In de provincie Zuid-Holland is de kwaliteit van FCD van drie verschillende leveranciers vergeleken met de kwaliteit van de huidige NDW-inwinning. Deze pilot was eind 2015 nog niet afgerond. De eerste aanbesteding voor het inwinnen van reistijden met FCD heeft plaatsgevonden in de provincie Noord-Brabant. Uit deze pilots en praktijkervaring komt naar voren dat er voldoende vertrouwen is om grootschaliger FCD te gaan inkopen Raamovereenkomst Voor de inkoop van actuele verkeersgegevens heeft NDW via een Europese aanbesteding een raamovereenkomst gesloten met in eerste instantie 11 marktpartijen. In 2015 zijn hier drie partijen aan toegevoegd, namelijk Connection Systems, Cellint Traffic Solutions en Traffic IT Services. De 14 marktpartijen bieden samen een breed scala aan inwindiensten, variërend van gegevensinwinning met behulp van mobiele apparaten (smartphones en navigatiesystemen) tot metingen met systemen langs of in de weg, zoals lussen, camera s en bluetooth-sensoren. Naast hoofdperceel 1 (zie 3.1.1) heeft ook een aantal kleinere aanbestedingen, de zogenaamde minicompetities, onder de raamovereenkomst plaatsgevonden: Doel Soort inwinning Datum aanvang Gunning procedure IJmond-Velsertunnel Narrowcasting: visualisatie actuele 18-nov-15 TomTom reistijdinformatie Provincie Flevoland intensiteiten, puntsnelheden en 4-nov-15 ARS voertuigcategorieën Provincie Utrecht intensiteiten, puntsnelheden en 30-sep-15 HIG voertuigcategorieën Maastricht Bereikbaar reistijden 3-sep-15 ARS DiTTlab Probe Vehicle Data 29-jul-15 BeMobile Groningen Bereikbaar intensiteiten, puntsnelheden en voertuigcategorieën Provincie Friesland intensiteiten, puntsnelheden en voertuigcategorieën 16-mrt jan-15 Swarco Swarco Bij deze aanbestedingen is de flexibiliteit van de nieuwe raamovereenkomst een groot voordeel. NDW kan voor wegbeheerders snel en op maat hun gegevensinwinning organiseren. 3.2 Inkoop en beheer van ICT-systemen Een zeer ingrijpende wijziging in de ICT-systemen betrof de vervanging van het Centrale NDWsysteem dat sinds 2009 operationeel was. Op 7 december 2015 werd het nieuwe systeem, met de naam NCIS (NDW Centraal InformatieSysteem) en geleverd door CGI, in productie genomen. Het nieuwe systeem was nodig om de groeiende datastroom en de steeds grotere diversiteit aan data te kunnen verwerken. Voor de afnemers van de data betekent het dat zij de actuele verkeersgegevens, Datum: 12 mei 2016 Pagina 9 / 26

10 de minuut-data, sneller ontvangen. Ook komen er nieuwe functionaliteiten beschikbaar, zoals een directe doorleverservice en uitbreidingsmogelijkheden met nieuwe dataformaten 3.3 Beheer van gemeenschappelijk dataportaal De gegevens in de NDW-databank worden door de deelnemende overheden ingewonnen voor eigen gebruik. Maar de gegevens worden ook beschikbaar gesteld als open data voor gebruik door serviceproviders, universiteiten, app-bouwers e.a.. Daarnaast kent NDW een Data+Diensten overeenkomst voor afnemers die extra service willen. Open data In februari 2015 is de NDW Open Data Service uitgebreid met de historische gegevens. Voor gebruikers van de NDW Open Data Service zijn er nu twee diensten: Actuele dataservice met actuele verkeersgegevens en statusgegevens; Historische dataservice met historie van actuele verkeersgegevens (verkeersintensiteit, puntsnelheid, reistijd en voertuigcategorie). De historie gaat terug tot juli De gegevens betreffen alle meetpunten in Nederland. Er kan bij het opvragen geen selectie naar locatie worden gemaakt. Data+Diensten overeenkomst NDW heeft vanwege het open data beleid van de overheid een nieuw type overeenkomst geïntroduceerd. Er wordt niet langer gewerkt met (betaalde) licentie-overeenkomsten, maar met een Data+Diensten overeenkomst. Nieuw is dat het hierbij om een uitruil met gesloten beurzen gaat: NDW levert data inclusief een aantal services, terwijl de betreffende marktpartij een wederdienst aanbiedt die de wegbeheerders helpt bij het realiseren van hun beleidsdoelen op het gebied van verkeersdoorstroming en verkeersveiligheid. Op 7 april 2015 bezegelden wegbeheerders en marktpartijen de nieuwe overeenkomst met een stevige handdruk. Datum: 12 mei 2016 Pagina 10 / 26

11 Eind 2015 had NDW met 10 marktpartijen een Data+Diensten overeenkomst gesloten. Dit zijn: Andes, Be-mobile, Brugopen, Fileradar, HERE, Locatienet, OOHA-media, Trafficlink, Transpute en TriOpSys. Met enkele andere partijen zijn de gesprekken in een vergevorderd stadium. 3.4 Kwaliteitsmonitoring Over de kwaliteit van de data hebben de NDW-partners afspraken gemaakt. NDW bewaakt deze kwaliteit en rapporteert hierover in maand- en kwartaalrapportages. Blijkt dat de kwaliteit tekortschiet of doen zich storingen voor, dan wordt er actie ondernomen. Er is ook 24/7 een NDW-servicedesk beschikbaar voor storingsmeldingen en verzoeken tot ondersteuning. 3.5 Standaardisatie Nederlands profiel DATEX II 2015 NDW werkt met DATEX II. Dit is de Europese standaard voor het vastleggen en uitwisselen van verkeersgegevens. Deze Europese standaard wordt vastgesteld in EU-verband. Met de Europese standaard als basis wordt er vervolgens een Nederlands profiel opgesteld. In MOGIN, onder voorzitterschap van NDW is dit voorbereid. In juni 2015 heeft de Regiegroep SMITS het nieuwe Nederlandse profiel vastgesteld. De implementatie hiervan vindt in maart 2016 plaats. De wijzigingen hebben enerzijds betrekking op het protocol waarmee NDW data kan ontvangen of uitleveren. Anderzijds zijn er inhoudelijk wijzigingen in alle typen statusgegevens. Hierbij hebben de wegwerkzaamheden de grootste aanpassingen ondergaan. De wijzigingen zijn nodig vanwege de ontwikkelingen in verkeersmanagement en de behoefte om weggebruikers beter te informeren. Nieuwe NDW beleidslijn voor formaten gegevenslevering In de afgelopen jaren is de hoeveelheid en verscheidenheid aan verkeersgegevens sterk toegenomen en deze worden vaak niet in DATEX II aangeleverd. Wel is er de behoefte dat ook deze gegevens door NDW ontsloten en gedistribueerd worden. NDW heeft hiervoor een nieuwe beleidslijn opgesteld waarin staat hoe NDW met deze nieuwe situatie om wil gaan. Naast datalevering in het DATEX-II formaat ambieert NDW - daar waar mogelijk - de gegevens ook in andere, voor bepaalde afnemers meer toegankelijke dataformaten te leveren, zoals JSON en TPEG. Dankzij het NDW Centraal Informatie Systeem (NCIS), dat sinds december 2015 operationeel is, kan NDW nieuwe soorten gegevensleveringen ook gemakkelijker accommoderen en waar nodig conversieslagen uitvoeren. Hiermee zal in 2016 een aanvang gemaakt worden. Datum: 12 mei 2016 Pagina 11 / 26

12 4 Gebruik NDW-data Door de samenwerkende wegbeheerders worden veel data verzameld en beschikbaar gesteld. In dit hoofdstuk besteden we aandacht aan het gebruik van de data door de wegbeheerders zelf, maar ook door marktpartijen, wetenschap, kennisinstituten en particuliere app- en websitebouwers. 4.1 NDW Productie-omgeving Serviceproviders Uit het NDW evaluatie-onderzoek (december 2015, zie ook paragraaf 6.4) blijkt dat serviceproviders het meeste gebruik maken van gegevens over reistijden, op de voet gevolgd door berichten met meldingen over files, ongevallen en incidenten. Minder vraag is er naar voertuigcategoriedata en data over brugopeningen. We zien echter dat het gebruik van de gegevens over brugopeningen de laatste tijd sterk toeneemt, omdat het aantal bruggen in de datafeed in de loop van 2015 sterk is uitgebreid. Aantal respondenten dat NDW-data gebruikt naar datasoort en type toepassing De serviceproviders gebruiken de NDW-data vooral voor toepassingen op internet (68%) en in smartphones (63%). Dat Teletekst en RDS TMC laag scoren is niet verwonderlijk, omdat er maar één respectievelijk twee toeleveranciers zijn voor deze kanalen. Datum: 12 mei 2016 Pagina 12 / 26

13 Percentage serviceproviders dat de NDW-gegevens gebruikt voor een bepaalde toepassing Partners In hetzelfde evaluatie-onderzoek is voor de partners het gebruik van de data uitgesplitst naar operationeel, tactisch en strategisch gebruik. Op operationeel niveau gebruiken de partners de gegevens hoofdzakelijk voor: historische analyses (69%), toepassingen in de verkeerscentrales (62%), informeren via DRIP s (54%) en activeren regelscenario s. Op tactisch niveau hoofdzakelijk voor: beleidsanalyses (74%), monitoring & evaluatiestudies (74%), historische data (74%) en toepassingen in de verkeerscentrales (57%). Op strategisch niveau zijn er diverse toepassingen zoals: knelpuntenanalyses, opstellen verkeers- en vervoerplan, programma Beter Benutten, e.a. Historische databank In 2015 is de historische databank bijna keer geraadpleegd. Er is een licht stijgende trend te zien in het gebruik van de opvraagmodule. In het derde kwartaal is er door de vakanties een dip in het aantal opvragingen. De opvraagmodule kan zowel door partners als door marktpartijen met een Data+Diensten overeenkomst gebruikt worden. De presentatiemodule alleen door de partners zelf. Datum: 12 mei 2016 Pagina 13 / 26

14 Mijlpaal In oktober werd er voor de ste keer historische gegevens opgevraagd. Deze aanvraag werd gedaan door OOHA Media, een organisatie met een Data+Diensten overeenkomst die de gegevens regelmatig raadpleegt. 4.2 NDW Open Data Service In 2015 hebben 153 unieke grootgebruikers meer dan 22 miljoen opvragingen gedaan bij de NDW Open Actuele Dataservice. De meeste belangstelling gaat uit naar de gegevens over puntsnelheden en intensiteiten; op de voet gevolgd door de gegevens over reistijden. Naast deze 153 grootgebruikers (meer dan 100 opvragingen per maand) komen er ook regelmatig incidentele bezoekers op de NDW Open Data Service shoppen. In totaal hebben unieke gebruikers de data geraadpleegd. Datum: 12 mei 2016 Pagina 14 / 26

15 In de loop van 2015 is het aantal opvragingen per kwartaal gestegen van 4,5 miljoen naar 7,0 miljoen. De NDW Open Historische Dataservice is in maart 2015 opengesteld. Het aantal opvragingen stijgt daarna al snel naar zo n per kwartaal. Datum: 12 mei 2016 Pagina 15 / 26

16 4.3 Toepassingenoverzicht op website In 2015 hebben alle partners en - ons bekende - afnemers het verzoek ontvangen om producten en diensten die zij maken met NDW-data aan te melden op onze website. Dit heeft geresulteerd in 35 toepassingen in het overzicht. Dit is slechts een fractie van alle toepassingen die tot stand komen op basis van de data, maar laat wel de breedte zien van het gebruik van de data. Hieronder enkele voorbeelden. Nieuwe versie van Routeradar Op 9 november 2015 lanceerde RTL Weer & Verkeer een nieuwe versie van haar dienst Routeradar. Ons doel is simpel, legt manager Niels de Kind uit. Zoals onze Buienradar je tussen de buien door loodst, moet Routeradar je door het verkeer leiden. Hij hoopt het bereik van Routeradar uit te kunnen bouwen. De oude versie werd in een jaar tijd keer gedownload en had per maand gemiddeld unieke gebruikers. Dat aantal willen we natuurlijk fors omhoog schroeven. De Kind beseft echter dat het bereik alleen zal groeien als de service 100% betrouwbaar is. En die betrouwbaarheid hangt weer één op één samen met de kwaliteit van de data die we gebruiken. We werken samen met meerdere nationale en internationale partners die gebruik maken van NDW-data, maar bijvoorbeeld ook van floating car data. Die laatste categorie wordt steeds belangrijker, maar de NDW-data is nog altijd cruciaal om nauwkeurig reistijden en vertragingen te kunnen bepalen. Wat ons betreft is een slimme mix van databronnen de enige manier om op het hoofd- en het onderliggende wegennet de reistijd, vertraging en aankomsttijd te kunnen voorspellen. CBS heeft primeur met Big Data van NDW rijkswegen in NDW over de periode In augustus 2015 lanceerde CBS voor het eerst een volledig op Big Data gebaseerde statistiek. Daarmee is CBS het eerste Europese statistiekbureau dat op deze manier officiële verkeersstatistieken maakt. Groot voordeel is dat de uitkomsten sneller, actueler en gedetailleerder zijn. Daarnaast neemt de betrouwbaarheid toe. Deze statistiek is gebaseerd op de intensiteitsgegevens over de Enorme hoeveelheid data Werken met Big Data is heel anders dan de traditionele manier van data verzamelen en dit hangt samen met de enorme hoeveelheid gegevens die binnengehaald moet worden. Piet Daas (CBS): CBS heeft voor deze statistiek alle tellingen van alle meetpunten op alle dagen in de jaren 2011 tot en met 2014 binnengekregen. Een enorme hoeveelheid: in totaal meer dan 115 miljard metingen met een omvang van 80 terabyte en meer dan 7 keer de hoeveelheid data die het gehele CBS voorheen per jaar verwerkte. Het rekencentrum van CBS was hier nog niet geschikt voor. Daarom hebben we de data bij externe rekencentra geplaatst. Datum: 12 mei 2016 Pagina 16 / 26

17 Via Twitter op de hoogte van brugopeningen Op brugopen.nl wordt de actuele open/dicht status van diverse bruggen in Zuid- en Noord-Holland getoond. Tevens wordt per brug gerapporteerd hoe vaak en hoe lang de diverse bruggen de afgelopen periode open zijn geweest en hoe vaak dat in de ochtend- of avondspits was. Het open en dicht gaan van alle bruggen wordt ook direct via Twitter gepubliceerd. De meeste bruggen hebben zelfs een eigen Twitter-account. Regelscenario Efteling om het vele verkeer in goede banen te leiden Voor het managen van de - soms zeer grote - verkeersstromen naar de Efteling heeft de provincie Noord-Brabant een regelscenario ontwikkeld. Deze wordt operationeel aangestuurd door de Verkeerscentrale Zuid-Nederland van Rijkswaterstaat. De input van het regelscenario bestaat uit reistijdgegevens die afkomstig zijn van NDW. De werking van het regelscenario is eerder geëvalueerd, waarbij ook gebruik is gemaakt van NDW-data. Verkeersmanagementcentrale Den Haag voor een goede bereikbaarheid van de stad De VM-desk Den Haag is onderdeel van de Verkeersmanagementcentrale van de gemeente Den Haag. De wegverkeersleiders aan de VM-desk monitoren het verkeer in en rondom de stad en optimaliseren de bereikbaarheid in geval van incidenten en andere niet-reguliere situaties. Hiervoor kunnen de wegverkeersleiders verkeer van en naar Den Haag informeren en adviseren via dynamische route-informatie panelen en kunnen ze op afstand verkeerslichtenregelingen beïnvloeden. Om te bepalen welke maatregel op welk moment het meest effectief is, gebruiken de wegverkeersleiders informatie uit verschillende bronnen, onder andere actuele NDW-data. De operationeel verkeerskundigen van de Verkeersmanagementcentrale Den Haag zijn verantwoordelijk voor het ontwerp en beheer van verkeers(management)maatregelen die door de wegverkeersleiders kunnen worden ingezet. De operationeel verkeerskundigen gebruiken hierbij onder andere historische NDW-data om vooraf te bepalen hoe omvangrijk een nieuwe maatregel moet worden en achteraf om het effect van maatregelen te beoordelen en zo nodig te kunnen bijstellen. Datum: 12 mei 2016 Pagina 17 / 26

18 5 Projecten In dit hoofdstuk staan projecten beschreven die NDW in opdracht van derden uitvoert en waarvoor een andere financiering en aansturing geldt dan de reguliere activiteiten. 5.1 Nationaal Toegangspunt ITS NDW heeft in juni 2015 het nieuwe Nationaal Toegangspunt ITS gelanceerd. Via de site van dit Toegangspunt, kunnen (1) eigenaars van vrachtwagenparkeerplaatsen en (2) beheerders van databronnen over verkeersveiligheid, relevante gegevens invoeren. Deze gegevens zijn bedoeld voor ontwikkelaars van ITS-diensten, die de informatie kunnen gebruiken om nieuwe verkeersinformatiediensten of apps te bouwen. Alle eigenaars van vrachtwagenparkeerplaatsen en beheerders van veiligheidsdata die onder de regeling vallen en die bekend zijn bij NDW, hebben op 23 juni 2015 een brief gekregen met het verzoek de gevraagde data in te voeren. Bij de vrachtwagenparkeerplaatsen wordt onder meer naar de exacte locatie van de terreinen gevraagd, het aantal beschikbare plekken en de voorzieningen ter plaatse. Deze gegevens zijn via de site in te zien, maar zijn ook beschikbaar als datafeed in DATEX II. Over de veiligheidsdata worden metagegevens van de bron verzameld, zoals de aard van de informatie, het dataformaat, eventuele voorwaarden voor gebruik en een link naar de feed. Overzicht uit NT-ITS met vrachtwagenparkeerplaatsen in de regio Utrecht Datum: 12 mei 2016 Pagina 18 / 26

19 Het Nationaal Toegangspunt ITS is een direct uitvloeisel van Europese wetgeving rond intelligente transportsystemen, ITS. De EU wil de ontwikkeling van slimme ITS-diensten stimuleren door zoveel mogelijk weg- en transportgegevens centraal beschikbaar te stellen. Het Ministerie van Infrastructuur en Milieu heeft vervolgens NDW aangewezen om voor Nederland een speciaal portaal (toegangspunt) op te zetten. De Dienst Wegverkeer RDW houdt toezicht op de regeling. Het aantal typen data dat via de site beschikbaar is, wordt mogelijk in de toekomst uitgebreid. 5.2 Beter Benutten en Beter Benutten Vervolg Het actueel verzamelen en doorgeven van wegwerkzaamheden en verkeersmaatregelen rond evenementen is één van de speerpunten in de Data Top 5 van Beter Benutten. In 2014 zijn de processen hiervoor ingericht en sindsdien kunnen de wegbeheerders deze informatie aan NDW doorgeven die dit vervolgens distribueert naar de afnemers van data. In 2015 hebben activiteiten plaatsgevonden om de datakwaliteit te verbeteren. Zo voldeden de meldsystemen, waar de wegbeheerders de werkzaamheden invoerden, nog niet aan de behoefte van een uniforme en eenduidige registratie. NDW heeft het PvE opgesteld op basis waarvan de meldsystemen zijn aangepast. Daarnaast zijn er kwaliteitsrapportages ingevoerd om de gegevenskwaliteit goed te kunnen monitoren. Een ander speerpunt uit de Data Top 5 van Beter Benutten is de invoering van Open LR als locatiereferentie methode naast de VILD (VerkeersInformatie Locatie Database). In 2015 heeft NDW hier voorbereidingen voor getroffen. Het verschil tussen de twee locatiereferentie methoden is dat de VILD werkt met een vooraf gedefinieerde tabel en Open LR kaart georiënteerd is. De toevoeging van Open LR is nodig omdat er steeds meer gegevens worden ingewonnen over steeds meer wegen, waarvoor geen VILD is. NDW flexibel moet kunnen werken en een steeds grotere groep afnemers moet kunnen bedienen. Datum: 12 mei 2016 Pagina 19 / 26

20 6 Organisatie 6.1 NDW Ondernemingsplan In 2013 is een nieuwe Samenwerkingsovereenkomst door de - destijds - 24 partners van NDW ondertekend en is een Ondernemingsplan voor de periode opgesteld. Dit Ondernemingsplan is de leidraad geweest voor de activiteiten van NDW in In het Ondernemingsplan is - naast de missie en strategische doelen van NDW - beschreven wat de taken en diensten van NDW inhouden. Ook zijn er afspraken vastgelegd over de financiering van NDW en de inrichting en governance van de uitvoeringsorganisatie. Het Ondernemingsplan kent de volgende vijf strategische doelen: 1. Stimuleren gebruik NDW-gegevens 2. Realiseren efficiencywinst 3. Ontsluiten Big Data voor partners 4. Centraal Open data loket voor partners worden 5. Innovatie stimuleren en toepassen. Op verzoek van de Raad van Toezicht is in 2015 begonnen met het verkennen van verschillende scenario s voor NDW voor de periode van het Ondernemingsplan Partners Door het wegvallen van de meeste stadsregio s wijzigde het aantal partners in NDW. In 2015 ging NDW dus verder met 19 partners: Rijkswaterstaat (1) Alle provincies: Groningen, Friesland, Drenthe, Overijssel, Gelderland, Noord-Holland, Zuid- Holland, Utrecht, Flevoland, Noord-Brabant, Zeeland en Limburg (12) Metropoolregio Rotterdam Den Haag (MRDH) en Stadsregio Amsterdam (2) De steden Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht (4) Naast de G4 kunnen gemeenten die hiervoor belangstelling hebben via hun provincie deelnemen aan NDW. Via deze optie zijn de volgende gemeenten ook bij NDW betrokken: Almelo, Amersfoort, Assen, Breda, Delft, Eindhoven, Enschede, Groningen, Haarlem, Helmond, Hengelo, Kampen, Leeuwarden, Maastricht, Nijmegen, Tilburg, Venlo en Zwolle. 6.3 Raad van Toezicht De Raad van Toezicht stuurt het samenwerkingsverband aan vanuit het perspectief van continuïteit en toegevoegde waarde op lange termijn. In de Raad van Toezicht worden de deelnemende overheden vertegenwoordigd door een bestuurder vanuit de verschillende overheidslagen. De Raad van Toezicht heeft een onafhankelijk voorzitter. Datum: 12 mei 2016 Pagina 20 / 26

21 Leden van de Raad van Toezicht (eind 2015) zijn: Leen Verbeek, onafhankelijk voorzitter, commissaris van de Koning voor Flevoland Elisabeth Post, gedeputeerde provincie Noord-Holland Theo van de Gazelle, plv. Directeur-Generaal Rijkswaterstaat Tom de Bruijn, wethouder gemeente Den Haag Mario Jacobs, wethouder gemeente Tilburg Mario Jacobs, wethouder slimme en duurzame mobiliteit van de gemeente Tilburg, is de Raad van Toezicht van NDW per 1 december 2015 komen versterken. Hij vertegenwoordigt de middelgrote steden die bij NDW betrokken zijn. Tom de Bruijn, wethouder van de gemeente Den Haag, vertegenwoordigt nu de G4, de stadsregio Amsterdam en de Metropoolregio Rotterdam Den Haag (MRDH). De Raad van Toezicht heeft in 2015 twee keer vergaderd. Belangrijke onderwerpen waren: het rapport van bevindingen van de Auditdienst Rijk over 2014, de scenario s Ondernemingsplan , het Jaarplan en de begroting voor Aparte vermelding hierbij verdient het onderzoek dat heeft plaatsgevonden naar de mogelijke bundeling NDOV/GOVI (het dataportaal met OV-informatie) met NDW. NDW heeft daartoe een voorstel gedaan aan de OV-autoriteiten, maar hun keus is helaas niet op NDW gevallen, zodat er nu niet automatisch één loket ontstaat voor multi-modale reisinformatie. Datum: 12 mei 2016 Pagina 21 / 26

22 6.4 NDW evaluatie Partners en serviceproviders zijn steeds meer tevreden over NDW als uitvoeringsorganisatie en samenwerkingsverband. Dit blijkt uit het evaluatie-onderzoek, uitgevoerd door onafhankelijk bureau Statisfact, dat in december is besproken in de Raad van Toezicht van NDW. Drie jaar geleden, bij de eerste evaluatie, kreeg NDW al een voldoende van de betrokkenen, maar deze keer werd er royaal beter gescoord. Zowel wegbeheerders als serviceproviders vinden de data noodzakelijk en goed geschikt voor hun toepassingen. Beide groepen geven dit een rapportcijfer 8 onder 'mate van gebruik' in onderstaande grafiek. Een ruime voldoende, een rapportcijfer rond de 7, wordt gegeven aan: de gegevenskwaliteit, de kwaliteit van de diensten van de NDW-uitvoeringsorganisatie en aan het functioneren van het samenwerkingsverband. Resultaten uit evaluatieonderzoek 2012 en Aansturing en inhoudelijk overleg Opdrachtgeversberaad Het Opdrachtgeversberaad stuurt de uitvoeringsorganisatie aan vanuit het opdrachtgeversbelang. De afspraken wat er geleverd gaat worden en het toezicht hierop staan hier centraal. In het Opdrachtgeversberaad worden de deelnemende overheden regionaal vertegenwoordigd. Leden van het Opdrachtgeversberaad (eind 2015) zijn: - Roel Salden, Rijkswaterstaat - Jeanet van Arum / Rachel Tienkamp-Beishuizen, regio Randstad Noordvleugel - Lieke Berghout, regio Randstad Zuidvleugel - Astrid Weij, regio Midden-Nederland - Bart Swaans, regio Zuid-Nederland - Lindy Molenkamp, regio Oost-Nederland - Reinout Schoonbeek, regio Noord-Nederland In 2015 hebben Julie van Heeteren (regio Randstad Noordvleugel), Bertus Postma (regio Randstad Zuidvleugel) en Mariëlle Zeilstra (regio Midden-Nederland) afscheid genomen en zijn opgevolgd. Voor Datum: 12 mei 2016 Pagina 22 / 26

23 de regio Noord-Nederland was er tot halverwege het jaar een vacature die door Reinout Schoonbeek is ingevuld. In 2015 is het Opdrachtgeversberaad vier keer bij elkaar gekomen. Belangrijke onderwerpen in 2015 waren: NCIS, het strategische inkooptraject, de Data+Diensten overeenkomst, inzet van Big Data in samenwerking met DiTTLab, SWUNG2, Beter Benutten Vervolg en het Jaarplan Ook heeft een heisessie plaatsgevonden om de werkwijze van het Opdrachtgeversberaad verder te verbeteren. Partneroverleg Op tactisch niveau is er een Partneroverleg. Dit overleg bereidt besluitvorming in het Opdrachtgeversberaad voor en bespreekt belangrijke inhoudelijke ontwikkelingen. Adviseurs van alle NDW-partners kunnen deelnemen aan dit overleg, maar partners kunnen zich ook door anderen laten vertegenwoordigen. In 2015 is dit overleg vijf keer bij elkaar gekomen. De besproken onderwerpen in het Partneroverleg komen sterk overeen met die van het Opdrachtgeversberaad. Regio-overleg In alle vijf regio s vinden op tactisch-operationeel niveau regio-overleggen plaats. In deze overleggen worden de ontwikkelingen in de regio en bij NDW besproken, de datakwaliteit en eventuele wensen ten aanzien van de gegevensinwinning en -levering die in de regio leven. Werkgroepen In 2015 zijn enkele werkgroepen actief geweest waarin medewerkers van de uitvoeringsorganisatie en de partners samenwerken aan het realiseren van nieuwe ontwikkelingen of het verbeteren van processen: gebruikersgroep historische databank gebruikersoverleg wegwerkzaamheden klankbordgroep strategische inkoop Serviceprovidersoverleg en Leveranciersoverleg NDW kent het serviceprovidersoverleg en het leveranciersoverleg waar enkele keren per jaar met de desbetreffende doelgroep wordt gesproken over alle zaken die de NDW-databank, c.q. de NDWraamovereenkomst gegevensinwinning betreffen. NDW Assemblee Sinds 2014 wordt er jaarlijks een NDW Assemblee georganiseerd. Dit is het moment in het jaar waarop alle partners bij elkaar komen om de belangrijkste ontwikkelingen bij en plannen voor NDW te bespreken. De NDW Assemblee heeft plaatsgevonden op 14 oktober 2015 en werd bezocht door zo n 50 vertegenwoordigers van de partners. Tijdens de bijeenkomst werd er vanuit verschillende invalshoeken naar de belangrijke ontwikkelingen in ons werkveld gekeken en is de rol van de wegbeheerders en NDW hierin besproken. We hebben ons laten inspireren door de mening van de weggebruiker, de ontwikkelingen bij (internationale) serviceproviders en de transitie naar connected en coöperatief rijden. In de discussiegroepen aan het einde van de middag zijn vier thema s uitgediept en is een advies uitgebracht hoe NDW dit onderwerp verder moet oppakken en wat dit betekent voor het NDW Jaarplan Datum: 12 mei 2016 Pagina 23 / 26

24 6.6 Uitvoeringsorganisatie De formatie van de NDW-uitvoeringsorganisatie is in 2015 uitgebreid met 2 fte bij functioneel beheer. Op 15 april kwam Maarten Smetsers functioneel beheer versterken en op 1 september Edgar van Wilgenburg. Daarmee bedraagt eind 2015 de formatie 19,8 fte. Verder hebben in 2015 geen personele wisselingen plaatsgevonden in de uitvoeringsorganisatie. De uitvoeringsorganisatie heeft normaal gefunctioneerd; wat betreft ziekteverzuim of onbenutte vacatureruimte zijn geen bijzonderheden te melden. Drie medewerkers zijn tijdelijk en in deeltijd binnen of buiten RWS gedetacheerd geweest in het kader van loopbaanontwikkeling. Twee stagiairs hebben een stage-opdracht volbracht. Eén masterstudent van de Universiteit Antwerpen heeft een kostenmodel voor de gegevensinwinning in de hoofdpercelen 2 en 3 gemaakt. Een student van de Hogeschool Windesheim heeft een handleiding gemaakt voor het juist projecteren van bluetooth, lussen en camera s. Ook heeft hij onderzocht welke kwaliteitscontroles het meest effectief kunnen worden ingezet voor actuele verkeersgegevens. NDW neemt deel aan de Regiegroep Smart Mobility en ITS (SMITS). NDW is voorzitter van MOGIN en de werkgroep DATEXII, die hier onderdeel van uit maken. NDW is lid van Connekt, partner in DITCM, voorzitter van de wetenschappelijke programmaraad van DiTTLab en is nauw betrokken bij Beter Benutten en Connecting Mobility. 6.7 Kennis delen De opgedane kennis binnen NDW willen we graag delen met derden. Hiervoor organiseren we zelf bijeenkomsten of spreken op externe bijeenkomsten, schrijven artikelen, blogs e.d.. Op 17 november organiseerden we het symposium NDW stapt met DiTTlab in de wereld van Big Data dat bezocht werd door ruim 100 geïnteresseerden. Hier presenteerden diverse sprekers nieuwe producten die binnen DiTTLab worden ontwikkeld op basis van NDW-data. Hans van Lint (TU Delft en grondlegger van DiTTLab) presenteerde de nieuwe Congestie Zoek Engine (CoZi) die in opdracht van NDW is ontwikkeld en waarmee nieuwe mogelijkheden voor onderzoek naar historische data ontstaan. CoZi zoekt namelijk op basis van verkeerspatronen waardoor het niet meer nodig is om alle ruwe data door te ploegen. Het wenkend perspectief dat Hans van Lint ons voorhield: Nooit meer ploegen door data, maar gericht onderzoek op basis van verkeerspatronen. Op het ITS World Congress in Bordeaux was NDW spreker en organisator van sessies over datafusie. Er zijn in 2015 twee cursusdagen georganiseerd voor het werken met de historische databank. De deelnemers krijgen uitleg over de historische databank en kunnen met eigen praktijkcases aan de slag. De OnderzoeksAdviesRaad, met leden uit de wetenschap, markt en overheid, die NDW adviseerde over bepaalde technische vragen zoals datafusie, is in 2015 ontbonden. Er is een nieuw doel gedefinieerd voor deze Raad, namelijk om NDW te betrekken bij wetenschappelijk onderzoek. De OnderzoeksAdviesRaad is in deze nieuwe samenstelling pas in 2016 voor het eerst bijeengekomen. Datum: 12 mei 2016 Pagina 24 / 26

25 In 2015 is een samenwerking met NM Magazine gestart om via dit magazine onze kennis breed beschikbaar te stellen. Onze eerste artikelen in een reeks over de (on)mogelijkheden van verschillende inwintechnieken zijn inmiddels verschenen. Daarnaast leveren wij losse bijdragen. Ook is er begonnen met het schrijven van datablogs waarin opvallende gebeurtenissen geanalyseerd worden met behulp van de NDW historische databank. Er is een blog over verkeer op drukke stranddagen en verkeer rond de wedstrijden van het Nederlands elftal verschenen in Zo willen we mensen inspireren om de historische data te gebruiken. De datablogs staan op onze website. Negatief zwemadvies Zuid Hollandse stranden leidt tot extra drukte in Zandvoort op 3 augustus (beeld uit datablog) Onze website en nieuwsbrieven blijven een belangrijk medium om niet alleen onze kennis, maar alle informatie over NDW te verspreiden. De NDW-website is tevens het toegangspunt voor de NDW Open Data Service. In 2015 is het onderdeel toepassingen aan de website toegevoegd waar afnemers van NDW-data informatie over hun diensten en producten kunnen geven. In 2015 zijn er vijf nieuwsbrieven verzonden naar belangstellenden op onze verzendlijst. Voor de partners, toeleveranciers en afnemers van data is er het NDW-Extranet met belangrijke documenten, vergaderstukken en serviceberichten over de datalevering. Datum: 12 mei 2016 Pagina 25 / 26

26 6.8 Financiën De voornaamste baten van NDW zijn de bijdragen van Rijkswaterstaat en van de decentrale overheden voor de twee posten organisatie & systemen en inwinning. Overige baten in 2015 zijn o.a. inkomsten uit projecten. De lasten zijn toegerekend aan de diensten die NDW levert. De inwinningsdiensten vormen verreweg de grootste post. Uit de cijfers blijkt dat NDW - onder voorbehoud van de accountantscontrole - over 2015 een positief resultaat heeft geboekt van 0,3 M euro. In de begroting was gerekend met een tekort van 1,5 M euro, voornamelijk omdat gerekend was met hogere inwinkosten in 2015 in verband met het aflopen van de oude inwincontracten en de geplande kosten voor nieuwe inwintechnieken. Het positieve saldo is veroorzaakt doordat de oude inwincontracten gedurende 2015 verlengd zijn en de voor 2015 begrote uitgaven voor nieuwe inwintechnieken niet hebben plaatsgevonden en doorgeschoven zijn naar 2016 en In meer detail zijn de cijfers voor 2015 als volgt (met alle bedragen in M euro): BATEN Organisatie & systemen decentrale overheden 2,0 Inwinning decentrale overheden 1,7 Organisatie & systemen Rijkswaterstaat 2,2 Inwinning Rijkswaterstaat 7,5 Overige 0,2 Totaal 13,6 LASTEN Gegevensdiensten 3,4 Beheerdiensten 0,9 Adviesdiensten 0,1 Kennis- en innovatiediensten 0,5 Inwinningsdiensten 8,4 Totaal 13,3 SALDO 0,3 Datum: 12 mei 2016 Pagina 26 / 26